«Մաշկ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Այլ կիրառումներ|Մաշկ (այլ կիրառումներ)}} |
{{Այլ կիրառումներ|Մաշկ (այլ կիրառումներ)}} |
||
| ⚫ | |||
{{Տեղեկաքարտ Անատոմիա|անվանում=Մաշկ|պատկեր=Elephant_Skin.jpg|նկարագրություն=[[Փիղ|Փղի]] մաշկը|պատկեր2=|նկարագրություն2=|տեսակ=|ենթադաս=|մաս=|կազմ=|տեղայնացում=|լատիներեն=Cutis|համակարգ=|զարկերակ=|երակ=|նյարդ=|հանգույց=|նախասկզբնակ=|արտադրանք=|տաքսոն=|MeSH=D012867|Dorlands=|Foundational Model of Anatomy=7163|Terminologia Anatomica 98=A16.0.00.002|Terminologia Histologica=|Terminologia Embryologica=|նկարագրված=|Վիքիպահեստ=}}'''Մաշկ''', [[Ողնաշարավորներ|ողնավարավորների]] արտաքին նուրբ ծածկույթն է։ |
|||
Այլ կենդանական ծածկույթները, ինչպես օրինակ [[Հոդվածոտանիներ|հոդվածոտանինների]] [[Էկզոկմախք|էկզոկմախքը]], ունեն այլ [[Ծագումը։ Բացահայտում|ծագում]], կառուցվածք և [[քիմիական կազմ]]։ Մաշկային ծածկույթ արտահայտությունն ծագել է լատիներեն ''cutis՝'' մաշկ բառից։ [[Կաթնասուն|Կաթնասունների]] մոտ մաշկը ծածկույթային համակարգի [[Օրգան (կենսաբանություն)|օրգան]] է, որը կազմված է [[Էկտոդերմ|էկտոդերմի]] մի քանի շերտերից և պաշտպանում է [[Մկաններ|մկանները]], [[Ոսկոր|ոսկրերը]], կապաններն ու [[Ներքին օրգաններ|ներքին օրգանները]]։ [[Երկկենցաղներ|Երկկենցաղների]], [[Սողուններ|սողունների]] և [[Թռչուններ|թռչունների]] մոտ առկա է այլ բնույթի մաշկային ծածկույթ<ref>{{cite journal|year=2003|title=Adaptation to the land: The skin of reptiles in comparison to that of amphibians and endotherm amniotes|url=|journal=J Exp Zoolog B Mol Dev Evol.|volume=298|issue=1|pages=12–41|doi=10.1002/jez.b.24|pmid=12949767|vauthors=Alibardi L}}</ref>։ |
|||
| ⚫ | Մաշկը պաշտպանում է մարմինը արտաքին գործոնների ազդեցություններից, ինչպես նաև կատարում է այլ կարևոր գործառույթներ (արտազատական, զգացողական, ներզատական, ջերմակարգավորող և այլն)։ [[Կաթնասուն]]ների ամենամեծ օրգանն է։ Հասուն [[մաշկ (մարդու)|մարդու մաշկ]]ը զբաղեցնում է 1,5-2 մ² մակերես։ Բաղկացած է արտաքին (էպիթելային) և ներքին (շարակցահյուսվաշքային) շերտերից, որոնք առանձնացված են իրարից բազալ (հիմային) թաղանթով, և հաճախ առաջացնում են տարբեր հավելումներ ([[մազ]]եր, [[եղունգ]]ներ, [[փետուր]]ներ և այլն)։ Արտաքին շերտը ներկայացված է բազմաշերտ էպիթելով, ընդ որում վերգետնյա [[ողնաշարավոր]]ների մոտ արտաքին շերտերի բջիջները ամբողջովին ենթարկվում են եղջերացման և կազմում [[էպիդերմիս]]ի անընդհատ թարմացվող [[եղջրային շերտ]]ը։ Ներքին շարակցահյուսվածքային շերտը ([[դերմա]]) կազմում է կոլլագենային և էլաստիկ թելերի ցանց ([[ողնաշարավոր]]ների, [[գլխոտանի փափկամարմին]]ների մոտ), որն ապահովում է մաշկի ամրությունը և էլաստիկությունը, ինչպես նաև ոսկրային և այլ թեփուկներ ([[ձկներ]]ի մոտ), մաշկային ոսկրացումներ ([[սողուն]]ների մոտ), որոնք պաշտպանիչ պատյանի դեր են կատարում։ |
||
== Ֆունկցիաններ == |
== Ֆունկցիաններ == |
||
16:46, 16 Նոյեմբերի 2018-ի տարբերակ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մաշկ (այլ կիրառումներ)
| Մաշկ | |
|---|---|
 Փղի մաշկը | |
| Տեսակ | օրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս |
| Ենթադաս | կենդանական օրգան, animal product?, անհատական անատոմիական կառուցվածք և sensory organ? |
| Կազմված է | Դերմա և epidermis? |
| Լատիներեն անվանում | Cutis |
| Անատոմիական կառուցվածքի զարգացում | skin development? |
| Միանում է | subcutaneous bursa? |
| Մասնագիտություն | մաշկաբանություն |
| MeSH | D012867 |
| Terminologia Anatomica 98 | A16.0.00.002 |
| Նկարագրված է | Գրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն), Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան, Կենդանի վելիկոռուսերենի բացատրական բառարանում, 1911 Encyclopædia Britannica և Սովետական մեծ հանրագիտարան (1926—1947) |
 Skin Վիքիպահեստում | |
Մաշկ, ողնավարավորների արտաքին նուրբ ծածկույթն է։
Այլ կենդանական ծածկույթները, ինչպես օրինակ հոդվածոտանինների էկզոկմախքը, ունեն այլ ծագում, կառուցվածք և քիմիական կազմ։ Մաշկային ծածկույթ արտահայտությունն ծագել է լատիներեն cutis՝ մաշկ բառից։ Կաթնասունների մոտ մաշկը ծածկույթային համակարգի օրգան է, որը կազմված է էկտոդերմի մի քանի շերտերից և պաշտպանում է մկանները, ոսկրերը, կապաններն ու ներքին օրգանները։ Երկկենցաղների, սողունների և թռչունների մոտ առկա է այլ բնույթի մաշկային ծածկույթ[1]։
Մաշկը պաշտպանում է մարմինը արտաքին գործոնների ազդեցություններից, ինչպես նաև կատարում է այլ կարևոր գործառույթներ (արտազատական, զգացողական, ներզատական, ջերմակարգավորող և այլն)։ Կաթնասունների ամենամեծ օրգանն է։ Հասուն մարդու մաշկը զբաղեցնում է 1,5-2 մ² մակերես։ Բաղկացած է արտաքին (էպիթելային) և ներքին (շարակցահյուսվաշքային) շերտերից, որոնք առանձնացված են իրարից բազալ (հիմային) թաղանթով, և հաճախ առաջացնում են տարբեր հավելումներ (մազեր, եղունգներ, փետուրներ և այլն)։ Արտաքին շերտը ներկայացված է բազմաշերտ էպիթելով, ընդ որում վերգետնյա ողնաշարավորների մոտ արտաքին շերտերի բջիջները ամբողջովին ենթարկվում են եղջերացման և կազմում էպիդերմիսի անընդհատ թարմացվող եղջրային շերտը։ Ներքին շարակցահյուսվածքային շերտը (դերմա) կազմում է կոլլագենային և էլաստիկ թելերի ցանց (ողնաշարավորների, գլխոտանի փափկամարմինների մոտ), որն ապահովում է մաշկի ամրությունը և էլաստիկությունը, ինչպես նաև ոսկրային և այլ թեփուկներ (ձկների մոտ), մաշկային ոսկրացումներ (սողունների մոտ), որոնք պաշտպանիչ պատյանի դեր են կատարում։
Ֆունկցիաններ
Մաշկը իրենից ներկայացնում է չափազանց բարդ կառուցվածքով օրգան, որը կատարում է բազմաթիվ և տարատեսակ գործառույթներ։ Դրանք են[2]`
- պատնեշային կամ պաշտպանական
- ջերմականոնավորող
- արտազատական
- զգացողական
- նյութափողանակային
- շնչառական
- ներզատական
- իմունոլոգիական
Մարդու մաշկ
Մարդու մարմնի մակերեսը ծածկում է մաշկը և նրա հետ տեղ-տեղ նաև մազերն ու եղունգները։ Արտաքին ծածկույթին է պատկանում նաև բերանի և քթի խոռոչի լորձաթաղանթը, որը պաշտպանական դեր է կատարում։ Մաշկի մակերեսը կազմում է 1,5-2մ²։ Այն պահպանում է ներքին օրգանները մեխանիկական վնասվածքներից ու ջրի կորստից։ Մաշկում են գտնվում բազմաթիվ նյարդայն վերջույթներ՝ ընկալիչներ, որոնք ընկալում են ցավը, ջերմության փոփոխությունները, ինչպես նաև առարկաների հետ շփման զգայունությունը։ Մաշկը մասնակցում է օրգանիզմի ջերմակարգավորմանը, կանխում նրան գերտաքացումից և գերսառեցումից։ Որոշ նյութերի՝ (աղերի) հավելյալ քանակներ լուծված վիճակում մաշկի միջոցով հեռացվում են մաշկից։ Մաշկում է առաջանում D վիտամինը, որը կանխում է ռախիտ հիվանդությունը։ Մաշկում կա գունանյութ‘ մելանին, որը պահպանում է օրգանիզմը արևի ուլտրամանուշակագույն գերկարճալիք ճառագայթների վնասակար ազդեցությունից։ Մաշկը մասնակցում է գազափոխանակությանը՝ կլանում է թթվածին և հեռացնում ածխաթթու գազ։
Մաշկը կազմված է երեք շերտերից. էպիդերմիս (վերնամաշկ), դերմա (բուն մաշկ) և հիպոդերմա (ենթամաշկային ճարպաբջջանք), որոնք գտնվում են մորֆոֆունկցիոնալ միասնության մեջ։ Էպիդերմիսն ու դերման իրարից սահմանազատված են հիմային (բազալ) թաղանթով։
Կաթնասունների մաշկ
Կաթնասունների մեծամասնության մարմինը մազածածկ է (բուրդ, մազեր, մորթի)։
Ձկների և երկկենցաղների մաշկ
Մարմինը պատված է թեփուկներով, քորդան փոխարինվել է ողնաշարով։
Թռչունների և սողունների մաշկ
Թռչունների մաշկը պատված է փետուրով, իսկ սողուններինը կաշի է որի վրա կան լորձ արդադրող գեղձեր։
Տես նաև
Գրականություն
- Большая советская энциклопедия, 1969—1978
- Կենսաբանության Գ․Պ Քյալյանի, Ս․Հ Սիսակյանի 8-րդ դասարանի դասագիրք․
Ծանոթագրություններ
- ↑ Alibardi L (2003). «Adaptation to the land: The skin of reptiles in comparison to that of amphibians and endotherm amniotes». J Exp Zoolog B Mol Dev Evol. 298 (1): 12–41. doi:10.1002/jez.b.24. PMID 12949767.
- ↑ «Մաշկի հիմնական ֆունկցիաները». Վերցված է 2013 թ․ մարտի 12-ին.
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Մաշկ կատեգորիայում։ |