Հյուսիսային Մակեդոնիա

Մակեդոնիայի Հանրապետություն Република Македонија
Դրոշ Զինանշան
Ազգային օրհներգ՝ Денес над Македонија
Մակեդոնիայի դիրքը
Մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք		Սկոպյե
Պետական լեզուներ		մակեդոներեն
Տարածք
-	Ընդհանուր	25,333 կմ²
-	Ջրային (%)	1.9
Բնակչություն
-	2007 նախահաշիվը	2,055,915
-	2002 մարդահամարը	2,022,547
-	Խտություն	79 /կմ²  205 /մղոն²
Ժամային գոտի		(ՀԿԺ+1)
-	Ամռանը (DST)	(ՀԿԺ+2)
Ազգային դոմեն		.mk
Հեռախոսային կոդ		+389

Մակեդոնիա կամ Մակեդոնիայի Հանրապետություն, պետություն Բալկանյան թերակղզում հարավարևելյան Եվրոպայում։Այն նախկին Յուգոսլավիայի իրավահաջորդ նահագներից մեկն էր,որից հռչակվեց անկախ 1991 թվականին։ Այն դարձել է Եվրամիության անդամ 1993 թվականից, բայց Հունաստանի հետ «Մակեդոնիա» անվան շուրջ անընդհատ վեճի արդյունքում, այն ընդունվեց որպես նախկին Հարավսլավիայի Մակեդոնիայի Հանրապետություն, երբեմն նաև Մակեդոնիա և ՆՀՀ Մակեդոնիա, տերմին, որը օգտագործվում է միջազգային կազմակերպությունների կողմից ինչպիսիք են Եվրամիությունը և ՆԱՏՕ–ն։ 2018 թվականի հունիսի 17–ին Մակեդոնիան և Հունաստանը սգտորագրեցին համաձայնագիր, որը նախատեսում էր փոխել անվանումը Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն մինչև հարցի վերաբերյալ ազգային հանրաքվե անցկացնելը։ Դեպի ծով ելք չունեցող Մակեդոնիայի Հանրապետությունը հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից է Կոսովոյին, հյուսիսից` Սերբիային, արևելքից` Բուլղարիային,հարավից` Հունաստանին և Ալբանիային` արևմուտքից։ Այն կազմում է Մակեդոնիա աշխարհագրական տարածաշրջանի մոտավորապես երրորդ մասը, որն իր հերթին ներառում է Հունաստանի հյուսիսային , Բուլղարիայի հարավարևմտյան և Ալբանիայի հարավարևելյան հարակից տարածաշրջանները։ Երկիրը աշխարհագրականորեն եզերված է լեռներով, հովիտներով և գետերով։ Մայրաքաղաքը և ամենամեծ քաղաքը Սկոպյեն մոտավորապես 2.06 միլիոն բնակչությամբ։ Բնակչության մեծ մասը բնիկ մակեդոնացի է կամ ունեն հարավ սլավոնական ծագում։ Ալբանացիները փոքրամասնություն են կազմում, մոտավորապես 25 %, նրանց հաջորդում են թուրքերը, սերբերը, բուլղարացիները։ Տարածաշրջանի պատմությունը սկսվում է հնագույն ժամանակաշրջանից Պաենոյա թագավորությունից մինչև Թրքո-Իլլյանական իշխանությունը։ Մ․թ․ա․ վեցերորդ դարի վերջին տարածաշրջանը գրավվում է Աքեմենյան կայսրության կողմից, իսկ մ․թ․ա․ չորրորդ դարի վերջին այն միանում է Մակեդոնիայի թագավորությանը։ Ք․ա երկրորդ դարում տարածաշրջանը գրավվում է հռոմիացիների կողմից և դառնում է Մակոդոնիայի ամենամեծ նահանգը։ Տարածաշրջանը եղել է Բյուզանդական կայսրության մաս և Ք․հ․ վեցերորդ դարի սկզբին հաճախ ենթարկվել է հարձակումների և բնակեցվել սլավոնական ցեղերով։ Հաջորդող դարերին Բուլղարական, Բյուզանդական և սերբական կայսրությունների միջև պայքարի արդյունքում այն տասնչորսերորդ դարից աստիճանաբար հայտնվեց Օսմանյան տիրապետության տակ։ 19–րդ դարի վերջին և 20–րդ դարի սկզբին Մակեդոնիայի ինքնիշխանությունը հաստատվեց, չնայած 1912վականից մինչև 1913թվականը Առաջին Բալկանյան պատերազմ ընթացքում Մակեդոնիայի ժամանակակաից տարածքը հայտնվեց Սերբիայի տիրապետության տակ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքով (1914–1918) այն ներառվեց Սերբիայի թագավորության մեջ, որը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո վերահիմնադրվեց որպես հանրապետություն (1945), իսկ 1963 թվականին սշդարձավ Հարավսլավիայի սոցիալիստական դաշնային հանրապետություն։ Մակեդոնիան եղել է Հարավսլավիայի կազմում սոցիալիստական դաշնային հանրապետություն մինչև 1991 թվականի խաղաղ անկախացումը։ Մակեդոնիան Եվրամիության և Եվրոպայի խորհրդի անդամ է։ 2005 թվականից սկսած այն եղել է Եվրամիությանն անդամակցելու թեկնածու և միևնույն ժամանակ անդամակցել է ՆԱՏՕ–ին։ Չնայած լինլով Եվրոպայի ամենաաղքատ երկրներից մեկը, այն մեծ առաջխաղացում է ունեցել բաց շուկայական հարաբերությունների զարգացման մեջ:

