Solresol

Solresol
Տեսակ	արհեստական լեզու, a priori language? և musical language?
Գրերի համակարգ	լատինական այբուբեն և Solresol?
Solresol Վիքիպահեստում

Սոլռեսոլը պլանային լեզու է, որը մշակվել է  Ֆրանսուա Սյուդրոյի կողմից 1827 թ.։ Նրա գլխավոր գիրքը՝ Ունիվերսալ երաժշտական լեզու, հրապարակվել է 1866 թ. նրա մահից հետո , չնայած այն բանին, որ մի քանի տարի շարունակ եղել է հրապարակված։ Սոլռեսոլը մի կարճ ժամանակ վայելել է հայտնիության բերկրանքը՝ 1902թ․հասնելով իր գագաթնակետին՝ Բոլեսլաս Գաջեյուսկի հետմահու՝ Սոլռեսոլի քերականությունը հրատարակությամբ։

Ֆրանսիայում  խուլերի համար նշանային լեզուների դասավանդումը հասավ հուսալքման 1880 և 1991թթ․՝ Սոլռեսոլի ծագումը հասցնելով անհայտության։ Հռչակից մի քանի տարի անց, Սոլռեսոլը գրեթե անհետացավ ավելի հաջողակ լեզուների շարքից, ինչպիսիք են Վոլափյուքը և Էսպերանտոն։ Դեռևս կա Սոլռեսոլի սիրահարների մի փոքրիկ համայնք՝ ցրված աշխարհով մեկ, որոնք, համացանցի շնորհիվ, այժմ ավելի լավ են կարողանում միմյանց հետ շփվել, քան նախկինում։

Հնչյունաբանություն

Պայմանական յոթ նոտաներ, գույներ, վանկեր, թվեր և նշաններ(գլիֆներ), որոնք օգտագործվում են սոլռեսոլի վանկերը փոխանցելու համար։

Սոլռեսոլ բառերը բաղկացած են մեկից մինչև հինգ վանկերից կամ նոտաներից։ Ամեն մեկը կարող է լինել յոթ հիմնական վանկերից մեկը, որը ի պատասխան կարող է շեշտ ստանալ կամ էլ երկարացվել։ Կա մեկ այլ վանկ` լռությունը, որը օգտագործվում է բառերի տարանջատման համար. բառերը չեն կարող միմյանց հետ համընթաց արտասանվել ինչպես անգլերենում։ 

Հնչյունները կարող են ներկայացվել մի շարք տարբեր եղանակներով. որպես օկտավայի յոթ երաժշտական նոտաները, որպես արտասանվող վանկերը(հիմնված սոլֆեջոյի, երաժշտական նոտաները ճանաչելու համար), որպես ծիածանի յոթ գույները, նշանները, ձեռքի ժեստերը ևն։ Այսպիսով` տեսականորեն Սոլռեսոլ հաղորդակցումը կարող է իրականացվել խոսքի, երգի, տարբեր գույների դրոշների, նույնիսկ նկարչության միջոցով։

Նշաններ

Սոլռեսոլի յուրաքանչյուր "գրություն" ներկայացված է որպես խորհրդանիշ, օրինակ, "Դո" - շրջանակ, "Ռե" ուղղահայաց գիծ, "Մի" և "Լա" երկուսն էլ կիսաշրջաններ, նախորդը ուղղված դեպի ներքև, վերջինս՝ դեպի աջ, "Ֆա"֊ն անկյունագծային է` ձախ անկյունի վերևից դեպի աջ անկյունի ներքին հատված, "Սոլ"֊ը հորիզոնական գիծ է և "Սի"֊ն անկյունագծայյին է` ձախ անկյունի ներքին հատվածից դեպի աջ անկյունի վերին հատված։

Սոլռեսոլի նշաններ։

Սոլռեսոլի բառերը կազմվում են բառ դարձող  հաջորդական նշաններով։

Սոլռեսոլի որոշ հիմնական բառեր։

Սոլռեսոլ լատիներեն այբուբենը ամենափոքր այբուբենն է, որը պարունակում է միայն 10 տառ (էյ, դի, ի, էֆ, այ, էլ, առ և էս)։

Բառապաշար

Սոլռեսոլի ձևաբանության մեջ, ավելի երկար բառերը, ըստ իրենց արտահայտած իմաստների բաժանվում են դասերի` հիմնված իրենց առաջին վանկի և նոտայի վրա։ Բառերը, որոնք սկսվում են "սոլ"֊ով, վերաբերում են արվեստներին և գիտություններին, կամ, եթե նրանք սկսվում են "սոլսոլ"֊ով, վերաբերում են հիվանդությանն ու բժշկությանը(օրինակ․ սոլռեսոլ, "լեզու"; սոլսոլռեդո, "գլխացավ")։ Նման այլ պլանային լեզուների առաջնային բառապաշարի հետ մեկտեղ` Սոլռեսոլը իրական կյանքում հանդիպում է դասակարգման զգալի խնդիրների։ Վանկերի վերջին զույգը կարող է լինել կամայական, օրինակ "խնձոր"֊ի և "տանձ"֊ի համար չունենալով համարժեք պարզ դասեր։

Իգական սեռի բառերը կազմվում են վերջին վանկի շեշտվածությամբ, իսկ հոգնակիները՝ երկարացմամբ։

Սոլռեսոլի յուրահատուկ առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ բառի մեջ վանկերի տեղափոխության հետ մեկտեղ, տեղի է ունենում իմաստափոխություն։ Օրինակ, ֆալա նշանակում է լավ կամ համեղ, իսկ լաֆա՝ վատ։ 

Հաջորդ աղյուսակում ցույց են տրված երկու կամ ավելի վանկերից կազմված բառեր։

Առաջին (ներքև) և երկրորդ (աջ) վանկեր	Ոչ երկրորդ վանկ	-դո	-ռե	-մի	-ֆա	-սոլ	-լա	-սի
Դո-	ոչ, ոչ, ոչ մի դեպքում, ոչ էլ	(անցյալ)	Ես, ինձ	դուք	նա	իրեն, իրենով	մեկ, ինչ-որ մեկ	այլ
Ռե-	և, ինչպես նաև	իմ, իմը	(ավելի քան վաղակատար)	ձեր, ձերը	նրա	մեր, մերը	ձեր, ձերը	իրենց
Մի-	կամ, կամ նույնիսկ	համար, որպեսզի/որ	ով, որը, որ	(ապառնի)	որի, որից	լավ	այստեղ/այնտեղ, ահա	բարի երեկո/գիշեր
Ֆա-	համար	ինչ՞	հետ, համատեղ	այս, այն(որ)	(պայմանական)	ինչու, ինչ պատճառով	լավ, համեղ	շատ, շատ ավելի, չափազանց շատ
Սոլ-	եթե	բայց	մեջ, շրջանակներում	սխալ, վատ	քանի որ	(հրամայական)	մշտապես, միշտ, անընդմեջ, անդադար	շնորհակալություն
Լա-	ը	ոչինչ, ոչ մեկը, ոչ ոք	կողմից	այստեղ, այնտեղ	վատ	երբեք, ոչ մի անգամ	(ներկա ածականական դերբայ)	-ի
Սի-	այո, լավ, հաճույքով, համաձայն	նույն (բանը)	յուրաքանչյուր, ամեն	բարի լույս/օր	փոքր, հազիվ թե	պարոն, սըր*	երիտասարդ, ամուրի*	(պասիվ դերբայ)

Սոլռեսոլ լատիներեն այբուբենը ամենափոքր այբուբենն է, որը պարունակում է միայն 10 տառ (էյ, դի, ի, էֆ, այ, էլ, առ և էս):

Բառապաշար

Սոլռեսոլի ձևաբանության մեջ, ավելի երկար բառերը, ըստ իրենց արտահայտած իմաստների բաժանվում են դասերի, հիմնված իրենց առաջին վանկի և նոտայի վրա։ Բառերը, որոնք սկսվում են "սոլ"֊ով, վերաբերում են արվեստներին և գիտություններին, կամ, եթե նրանք սկսվում են "սոլսոլ"֊ով, վերաբերում են հիվանդությանն ու բժշկությանը(օրինակ․ սոլռեսոլ, "լեզու"; սոլսոլռեդո, "գլխացավ")։ Նման այլ պլանային լեզուների առաջնային բառապաշարի հետ մեկտեղ, Սոլռեսոլը իրական կյանքում հանդիպում է դասակարգման զգալի խնդիրների։ Վանկերի վերջին զույգը կարող է լինել կամայական, օրինակ "խնձոր"֊ի և "տանձ"֊ի համար չունենալով համարժեք պարզ դասեր։

 ռեդո ռեսիմիռե եղբայրս, ռեդո՛ ռեսիմիռե քույրս

 ռեդոո ռեսիմիռե եղբայրներս, ռեդո՛ո՛  ռեսիմիռե քույրերս

Սոլռեսոլի յուրահատուկ առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ բառի մեջ վանկերի տեղափոխության հետ մեկտեղ, տեղի է ունենում իմաստափոխություն։ Օրինակ, ֆալա նշանակում է լավ կամ համեղ, իսկ լաֆա՝ վատ։ 

Առաջին (ներքև) և երկրորդ (աջ) վանկեր	Ոչ երկրորդ վանկ	-դո	-ռե	-մի	-ֆա	-սոլ	-լա	-սի
Դո-	ոչ, ոչ, ոչ մի դեպքում, ոչ էլ	(անցյալ)	Ես, ինձ	դուք	նա	իրեն, իրենով	մեկ, ինչ-որ մեկ	այլ
Ռե-	և, ինչպես նաև	իմ, իմը	(ավելի քան վաղակատար)	ձեր, ձերը	նրա	մեր, մերը	ձեր, ձերը	իրենց
Մի-	կամ, կամ նույնիսկ	համար, որպեսզի/որ	ով, որը, որ	(ապառնի)	որի, որից	լավ	այստեղ/այնտեղ, ահա	բարի երեկո/գիշեր
Ֆա-	համար	ինչ՞	հետ, համատեղ	այս, այն(որ)	(պայմանական)	ինչու, ինչ պատճառով	լավ, համեղ	շատ, շատ ավելի, չափազանց շատ
Սոլ-	եթե	բայց	մեջ, շրջանակներում	սխալ, վատ	քանի որ	(հրամայական)	մշտապես, միշտ, անընդմեջ, անդադար	շնորհակալություն
Լա-	ը	ոչինչ, ոչ մեկը, ոչ ոք	կողմից	այստեղ, այնտեղ	վատ	երբեք, ոչ մի անգամ	(ներկա ածականական դերբայ)	-ի
Սի-	այո, լավ, հաճույքով, համաձայն	նույն (բանը)	յուրաքանչյուր, ամեն	բարի լույս/օր	փոքր, հազիվ թե	պարոն, սըր*	երիտասարդ, ամուրի*	(պասիվ դերբայ)

միդոֆա նախընտրել, միիդոֆա նախասիրություն, միդուֆա նախընտրելի, միդոֆաա ցանկալի

ռեսոլմիլա շարունակել, ռեեսոլմիլա շարունակություն, ռեսուլմիլա, շարունակող, ռեսոլմիիլա շարունակական, ռեսոլմիլաա շարունակաբար

Հարցականները կազմվում են ենթակայի կամ բայի տեղափոխությամբ։

Ժամանակի և եղանակի տարբեր մասնիկները երկակի վանկեր են, ինչպես արդեն նշվեց վերը։ Ավելին, պասիվ բայերը կազմվում են այս մասնիկի և բայի միջև գտնվող ֆառեմի-ով։ Ստորադասական եղանակը կազմվում է դերանունից առաջ ավելացնելով միռե մասնիկը։ Նախադասության մեջ ժխտական դո մասնիկը դրվում է միայն մեկ անգամ՝ ժխտված բառից առաջ։ 

Գոյականից առաջ դրվող ֆասի մասնիկը կամ ածականը աճող է, իսկ գոյականին հաջորդողը՝ գերադրական։ Սիֆա-ն արտահայտում է հակառակ իմաստ(նվազող)։

ֆալա- լավ; ֆասի ֆալա- շատ լավ, ֆալա ֆասի- հոյակապ, ամենալավ; սիֆա ֆալա- լավ, ֆալա սիֆա- ոչ շատ լավ(լաֆա- վատ)։

• դո - ոչ
• ռե - և
• ֆա-լա - լավ
• լա-ֆա - վատ
• մի-տի-սոլ-դո - փորձ
• սոլ-սոլ-ռե-դո - գլխացավ
• դո-լա-ֆա-սոլ - ապուր
• սոլ-ռե-սոլ - լեզու 
• ևն

Հղումներ

• Ումբերտո Էկո. The Search for the Perfect Language 1993.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Solresol» հոդվածին։