«Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիր»–ի խմբագրումների տարբերություն
ավելացվեց Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն ՀոթՔաթ գործիքով |
|||
| Տող 64. | Տող 64. | ||
{{ՀՀ}} |
{{ՀՀ}} |
||
{{ՀՀՀ}} |
{{ՀՀՀ}} |
||
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} |
|||
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} |
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} |
||
| Տող 71. | Տող 69. | ||
[[Կատեգորիա:Հայկական հարց]] |
[[Կատեգորիա:Հայկական հարց]] |
||
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] |
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]] |
||
[[Կատեգորիա:Առաջին համաշխարհային պատերազմ]] |
|||
20:43, 3 փետրվարի 2017-ի տարբերակ
| Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիր | |
|---|---|
 Պոտրայի տարածքների բաժանման և հետաքրքրությունների ոլորտներ սահմանափագափագող նախագիծ ըստ Սայքս-Պիկոյի համաձայնագրի: Ֆրանսիայի օկուպացված | |
| Պայմանագրի տիպ | հետաքրքրությունների ոլորտներում սահմանափագման համաձայնագիր |
| Ստորագրվել է — վայր |
1916 թ. մայիսի 16 |
| Ստորագրել են | Է. Գրեյ և Պ. Կոմբոն |
| Կողմեր | .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն Ֆրանսիա Ռուսաստան.svg){kind=small} Իտալիա (ավելի ուշ)
|
|
Վիքիդարան պարունակում է տեքստը. en:The Sykes–Picot Agreement |
Սայքս–Պիկոյի համաձայնագիր, գաղտնի համաձայնագիր, որը կնքվել է 1916 թ. մայիսի 16-ին Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի միջև՝ Օսմանյան կայսրության ասիական տիրույթների, առաջին հերթին՝ արաբական նահանգների բաժանման մասին։ Համաձայնագրի նախագիծը պատրաստել էին դիվանագետներ անգլիացի Մարկ Սայքսը և ֆրանսիացի Ժորժ Պիկոն (այստեղից էլ «Սայքս-Պիկո»-յի անվանումը): Գաղտնի ստորագրել են Անգլիայի արտգործնախարար է. Գրեյն ու Ֆրանսիայի դեսպան Պ. Կամբոնը Լոնդոնում 1916-ի մայիսին:
Նախապատմությունը
Դեռևս 1915-ի անգլո-ֆրանս-ռուսական գաղտնի համաձայնագրին նախորդած բանակցությունների ժամանակ Անգլիան և Ֆրանսիան Ռուսաստանից որպես փոխհատուցում՝ Կ․ Պոլիսի և նեղուցների դիմաց պահանջում են ճանաչել իրենց հավակնություններն արաբական երկրների նկատմամբ: Հենց նույն բանակցությունները բացահայտում են արաբական երկրների բաժանման շուրջ Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև տարաձայնությունները, որոնք կարգավորելու համար 1915-ի նոյեմբերին սկսվում են անգլո-ֆրանսիական նոր բանակցություններ: 1916-ի սկզբին Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերի հաջողությունները աշխուժացման նոր ազդակ են դառնում Թուրքիայի տարածքի բաժանման անգլո-ֆրանսիական մեկընդմեջ ընթացող այդ բանակցությունների համար: Արդյունքում՝ 1916-ի փետրվարին կազմվում է համաձայնագրի նախագիծը:
Երբ 1916-ի փետրվարին ռուսական բանակը գրավեց էրզրումը և Բիթլիսը, մոտեցավ Իրաքի և Սիրիայի մատույցներին, դաշնակիցները շտապեցին իրենց նախագիծը համաձայնեցնել Ռուսաստանի հետ, և 1916-ի մարտի 9-ին Պետրոգրադում Սայքսը և Պիկոն Ռուսաստանի արտաքին գործերի մինիստր Սազոնովին հանձնեցին հուշագիրը: Որպես հակապայման Ռուսաստանը մասնավորապես պահանջեց իրեն հանձնել Թուրքահայաստանը, Հեքիարիի մարզը և Սև ծովի հարավային ափի մի մասը: Հանգելով փոխզիջումների՝ համաձայնությունը կայացավ: Սայքս-Պիկոյի համաձայնագրի բովանդակությունը համաշխարհային հասարակայնությանը հայտնի դարձավ 1917-ի նոյեմբերին, երբ սովետական կառավարությունը (Վ․ Ի․ Լենինի ցուցումով) հրապարակեց նրա տեքստը: Համաձայնագիրը, հօգուտ Անգլիայի փոփոխություններով, դրվեց 1920-ի Սան Ռեմոյի կոնֆերանսում ընդունված համաձայնության հիմքում:
Համաձայնագրի նախնական բովանդակությունը
Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիրը նախատեսում էր արաբական երկրները բաժանել հինգ գոտիների (որոնց մեջ էին մտնում նաև Արևմտյան Հայաստանի մի մասը և Քուրդիստանը):
- «Կապույտ» գոտին, որն ընդգրկում էր Արևմտյան Սիրիան, Լիբանանը, Կիլիկիան՝ հարավ-արևելյան Անատոլիան (Այնթապ, Ուրֆա, Մարդին, Դիարբեքիր և Հաքյարիի մարզ (Վանա լճից հարավ)), անցնելու էր Ֆրանսիայի տիրապետության տակ։
- «Կարմիր» գոտին, որն ընդգրկում էր Իրաքի կենտրոնական և հարավային մասը (Բաղդադով և Բասրայով), ինչպես նաև պաղեստինյան նավահանգիստներ Հայֆան և Աքքան, անցնում էր Անգլիայի տիրապետության տակ։
- «Դարչնագույն» գոտին ընդգրկում էր Պաղեստինի մնացած մասը, որտեղ հաստատվելու էր միջազգային կառավարում, որի ձևը որոշվելու էր Ռուսաստանի և մյուս դաշնակիցների հետ համաձայնություն կայացնելուց հետո։
- «А» գոտին (Արևելյան Սիրիան և Մոսուլի վիլայեթը) դառնում էր Ֆրանսիայի ազդեցության ոլորտ։
- «В» գոտին (Անդրհորդանանն ու Բաղդադի վիլայեթի հյուսիսային մասը) դառնում էր Անգլիայի ազդեցության ոլորտ։
Ապա «Ա» և «Բ» գոտիները իբր պետք է միավորվեին՝ որպես արաբական պետությունների ֆեդերացիա։
Համաձայնագրի համալրումը
Երբ 1916-ի փետրվարին ռուսական բանակը գրավում է էրզրումը և Բիթլիսը, մոտենում Իրաքի և Սիրիայի մատույցներին, դաշնակիցները շտապում են իրենց նախագիծը համաձայնեցնել Ռուսաստանի հետ, և 1916-ի մարտի 9-ին Պետրոգրադում Սայքսը և Պիկոն Ռուսաստանի արտաքին գործերի մինիստր Սագոնովին են հանձնում հուշագիրը։ Ռուսական կառավարությունն իր դժգոհություն է հայտնում այն առթիվ, որ ըստ նախագծի Մեծ Բրիտանիան ու Ֆրանսիան ձեռք էին բերելու թուրքական զգալի տարածքներ։
«Հայաստան» ու «Հայկական հարց» տերմիններն ընդհանրապես բացակայում էին փաստաթղթերում, այնինչ երկու տարի առաջ այդ հարցը եվրոպական տերությունների դիվանագիտական հատուկ քննարկման առարկա էր[1][2]: Անգլիական կառավարության լիազոր Մ. Սայքսը Ռուսաստանում Անգլիայի դեսպան Ջ. Բյուքենենին հղած (1916-ի մարտի 12) գրության մեջ անհնար է նկատում հայկական պետության ստեղծումը, ինչպես նաև Հայաստանի հանձնումը Ռուսաստանին։
Քննարկումների ընթացքում, որպես հակապայման Ռուսաստանը մասնավորապես պահանջում է իրեն հանձնել Թուրքահայաստանը, Հեքիարիի մարզը և Սև ծովի հարավային ափի մի մասը։ Փոխզիջումների արդյունքում ստանալով Թուրքիայի բաժանման վերաբերյալ Ռուսաստանի համաձայնությունը՝ դաշնակիցները հավաստում են վերջինիս իրավունքները Կ. Պոլսի և նեղուցների նկատմամբ, որոնք նախատեսված էին 1915-ի անգլո-ֆրանս-ռուսական համաձայնագրով, ինչպես նաև նրան են խոստանում Արևմտյան Հայաստանի նահանգները (Էրզրում, Տրապիզոն, Վան, Բիթլիս) և Քրդստանի մի մասը։
- Ռուսաստանին անցնող տարածքները (այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանը) պետք է կազմեին «Դեղին» գոտին։
- Իտալիայի՝ Գերմանիային պատերազմ հայտարարելուց մեկ տարի անց Օսմանյան կայսրության քարտեզի վրա երևացին նաև «Կանաչ» գոտին (հարավ-արևմտյան Անատոլիա) և
- «C» գոտին (Անատոլիայի արևմտյան և կենտրոնական մասը), որոնք նախատեսվում էին Իտալիայի համար։
Համաձայնագրի գործադրումը
Համաձայնագրի բովանդակությունը համաշխարհային հասարակայնությանը հայտնի է դառնում 1917-ի նոյեմբերի վերջին, երբ խորհրդային կառավարությունը հրապարակում է դրա տեքստը և չեղյալ համարում այն։ Դաշնակիցների միջև ստեղծված ուժերի նոր հարաբերակցության պայմաններում համաձայնագիրը վերանայվում է հօգուտ Մեծ Բրիտանիայի և դրվում հետագա համաձայնությունների հիմքում[3][4]:
Տես նաև
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 166)։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է «Հայկական հարց» հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
|
| Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
|
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |