«Խորշակ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

15:45, 1 փետրվարի 2017-ի տարբերակ

Խորշակ, բարձր ջերմությամբ և հարաբերական ցածր խոնավությամբ օժտված չոր ու տաք քամի տափաստաններում և կիսաանապատներում։ Վնասակար կամ կործանարար է դաշտային կուլտուրաների համար։ Նման քամիներ լինում են նաև երկրագնդի այլ շրջաններում։ Խորշակի ժամանակ ուժեղանում է գոլորշիացումը, և հողում խոնավության պակասի պատճառով բույսերը թառամում ու ոչնչանում են։

Առաջացում

Որպես խորշակի չափանիշ ընդունվում է միաժամանակ դիտվող օդերևութաբանական տարրերի գումարը` հարաբերական խոնավությունը` փոքր կամ հավասար 30 %, ջերմաստիճանը` 25°, քամու արագությունը` մեծ կամ հավասար 5 մ/վ: Սովորաբար խորշակների ներթափանցման ժամանակ մշակաբույսերը գտնվում են բուռն զարգացման փուլում, որի պատճառով նկատվում է բերքատվության զգալի անկում, իսկ առանձին դեպքերում նաև բույսերի ոչնչացում: Քանի որ խորշակային եղանակները տևում են մի քանի օր (մինչև 5-6 օր), այդ պատճառով բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության մշակույթից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից: Բույսերի վրա խորշակների ազդեցությունը խորանում է հողում խոնավության պակասի պատճառով, երբ խզում է առաջանում տրանսպիրացիայի միջոցով գոլորշացող և արմատային համակարգով ջրի մուտքի միջև: Խորշակային օրերին ոռոգելի դաշտերը գրեթե չեն տուժում ^[1]:

Խորշակների օրական ընթացքը նման է ջերմաստիճանի և քամու արագության ընթացքին և լավ արտահայտվում է ցերեկային ժամերին: Տարվա ընթացքում ամենից վտանգավոր, ինտենսիվ խորշակներ դիտվում են հուլիս և օգոստոս ամիսներին: Կարճատև խորշակները բույսերի համար ավելի քիչ վնասակար են, քան երկարատև խորշակները: Պարզվել է, որ եթե հողում առկա է խոնավության բավարար քանակ`20 մմ`0-20 սմ շերտում, ապա հացահատիկային ցանքերը, պտղատուները և խաղողի վազն առանց լուրջ վնասի կարող են դիմանալ թույլ խորշակներին`մինչև 5 օրվա ընթացքում, միջին ինտենսիվության դեպքում` 3-4 օրվա, ինտենսիվները` 2-3 օրվա և շատ ինտենսիվ խորշակները` 1-2 օրվա ընթացքում

Խորշակների ինտենսիվություն

Խորշակների ինտենսիվությունն ըստ Ե.Ա. Ցուբերբիլերի որոշվում է քամու արագության և օդի հագեցման պակասորդի (ժամը 13:00) համադրությամբ:

Խորշակի ինտենսիվություն	Հագեցման պակասորդի արժեքները (ժամը 13:00-ին ≥8 մ/վ քամու արագության դեպքում)	Հագեցման պակասորդի արժեքները (ժամը 13:00-ին <8 մ/վ քամու արագության դեպքում)
Թույլ	15-19	20-29
Միջակ	20-29	30-39
Ինտենսիվ	30-39	40-49
Շատ ինտենսիվ	≥ 40	≥ 50

Հետևանքներ

Խորշակները մեծ վնաս են հասցնում գյուղատնտեսությանը` վնասելով բույսերին`նրանց զարգացման տարբեր փուլերում: Խորշակներով պայմանավորված բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության կուլտուրայից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից:

Խորշակների վտանգավորությունը, ինչպես ցույց է տվել Ե. Ցուբերբիլերը, ուղիղ կոռելյացիոն կապի մեջ է օդի խոնավության պակասորդի և քամու արագության հետ: Հայաստանում խորշակները սովորաբար փչում են անընդմեջ 2-5 օր, առանձին դեպքերում մինչև 7 օր, որից տուժում են ոռոգվող ցանքատարածությունները և մինչև անգամ պտղատու կուլտուրաները:

Խորշակի կանխում

Խորշակների ազդեցությունը մեղմելու նպատակով կիրառվում են մի շարք միջոցառումներ և նոր տեխնոլոգիաներ՝ դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողականությունը բարձրացնելու համար: Առավել կարևոր են երաշտադիմացկուն (չորադիմացկուն) մշակաբույսերի և սորտերի ներդնումը, հատկապես այն շրջաններում, որտեղ երկրագործությունը տարվում է անջրդի պայմաններում: Պետք է ընտրել այմպիսի սորտեր, որոնք իրենց ժառանգական հատկանիշներով ավելի դիմացկուն են հողի և օդի չորության նկատմամբ և երաշտի պայմաններում կարող են ապահովել նորմալ բերք [5]: Անջրդի պայմաններում կարևոր նշանակություն ունեն ցանքաշրջանառության կիրառումը: Չորային շրջաններում հողերի անկանոն մշակումը պատճառ է դառնում հողի կառուցվածքի փոփոխման, հողատարման երևույթների ուժեղացման, հետևաբար և հողերի բերրիության անկման: Այդ պատճառով պետք է ներդրվեն հողի մշակության այնպիսի եղանակներ, որոնք կմեծացնեն հող ներթափանցող ջրի քանակը և հողաշերտում կուտակվող ջրի ծավալը: Կարևոր է նաև մշակաբույսերի ճիշտ պարարտացումը ^[2]:

Ծանոթագրություններ

↑ А. Алпатьев, Влагаоборот культурных растеный. Л., 1954.
↑ Մ.Ս. Գյուլխասյան, Կլիմայի փոփոխության պայմաններում դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողական միջոցառումների տեխնոլոգիական կարիքների գնահատումը: Կլիմայի փոփոխության հիմնահարցերը, Երևան 2003:

Գրականություն

Суховеи, их происхождение и борьба с ними, М., 1957

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[1] А. Алпатьев, Влагаоборот культурных растеный. Л., 1954.

[2] Մ.Ս. Գյուլխասյան, Կլիմայի փոփոխության պայմաններում դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողական միջոցառումների տեխնոլոգիական կարիքների գնահատումը: Կլիմայի փոփոխության հիմնահարցերը, Երևան 2003:

[1]

[2]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''Խորշակ''', բարձր ջերմությամբ և հարաբերական ցածր խոնավությամբ օժտված չոր ու տաք [[քամի]] տափաստաններում և կիսաանապատներում։ Վնասակար կամ կործանարար է դաշտային կուլտուրաների համար։ Նման քամիներ լինում են նաև երկրագնդի այլ շրջաններում։ Խորշակի ժամանակ ուժեղանում է գոլորշիացումը, և հողում խոնավության պակասի պատճառով բույսերը թառամում ու ոչնչանում են։
+'''Խորշակ''', բարձր ջերմությամբ և հարաբերական ցածր խոնավությամբ օժտված չոր ու տաք [[քամի]] [[Տափաստան|տափաստաններում]] և [[Կիսաանապատ|կիսաանապատներում]]։ Վնասակար կամ կործանարար է դաշտային կուլտուրաների համար։ Նման քամիներ լինում են նաև երկրագնդի այլ շրջաններում։ Խորշակի ժամանակ ուժեղանում է գոլորշիացումը, և հողում խոնավության պակասի պատճառով բույսերը թառամում ու ոչնչանում են։
 == Առաջացում ==
-Որպես խորշակի չափանիշ ընդունվում է միաժամանակ դիտվող օդերևութաբանական տարրերի գումարը` [[հարաբերական խոնավություն]]ը` փոքր կամ հավասար 30 %, [[ջերմաստիճան]]ը` 25°, [[Քամի|քամու]] արագությունը` մեծ կամ հավասար 5 մ/վ: Սովորաբար խրշակների   ներթափանցման  ժամանակ  մշակաբույսերը գտնվում են բուռն զարգացման  փուլում, որի պատճառով նկատվում է [[Բերքատվություն|բերքատվության]]  զգալի անկում, իսկ առանձին դեպքերում  նաև բույսերի ոչնչացում: Քանի որ խորշակային  եղանակները տևում են մի քանի օր (մինչև 5-6 օր), այդ պատճառով  բերքատվության  կորուստն էապես կախված է երկրագործության կուլտուրայից և ագրոտեխնիկական  միջոցառումների մակարդակից: Բույսերի վրա խորշակների  ազդեցությունը  խորանում է հողում  խոնավության պակասի պատճառով, երբ խզում է առաջանում  տրանսպիրացիայի միջոցով  գոլորշացող և արմատային  համակարգով ջրի մուտքի միջև: Խորշակային  օրերին ոռոգելի դաշտերը  գրեթե չեն տուժում <ref>А. Алпатьев, Влагаоборот культурных растеный. Л., 1954.</ref>:
+Որպես խորշակի չափանիշ ընդունվում է միաժամանակ դիտվող օդերևութաբանական տարրերի գումարը` [[հարաբերական խոնավություն]]ը` փոքր կամ հավասար 30 %, [[ջերմաստիճան]]ը` 25°, [[Քամի|քամու]] արագությունը` մեծ կամ հավասար 5 մ/վ: Սովորաբար խորշակների ներթափանցման ժամանակ մշակաբույսերը գտնվում են բուռն զարգացման փուլում, որի պատճառով նկատվում է [[Բերքատվություն|բերքատվության]] զգալի անկում, իսկ առանձին դեպքերում  նաև բույսերի ոչնչացում: Քանի որ խորշակային  եղանակները տևում են մի քանի օր (մինչև 5-6 օր), այդ պատճառով բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության մշակույթից և ագրոտեխնիկական  միջոցառումների մակարդակից: Բույսերի վրա խորշակների ազդեցությունը խորանում է հողում խոնավության պակասի պատճառով, երբ խզում է առաջանում  տրանսպիրացիայի միջոցով գոլորշացող և արմատային համակարգով ջրի մուտքի միջև: Խորշակային օրերին ոռոգելի դաշտերը գրեթե չեն տուժում <ref>А. Алпатьев, Влагаоборот культурных растеный. Л., 1954.</ref>:
 Խորշակների օրական ընթացքը նման է ջերմաստիճանի և քամու արագության ընթացքին և լավ արտահայտվում է ցերեկային ժամերին:
-Տարվա ընթացքում  ամենից  վտանգավոր, ինտենսիվ  խորշակներ  դիտվում են  հուլիս և օգոստոս  ամիսներին: Կարճատև  խորշակները բույսերի համար  ավելի քիչ  վնասակար են, քան  երկարատև  խորշակները: Պարզվել է, որ եթե  հողում  առկա է խոնավության բավարար քանակ` 20 մմ` 0-20 սմ շերտում, ապա [[հացահատիկ]]ային ցանքերը, պտղատուները և խաղողի վազն առանց լուրջ վնասի կարող են դիմանալ թույլ խորշակներին` մինչև 5 օրվա ընթացքում, միջին ինտենսիվության դեպքում` 3-4 օրվա, ինտենսիվները` 2-3 օրվա և շատ ինտենսիվ խորշակները` 1-2 օրվա ընթացքում
+Տարվա ընթացքում ամենից  վտանգավոր, ինտենսիվ  խորշակներ դիտվում են  հուլիս և օգոստոս ամիսներին: Կարճատև խորշակները բույսերի համար ավելի քիչ վնասակար են, քան երկարատև  խորշակները: Պարզվել է, որ եթե  հողում առկա է խոնավության բավարար քանակ`20 մմ`0-20 սմ շերտում, ապա [[հացահատիկ]]ային ցանքերը, պտղատուները և խաղողի վազն առանց լուրջ վնասի կարող են դիմանալ թույլ խորշակներին`մինչև 5 օրվա ընթացքում, միջին ինտենսիվության դեպքում` 3-4 օրվա, ինտենսիվները` 2-3 օրվա և շատ ինտենսիվ խորշակները` 1-2 օրվա ընթացքում
 == Խորշակների ինտենսիվություն ==
@@ Տող 28. / Տող 28. @@
 == Հետևանքներ ==
-Խորշակները մեծ վնաս են հասցնում [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությանը]]` վնասելով բույսերին` նրանց զարգացման տարբեր փուլերում: Խորշակներով պայմանավորված բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության կուլտուրայից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից:
+Խորշակները մեծ վնաս են հասցնում [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությանը]]` վնասելով բույսերին`նրանց զարգացման տարբեր փուլերում: Խորշակներով պայմանավորված բերքատվության կորուստն էապես կախված է երկրագործության կուլտուրայից և ագրոտեխնիկական միջոցառումների մակարդակից:
 Խորշակների վտանգավորությունը, ինչպես ցույց է տվել Ե. Ցուբերբիլերը, ուղիղ կոռելյացիոն կապի մեջ է օդի խոնավության պակասորդի և քամու արագության հետ: Հայաստանում խորշակները սովորաբար փչում են անընդմեջ 2-5 օր, առանձին դեպքերում մինչև 7 օր, որից տուժում են ոռոգվող ցանքատարածությունները և մինչև անգամ պտղատու կուլտուրաները:
@@ Տող 35. / Տող 35. @@
 Խորշակների ազդեցությունը մեղմելու նպատակով կիրառվում են մի շարք միջոցառումներ և նոր տեխնոլոգիաներ՝ դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողականությունը բարձրացնելու համար: Առավել  կարևոր են երաշտադիմացկուն (չորադիմացկուն) մշակաբույսերի և սորտերի ներդնումը, հատկապես այն շրջաններում, որտեղ երկրագործությունը տարվում է անջրդի պայմաններում: Պետք է ընտրել  այմպիսի  սորտեր, որոնք իրենց ժառանգական  հատկանիշներով ավելի դիմացկուն  են հողի  և օդի չորության  նկատմամբ և երաշտի  պայմաններում  կարող են  ապահովել նորմալ  բերք [5]:
 Անջրդի պայմաններում կարևոր նշանակություն ունեն ցանքաշրջանառության կիրառումը: Չորային շրջաններում հողերի  անկանոն մշակումը  պատճառ է դառնում  հողի կառուցվածքի փոփոխման, հողատարման  երևույթների ուժեղացման, հետևաբար և հողերի  բերրիության անկման: Այդ պատճառով պետք է ներդրվեն  հողի  մշակության  այնպիսի  եղանակներ, որոնք  կմեծացնեն հող ներթափանցող ջրի քանակը և հողաշերտում  կուտակվող ջրի ծավալը: Կարևոր է նաև  մշակաբույսերի  ճիշտ պարարտացումը <ref>Մ.Ս. Գյուլխասյան, Կլիմայի փոփոխության պայմաններում դաշտային մշակաբույսերի հարմարվողական միջոցառումների տեխնոլոգիական կարիքների գնահատումը: Կլիմայի փոփոխության հիմնահարցերը, Երևան 2003:</ref>:
 == Ծանոթագրություններ ==
 {{ծանցանկ}}
@@ Տող 42. / Տող 40. @@
 == Գրականություն ==
-* [http://bse-soviet-encyclopedia.info/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F/86504/%D0%A1%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B9 Суховеи, их происхождение и борьба с ними, М., 1957]
+* [http://bse-soviet-encyclopedia.info/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F/86504/%D0%A1%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B9 Суховеи, их происхождение и борьба с ними, М., 1957]<br>{{ՀՍՀ}}
-{{Աշխարհագրություն-անավարտ}}
-{{ՀՍՀ}}
 [[Կատեգորիա:Քամիներ]]