«Ողնուղեղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ r2.7.1) (Ռոբոտը ավելացնում է․: zh-min-nan:Chek-chhé |
No edit summary |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
ՈՂՆԱՇԱՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ |
|||
{{inline}} |
|||
Ողնաշարը մտնում է իրանի կմախքի կազմության մեջ, այն կազմված է 33-34 ողերից: Ողնաշարն ունի 5 բաժին` 1.պարանոցային ողեր-7 ող, 2.կրծքային ողեր-12 ող, 3.գոտկային ողեր-5 ող, 4.սրբանային ողեր-5 ող, 5.պոչուկային ողեր- 3-4 ող: Ողը կազմված է մարմնից և աղեղից, որի վրա գտնվում են ելունները, դրանք 7-ն են. 1.վերին հոդային ելուններ`2 հատ, 2.ստորին հոդային ելուններ`2 հատ, 3.միջաձիգ ելուններ`2 հատ, 4.փուշ ելուն`1 հատ: Մարմնի և աղեղի միջև գոյանում է ողնանցքը, բոլոր ողերը միանալով իրար գոյացնում են ողնաշարային խողովակը, որտեղ գտնվում է ողնուղեղը:Ողերի առանձնահատկությունները: Առաջին պարանոցային ողը կոչվում է atlant, չունի մարմին, կազմված է առաջնային և հետին աղեղներից, ունի վերին և ստորին հոդային մակերեսներ, միանում է գանգի ծոծրոսկրին, իսկ ստորին հոդային մակերեսներով միանում է երկրորդ պարանոցային ողին: Երկրորդ պարանոցային ողն ունի փոքր մարմին, որի վրա կա ատամիկ: Որի շուրջը գլուխը կատարում է շարժումներ: Պարանոցային ողերի մարմինները համեմատաբար փոքր են, նրանց փշաձև ելունները կարճ են, ծայրը երկատված: 7-րդ պարանոցային ողն ունի ամենաերկար փուշ ելունը, որը շոշափվում է մաշկի տակ: Կրծքային ողերի մարմինները կողմնային մասում ունեն փոսիկներ, որտեղ միանում են կողերը: Կրծքային ողերի փշաձև ելունները երկար են ուղղված դեպի ներքև: Գոտկային ողերն ունեն մեծ մարմին, իսկ փուշ ելունները կարճ են, ուղղված են ուղիղ դեպի հետ: Սրբանային ողերն ամուր սերտաճելով միմիանց հետ առաջացնում են սրբոսկոր: Սրբոսկորը շրջված եռանկյունու տեսք ունի, հիմքով դեպի վեր: Հիմքով միանում է գոտկյին 5-րդ ողին, միացման այդ տեղը կոչվում է դարավանդ: Սրբոսկորն ունի առաջնային և հետին մակերեսներ: Նրա վրա կա 4 զույգ անցքեր, որոնց միջով նյարդերը և արյունատար անոթները մտնում են կոնքի խոռոչ: Սրբոսկրի գագաթային մասին միացված են պոչուկային ողերը: Սրբոսկրի կողմնային մասում կան հոդային մակերեսներ, որոնցով միանում են կողմնոսկրերին և մասնակցում կոնքի կազմությանը: Ողնաշարում ողերն իրար միանում են գրեթե բոլոր ձևերով: |
|||
[[Պատկեր:Центральная нервная система-Central nervous system.jpg|thumb|200px|[[Կենտրոնական Նյարդային Համակարգ]] ([[ԿՆՀ]]) |
|||
I. [[Պարանոցային նյարդեր]] |
|||
II. [[Կրծքային նյարդեր]] |
|||
III. [[Գոտկային նյարդեր]] |
|||
IV. [[Սրբանային նյարդեր]] |
|||
V. [[Պոչուկային նյարդեր]]<br /> |
|||
-/-<br /> |
|||
1. [[Գլխուղեղ]] |
|||
2. [[Միջանկյալ ուղեղ]] |
|||
3. [[Միջին ուղեղ]] |
|||
4. [[Վարոլյան կամուրջ]] |
|||
5. [[Ուղեղիկ]] |
|||
6. [[Երկարավուն ուղեղ]] |
|||
7. '''Ողնուղեղ''' |
|||
8. [[Պարանոցային հաստացում]] |
|||
9. [[Գոտկային հաստացում]] |
|||
10. [[Ձիու պոչ]]]] |
|||
'''Ողնուղեղը''' (Medulla spinalis) կազմում է [[կենտրոնական նյարդային համակարգ]]ի բաժիններից մեկը: |
|||
== Ողնուղեղի զարգացումը == |
|||
Ողնուղեղը ֆիլոգենետիկորեն ([[նշտարիկ]]ի իրանային ուղեղը) երևան է գալիս [[նյարդային համակարգ]]ի զարգացման երրորդ էտապում (խողողակավոր նյարդային համակարգ):Այդ ժամանակ [[գլխուղեղ]] դեռևս չկա, ուստի իրանային ուղեղը ունի օրգանիզմի բոլոր պրոցեսները` և վեգետատիվ, և անիմալ (ընդերային և մարմնային կենտրոններ) կարգավորող կենտրոններ: Մարմնի հատվածավոր կառուցվածքին համապատասխան իրանային ուղեղն ունի հատվածավոր կառուցվածք:Այն բաղկացած է իրար միացած նևրոմերներից, որոնց սահմաններում միակցվում է պարզագույն [[ռեֆլեկտոր ուղեղ]]ը: Մետամեր կառուցվածք ունի նաև մարդու ողնուղեղը, որով և պայմանավորված է նրա օրգանիզմում գոյություն ունեցող կարճ ռեֆլեկտոր ուղեղի առկայությունը:<br /> |
|||
[[Ձկներ]]ի գլխուղեղի հանդես գալու ([[ցեֆալիզացիա]]յի էտապ) և հետագա զարգացմանը զուգընթաց [[ցամաքային կենդանիներ]]ի գլխուղեղում հանդես է գալիս ամբողջ [[օրգանիզմ]]ը կարգավորող բարձրակարգ [[կենտրոն]]ներ, իսկ ողնուղեղը ընկնում է ենթակա դրության մեջ: Ողնուղեղը մնում է ոչ միայն որպես հատվածային ապարատ, այլև դառնում է ծայրամասից գլխուղեղ և հակառակ ուղղությամբ գրգիռներ հաղորդող [[օրգան]], և նրա մեջ են զարգանում երկկողմանի կապերը գլխուղեղի հետ: Որքան շատ է զարգանում գլխուղեղը. այնքան ողնուղեղի զարգացումը ավելի շատ է կախված մնում նրանից: Օրինակ` գլխուղեղի կեղևի և նրա մեջ գտնվող շարժիչ [[նեյրոն]]ների (բացի [[բրգային բջիջներ]]ի) զարգացմանը զուգընթաց զարգանում են նրանից սկսվող թելերի համակարգերը (բրգային համակարգ): Քանի որ նոր կեղևն առաջանում է կաթնասուների մոտ, ուրեմն բրգային համակարգը ողնուղեղում հանդես է գալիս միայն այդ կենդանիների մոտ և կատարյալ զարգացմանն է հասնում մարդու մոտ` մեծ ուղողի կեղևի ամենաբարձր զարգացմանը համապատասխան, որտեղից և սկիզբ է առնում բրգային ուղին: Այսպիսով, ողնուղեղի [[էվոլուցիա]]յի ընթացքում առաջանում են երկու ապարատներ` մեկը ավել հին, ողնուղեղի սեփական կապերի հատվածավոր ապարատն է, իսկ երկրորդը` ավելի նոր, գլխուղեղի հետ կապվող երկկողմանի հաղորդչական ուղիների ապարատը: Կառուցվածքի այսպիսի սկզբունք նկատվում է նաև մարդու մոտ: |
|||
Իրանային ուղեղի առաջացման գործում վճռական գործոն է հանդիսանում շարժման միջոցով շրջապատի միջավայրին հարմարվելը: Ուստի ողնուղեղի կառուցվածքը ցույց է տալիս կենդանու տեղաշարժման միջոցը: Օրինակ, [[սողուններ]]ի (չունեն [[վերջույթ]]ներ և սողում են ամբողջ մարմնով. օրինակ, [[օձեր]]ը) ողնուղեղն ամբողջ երկարությամբ զարգացած է հավասարաչափ և չունի հաստացումներ: Վերջույթերից օգտվող կենդանիների մոտ առաջանում են երկու հաստացումներ, ընդ որում, եթե ավելի զարգացած են [[առջևի վերջույթներ]]ը (օրինակ, [[թռչուններ]]ի թևերը), ապա գերակշռում է ողնուղեղի առաջային (վզային) հաստացումը, եթե ավելի զարգացած են հետին վերջույթները (օրինակ, [[ջայլամ]]ինը), ապա մեծացած է հետին (գոտկային) հաստացումը, իսկ եթե քայլելուն մասնակցում են և’ առաջին, և’ հետին վերջույթները հավասարապես (չորքոտանի [[կաթնասուններ]]), ապա երկու հաստացումներն էլ զարգացած են միատեսակ: Ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի, ավելի բարդ գործունեության հետ կապված մարդու ողնուղեղի պարանոցային հաստացումն ավելի է զարգացել, քան գոտկայինը: |
|||
[[Ֆիլոգենեզ]]ի նշված գործոնները դեր են խաղում նաև ողնուղեղի [[օնտոգենեզ]]ում: Ողնուղեղը զարգանում է ուղեղային խողովակի հետին հատվածից (առջևինից զարգանում է գլխուղեղը): Խողովակի ներքին մակերեսին, նրա յուրաքանչյուր կողքային պատի վրա ի հայտ են գալիս սահմանային ակոսներ (sulcus limitans), որոնք խողովակը ներսից բաժանում են փորային ու մեջքային մասերի: Փորային բաժնից գոյանում են ողնուղեղի գորշ նյութի առաջնային սյուները (շարժիչ նեյրոնների բջջային մարմինները), նրանց հպված երկայնաձիգ նյարդաթելերի խրձերը և նշված նեյրոնների ելունները (շարժիչ արմատները): Մեջքային բաժնից առաջանում են [[գորշ նյութ]]ի հետի սյուները (զգացող նեյրոնների բջջային մարմինները), հետին պարանները (նեյրոնների ելունները): |