Տարածքը 25,713 ք.կմ է, բնակչությունը՝ 2 մլն. 055 հզ.։ Պետական լեզուն մակեդոներենն է։ Բնակչության 64.2%-ը մակեդոնացիներ են, 25.2%-ը՝ ալբանացիներ, 3.9%-ը՝ թուրքեր, 2.7%-ը՝ գնչուներ և այլն։ Մակեդոնիան Հարավարևլյան Եվրոպայի կենտրոնական Բալկանյան թերակղզում գտնվող պետություն է։ Այն նախկին Հարավսլավիայի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության մաս կազմող Մակեդոնիայի ՍՍՀ իրավահաջորդն է, որն իր անկախությունը ձեռք է բերել 1991 թ. սեպտեմբերի 8-ին։ 1993 թ. Մակեդոնիան դառնում է Միավորված Ազգերի Կազմակերպության անդամ, սակայն հարևան Հունաստանի հետ իր անվան շուրջ տարաձայնության պատճառով Մակեդոնիան ներկայացվում է որպես նախկին Հարավսլավիայի Մակեդոնական Հանրապետություն։

Մակեդոնիան լեռներով շրջապատված երկիր է։ Հյուսիս-արևմուտքում այն սահմանակցում է Կոսովոյին, հյուսիսում՝ Սերբիային, արևմուտքում՝ Բուլղարիային, հարավում՝ Հունաստանին և արևմուտքում՝ Ալբանիային։

Մակեդոնիայի ներկայիս տարածքը մտնում է պատմական Մակեդոնիա կոչվող աշխարհագրական տարածաշրջանի մեջ՝ հանդիսանալով նրա հյուսիսարևմտյան մասի կեսը (մնացած մասը մտնում է Հունաստանի և Բուլղարիայի մեջ)։

Երկրի մայրաքաղաքը Սկոպյեն է՝ 506,926 բնակչությամբ։ Խոշոր քաղաքներից են Բիտոլա՝ 95,385 բն., Կումանովո՝ 70,842 բն., Պրիլեպ՝ 66,246 բն., Տետովո՝ 52,915 բն., Օխրիդ՝ 42,003 բն., և այլն։

Մակեդոնիայի տարածքում կան ավելի քան 50 լիճ և 2,000 մ. ավելի բարձրություն ունեցող 16 լեռներ։ Մակեդոնիան ՄԱԿ-ի և Եվրոպական Խորհրդի անդամ երկիր է։ 2005 թ-ի դեկտեմբերից այն նաև Եվրոպական Միության անդամ դառնալու թեկնածու-երկրների ցուցակում է, ինչպես նաև հայտ է ներկայացրել ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր դառնալու համար։

Ծագումնաբանություն

Պետության անունը ծագում է հունարեն Μακεδονία (Մակեդոնիա) թագավորություն (ավելի ուշ ռեգիոն),հին Մակոդոնացիների անունով։ Հունական ծագմամբ Μακεδνός (makednós) բառը նշանակում է «բարձրահասակ, կոնաձև» ,այն ունի նույն արմատը ինչ μακρός (makrós) ածականը, որը Հին հունարենով նշանակում է «Երկար, բարձր, ուժեղ»։ Ի սկզբանե անունը նշանակելու էր կամ բարձրահարկ կամ բարձրահասակներ, մարդկանց հավանական բնութագիր։ Այնուամենայնիվ, Ռոբերտ Ս. Բ. Բեկեսը հավաստիացնում է, որ երկու տերմիններն էլ նախապատմական ծագում ունեն և չեն կարող մեկնաբանվել Հնդեվրոպական մորֆոլոգիայի առումով։

Պատմություն

Պատկեր:Հին Մակեդոնիայի ու Հունաստանի քարտեզ.gif

Մակեդոնիայի Հանրապետությունը աշխարհագրականորեն համապատասխանում է Պաոնիանայի թագավորությանը,որը ամիջապես գտնվում է Հին Մակեդոնիայի թագավորության հյուսիսում։Պաոնյանը բնակեցված է եղել պաոնյաններով,թրքական ժողովուրդներով,մինչդեռ հյուսիսարևմտյան հատվածը բնակեցված է եղել դարդանիացինորով , հարավարևմտյան հատվածը բնակեցված է եղել պատմականորեն հայտնի այնպիսի ցեղերով ինչպիսիք են Էնգելլե,Պելագոններ և Լինսեստի․վերջին երկուսը աստիճանաբար վերածվեեցին Հունաստանի հյուսիսարևմտյան հատվածի Մալոսյան ցեղերի,մինչդեռ առաջին երկուսը համարվել են Իլլյան ցեղեր։

Ք․ա․ 6–րդ դարի վերջին Աքեմենյան պարսիկները Դարեհ Մեծ–ի գլխավորությամբ գրավեցին Պաոնյանները,ներառելով այն ինչ այսօր Մակեդոնիայի Հանրապետությունը ունի իր ընդարձակ տարածքում։Ք․ա․479թ․ Հունաստանի դեմ Պարսկական Երկրորդ ներխուժման արդյունքում,պարսիկները աստիճանաբար հեռացան եվրոպական տարածաշրջաններից,ներառելով Մակեդոնայի Հանրապետության ժամանակակից տարածքները։

Մակեդոնիա

Ք․ա 356 թ․ Ֆիլիպ Երկրորդ Մակեդոնացին նվաճեց և Մակեդոնիայի թագավորությանը միացրեց Վերին Մակեդոնիայի երկու շրջանները՝ Լինկեստիսն ու Պելագոնիան և Պաոնիանա(Դիրիփոուս)–ի հարավային հատվածները։Ֆիլիպի որդին՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացին գրավեց մնացյալ տարածքները և ներառեց իր կայսրության մեջ ՝հասնելով մինչև Սկոփի,սակայն քաղաքը և շրջակայքը մնացին Դարանդայի տարածքում։

Ք․ա․ 146թ․ հռոմիացիները հաստատվեցին Մակեդոնիայի տարածքում։Դիոկղետիանոսի թագավուման ժամանակաշրջանում երկիրը բաժանվեց երկու մասի՝ Մակեդոնիա Պրիմա (Առաջին Մակեդոնիա)հարավային հատվածում ՝ընդգրկելով Մակեդոնիայի թագավորության մեծ մասը և Մակեդոնիա Սալյուտերիս(հայտնի որպես Երկրորդ Մակեդոնիա)հյուսիսային հատվածում ՝ընգրկելով Դարդանիայի մի մասը և ամբողջ Պաոնիանան․երկրի ժամանակակից սահմանները ընդարձակվեցին վերջերս ներառելով նաև Ստոբի քաղաքը որպես պետության մայրաքաղաք։Դոմետիանոսը (81-96թթ․)թագավորության ժամանակաշրջանում հռոմիացիների գրավեցին Սկոպիեն՝ընգրկելով այն Մուեզիայի նահանգում ։Մինչդեռ Հռոմեական կայսրությունում հունարենը շարունակում էր տիրող լեզու մնալ,լատիներենը որոշ չափով տարածվում էր Մակեդոնիայում։

Միջնադարյան և Օսմանյան շրջան

Սուրբ Մարկոս եկեղեցին

6–րդ դարի վերջին սլավոնական ցեղերը հաստատվեցին Բալկանյան տարածաշրջաններում ներառելով Մակեդոնիան։Պատմական արձանագրությունները վկայում են,որ 680թ․ բուլղարական,սլավոնական և բյուզանդական ժողովուրդների առանձին խմբեր,որոնց առաջնորդում էր Բուլղարիան կոչվում էին Կուբեր,հաստատվել էին Կերամիզյան հարթավայրում՝Բիտոլա քաղաքի կենտրոնում։Պրեսիանսի իշխանությունը համընկնում էր Բուլղարայի կողմից սլավոնական ցեղերի և Մակեդոնիայի վերահսկողության հետ։Սլավոնական ժողովուրդները,որոնք հաստատվել էին Մակեդոնիայի տարածքում 9–րդ դարում Բուլղարիայի Ցար Բորիս I- ի կառավարման ժամանակածրջանում ընդունում են քրիստոնեությունը։

1014թ․ Բյուզանդիայի կայսր Բասիլ Երկրորդը հաղթում է Բուլղարիայի Ցար Սամուելի զորքերին և չորս տարվա ընթացքում՝ 7–րդ դարից սկսած Բյուզանդիան առաջին անգամ վերականգնում է իր իշխանությունը Բալկանյան տարածաշրջանում (ներառյալ Մակեդոնիան)։12–րդ դարի վերջին Բյուզանդիան անկում ապրես տարբեչ քաղաքական կառույցների մրցակցության արդյունքում՝ներառելով Նորման 1080–ական թթ․։

13–րդ դարի վերջին Բուլղարիայի կայսրը ստանձնեց տարածաշրջանի կառավարումը։Քաղաքական դժվարությունների պատճառով կայսրությունը երկար գոյություն չունեցավ և 14–րդ դարում այն կրկին հայտնվեց Բյուզանդիայի տիրապետության տակ։14–րդ դարում այն դարձավ Սերբիայի կայսրության մի մաս, ովքեր ազատագրել են իրենց սլավոնական ազգակիցմերին Բյուզանդիայի դեպրոտիզմից։Ցար Ստեֆան Դուսան կառավարման ժամանակաշրջանում Սկոպիեն դարձել է պետության մայրաքաղաք։Դուսանի մահից հետո նրան հաջորդեցին թույլ իրավահաջորդներ և ազնվականների միջև ուժող պայքարի արդյունքում Բալկանյան տարածաշր֏անը կրկին տարանջատվեց։Այս իրադարձությունները համընկան դեպի Եվրոպա Օսմանյան թուրքերի ներխուժման հետ։Պրիլեպ թագավորությունը ամենակարճ գոյություն ունեցող թագավորություններից էր,որը հայտնվեց 14–րդ դարում Սերբիայի կայսրության փլուզման արդյունքում։Աստիճանաբար Բալկանյան ամբողջ տարածաշրջանը գրավվեց Օսմանյան կայսրության կողմից և մնաց դրա տիրապետության տակ ավելի քան հինգ դար։

Մակեդոնական ազգայնականություն

Իլինինյան ապստամբություն

18–րդ դարում Բուլղարիայի ազգային վերածննդի սկզբին,շատ հեղափոխականներ,որոնցից էին Միլադինովի եղբայրները,Ռաջկո Զինզիֆովը,Ջոաքիմ Կրչովսկին,Կիրիլ Պեժչինովիչը և ուրիշներ հենց այս տարածաշրջանից էին։Սկոպիեյի,Դեբարի,Բիթոլայի,Օհրիթի,Վելեսի և Սթրամիքայի եպիսկոպոսները ընդունեցին Բուլղարիայի եպիսկոպոսությունը,որը հիմնադրվել էր 1870թ․։19–րդ դարում սկսվեցին նոր շարժումներ, որոնց հիմնական նպատակը ինքնավար Մակեդոնիայի հիմնադրումն էր,որը ներառելու էր ամբողջ Մակեդոնիայի տարածաշրջանը։Դրանցից էր Մակեդոնիայի հեղափոխական կազմակերպությունը,որը հետագայում դարձավ Գաղտնի Մակեդոնիա-Ադրիանապոլական հեղափոխական կազմակերպություն (ԳՄԱՀԿ)։1905թ․ այն վերանվանվեց ներքին Մակեդոնիա-Ադրիանոպոլ հեղափոխական կազմակերպություն (ՆՄԱՀԿ)։Առաջին համաշխաևհային պատերազմից հետո այն տարանջատվեց Ներքին Մակեդոնիայի հեղափոխական կազմակերպության և Ներքին Թրքական հեղափոխական կազմակերպություն(ՆԹՀԿ)։Սկզբնական շրջանում կազմակերպությանն անդամակցելու իրավունք ունեին միայն բուլղարացիները,իսկ հետագայում այն տարածվեց Եվրոպայի ամբողջ բնակչության վրա անկախ ազգությունից և դավանանքից։Այնուամենայնիվ անդամների գերակշռող մասը Մակեդոնիայի բուլղարացիներն էին։1903թ․Ներքին Մակեդոնիայի հեղափոխական կազմակերպությունը կազմակերպեց Իլինդեն ապստամբությունը ընդդեմ Օսմանյան կայսրության,որը չնայած սկզբնական հաջողություններին՝ներառյալ Կռուսեվո հարապետության ձևավորումը, ունեցավ մեծ կորուստներ։Ապստամբությունը և Կռուսեվո հանրապետության ձևավորումը հանդիսացան անկյունաքար և նախադրյալ Մակեդոնիայի պետականության վերջնական ձևավորման համար։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազի ընթացքում 1941–1945թթ․ Յուգոսլավիան գրավվեց Աքսիսի ուժերի կողմից։Վարդան Բանովինան բաժանվեց Բուլղարիայի և Իտալիայի կողմից օկուպացված Ալբանիայի միջև։Նոր Բուլղարիայի վարչակազմի ձևավորման և բանակի ստեղծման համար հիմնադրվեց Բուլղարիայի գործերի կոմիտեն։Կոմիտեն մեծամասամբ ձևավորվել էր Ներքին Մակեդոնիայի հեղափոխական կազմակերպության նախկին անդամներից,բայց շատ կոմունիստներ ինչպիսիք են Պանկո Բրաշնարովը,Սթրահիլ Գիգովը և Մեթոդի Շատովովը նույնպես անդամակցում էին կոմիտեին։Որպես Վարդարդ Մակեդոնիայի կոմունիստների առաջնորդ, Շոտովը անցավ Հարավսլավիայի կոմկուսի կուսակցությունից Բուլղարական կոմունիստական կուսակցություն և հրաժարվեց ռազմական գործողություններ սկսել բուլղարական բանակի դեմ։Բուլղարիայի իշխանությունները Գերմանիայի ճնշման ներքո պատասխանատու էին Սկոպյեում եւ Բիտոլայում ավելի քան 7000 հրեայի վերաբնակեցման եւ տեղահանման համար։Զավթած ուժերի դաժան կանոնորը շատ Մակեդոնացիների քաջալերում էին աջակցելու 1943թ․ հետո կոմունիստ Պարտիսանի կազմակերպած Ջոսիփ Բրոզ Տիտոյի շարժմանը և 1944թ․ կազմակերպած Ազգային ազտագրական պայքարը երաշխավորում էր գերմանական ուժերի դուրս բերումը Մակեդոնիայի տարածքից։

Սոցիալիստական Հարավսլավիայի ժամանակաշրջանը

Ռիչարդ Նիխոն Սպիտակ տանը

1944թ․ Մակեդոնիայի ազգային ազատագրական պայքարի հակաֆաշիստական ժողովը Մակեդոնիայի ժողովրդավարական հանրապետությունը հռչակվեց Յուգոսլավիայի ժողովրդական դաշնային հանրապետության մի մաս։Ազգային ազատագրական պայքարի հակաֆաշիստական ժողովը շարունակեց մնալ գործող կառավարություն միննչ պատերազմի ավարտը։Մակեդոնիայի այբբուբենը լեզվաբանների կողմից ենթարկվեց փոփոխությունների,այն հիմնված էր Վուկ Ստեֆանովիչը Կարաջիչիի հնչյունական այբբուբենի և Կրեստե Պետկովի Միսկրովի օրենքների վրա։

Այն դարձավ Յուգոսլավ ֆեդերացիայի վեց հանրապետություններից մեկը։1963թ․ ֆեդերացիան վերանվանվեց Հարավսլավիայի սոցիալիստական դաշնային հանրապետություն,Մակեդոնիայի հանրապետությունը նույնպես վերանվանվեց,դառնալով Մակեդոնիայի սոցիալիստական հանրապետություն։1946–1949թթ Հունաստանում քաղաքացիական պայքարի ընթացքում Մակեդոնիայի կոմունիստ ապստամբները աջակցում էին Հունաստանի կոմունիստներին։շատ փախստականներ հենց այստեղից են ներգաղթել Մակեդոնիայի սոցիալիստական հանրապետություն։1991թ․ երբ Մակեդոնիան վերջնականապես անջատվեց Յուգոսլավիայից ,հանվեց«սոցիալիստական» տերմինը։

Անկախության հռչակում

Անկախության հռչակագիրը

Յուգոսլավիայից անկախության հռչակման հանրաքվեի կապակցությամբ Մակեդոնիայի հանրապետությունը պետականորեն հռչակեց իր անկախությունը 1991թ․ սեպտեմբերի 8–համաձայնագիրով և օրինականացրեց մասնակցությունը Հարավսլավիայի նախկին պետությունների հետագա միավորմանը:Իլինի ապստամբության օրը՝օգոստոսի 2–ը նույպես տոնվում է պետական մակարդակով որպես պետականության հռչակման օր։

Ռոբերտ Բադինտերը, որպես Յուգոսլավիայի Խաղաղության կոնֆերանսի արբիտրաժային հանձնաժողովի ղեկավար 1992թ․ հունվարին առաջարկեց ԵՀ ճանաչում։

1990-ականների սկզբին Յուգոսլավյան պատերազմների միջոցով Մակեդոնիան պահպանում էր իր խաղաղությունը։Մակեդոնիայի և Յուգոսլավիայի միջև աննշան սահմանային փոփոխություննրը տեղի են ունեցել երկու երկրների համաձայնությամբ։Այնուամենայնիվ 1999թ ․ Կոովոյի պատերազմից հետո, երբ 360,000 ալբանացի փախստականներ Կոսովայից ներգաղթեցին Մակեդոնիա,երկրի սահմանները ենթարկվեցին փոփոխությունների։Այնուամենայնիվ պա

տերազմից հետո նրանք վերադարձան և հիմնեցին բանակ սահամների եկու կողմում՝ հռչակելով իրենց անկախությունը կամ ինքնավարությունը։

2001թ․ ապստամբությունը

Կոնֆլիկտը տեղի է ունեցել 2001թ փետրվարից մինչև օգոստոս երկրրի հյուսիսային և արևմտյան սամաններին ալբանացի փախստականների և կառավարության միջև։Պատերազմը ավարտվել է ՆԱՏՕ–ի հրադադարի պահպանման ռեժիմի միջամտությամբ։Օհրիդ համաձայնագրով կառավարությունը համաձայնվեց դադարեցնել քաղաքական պայքարը և ընդունել Ալբանիայի փոքրամասնությանը։Ալբանական կողմը համաձայնվեց հրաժարվել անջատողական պահանջներից և ընդունեց Մակեդոնիայի սահմանները ամբողջությամբ։Բացի դրանից մակեդոնական բանակը պետք է զինաթափվեր և հանձներ ՆԱՏՕ–ին։

2012թ․ Մակեդոնիայում միջմշակութային լարվածություն առաջացավ ալբանացիների և մակեդոնացիների միջև ,որը ուղեկցվեց բռնության տարբեր դեպքերով։

Պրեսպայի համաձայնագիր

Պրեսպայի համաձայնագիրը,որը փոխարինում է 1995թ․ ստորագրված ժամանակավոր համաձայնագրին,ստորագրվել է 2018թ․ հունիսի 17–ին Հունասատանում Պրեսպա գետի վրա գտնվող Պսարադես գյուղում երկու երկրների նախագահների՝ Նիկոլա Դմիտրիովի և Նիկոս Կոթսիանի կողմից, ինչպես նաև երկու վարչապետների ՝Զորան Զաևի և Ալեքսիս Ցիպրասի ներկայությամբ։Հանդիպմանը ներկա էին ՄԱԿ-ի հատուկ ներկայացուցիչ Մեթյու Նիմեթը, քաղաքական հարցերով գլխավոր քարտուղարի պաշտոնակատար Ռոզմարի Դի Կարլոն, ԵՄ-ի Արտաքին գործերի եւ անվտանգության քաղաքականության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Ֆեդերիկա Մոգերինին և Եվրոպական ընդլայնման և եվրոպական հարևանության քաղաքականության հարցերով հանձնակատարը Յոհաննես Հանը և ուրիշներ։Հանդիսությունից հետո Ցիպրասը իր մակեֆոնացի գործընկերների հետ Օտեսեվա գյուղում ճաշելու համար անցնում է Մակեդոնիայի սահմնան,այս նշանակալից քայլը գնահատվում է որպես 1991թ․ անկախության հռչալումից հետո Հունաստանի վարչապետի առաջին այց Մակեդոնիայի հանրապետւոթյուն։ Հունական վետոյի դուրս բերումը հանգեցրեց նրան,որ Եվրոպական միությունը հունիսի 27–ին սկսեց բանակցությունններ վարել Մակեդոնիայի հետ միանալու համար,նախատեսվում է,որ այն կիրականանա 2019թ․՝պայմանով,որ Պրեսպայի համաձայնագիրը կիրագործվի և Մակեդոնիայի սահմանադրական անվանումը կփոխվի է Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետության։

Հուլիսի 5–ին Մակեդոնիայի հանրապետության կողմից ձայների մեծամասնությամբ Պրեսպայի հմանաձայնագիրը կրկին վավաերացվեց։

Հուլիսի 11–ին ՆԱՏՕ–ն հրավիրում է Մակդեդոնիային միանալու և դառնալու Եվրոատլանտյան դաշինքի 30–րդ անդամը։

Հուլիսի 30–ին Մակեդոնիայի հանրապետությաւնը հավանություն է տալիս երկրի անունը փոխելու ծրագրին,որը տեղի էր ունենալու սեպտեմբերի 30–ին։

Աշխարհագրական տվյալներ

Մակեդոնիայի ամբողջ տարածքը կազմում է 25,713 կմ 2։Այն գտնվում է աշխարհագրական լայնության 40°– 43°–ի և աշխարհագրական երկարության 20° – 23° սահմաններում։Հյուսիսում Մակեդոնիայի հետ Սերբիայի ունեցած սամհանի երկարությունը 748 կմ է,հյուսիսարևմտյան հատվածում Կոսովոյի հետ ունեցած սահմանի երկարությունը 159 կմ է,արևելյան հատվածում Բուլղարիայի հետ ունեցած սահմանը 148կմ է,հարավում Հունստանի հետ ունեցած սահմանի երկարությունը 228 կմ և արևմուտքում Ալբանիայի հետ ոssւնեցած սահմանի երկարությունը 151։

Մակեդոնիան դեպի ծով ելք չունեցով երկիր է,այն ձևավորվել է հարթավայրում՝ Վարդար գետի հովտում,երկիրը շրջապատված է լեռնաշղթաններով։Այն գտնվում է Շար և Օսկոովոն լեռների միջև ՝ Վարդար գետի հովտին։ Հարավային կողմում Ալբանիայի և Հունաստանի սահմանին գտնվում են երեք խոշոր լճերը՝ Օհրի , Պեսպա և Դեժրանի լճերը։Օհրինը համարվում է ամենահին լիճը աշխարհում։Մակեդոնիան ունի սեյսմիկ ակտիվ տարածք, այտեղ տեղի են ունեցել բազմաթիվ երկրաշարժներ,սիկ վերջերս 1963թ․ Սկոպեյում տեղի ունեցած երկրաշարժը մեծ ավերվածությունների պատճառ դարձավ սպանելով ավելի քան 1,000 մարդու։

Տարածքը ունի գեղատեսիլ լեռներ։Դրանք հիմնականում պատկանում են երկու տարբեր լեռնաշղթաների՝ առաջինը Շար լեռներն են,որոնք շարունակում են Արևմտյան Վարդար լեռնաշղթան և հայտնի են որպես Դինարիք լեռներ։Երկրորդ լեռնաշղթան Օգոսովո–Բելսաիքա լեռներն են,հայտնի են նաև որպես Ռոդոֆ լեռներ։Այն լեռները,որոնք պատկանում են Շար և Արևմտյան Վարդար լեռնաշղթային շատ ավելի երիտասարդ են և բարձր քան Օգոսովո–Բելսաիքա լեռները։Ալբանիայի սահմանին գտնվող Շար լեռնաշղթայի ամնեբարձր գագաթը Կորաբն է,այն համարվում է Մակեդոնիայի ամենաբարձր գագաթը 2,764 մ բարձրությամբ։

Մակեդոնիայի տարածքում կան ջրի 1,100–ից ավելի աղբյուրներ։Գետերը ունեն երեք տարբեր ելակետներ՝ էգեյան,Ադիատիք և Սև ծովեր։Ամենամեծը հավարվում է էգեյանը,այն ծածկում է հանրապետության տարածքի 87%–ը,մակերեսը մոտավորապես 22.075 քառակուսի կիլոմետր է։Ամենաերկար գետը համարվում է Վարդարը 20,459 քառակուսի կիլոմետր մակերեսով։Այս հարթավայրը կարևոր դեր է խաղում երկրի տնտեսության և կապի զարգացման համակարգում։«Վարդարդի հովիտ» կոչված ծրագիրը վճռական դեր է խաղալու երկրի ռազմավարական զարգացման գործում:

Սև Դրինը,որը ձևավաևում է Ադրիատիքի ավազանը զբաղեցնում է է մոտավորապես 3,320 կմ²տարածք կամ տարածաշրջանի 13%–ը։Այն ջուր է ստանում Պրեսպա և Օհրիդ լճերից։

Սև ծովի ավազանը ամենափոքրն է՝ 37կմ²։Այն զբաղեցնում է Սկոպսկա Քրնա Գորա լեռան հյուսիսային հատվածը։Այն Բինաչկա Մորավա գետի աղբյուրն է հանդիսանում,որն էլ իր հերթին ընդգրկում է Մորավա գետը, իսկ ավելի Դանուբը,որը հոսում է Սև ծով։

Մակեդոնիան ունի մոտ հիսուն ջրամբարներ և երեք լիճ՝Օհրիդ,Պրեսպա և Դոջրան։

Մակեդոնիայում կան իննը առողջարանային քաղաքներ ՝Բանիշտե, Բանյա Բանսկո, Իստիբանյա, Կաթլանովո, Կեզովիցա, Կոսովաստի, Բանյա Կոչանի, Կումանսկու Բանժի եւ Նեգորցին:

Կլիմա

Մակեդոնիան անցումային կլիմա ունի ՝Միջերկրականից դեպի մայրացամաքային։Ամռանը շոգ է և չոր,իսկ ձմռանը ցուրտ։Կան կլիմայի երեք հիմնական զոննաներ՝բառեխառն Միջերկրածովային,լեռնային և մայրցամաքային։Հովիտների երկայնքով հոսում են Վարդար և Սթրամիքա գետերը ,որոնք անցնում են Գեվգելիջա,Վալանդովո,Սթրամիքա և Ռադովիս տարածաշրջաններով,որտեղ և ձևավավորվում է Միջերկրածովյան կլիմա։Ամենատաք տարածաշրջանները Դեմիր Կապիջան և Գեվգելիջան են,որտեղ ջերմաստիճանը հուլիս–օգոստոս ամիսներին 40 ° է։Լեռնային կլիման հիմնականում տարածված է լեռնային տարածաշրջաններում և այն բնորոշվում է երկար և ձյունառատ ձմեռներով և կարճ ու ցուրտ ամառներով։Գարունը ավելի ցուրտ է քան աշունը։Մակեդոնիայի տարածքում գերակշռում է մայրցամաքային կլիման տաք և չոր ամառներով և ցուրտ ու խոնավ ձմեռներով։

Բուսականություն

Մակեդոնիայի հանրապետության բուսականությունը կազմված է բույսերի 920 դասից,210 ընտանի և մոտ 3,700 բուսատեսակներից։Ամենից տարածվածը ծաղկաբույսերն են ՝ մոտ 3,200 տեսակ,դրանց հաջորդում են մամուռների 350 տեսակ ու փշատերևների 42տեսակ։

Աշխարհագրականորեն Մակեդոնիան պատկանել է Իլլյան տարարածաշրջանիին և գտնվել է Հյուսիսայնին թագավորության կազմում։Ըստ Բնության պահպանության համաշխարհային կազմակերպության և Շրջակա միջավայրի պահպանության կազմակերպության Մակեդոնիայի տարածքը կարող է բաժանվել չորս էկոտարածաշրջանների՝Պիտդուս լեռների անտառային տարածաշրջանները,Բալկանյան տարածաշրջանները,Ռոդոպների անտառային տարածաշրջանները և Էգեյան սցերոֆիլլոզը հարակից անտառներով։

Բիթոլայում գտնվող Փելիսթեր ազգային պարկը հայտնի է Մակեդոնիայի էնդեմիկ բուսատեսակների առկայությամբ՝ 88 բուսատեսակներից մոտավորապես 30 տոկոսը էնդեմիկ բույսեր են։Փելիստերայի մակեդոնական սոճիների անտառները հիմնականում բաժանվում են երկու տարածաշրջանների՝գիհու անտառներ և սոճիների անտառների։

Մակեդոնիայի սահմանափակ անտառները ներառում են նաև կաղնիների տեսակներ, թեղիներ․սիկամորը,ուռենիներ,բարդիներ, կեռասները :Շար լեռան շրջանում, Բիստրայում, Մավրովոյում գտնվող հարուստ արոտավայրերի հարևանությամբ տարածված են վայրի կակաչները։

Մակեդոնիայի անտառներում գերակշռում են արջեր,գայլեր,աղվես,սկյուռներ,ծղոտներ և եղնիկներ։Լուսաններ շատ հազվադեպ են հանդիպում Մակեդոնիայի արևմտյան անտառներում,մինչդեռ եղնիկներ հանդիպում են Դիջիր Կամբիջայի տարածաշրջաններում,թռչուններից հանդիպում են կարմրափորիկ,արտույտ,արծիվ և բու։

լուսան

Տարածաշրջանի երեք արհեստական լճերը ներկայացնում են ֆաունայի առանձին զոննաներ։Դեռևս հնագույն ժամանակաշրջաններից Օհրիդ լճի ֆաունան հայտնի են եղել իշխան,սիգ ձկնատեսակով,ուտիճներով,ինչպես նաև 30 միլիոն տարվա սերունդ ունեցող խխունջների հատուկ տեսակներով․նմանատիպ խխունջներ հանդիպում են նաև Բայկալ լճում։Օհրիդ լճի ֆաունան հայտնի է նաև օձաձկներով,որոնք զարմանալիորեն արագ են վերաարտադրվում։Դրանք հիմնականում Օհրիդ լիճ են լցվում Սարգասո ծովից և ապրում են լճի խորություններում ավելի քան տաս տարի։Աշնանը բեղմնավորման ժամանակ օձաձկները բնազդաբար վերադառնում են իրենց ծննդավայրերը,որտեղ նրանք ձվադրում և մահանում են թողնելով իրենց սերունդը Օհրիդ լճում։

Գարավսլավիայի Հովվաշուն

Շար լեռները հայտնի Հարավսավիական Հովվաշուն (Շարփլանինեք) ցեղատեսակով։Շների հասակը մոտավորապես 60 սանտիմետր է ,դրանք համարձակ են և կատաղի ու կարող են կռվել արջերի կամ գայլերի հետ հոտը հսկելու և պաշտպանելու ժամանակ։Շարփլանինեքը առաջացել է Հարավսավիական Հովվաշնից և համարվում է նրա միակ պահպանված ցեղատեսակը,որը 1939թ․–ից սկսած կոչվել է Իլյյան հովվաշուն մինչև 1956թ․,երբ դրանք հայտնի դարձան Շարփլանինեքը անունով։

Քաղաքականություն

Մակեդոնիան պառլամենտական դեմոկրատական հանապետություն է գործադիր իշխանությամբ,որը բաղկացած է օրենսդիր մարմնից և անկախ դատական համակարգից։խորհուրդը ունի է 120 տեղ և անդամները ընտրվում են ամեն չորս տարին մեկ։Երկրի նախագահի դերը հիմանակնում ձևական է,քանի որ երկրի հիմանակնում կառավարում է վարչապետը։Նախագահը ընտրվում է հինգ տարին մեկ և կարող է վերընտրվել։Վերջին նախագահական ընտրությունները տեղի են ունեցել 2009թ ապրիլի 5–ին և Մակեդոնիայի Հանրապետության նախագահ է ընտրվել Ջորջե Իվանովը։

2005թ տեղի ունեցած ընտրությունների և նոր օրենքների հիման վրա տեղական կառավարության գործառույթները բաժանվում են 78 համայնքների։Մայրաքաղաք Սկոպիեն ներառում է տասն համայնք ։Մակեդոնիայի համայքները տեղական ինքնակառավարման միավորներ են։Հարևան համայնքները կարող են համատեղ գործունեություն իրականացնել։

Երկրի քաղաքական տարաձայնությունները կապված են մակեդոնական էթնիկ խմբերի մեծամասնության և ալբանական էթնիկ խմբերի փոքրամասնության հետ։Հավասարության հաստատման համար երկու տարածաշրջանների միջև մղվող պայքարը հանգեցրեց պատերազմի 2001թ,որին հաջորդեց համաձայնագրի կնքումը։2004թ օգոստոսին Մակեդոնիայի կառավարությունը վերանայում է օրենսդրությունը և ավելի մեծ ինքնավարություն է տալիս ալբանացիներին,հատկապես այն տարածքներում,որտեղ նրանք գերակշռում են։

Նախընտրական քարոզարշավից հետո, 2006թ հուլիսի 5–ին Մակեդոնիայում տեղի ունեցան խաղաղ և ժողովրդավար ընտրություններ ։Ընտրությունների վերջնական հաղթանակը նշվեց մեծ հանդիսավորությամբ Ներքին Մակեդոնական հեղափոխական կազմակերպության կողմից, որը ղեկավարում էր Նիկոլա Գրուևսկին։Նրա որոշմամբ ձայների մեծամասնությամբ ընտրված ինտեգրման ժողովրդական միության փոխարեն կառավարությունում ներգրավվեց Ալբանիայի դեմոկրատական կուսակցությունը։Այնուամենայնիվ երկու կուսակցությունները սկսեցին բանակցություններ վարել երկու տարածաշրջանների միջև առկա խնդիրների քննարկան և Եվրոպայի ու ՆԱՏՕ–ի անդամ երկրների հետ համագործակցման համար։

Վերջին պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ Մակեդոնիայի ներքին հեղափոխական կազմակերպությունը և ինտեգրման դեմոկրատական միությունը Մակեդոնիայում ձևավորեցին գործող կոալիցիա։

Ռազմական ուժեր

Մակեդոնիայի Հանրապետության Զինված Ուժերը կազմված են ցամաքային ուժերից, օդուժից և հատուկ նշանակության ուժերից։

Կառավարության ազգային անվտանգության քաղաքականության նպատակն է երկրի անկախության, ամբողջականության, օդային և ցամաքային տարածքի անվտանգության ինչպես նաև սահմանադրական կարգի ապահովվումը, ազգային կենսական շահերի պաշտպանությունը։ Զինված Ուժերը ակտիվորեն համագործակցում են նաև ՆԱՏՕ-ի զորքերի հետ՝ մասնակցելով տարբեր ռազմական առաքելությունների։

Վարչական բաժանում

Երկիրը բաժանված է 8 մարզերի (նահանգների)՝ Սկոպյե, Պելագոնիա, Պոլոգ, Արևելյան, Հարավ-արևելյան, Հյուսիս-արևելյան, Հարավ-արևմտյան և Վարդար։

Կրոն

Մակեդոնիայի բնակչության 64.7%-ը Ուղղափառ Քրիստոնեության հետևորդներ են, որոնց ճնշող մեծամասնությունը պատկանում է Մակեդոնական Ուղղափառ Եկեղեցուն։ 33.3%-ը մուսուլմաններ են (ալբանացիներ, թուրքեր, գնչուներ, մակեդոնացիներ)։ Մակեդոնիան Եվրոպական երկրների շարքում 4-րդն է Կոսովոյից, Ալբանիայից և Բոսնիա-Հերցոգովինիայից հետո իսլամադավան բնակչության բարձր տոկոսով։

Երկրում հաշվվում են 1,842 եկեղեցիներ և 580 մզկիթներ։ Մայրաքաղաք Սկոպյեում գործում են ուղղափառ և մուսուլմանական համայնքներին պատկանող կրոնական միջնակարգ դպրոցներ, ուղղափառ աստվածաբանական քոլեջը։

Ծանոթագրություններ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Մակեդոնիայի Հանրապետություն կատեգորիայում։