«Իզոտոպներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
| Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Պատկեր:CNO Cycle.svg|մինի]] |
[[Պատկեր:CNO Cycle.svg|մինի]] |
||
'''Իզոտոպներ''' ({{lang-grc|ισος}} — «հավասար», «նույն», и {{lang-grc2|τόπος}} — «տեղ»), որևէ [[քիմիական տարր]]ի [[ատոմ]]ների (և [[Միջուկ (ատոմ)|միջուկների]]) տարատեսակ, որոնք ունեն ատոմների (կարգային) նույն թիվը, միևնույն ժամանակ տարբեր զանգվածային թիվ։ Անվանումը կախված է նրանից, որ ատոմի բոլոր իզոտոպերը զբաղեցնում են նույն տեղը (նույն վանդակը) [[Մենդելեևի պարբերական համակարգ|Մենդելեևի |
'''Իզոտոպներ''' ({{lang-grc|ισος}} — «հավասար», «նույն», и {{lang-grc2|τόπος}} — «տեղ»), որևէ [[քիմիական տարր]]ի [[ատոմ]]ների (և [[Միջուկ (ատոմ)|միջուկների]]) տարատեսակ, որոնք ունեն ատոմների (կարգային) նույն թիվը, միևնույն ժամանակ տարբեր զանգվածային թիվ։ Անվանումը կախված է նրանից, որ ատոմի բոլոր իզոտոպերը զբաղեցնում են նույն տեղը (նույն վանդակը) [[Մենդելեևի պարբերական համակարգ|Մենդելեևի աղյուսակ]]ում։ Ատոմի [[քիմիական հատկություն]]ները կախված են ատոմի էլեկտրոնային կառուցվածքից, որը իր հերթին որոշվում է հիմնական ատոմական թվով Z(այսինքն միջուկում [[պրոտոն]]ների թվով) և համարյա կախված չէ զանգվածային թվից A (այսինքն պրոտոնների Z և նեյտրոնների N ընդհանուր գումարին)։ Նույն տարրի բոլոր իզոմերները ունեն միջուկի միևնույն լիցք, տարբերվում են միայն [[նեյտրոն]]ների թվով։ Սովորաբար իզոտոպը նշանակվում է քիմիական տարրով, որին պատկանում է, ավելացնելով վերին ձախ ինդեքսով, որը հանդիսանում է զանգվածային թիվը (օր.<sup>12</sup>C,<sup>222</sup>Rn)։ Կարելի է նաև գրել տարրի անվանումը՝ գծիկով ավելացնելով համապատասխան ատոմային զանգվածի թիվը (օրինակ՝ ածխածին-12, ռադոն-222)։ Կան իզոտոպներ որոնք ուեն սեփական ահունը (օր. դեյտերիում, ակտիոնիում)։ |
||
Իոտոպերի որոշ օրինակներ <sup>16</sup><sub>8</sub>O, <sup>17</sup><sub>8</sub>O, <sup>18</sup><sub>8</sub>O-թթվածնի երեք ստաբիլ իզոմերները։ |
Իոտոպերի որոշ օրինակներ <sup>16</sup><sub>8</sub>O, <sup>17</sup><sub>8</sub>O, <sup>18</sup><sub>8</sub>O-թթվածնի երեք ստաբիլ իզոմերները։ |
||
12:07, 1 Սեպտեմբերի 2016-ի տարբերակ
Իզոտոպներ (հին հունարեն՝ ισος — «հավասար», «նույն», и τόπος — «տեղ»), որևէ քիմիական տարրի ատոմների (և միջուկների) տարատեսակ, որոնք ունեն ատոմների (կարգային) նույն թիվը, միևնույն ժամանակ տարբեր զանգվածային թիվ։ Անվանումը կախված է նրանից, որ ատոմի բոլոր իզոտոպերը զբաղեցնում են նույն տեղը (նույն վանդակը) Մենդելեևի աղյուսակում։ Ատոմի քիմիական հատկությունները կախված են ատոմի էլեկտրոնային կառուցվածքից, որը իր հերթին որոշվում է հիմնական ատոմական թվով Z(այսինքն միջուկում պրոտոնների թվով) և համարյա կախված չէ զանգվածային թվից A (այսինքն պրոտոնների Z և նեյտրոնների N ընդհանուր գումարին)։ Նույն տարրի բոլոր իզոմերները ունեն միջուկի միևնույն լիցք, տարբերվում են միայն նեյտրոնների թվով։ Սովորաբար իզոտոպը նշանակվում է քիմիական տարրով, որին պատկանում է, ավելացնելով վերին ձախ ինդեքսով, որը հանդիսանում է զանգվածային թիվը (օր.12C,222Rn)։ Կարելի է նաև գրել տարրի անվանումը՝ գծիկով ավելացնելով համապատասխան ատոմային զանգվածի թիվը (օրինակ՝ ածխածին-12, ռադոն-222)։ Կան իզոտոպներ որոնք ուեն սեփական ահունը (օր. դեյտերիում, ակտիոնիում)։ Իոտոպերի որոշ օրինակներ 168O, 178O, 188O-թթվածնի երեք ստաբիլ իզոմերները։
Տերմինաբանությունը
IUPAC-ի հիմանական տերմինը որը բնութագրում է միևնույն քիմիական տարրի անոմները որոնք ունեն միրնույն ատոմնային զանգվածը հանդիսանում է նուկլեիդը, իսկ իզոտոպներ տերմինը կիրառվում է միրնույն տարրի նուկլեիդների հանրագումարին անվանելու համար։ Իզոտոպեր տերմինը ընդունվել է որպես հոգնակի, քանի որ համեմատության համար անհրաժեշտ է ամենաքիչը երկու ատոմ։ Հետագայում կիրառություն գտավ նաև եզակի թվով իզոտոպ տերմինը։ Բացի դրանից հոգնակիով տերմինը կիրառվում է ատոմների ցանկացած քանակի նուկլեիդների հանրագումարի համար, և ոչ միյայն մեկ տարրի համար, որը իհարկե ոչ կոռեկտ է։ Ներկայումս միջազգային գիտական կազմակերպությունների մոտեցումները չեն համընկնում, տերմինի միանշանակության վերաբերյալ և իզոտոպ տերմինը շարունակում է լայն կիրառություն ունենալ այդ թվում IUPAC-ի պաշտոնական նյութերում։ Դա ևս մի օրինակ է, որն ի սկզբանե նպատակադրված տերմինի միտքը չի համապատասխանում ատոմին բնութագրելու համար օգտագործվող դեպքերը։
Իզոտոպերի բացահայտման պատմությունը
Իզոտոպերի առկայության առաջին ապացույցներն ի հայտ են եկել, երբ միևնույն քիմիական հատկություններ ունեցող նյութերը ունեին տարբեր ֆիզիկական հատկություններ։ 1906-1907 թթ ծանր տարրերի ատոմների ռադիոակտիվ փոխարկումները հայտնաբերվեց, որ ճեղքման վերջնանյութեևն են ուրան- իոնիում, հետագայում ռադիոակտիվ ռադիոակտիվ թորիումը և ռադիոթորիումը ուեն նույն քիմիական հատկությունները, բայց տարբերվում են ատոմական զանգվածով, և ռադիոակտիվ ճեղքման պարբերությամբ։ Հետագայում հայտնաբերվել է, որ երեք միացությունների օպտիկական և ռենտգեն սպեկտորները նույնն են։ Այն նյութերը որոնք ունեն նույն քիմիական հատկությունները, բայց տարբեր ֆիզիկական հատկություններ, անգլիացի գիտնական Սոդիի առաջարկով 1910 թվականից անվանվեցին իզոտոպեր։
Իզոտոպերը բնության մեջ
Համարվում է, որ բնության մեջ իզոտոպերի քանակը նույնն է բոլոր նյութերում։ Որոշ ֆիզիկական պրոցեսներ բերում են իզոտոպերի բաղադրության փոփոխության։ Միներալային ատոմների աստիչանաբար կուտակվելը- երկարակյաց ատոմների տրոհման հետևանքով թույլ է տալիս զբաղվել ատոմային երկրաբանական ժամանակագրությամբ։ Հատուկ հետաքրքրություն են ներկայացնում ածխածնի ատոմի իզոտոպերի ճեղքումը մթնոլորտի վերին շերտերում տիեզերական ճառագայթների ազդեցության տակ։ Այդ իզոտոպերը տեղաբաշխվում են մթնոլորտում և ջրոլորտում մտնելով կենդանի օրգանիզմներում շրջանառության մեջ(բույսեր, կենդանիներ)։ Իզոտոպերի բաղադրության ուսումնասիրությունը ընկած է ռադիոածխածնային հետազոտուրյան հիմքում։
Իզոտոպերի կիրառությունը մարդու կողմից
Տեխնոլոգիական առումով իզոտոպերի ուսումնասիրությունը և բաղադրության փոփոխությունը բերում է հատուկ հատկություններով նյութերի ստացման։ Օրինակ 235U-ը ընդունակ է շղթայական ռեակցիայի ջերմային նեյտրոնների ճեղքմքմբ և կարելի է օգտագոևծել ատոմային ռեակտորներում և ատոմային զենքում։ Սակայն բնական ուրանում ընդամենը 0,72% է այդ ռադիոակտիվ նուկլիդը, այն ինչ շղթայական ռեակցիան ընթանում է նվազագույնը 3%-ի առկայության դեպքում։ Քանի որ ուրանի նուկլիդները ուեն բավականին մոտ ֆիզիկո-քիմիական հատկություններ ապա ուրանի հարստացմամբ կարող են զբաղվել մի քանի պետություն աշխարհում։ 60Co и 137Cs նուկլիդները օգտագործվում է γ-ճառագայթների ստերիլիզացման համար, մետաղական իրերի ֆիզիկական ստերիլացման մեթոդ, վիրակապման նյութերի և այլն։ Ներթափանցող ճառագայթման չափաբաժինը պետք ե լինի մինչև 20-25 մկգ, որը պահանջում է բարձր անվտանգության աստիճան։ Դրանից ելնելով այս մեթոդը հանդիսանում է գործարանային ստերիլիզացման մեթոդ։[1]
Ծանոթագրություններ
- ↑ Петров С. В. Глава 2. Асептика и антисептика // Общая хирургия. — СПб.: Лань, 1999. — С. 672.