|||
Այսպիսով, ուղեղային խողովակի փորային մասը սկզբնական շարժիչ շրջանն է, իսկ մեջքայինը` սկզբնական զգացողը: |
|||
Պետք է նկատել, որ ուղեղային խողովակի պատերի ներքին երեսով ձգվող սահմանային ակոսները (sulcus limitans) շարունակվում են նաև խողովակի գանգային մասի մեջ, այսնպես որ այդ բաժանումն զգացող և շարժիչ շրջանների տարածվում է ուղեղային խողովակի ամբողջ երկարությամբ և պահպանվում է գլխուղեղի ցողունի մեջ: |
|||
Երբ խողովակի կողմնային պատերը հաստանում են, նրա մեջքային և փորային պատերը ձգվում են ու խրվում նրանց արանքը. նրանք հետագայում առաջացնում են ողնուղեղի առաջային և հետային կպուկները, որոնք իրար են կապում ողնուղեղի աջ ու ձախ կեսերը: Փորային և մեջքային մասերի համեմատությամբ կողմնային պատերի այդպիսի հաստացման շնորհիվ ողնուղեղն արտաքինից երկու երկայնաձիգ ակոսներով բաժանվում են աջ ու ձախ կեսերի: Ուղեղային խողովակի պատերի աճման շնորհիվ նրա խոռոչը (կենտրոնական խողովակը) աստիճանաբար տեղ-տեղ նեղանում են, հատկապես պոչային ծայրում, և խցանվում է այնպես, որ այստեղ նյարդային հյուսվածքից առաջանում է մի բարակ երկորուկ` ապագա սահմանային կամ տերմինալ թելը (filium terminale): |
|||
Սկզբում` ներարգանդային կյանքի երրորդ ամսում, ողնուղեղը գրավում է ամբողջ ողնաշարի խողովակը, այնուհետև ողնաշարն սկսում է ավելի արագորեն աճել, քան ողնուղեղը, որի հետևանքով վերջինիս ծայրը աստիճանաբար տեղափոխվում է վեր (գանգի ուղղությամբ), ըստ որում սահմանային թելը ձգվում է որպես բարակ թել: Ծնվելու ժամանակ ողնուղեղի ծայրը գտնվում է գոտկային III ողնի բարձրության վրա, իսկ հասուն մարդունը հասնում է I և II գոտկային ողների բարձրությանը: Ողնուղեղի այդ ձևի բարձրացման շնորհիվ (ascensus medullae spinales) նրանից դուրս եկող նյարդամատները ընդունում են թեք ուղղություն: |
|||
==Ողնուղեղի անատոմիան== |
|||
=== Ողնուղեղի կառուցվածքը === |
|||
==== Ողնուղեղի արտաքին կառուցվածքը ==== |
|||
[[Պատկեր:Medula.jpg|thumb|Մարդու ողնուղեղը]] |
|||
[[Պատկեր:Medulla spinalis - Section - English.svg|thumb|200px|right||Ողնուղեղի լայնական կտրվածքը]] |
|||
Ողնուղեղ (medulla spinalis). չափահասների ողնուղեղը տեղավորված է [[ողնաշարի խողովակ]]ում և առջևից հետ տափակացած մի երկար [[գլան]]աձև մարմին է (տղամարդկանց մոտ 45 սմ, կանանց մոտ` 41-42սմ), որը դեպի վեր (գլխի ուղղությամբ) անմիջապես փոխվում է [[երկարավուն ուղեղ]]ի, իսկ ներքևում (պոչի ուղղությամբ)` գոտկային II [[ող]]նի մակարդակում վերջանում է սրածայր ուղեղային կոնով (conus medullaris): Այս փաստի գիտենալը ունի գործնական նշանակություն (որպեսզի [[ողնուղեղային հեղուկ]] վերցնելու կամ ողնուղեղի անզգայացման նպատակով գոտկային պունկցիայի ժամանակ ողնուղեղը չվնասեն, հարկավոր է ներարկիչի ասեղը մտցնել III և IV ողների փուշ ելունների արանքը): Conus medullaris – ից դուրս է գալիս սահմանային թելը (filium terminale), որը ողնուղեղի ստորին հետ աճած մասն է և վերին մասում է միայն ուղեղային նյութ պարունակում, ներքևում կազմված է ողնուղեղի պատյանների շարունակությունից: Իր ստորին ծայրով ծայրային թելը կպչում է պոչուկի երկրորդ ողնին: Ողնուղեղի ամբողջ երկարության վրա կա երկու հաստացում, որոնք համապատասխանում են վերին ու ստորին վերջույթների նյարդարմատներին. սրանցից վերինը կոչվում է պարանոցային (intumesentia cervicalis), իսկ ստորինը` գոտկային (intumesentia lunbalis) հաստացում: Այս երկու հաստացումներից ավելի ծավալուն է գոտկայինը, իսկ ավելի դիֆերենցված` պարանոցայինը, որը կապված է ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի ավելի բարդ նյարդավորման հետ: |
|||
Ողնուղեղի յուրաքանչյուր կեսը բաժանում են երեք երկայնաձիգ պարանների(ճոպանների)` առաջային (funiculus anterior), կողմնային (funiculus lateralis) և հետին (funiculus posterior): Հետին պարանը պարանոցային և վերկրծքային բաժիններում մի միջանկյալ ակոսով` sulcus intermedus posterior, բաժանվում է երկու խրձերի` Գոլլի (fusciculus gracilis) և Բուրդախի (fusciculus cuneatus): Այս խրձերը նույն անուններով վերևում անցնում է երկարավուն ուղեղի հետին երեսը: |
|||
Ողնուղեղի վերը նշված կողմնային ակոսներից դուրս են գալիս ողնուղեղային նյարդարմատները: Յուրաքանչյուր նյարդարմատ բարակ նյարդաթելերի մի խուրձ է. նյարդաթելերը կազմված են [[նյարդային բջիջ]]ների ելուստներից: |
|||
Առաջնային նյարդարմատը (radix dorsalis s. anterior) դուրս է գալիս առաջային կողմնային ակոսից և կազմված է շարժիչ նեյրոնի նեյրիտներից (կենտրոնախույ կամ էֆերենտ), որոնց բջիջների մարմինները գտնվում են ողնուղեղում, այն դեպքում, երբ հետին կողմնային ակոսից դուրս եկող հետին նյարդարմատը (radix posterior) պարունակում է նեյրոնների զգացող ելուններ (կենտրոնաձիգ կամ աֆերենտ), որոնց մարմինները գտնվում են ողնուղեղի (միջողային) հանգույցներում: |
|||
Ողնուղեղից մի փոքր դուրս զգացող և շարժիչ նյարդարմատները, մոտենալով իրար, կազմում են [[ողնուղեղային նյարդ]]ի ցողունը, որը նևրոպաթոլոգները առանձնացնում են պարանիկ անունով (funiculus): Պարանիկի բորբոքման դեպքում (ֆունիկուլիտ) միաժամանակ առաջանում են զգացող և շարժիչ շրջանների հատվածային խանգարումներ, արմատների հիվանդությունների ժամանակ ([[ռադիկուլիտ]]) նկատվում է միայն մեկ շրջանի` կամ զգացող, կամ շարժիչ, հատվածային խանգարում, իսկ նյարդաճյուղերի բորբոքման ժամանակ (նևրիտ) խանգարումը համապատասխանում է տվյալ նյարդի տարածման շրջանին: Funiculus-ը սովորաբար շատ կարճ է, քանի որ նա շուտ դուրս է գալիս միջողնային անցքից, որից հետո միջողնային նյարդը բաժանվում է իր հիմնական ճյուղերին: |
|||
Քանի որ ողնուղեղը ողնաշարային խողովակից կարճ է, նյարդարմատների ծագման տեղը չի համապատասխանում միջողնային անցքերի մակարդակին: Որպեսզի ընկնեն անցքերի մեջ, նյարդարմատներն ուղղվում են ոչ միայն ուղեղից դուրս, այլև ցած, ընդ որում ողնուղեղում իչքան ներքևից են սկսվում, այնքան վերընթաց են դառնում: Գոտկային հատվածում նրանք իջնում են դեպի համապատասխան միջողնային անցքերը սահմանային թելիկին զուգահեռ (filium terminalet) և, շրջապատելով ու ողնուղեղային կոնը (conus medullaris), կազմում են նյարդաթելերի մի խուրձ, որը կոչվում է ձիու պոչ (cauda equina): |
|||
==== Ողնուղեղի ներքին կառուցվածքը ==== |
|||
Ողնուղեղը կազմված է [[գորշ նյութ]]ից, որը պարունակում է նյարդային բջիջներ, և [[սպիտակ նյութ]]ից, որը կազմված է միելինապատ նյարդաթելերից: |
|||
===== Ողնուղեղի գորշ նյութը ===== |
|||
Գորշ նյութը տեղավորված է ողնուղեղի կենտրոնական մասում և շրջապատված է սպիտակ նյութով: Նա կազմում է երկու անկանոն ձևի ուղղաձիգ սյուներ, որոնք տեղավորված են ողնուղեղի աջ ու ձախ կեսերում և միացած են իրար նեղ լայնական գորշ կպուկով (commissura grisea), որի կենտրոնու գտնվում է ողնուղեղի կենտրոնական նեղ խողովակը (canalis centralis ): Վերջինս անցնում է ողնուղեղի ամբողջ երկարությամբ և պարունակում է ուղեղ – ողնուղեղային հեղուկ (liquor cerebrospinalis): |
|||
Տարիքի հետ միասին կենտրոնական խողովակը (canalis centralis) նեղանում է և տեղ-տեղ խցանվում, այնպես որ 40 տարեկանից հետո (93%-ում) այն դադարում է ամբողջական խողովակ լինելուց : Canalis centralis-ը գորշ կպուկը բաժանում է երկու մասի` առաջնային և հետին (commissura grisea anterior et posterior): Ճիշտ նույն ձևով էլ գորշ նյութի յուրաքնչյուր սյան մեջ լինում են 2 սյուներ` առաջային և հետին (commissura grisea anterior et columna posterior): Ողնուղեղի լայնական կտրվածքների վրա այս սյունակները ունեն եղջյուրների տեսք` առաջային լայնացած (cornu anterius) և հետին (cornu posterius) սրացած: Դրա շնորհիվ գորշ նյութի ընդհանուր տեսքը սպիտակ նյութի ֆոնի վրա նման է H տառի: |
|||
Գորշ նյութը բաղկացած է նյարդային բջիջներից, որոնք խմբավորվում են [[կորիզ]]ների ձևով, որոնց դասավորությունը հիմնականում համապատասխանում է ողնուղեղի հատվածային կառուցվածքի և նրա նախնական եռանդամ [[ռեֆլեկտոր աղեղ]]ին: Այս աղեղի առաջին զգացող նեյրոնը գտնվում է միջողնային հանգույցներում, ծայրամասային ելունը նյարդերի կազմի մեջ գնում է դեպի օրգաններն ու հյուսվածքները, որտեղ կապի մեջ են մտնում ընկալիչների հետ, իսկ կենտրոնական ելունը, մտնելով հետին զգացող նյարդի արմատի մեջ, ողնուղեղի հետին կողմնային ակոսի միջով թափանցում է ողնուղեղի մեջ, որտեղ միանում է հետին եղջյուրների բջիջների հետ: |
|||
Ամենաշատ թվով բջիջներ գտնվում են ողնուղեղի պարանոցային հաստուկի առաջային եղջյուրում, որտեղից նյարդավորվում են վերին վերջույթները, որոնք մասնակցում են մարդու աշխատանքային գործունեությանը: Մարդկանց ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի, շարժումների բարդացման հետ կապված այդ կորիզները նշանակալի չափով ավելի շատ են , քան կենդանիներինը (ներառյալ նաև անտրոպոիդները): Այսպիսով, գորշ նյութի հետին և առջևի եղջյուրներն առնչություն ունեն կենդանական կյանքի օրգանների, հատկապես շարժողական ապարատի նյարդավորման հետ, որի կատարելագործմանը զուգընթաց էվոլուցիայի ընթացքում զարգացել է և ողնուղեղը: |
|||
Ողնուղեղի յուրաքանչյուր կեսում առաջային ու հեըտին եղջյուրները միացած են իրար գորշ նյութի մի միջանկյալ շերտով (zona intermedia), որը ողնուղեղի կրծքային ու գոտկային հատվածներում, կրծքային հատվածից մինչև գոտկային II – III հատվածները հատկապես արտահայտված են և դուրս է գալիս կողմնային եղջյուրների ձևով (cornu laterales): Դրա հետևանքով գորշ նյութը նշված բաժինների լայնական կտրվածքի վրա նմանվում է թիթռնիկի: |
|||
===== Ողնուղեղի սպիտակ նյութը, ողնուղեղի հաղորդող ուղիներ ===== |
|||
Սպիտակ նյութը բաղկացած է 3 աղբյուրներից առաջացող նյարդային ելուններից: |
|||
*Միջողնային հանգույցների նյարդային բջիջների (աֆերենտ նեյրոնների) ելուններ: |
|||
*Անմիջապես ողնուղեղի գորշ նյութի բջիջների (միջադիր և էֆերենտ նեյրոնների) ելուններ: |
|||
*Գլխուղեղի բջիջների (էֆերենտ նեյրոնների) ելուններ: |
|||
Այս ելունները կազմում են նյարդաթելերի 3 համակարգեր. |
|||
*Ասոցիացիոն թելերի կարճ խրձեր, որոնք միացնում են ողնուղեղի տարբեր |
|||
բարձրության հատվածները (աֆերենտ և միջադիր նեյրոններ): |
|||
*Երկար կենտրոնաձիգ (զգացող, աֆերենտ) թելեր, որոնք կամ կազմում են միջողնային հանգույցներից ծագող հետին արմատների շարունակությունը (աֆերենտ նեյրոններ), կամ սկսվում են ողնուղեղի գորշ նյութից (երկրորդ նեյրոն). թե՛ մեկ և թե՛ մյուս խրձերը բարձրանում են դեպի մեծ ուղեղ կամ ուղեղիկ: |
|||
*Երկար կենտրոնախույս (շարժիչ, էֆերենտ) թելեր, որոնք իջնում են գլխուղեղից |
|||
դեպի ողնուղեղ` առաջնային եղջյուրի հետ միանալու համար (էֆերենտ նեյրոններ): |
|||
Առաջին համակարգը (կարճ թելերի) պատկանում է ողնուղեղի սեփական ապարատին, իսկ մնացած երկու հանակարգերը (երկար թելերի) գլխուղեղի հետ կազմում են երկկողմանի կապի հաղորդչական ապարատը: |
|||
Գլխուղեղի հետ երկկողմանի կապերի ապարատը ֆիլոգենետիկորեն ավելի երիտասարդ է, որովհետև առաջացել է միայն այն ժամանակ, երբ ի հայտ է եկել գլխուղեղը: |
|||
Վերջինիս զարգացմանը զուգընթաց, զարգանում են նաև հաղորդչական ուղիները, որոնք գլխուղեղը կապում են ողնուղեղի հետ: Սրանով է բացատրվում այն փաստը, որ ողնուղեղի սպիտակ նյութը բոլոր կողմերից շրջապատում է գորշ նյութը: Հաղորդչական ուղիների շնորհիվ ողնուղեղի սեփական ապարատը կապվում է գլխուղեղի հետ, որը միավորում է ամբողջ նյարդային համակարգի աշխատանոը: Նյարդաթելերը խմբավորվում են խրձերի մեջ, իսկ խրձերից կազմվում են անզեն աչքով տեսանելի 3 պարանիկներ` հետին, կողմնային և առաջային: |
|||
Հետին պարանիկները պարունակում են ողնուղեղային հետին նյարդարմատների թելեր: Նարանց մեջ կարելի է առանձնացնել 3 համակարգեր: |
|||
*Նազելի խուրձ (Գոլլի) (fasciculus gracilis Golli) |
|||
*Սեպաձև խուրձ (Բուրդախի) (fasciculus cuneatus Burdachi) |
|||
*Թիկնային սեփական խրձեր (fasciculus propril dorsales) |
|||
Կողմնային պարանիկները պարունակում են հետևյալ խրձերը. |
|||
*Վերել ուղիներ. |
|||
Դեպի հետին ուղեղը. |
|||
:* Ողնուղեղ – ուղեղիկային հետին (ֆլեքսիգյան) խուրձ (tractus |
|||
spinocerebellaris posterior) |
|||
:*Ողնուղեղ – ուղեղիկային առաջային (Հովերսի) ուղի (tractus spinocerebellaris anterior) |
|||
Դեպի միջին ուղեղը. |
|||
:* Ողնուղեղ – ծածկային ուղի (tractus spinotectalis) |
|||
Դեպի միջանկյալ ուղեղը. |
|||
:*Ողնուղեղ – տեսաթմբային կողմնային ուղի (tractus spinothalamicus tateralis) |
|||
:* Ողնուղեղ – տեսաթմբային առաջային ուղի (tractus spinocerebellaris anterior) |
|||
* Վայրէջ ուղիներ. |
|||
Մեծ ուղեղի կեղևից. |
|||
:* Կեղև - ողնուղեղային կողմնային ուղի (կամ կողմնային բրգային ուղի) (tractus corticospinalis (pyramidalis) lateralis) |
|||
Միջին ուղեղից. |
|||
:*Կարմիր կորիզ - ողնուղեղային ուղի (կամ Մոնակովի խուրձ) (tractus rubrospinalis (Monakow)) |
|||
Հետին ուղեղից. |
|||
:*Օլիվաողնուղեղային ուղի (tractus olivospinalis) |
|||
:*Սեփական խուրձ (fasciculus proprius lateralis) |
|||
Առաջնային պարանիկները պարունակում են վայրէջ ուղիներ: |
|||
Գլխուղեղի կեղևից. |
|||
:*Կեղև - ողնուղեղային առաջային ուղի (կամ առաջանին բրգային ուղի) (tractus coricospinalis (pyramidalis) anterior): |
|||
Միջին ուղեղից. |
|||
:*Ծածկա - ողնուղեղային ուղի (tractus tectospinalis) |
|||
:*Նախադուռ – ողնուղեղային ուղի (tractus vestibulospinalis) |
|||
:*Ցանցաողնուղեղային ուղի (tractus reticulospinalis) |
|||
:*Սեփական խուրձ (fasciculi proprii ventrales) |
|||
=== Ողնուղեղի պատյանները === |
|||
Ողնուղեղը պատվում է երեք շարակցահյուսվածքային պատյաններով, որոնք առաջանում են [[մեզոդերմ]]ից` ուղեղային խողովակի շուրջը: Այս պատյանները դրսից ներս հետևյալներն են` կարծր պատյան կամ կարծրենի (dura mater s. pachymenix), ոստայնային պատյան կամ ոստայնենի (arachgnoidea) և անոթային պատյան կամ նրբենի (pia mater): Վերջին երկու պատյանները, հակառակ առաջինի, կոչվում են նաև փափուկ պատյաններ: Գլխի շրջանում երեքն էլ դառնում են գլխուղեղի պատյաններ: |
|||
*'''Ողնուղեղի կարծրենին''' (dura mater spinalis) երկար, սպիտակավուն, ամուր պարկի |
|||
նման պատում է ողնուղեղը դրսից: Այն սերտորեն չի հպված ողնաշարի խողովակի պատերին, որոնք ծածկված են սեփական շրջոսկրով (edrorachis): Վերջինս կոչվում է նաև կարծր թաղանթի արտաքին թերթիկ: Endorachis – ի և կարծրենու միջև գոյանում է էպիդուրալ տարածությունը (cavum epidurale): Նրա մեջ գտնվում են ճարպային բջջանքը և երակային ցանցը (plexus venosi vertebralis interni), որի մեջ է թափվում ողնուղեղից և ողներից եկող երակային արյունը: |
|||
*'''Ողնուղեղի ոստայնենին''' (arachnoidea spinalis) ունի բարակ թափանցիկ անանոթ |
|||
թերթի ձև, ներսից հպված է կարծրենուն և բաժանվում է նրանից միայն մի ճեղքով` ենթակարծրենային ծոցով (cavum subdurale): Այս պատյանի արտաքին ու ներքին երեսները նույնպես ծածկված են էնդոթելերով: Ոստայնենու և ողնուղեղի միջև գտնվում է լայն ենթաոստայնային տարածությունը (cavum subarachoideale), որի մեջ ողնուղեղը և նյարդարմատները ազատ են և շրջապատված են մեծ քանակությամբ ուղեղ – ողնուղեղային հեղուկով: |
|||
*'''Ողնուղեղի անոթապատյանի''' (pia mater spinalis) մակերեսը ծածկված է էնդոթելով և բաղկացած է արտաքին ու ներքին շերտերից, որոնց արանքով անցնում են անոթները. այն շրջապատում է ողնուղեղը և անոթների հետ միասին խրվում է ուղեղի նյութի մեջ` անոթների շուրջը ավշային բունոցներ առաջացնելով: Դեպի գլուխը պատյանը պատվում է վերջնային թելիկով և վերջում ձուլվում է նրա հետ: Բացի բազմաթիվ անոթներից, նրբենին հարուստ է նաև նյարդերով, որոնց թելերը դուրս են գալիս գլխավորապես սիմպաթիկ ցողունից` ողնուղեղային նյարդերի ճյուղերի հետ միասին: |
|||
==Լրացուցիչ նկարներ== |
|||
<gallery> |
|||
Պատկեր:Gray663.png|Ողնուղեղը ամբողջությամբ |
|||
Պատկեր:Gray664.png|Ողնուղեղի կրծքային բաժնի լայնական կտրվածքը |
|||
Պատկեր:Gray666.png|Տարբեր բաժիններում ողնուղեղի լայնական կտրվածքը |
|||
Պատկեր:Rabbitspinalcord100x1.jpg|Ճագարի ողնուղեղի լայնական կտրվածքը |
|||
Պատկեր:Gray661.png|Ողնուղեղի ստորին հատվածի տեղադրությունը |
|||
</gallery> |
|||
==Գրականություն== |
|||
#Է. Ի. Բորզյակ, Ե. Ա. Դոբրովոլսկայա, Վ. Ս. Ռևազով, Մ. Ռ. Սապին - Մարդու անատոմիա, Եր., Լույս, 1992թ., 2 հատորով |
|||
#Մ. Գ. Պրիվեսի խմբ. Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք, Եր., Լույս, 1992թ., 2 հատորով |
|||
[[Կատեգորիա:Ողնուղեղ| ]] |
|||
{{Link GA|de}} |
|||
[[als:Rückenmark]] |
|||
[[ar:النخاع الشوكي]] |
|||
[[az:Onurğa beyni]] |
|||
[[bg:Гръбначен мозък]] |
|||
[[bn:সুষুম্নাকাণ্ড]] |
|||
[[br:Mel-livenn]] |
|||
[[bs:Kičmena moždina]] |
|||
[[ca:Medul·la espinal]] |
|||
[[cs:Mícha]] |
|||
[[da:Rygmarv]] |
|||
[[de:Rückenmark]] |
|||
[[dv:ސްޕައިނަލް ކޯޑް]] |
|||
[[el:Νωτιαίος μυελός]] |
|||
[[en:Spinal cord]] |
|||
[[eo:Mjelo]] |
|||
[[es:Médula espinal]] |
|||
[[et:Seljaaju]] |
|||
[[eu:Bizkarrezur-muin]] |
|||
[[fa:طناب نخاعی]] |
|||
[[fi:Selkäydin]] |
|||
[[fr:Moelle épinière]] |
|||
[[gl:Medula espiñal]] |
|||
[[hak:Chit-siói]] |
|||
[[he:חוט השדרה]] |
|||
[[hi:मेरूरज्जु]] |
|||
[[hr:Leđna moždina]] |
|||
[[hu:Gerincvelő]] |
|||
[[id:Sumsum tulang belakang]] |
|||
[[io:Myelo]] |
|||
[[is:Mæna]] |
|||
[[it:Midollo spinale]] |
|||
[[ja:脊髄]] |
|||
[[kn:ಬೆನ್ನು ಹುರಿ]] |
|||
[[ko:척수]] |
|||
[[la:Medulla spinalis]] |
|||
[[lt:Nugaros smegenys]] |
|||
[[mk:‘Рбетен мозок]] |
|||
[[mr:मज्जारज्जू]] |
|||
[[ms:Saraf tunjang]] |
|||
[[nl:Ruggenmerg]] |
|||
[[no:Ryggmargen]] |
|||
[[oc:Mesoth espinau]] |
|||
[[pl:Rdzeń kręgowy]] |
|||
[[pt:Medula espinhal]] |
|||
[[qu:Ñiqwin]] |
|||
[[ro:Măduva spinării]] |
|||
[[ru:Спинной мозг]] |
|||
[[si:සුෂුම්නාව]] |
|||
[[simple:Spinal cord]] |
|||
[[sk:Miecha]] |
|||
[[sl:Hrbtenjača]] |
|||
[[sr:Кичмена мождина]] |
|||
[[sv:Ryggmärg]] |
|||
[[ta:முள்ளந்தண்டு வடம்]] |
|||
[[te:వెన్నుపాము]] |
|||
[[th:ไขสันหลัง]] |
|||
[[tl:Kurdong panggulugod]] |
|||
[[tr:Omurilik]] |
|||
[[uk:Спинний мозок]] |
|||
[[vi:Tủy sống]] |
|||
[[zh:脊髓]] |
|||
[[zh-min-nan:Chek-chhé]] |
|||
20:07, 22 Սեպտեմբերի 2011-ի տարբերակ
ՈՂՆԱՇԱՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ
Ողնաշարը մտնում է իրանի կմախքի կազմության մեջ, այն կազմված է 33-34 ողերից: Ողնաշարն ունի 5 բաժին` 1.պարանոցային ողեր-7 ող, 2.կրծքային ողեր-12 ող, 3.գոտկային ողեր-5 ող, 4.սրբանային ողեր-5 ող, 5.պոչուկային ողեր- 3-4 ող: Ողը կազմված է մարմնից և աղեղից, որի վրա գտնվում են ելունները, դրանք 7-ն են. 1.վերին հոդային ելուններ`2 հատ, 2.ստորին հոդային ելուններ`2 հատ, 3.միջաձիգ ելուններ`2 հատ, 4.փուշ ելուն`1 հատ: Մարմնի և աղեղի միջև գոյանում է ողնանցքը, բոլոր ողերը միանալով իրար գոյացնում են ողնաշարային խողովակը, որտեղ գտնվում է ողնուղեղը:Ողերի առանձնահատկությունները: Առաջին պարանոցային ողը կոչվում է atlant, չունի մարմին, կազմված է առաջնային և հետին աղեղներից, ունի վերին և ստորին հոդային մակերեսներ, միանում է գանգի ծոծրոսկրին, իսկ ստորին հոդային մակերեսներով միանում է երկրորդ պարանոցային ողին: Երկրորդ պարանոցային ողն ունի փոքր մարմին, որի վրա կա ատամիկ: Որի շուրջը գլուխը կատարում է շարժումներ: Պարանոցային ողերի մարմինները համեմատաբար փոքր են, նրանց փշաձև ելունները կարճ են, ծայրը երկատված: 7-րդ պարանոցային ողն ունի ամենաերկար փուշ ելունը, որը շոշափվում է մաշկի տակ: Կրծքային ողերի մարմինները կողմնային մասում ունեն փոսիկներ, որտեղ միանում են կողերը: Կրծքային ողերի փշաձև ելունները երկար են ուղղված դեպի ներքև: Գոտկային ողերն ունեն մեծ մարմին, իսկ փուշ ելունները կարճ են, ուղղված են ուղիղ դեպի հետ: Սրբանային ողերն ամուր սերտաճելով միմիանց հետ առաջացնում են սրբոսկոր: Սրբոսկորը շրջված եռանկյունու տեսք ունի, հիմքով դեպի վեր: Հիմքով միանում է գոտկյին 5-րդ ողին, միացման այդ տեղը կոչվում է դարավանդ: Սրբոսկորն ունի առաջնային և հետին մակերեսներ: Նրա վրա կա 4 զույգ անցքեր, որոնց միջով նյարդերը և արյունատար անոթները մտնում են կոնքի խոռոչ: Սրբոսկրի գագաթային մասին միացված են պոչուկային ողերը: Սրբոսկրի կողմնային մասում կան հոդային մակերեսներ, որոնցով միանում են կողմնոսկրերին և մասնակցում կոնքի կազմությանը: Ողնաշարում ողերն իրար միանում են գրեթե բոլոր ձևերով: