«Ցեղակրոնություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (275) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1. Տող 1.
{{Ցեղակրոնություն 1}}
{{Ցեղակրոնություն 1}}
'''Ցեղակրոնություն''', դասական [[Հայկական ազգայնականություն|հայ ազգայնականության]] գաղափարաբանություն, որի նպատակն է [[Հայեր|հայ ժողովրդի]] միավորումը [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում մեկ՝ հայկական պետության շրջանակներում։ Ցեղակրոնության գաղափարախոսությունը մշակվել և զարգացվել է [[Գարեգին Նժդեհ]]ի և [[Հայկ Ասատրյան]]ի կողմից։ Ցեղակրոնության մասն ու բնական շարունակությունն է [[Տարոնականություն|տարոնականության]] գաղափարախոսությունը։
'''Ցեղակրոնություն''', դասական [[Հայկական ազգայնականություն|հայ ազգայնականության]] գաղափարաբանություն, որի նպատակն է [[Հայեր|հայ ժողովրդի]] միավորումը [[Պատմական Հայաստան]]ի տարածքում մեկ՝ հայկական պետության շրջանակներում: Ցեղակրոնության գաղափարախոսությունը մշակվել և զարգացվել է [[Գարեգին Նժդեհ]]ի և [[Հայկ Ասատրյան]]ի կողմից: Ցեղակրոնության մասն ու բնական շարունակությունն է [[Տարոնականություն|տարոնականության]] գաղափարախոսությունը:


== Եզրի ծագումն ու իմաստը ==
== Եզրի ծագումն ու իմաստը ==
«Ցեղակրոնություն» եզրի, ինչպես նաև գաղափարախոսության հեղինակն է [[Գարեգին Նժդեհ]]ը։ «Ցեղ» և «կրոն» գոյականների միացումով է կազմվել «ցեղ-ա-կրոն» բառը և նրա ընտրությունը։ Նժդեհի համար ''«ցեղ»'' հասկացողությունը [[Մարդաբանություն|մարդաբանության]] կողմից տված սահմանումից ավելի լայն է<ref>Ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, տուրք տալով «ցեղ» հասկացողության մարքսիստական բնորոշումներին, շատերը հասկանում են մի ինչ-որ նախնադարյան վիճակ, ինչ-որ միջանկյալ բան նախամարդու և ժամանակակից մարդու միջև։ Նման մոլորանքը, ըստ Լալայանի, արդյունք է հին գաղափարախոսության՝ դեռևս գոյություն ունեցող ազդեցության, ինչպես նաև՝ ազգային անլիարժեքության։ Օրինակ, երբ ասում են «ցեղասպանություն», բոլորը դրա տակ, բնականորեն, հասկանում են որոշ էթնոտեսակի ոչնչացում, իսկ երբ ասում են «ցեղակրոնություն», այդ եզրի բուն իմաստը չհասկացող մարդիկ աղմուկ են բարձրացնում այդ բառի շուրջ։ Պատճառը, ըստ Լալայանի, հոգեբանորեն հասկանալի է. «ցեղասպանությունը» կրավորականություն է մեզ համար, իսկ «ցեղակրոնությունը»՝ ներգործականություն։ Բացի այդ, «ցեղակրոն» բառից կառչողները պնդում էին, թե այն գիտական չէ։ Այնինչ, հայերենում երկու գոյականների միացումով նոր բառերի կազմումը չի հակասում հայոց լեզվի բառակազմական կանոններին և նորություն չէ. օրինակ՝ մարգագետին, դաշտավայր, գյուղաքաղաք, լեռնադաշտ և այլն։
«Ցեղակրոնություն» եզրի, ինչպես նաև գաղափարախոսության հեղինակն է [[Գարեգին Նժդեհ]]ը: «Ցեղ» և «կրոն» գոյականների միացումով է կազմվել «ցեղ-ա-կրոն» բառը և նրա ընտրությունը: Նժդեհի համար ''«ցեղ»'' հասկացողությունը [[Մարդաբանություն|մարդաբանության]] կողմից տված սահմանումից ավելի լայն է<ref>Ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, տուրք տալով «ցեղ» հասկացողության մարքսիստական բնորոշումներին, շատերը հասկանում են մի ինչ-որ նախնադարյան վիճակ, ինչ-որ միջանկյալ բան նախամարդու և ժամանակակից մարդու միջև: Նման մոլորանքը, ըստ Լալայանի, արդյունք է հին գաղափարախոսության՝ դեռևս գոյություն ունեցող ազդեցության, ինչպես նաև՝ ազգային անլիարժեքության: Օրինակ, երբ ասում են «ցեղասպանություն», բոլորը դրա տակ, բնականորեն, հասկանում են որոշ էթնոտեսակի ոչնչացում, իսկ երբ ասում են «ցեղակրոնություն», այդ եզրի բուն իմաստը չհասկացող մարդիկ աղմուկ են բարձրացնում այդ բառի շուրջ: Պատճառը, ըստ Լալայանի, հոգեբանորեն հասկանալի է. «ցեղասպանությունը» կրավորականություն է մեզ համար, իսկ «ցեղակրոնությունը»՝ ներգործականություն: Բացի այդ, «ցեղակրոն» բառից կառչողները պնդում էին, թե այն գիտական չէ: Այնինչ, հայերենում երկու գոյականների միացումով նոր բառերի կազմումը չի հակասում հայոց լեզվի բառակազմական կանոններին և նորություն չէ. օրինակ՝ մարգագետին, դաշտավայր, գյուղաքաղաք, լեռնադաշտ և այլն:


''(Տե՛ս՝ {{Գիրք։Լալայան։Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն|41-42}})''</ref>։ Առհասարակ, ըստ Նժդեհի, «դժվար է այն սահմանել գիտական լեզվով. այստեղ միայն հարաբերական գիտականության մասին խոսք կարող է լինել»<ref name="Խռովք32">«Խռովք», թիվ 1, էջ 32</ref>։ Նժդեհին «բավարար չեն հին եզրերը», քանզի նրանցով չի կարելի ընդգրկել ցեղի ողջ խորությունը։ Ըստ նրա ընդհանրացումների՝ «ցեղն ավելի՛ հոգի է, քան՝ կավը» (այսինքն՝ նյութը)<ref name="Խռովք32" />։ Ըստ Նժդեհի, ցեղը նախաստեղծ է և գոյություն ունի արարչագործության սկզբից<ref name="Հայրենիք6713">«Հայրենիք» օրաթերթ, Բոստոն, 1934 թ., թիվ 6713. {{քաղվածքի սկիզբ}}«Ցեղը նախագոյ է Աստծո նման»{{քաղվածքի ավարտ}}</ref><ref name="Խռովք33">«Խռովք», թիվ 1, էջ 33. {{քաղվածքի սկիզբ}}«Նա ժամանակների վկան է, հավիտենական հայը, Աստծո գործակիցը»{{քաղվածքի ավարտ}}</ref>։
''(Տե՛ս՝ {{Գիրք:Լալայան:Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն|41-42}})''</ref>: Առհասարակ, ըստ Նժդեհի, «դժվար է այն սահմանել գիտական լեզվով. այստեղ միայն հարաբերական գիտականության մասին խոսք կարող է լինել»<ref name="Խռովք32">«Խռովք», թիվ 1, էջ 32</ref>: Նժդեհին «բավարար չեն հին եզրերը», քանզի նրանցով չի կարելի ընդգրկել ցեղի ողջ խորությունը: Ըստ նրա ընդհանրացումների՝ «ցեղն ավելի՛ հոգի է, քան՝ կավը» (այսինքն՝ նյութը)<ref name="Խռովք32" />: Ըստ Նժդեհի, ցեղը նախաստեղծ է և գոյություն ունի արարչագործության սկզբից<ref name="Հայրենիք6713">«Հայրենիք» օրաթերթ, Բոստոն, 1934 թ., թիվ 6713. {{քաղվածքի սկիզբ}}«Ցեղը նախագոյ է Աստծո նման»{{քաղվածքի ավարտ}}</ref><ref name="Խռովք33">«Խռովք», թիվ 1, էջ 33. {{քաղվածքի սկիզբ}}«Նա ժամանակների վկան է, հավիտենական հայը, Աստծո գործակիցը»{{քաղվածքի ավարտ}}</ref>:


Ցեղակրոն լինել, ըստ Նժդեհի, նշանակում է կրել անհատի մեջ ցեղը, նրա որակները, բարոյականը, կրել այն ամեն ցեղային-հայկականը, որն առկա է [[Հայոց պատմություն|հայոց պատմության]] ողջ ընթացքում<ref>«Խռովք», թիվ 1, էջ 37.{{քաղվածքի սկիզբ}}Ցեղակրոն է նա, ով ապրում է ցեղորեն՝ ցեղի կյանքով և ցեղի համար։{{քաղվածքի ավարտ}}</ref>։ «Կրոն» բառի արմատը «կրել»-ն է և [[հայերեն]]ում կան նման կարգի այլ բառեր ևս՝ հոգեկրոն, խաչակրոն, մոլեկրոն, նյութակրոն, մաքրակրոն, խստակրոն, կուսակրոն<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոն լինել, ըստ Նժդեհի, նշանակում է կրել անհատի մեջ ցեղը, նրա որակները, բարոյականը, կրել այն ամեն ցեղային-հայկականը, որն առկա է [[Հայոց պատմություն|հայոց պատմության]] ողջ ընթացքում<ref>«Խռովք», թիվ 1, էջ 37.{{քաղվածքի սկիզբ}}Ցեղակրոն է նա, ով ապրում է ցեղորեն՝ ցեղի կյանքով և ցեղի համար:{{քաղվածքի ավարտ}}</ref>: «Կրոն» բառի արմատը «կրել»-ն է և [[հայերեն]]ում կան նման կարգի այլ բառեր ևս՝ հոգեկրոն, խաչակրոն, մոլեկրոն, նյութակրոն, մաքրակրոն, խստակրոն, կուսակրոն<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնությունն ավելին է, քան ցեղապաշտությունը կամ հայրենապաշտությունը. այն վերջիններս ներառում է իր մեջ։ Այդ պատճառով Նժդեհը «ազգասիրություն», «հայրենասիրություն» և նման կարգի այլ բառերի փոխարեն նախընտրել է «ցեղակրոնություն» եզրը<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնությունն ավելին է, քան ցեղապաշտությունը կամ հայրենապաշտությունը. այն վերջիններս ներառում է իր մեջ: Այդ պատճառով Նժդեհը «ազգասիրություն», «հայրենասիրություն» և նման կարգի այլ բառերի փոխարեն նախընտրել է «ցեղակրոնություն» եզրը<ref name="Լալայան2001" />:


== Նպատակները և գաղափարախոսությունը ==
== Նպատակները և գաղափարախոսությունը ==
Ցեղակրոնությունը կառուցված է հետևյալ տրամաբանական հաջորդականությամբ<ref name="Ամերիկահայությունը78">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 78-89</ref>.
Ցեղակրոնությունը կառուցված է հետևյալ տրամաբանական հաջորդականությամբ<ref name="Ամերիկահայությունը78">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 78-89</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}
«Ես ճանաչում եմ իմ ցեղը, ես հավատում եմ իմ ցեղին, ես պաշտում եմ իմ ցեղը, ես ցեղակրոն եմ»։
«Ես ճանաչում եմ իմ ցեղը, ես հավատում եմ իմ ցեղին, ես պաշտում եմ իմ ցեղը, ես ցեղակրոն եմ»:
{{քաղվածքի ավարտ}}
{{քաղվածքի ավարտ}}


Ցեղակրոնությունը սկսվում է ցեղի ճանաչումով՝ ցեղի պատմության, մշակույթի, կենցաղի, նրա արժեքների ու արժանիքների, նրա ներկայի և ձգտումների, ճանաչումը համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ հայ ցեղի բերած պատկառելի ավանդի ճանաչումն է։ Ցեղաճանաչությունը նաև հայ ցեղի թերությունների ճանաչումն է և ցեղակրոնությունը՝ ցեղային վերաշինության փորձ է կատարում։ Ցեղակրոնությունը անհատի ինքնաճանաչումը բխեցնում է ցեղաճանաչումից, քանի որ ինքն իրեն ճանաչելու համար մարդը նախ պետք է ճանաչի իրեն ծնող հավաքականությունը, այսինքն՝ ցեղը, որի ընդհանրական հատկանիշները պայմանավորում են տվյալ մարդու անհատական կերտվածքը<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնությունը սկսվում է ցեղի ճանաչումով՝ ցեղի պատմության, մշակույթի, կենցաղի, նրա արժեքների ու արժանիքների, նրա ներկայի և ձգտումների, ճանաչումը համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ հայ ցեղի բերած պատկառելի ավանդի ճանաչումն է: Ցեղաճանաչությունը նաև հայ ցեղի թերությունների ճանաչումն է և ցեղակրոնությունը՝ ցեղային վերաշինության փորձ է կատարում: Ցեղակրոնությունը անհատի ինքնաճանաչումը բխեցնում է ցեղաճանաչումից, քանի որ ինքն իրեն ճանաչելու համար մարդը նախ պետք է ճանաչի իրեն ծնող հավաքականությունը, այսինքն՝ ցեղը, որի ընդհանրական հատկանիշները պայմանավորում են տվյալ մարդու անհատական կերտվածքը<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղի ճանաչումից է բխում ''ցեղահավատությունը'', այսինքն՝ հավատը հայ ցեղի ուժի, հանճարի, նրա կամքի և կարողությունների, նրա ապագայի և հավիտենականության նկատմամբ<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղի ճանաչումից է բխում ''ցեղահավատությունը'', այսինքն՝ հավատը հայ ցեղի ուժի, հանճարի, նրա կամքի և կարողությունների, նրա ապագայի և հավիտենականության նկատմամբ<ref name="Լալայան2001" />:


Հավատալ ցեղին նշանակում է ունկնդիր լինել նրա ձայնին, հաղորդակցվել նրա հետ, հաղորդակից լինել նրա ուժին և հանճարին, նրա ցավին ու հրճվանքին, դժբախտություններին ու մեծագործություններին, այսինքն՝ լինել ''ցեղահաղորդ''։ Ցեղահաղորդությունը վտանգի պահին ցեղի ձայնը, մռնչոցը լսելու ու դրան հետևելու կամքն է։ Հաղորդակից լինել ցեղին նաև նշանակում է նրանով որոշել սեփական երջանկությունն ու ազատությունը<ref name="Լալայան2001" />։
Հավատալ ցեղին նշանակում է ունկնդիր լինել նրա ձայնին, հաղորդակցվել նրա հետ, հաղորդակից լինել նրա ուժին և հանճարին, նրա ցավին ու հրճվանքին, դժբախտություններին ու մեծագործություններին, այսինքն՝ լինել ''ցեղահաղորդ'': Ցեղահաղորդությունը վտանգի պահին ցեղի ձայնը, մռնչոցը լսելու ու դրան հետևելու կամքն է: Հաղորդակից լինել ցեղին նաև նշանակում է նրանով որոշել սեփական երջանկությունն ու ազատությունը<ref name="Լալայան2001" />:


=== Ցեղակրոնության երկու սկզբունքը ===
=== Ցեղակրոնության երկու սկզբունքը ===
Ցեղակրոնության հիմքում ընկած են երկու հիմնարար սկզբունքներ<ref name="Լալայան2001" />.
Ցեղակրոնության հիմքում ընկած են երկու հիմնարար սկզբունքներ<ref name="Լալայան2001" />.
* '''1.''' մեր դժբախտությունների համար մեղավոր ենք նախ և առաջ մենք,
* '''1.''' մեր դժբախտությունների համար մեղավոր ենք նախ և առաջ մենք,
* '''2.''' մեզ պետք եղած ուժը փնտրենք մեր մեջ։
* '''2.''' մեզ պետք եղած ուժը փնտրենք մեր մեջ:


=== Ցեղակրոնության հավատամքը ===
=== Ցեղակրոնության հավատամքը ===
{{հիմնական|Ցեղակրոնության հավատամքը}}
{{հիմնական|Ցեղակրոնության հավատամքը}}
Նժդեհը ցեղակրոնության հավատամքը ներկայացրել է իր «[[Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը]]» գրքում, որտեղ նա բերել էր 27 կետ<ref name="Ամերիկահայությունը90">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 90-95</ref>։ «[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]»-ին անդամակցում էին ցեղակրոնության հավատամքը ընդունող երկսեռ հայորդիներ։
Նժդեհը ցեղակրոնության հավատամքը ներկայացրել է իր «[[Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը]]» գրքում, որտեղ նա բերել էր 27 կետ<ref name="Ամերիկահայությունը90">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 90-95</ref>: «[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]»-ին անդամակցում էին ցեղակրոնության հավատամքը ընդունող երկսեռ հայորդիներ:
* '''Ա.''' Ես ցեղակրոն եմ - և ահա երդվում եմ [[Վահագն]]ի աջի վրա երբեք չմեղանչել ուխտիս դեմ - ապրել, գործել և մեռնել, որպես ցեղամարդ։
* '''Ա.''' Ես ցեղակրոն եմ - և ահա երդվում եմ [[Վահագն]]ի աջի վրա երբեք չմեղանչել ուխտիս դեմ - ապրել, գործել և մեռնել, որպես ցեղամարդ:
* '''Բ.''' Ինձ համար անհատականության և ազատության ամենաբարձր արարքը - դա հնազանդվելն է ցեղիս։
* '''Բ.''' Ինձ համար անհատականության և ազատության ամենաբարձր արարքը - դա հնազանդվելն է ցեղիս:
* '''Գ.''' Ես ցեղաճանաչ եմ, և ահա՝ գիտեմ, թե մեծ է իմ ցեղը, թե իմ ցեղն ավելին է տվել մարդկության, քան ստացել է նրանից. գիտեմ, որ հայոց նորագույն հեղափոխությունը վերջին գործը չէ իմ ցեղի էության. գիտեմ, թե ի՞նչ բաների ատակ է իմ ցեղը։
* '''Գ.''' Ես ցեղաճանաչ եմ, և ահա՝ գիտեմ, թե մեծ է իմ ցեղը, թե իմ ցեղն ավելին է տվել մարդկության, քան ստացել է նրանից. գիտեմ, որ հայոց նորագույն հեղափոխությունը վերջին գործը չէ իմ ցեղի էության. գիտեմ, թե ի՞նչ բաների ատակ է իմ ցեղը:
* '''Դ.''' Ես ցեղահավատ եմ և ահա պաշտում եմ և մի այլ աստվածություն - ցեղիս արյունը, որի անարատության մեջ է իմ ցեղի ապագան։
* '''Դ.''' Ես ցեղահավատ եմ և ահա պաշտում եմ և մի այլ աստվածություն - ցեղիս արյունը, որի անարատության մեջ է իմ ցեղի ապագան:
* '''Ե.''' Ես ցեղահաղորդ եմ և ահա զգում եմ, որ իմ անձը ավելի իմ գերագույն ծնողին - իմ ցեղին է պատկանում, քան իմ անմիջական ծնողներին։
* '''Ե.''' Ես ցեղահաղորդ եմ և ահա զգում եմ, որ իմ անձը ավելի իմ գերագույն ծնողին - իմ ցեղին է պատկանում, քան իմ անմիջական ծնողներին:
* '''Զ.''' Իմ ժողովրդի քաղաքական ճակատագրով զբաղվելու պարտականությունը ունեմ ես և ահա պայքարում եմ մի մեծ ճակատագրի համար, որին արժանի է իմ ցեղը։
* '''Զ.''' Իմ ժողովրդի քաղաքական ճակատագրով զբաղվելու պարտականությունը ունեմ ես և ահա պայքարում եմ մի մեծ ճակատագրի համար, որին արժանի է իմ ցեղը:
* '''Է.''' Ցեղակրոն եմ, ասել՝ ուր էլ որ լինեմ, ընկերային ինչ դիրք էլ որ ունենամ, ես խանդավառորեն կմնամ հպատակն ու մարտիկն իմ ցեղի։
* '''Է.''' Ցեղակրոն եմ, ասել՝ ուր էլ որ լինեմ, ընկերային ինչ դիրք էլ որ ունենամ, ես խանդավառորեն կմնամ հպատակն ու մարտիկն իմ ցեղի:
* '''Ը.''' Հայաստանից դուրս, սփյուռքի մեջ, ինչ վիճակում էլ որ լինեմ՝ մեծահարուստ, բարեկեցիկ թե օրավարձով աշխատող բանվոր՝ անդարձ պանդխտություն չեմ համար տարագրի կյանքս։ Չե՛, վերադարձ կա։
* '''Ը.''' Հայաստանից դուրս, սփյուռքի մեջ, ինչ վիճակում էլ որ լինեմ՝ մեծահարուստ, բարեկեցիկ թե օրավարձով աշխատող բանվոր՝ անդարձ պանդխտություն չեմ համար տարագրի կյանքս: Չե՛, վերադարձ կա:
* '''Թ.''' Կդավանեմ, որ իմ սերունդը ավելի մեծ պարտականություն ունի, քան ուներ անցնող ազատագրական սերունդը։ Պարտականության մեջ՝ ցեղակրոնի իմ բաժինը - առյուծի բաժինն է, ամենամե՛ծը։
* '''Թ.''' Կդավանեմ, որ իմ սերունդը ավելի մեծ պարտականություն ունի, քան ուներ անցնող ազատագրական սերունդը: Պարտականության մեջ՝ ցեղակրոնի իմ բաժինը - առյուծի բաժինն է, ամենամե՛ծը:
* '''Ժ.''' Ցեղակրոնը, որի նշանաբանն է - ավելի, է՛լ ավելի զորություն - պաշտամունք ունի իր ցեղի մարտական ուժի հանդեպ։
* '''Ժ.''' Ցեղակրոնը, որի նշանաբանն է - ավելի, է՛լ ավելի զորություն - պաշտամունք ունի իր ցեղի մարտական ուժի հանդեպ:
* '''ԺԱ.''' Զոհապաշտ եմ ես և ահա երկյուղածորեն կոգեկոչեմ նրանց, որոնց պաշտամունքը հավիտենական է, որոնք առյուծածին իրենց արիւոյթան մեջ, աստվածացան իրեն հոյակապ նվիրումով - որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար։
* '''ԺԱ.''' Զոհապաշտ եմ ես և ահա երկյուղածորեն կոգեկոչեմ նրանց, որոնց պաշտամունքը հավիտենական է, որոնք առյուծածին իրենց արիւոյթան մեջ, աստվածացան իրեն հոյակապ նվիրումով - որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար:
* '''ԺԲ.''' Ցեղակրոնն էլ է ձգտում երջանկության - տեսնել թե ինչպես աճում է իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդարձակվում է Հայաստանը։
* '''ԺԲ.''' Ցեղակրոնն էլ է ձգտում երջանկության - տեսնել թե ինչպես աճում է իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդարձակվում է Հայաստանը:
* '''ԺԳ.''' Ցեղով է ապրում, ստեղծագործում և հավերժանում ժողովուրդը։ Մարդկային մշակույթի գործում զորութենական ուժ է ցեղայնությունը։ Արդ, թե ինչու ցեղային անհատականության եղծումը ցեղակրոնը համարում է ոճիր՝ ուղղված մարդկության և, ի մասնավորի, իր ժողովրդի դեմ։
* '''ԺԳ.''' Ցեղով է ապրում, ստեղծագործում և հավերժանում ժողովուրդը: Մարդկային մշակույթի գործում զորութենական ուժ է ցեղայնությունը: Արդ, թե ինչու ցեղային անհատականության եղծումը ցեղակրոնը համարում է ոճիր՝ ուղղված մարդկության և, ի մասնավորի, իր ժողովրդի դեմ:
* '''ԺԴ.''' Ցեղակրոնը խորշում է այն բոլոր վարդապետություններից և հոսանքներից, որոնք միտում են մեր նորահաս սերունդը հեռու պահել ցեղի կազդուրիչ ''ստինքէն - կաթէն''։ <!-- չգիտեմ ինչպես ճիշտ գրել ժամանակակից լեզվով այս վերջին արտահայտությունը -->
* '''ԺԴ.''' Ցեղակրոնը խորշում է այն բոլոր վարդապետություններից և հոսանքներից, որոնք միտում են մեր նորահաս սերունդը հեռու պահել ցեղի կազդուրիչ ''ստինքէն - կաթէն'': <!-- չգիտեմ ինչպես ճիշտ գրել ժամանակակից լեզվով այս վերջին արտահայտությունը -->
:Նա խորշում է հայ իրականության մեջ զեռացող այն բոլոր ուժերին, որոնք թեպետև հասարակական դիրքով ''հակոտնեայ'', բայց ընդհանուր հոգեբանությամբ միացած ճակատ է հարդարած մեր լուսավոր ազգայնականության դեմ։
:Նա խորշում է հայ իրականության մեջ զեռացող այն բոլոր ուժերին, որոնք թեպետև հասարակական դիրքով ''հակոտնեայ'', բայց ընդհանուր հոգեբանությամբ միացած ճակատ է հարդարած մեր լուսավոր ազգայնականության դեմ:
:Ավելի՛ պարզ։ Ազգայնականության երկու ձևերից - ազգայնական անհատապաշտություն և եսապաշտություն - ցեղակրոնը ողջունում է առաջինը, որն այլ բան չէ, եթե ոչ ազգ-անհատի արդար և արգասավոր ձգտումը՝ հավատարիմ մնալ իր ցեղի ոգուն, կատարելագործել իր պատմական տիպը և պաշտպանել իր հավաքական անձի ազատությունը։
:Ավելի՛ պարզ: Ազգայնականության երկու ձևերից - ազգայնական անհատապաշտություն և եսապաշտություն - ցեղակրոնը ողջունում է առաջինը, որն այլ բան չէ, եթե ոչ ազգ-անհատի արդար և արգասավոր ձգտումը՝ հավատարիմ մնալ իր ցեղի ոգուն, կատարելագործել իր պատմական տիպը և պաշտպանել իր հավաքական անձի ազատությունը:
:Ցեղակրոնի այդ ձգտումը լիովին համապատասխանում է համամարդկային բարոյականի և առաջադիմության բարձր սկզբունքներին։
:Ցեղակրոնի այդ ձգտումը լիովին համապատասխանում է համամարդկային բարոյականի և առաջադիմության բարձր սկզբունքներին:
* '''ԺԵ.''' Մե՛ծ է ցեղակրոնի իմ թշնամանքը, ինչպես մե՛ծ է իմ պաշտպամունքը։ Ցեղիս թշնամիր են թուրքը, բոլշևիկը և սրանց հայադավ գործակալները ամեն անվան և ծպտումի տակ, որոնց վճռաբար կհամարեմ իմ զորութենական ցեղապաշտությունը։
* '''ԺԵ.''' Մե՛ծ է ցեղակրոնի իմ թշնամանքը, ինչպես մե՛ծ է իմ պաշտպամունքը: Ցեղիս թշնամիր են թուրքը, բոլշևիկը և սրանց հայադավ գործակալները ամեն անվան և ծպտումի տակ, որոնց վճռաբար կհամարեմ իմ զորութենական ցեղապաշտությունը:
:– Ինձ համար գոյություն ունի հարցերի հարցը՝ հապա բախտահաս թո՞ւրքը։
:– Ինձ համար գոյություն ունի հարցերի հարցը՝ հապա բախտահաս թո՞ւրքը:
:– Ես խորշում եմ բոլշևիզմից, որովհետև հակամարդկային է։ Երիցաս ատում եմ դա, որովհետև հակահայ է՝ թուրքի չափ, որովհետև թուրքի հետ զինակցած մտավ Հայաստան, որովհետև նրանից ցայսօր օգտվեց ցաղիս գերեզմանափորը - թուրքը, միա՛յն թուրքը։
:– Ես խորշում եմ բոլշևիզմից, որովհետև հակամարդկային է: Երիցաս ատում եմ դա, որովհետև հակահայ է՝ թուրքի չափ, որովհետև թուրքի հետ զինակցած մտավ Հայաստան, որովհետև նրանից ցայսօր օգտվեց ցաղիս գերեզմանափորը - թուրքը, միա՛յն թուրքը:
:Ցեղադրուժ բոլշևիզմը իր շինական հրաժարիմնք ունի.
:Ցեղադրուժ բոլշևիզմը իր շինական հրաժարիմնք ունի.
:Ես՝ իմ վճռական այո՛ն ցեղիս.
:Ես՝ իմ վճռական այո՛ն ցեղիս.
:Նա իր թուղթը անզոր եղիցի՛ն ունի.
:Նա իր թուղթը անզոր եղիցի՛ն ունի.
:Ես՝ իմ հանապազորյա ազատագրական աշխատանքը ցեղիս համար։
:Ես՝ իմ հանապազորյա ազատագրական աշխատանքը ցեղիս համար:
:Զգալիորեն բացասական է բոլշևիզմը և դիմազուրկ՝ հոգեպես։
:Զգալիորեն բացասական է բոլշևիզմը և դիմազուրկ՝ հոգեպես:
:Ցեղակրոնը մարդկության ներկայանում է ցեղադրոշմ ճակատով։
:Ցեղակրոնը մարդկության ներկայանում է ցեղադրոշմ ճակատով:
* '''ԺԶ.''' Պարտողականություն, կրավորական տառապանք, սարսափի հոգեբանություն, լալկանություն, մտքի անիշխանականություն, կրոնական անդենականություն, դասակարգային և հարևանական եսականություն - այդ ամենից խորշելով խորշում է ցեղակրոնը։
* '''ԺԶ.''' Պարտողականություն, կրավորական տառապանք, սարսափի հոգեբանություն, լալկանություն, մտքի անիշխանականություն, կրոնական անդենականություն, դասակարգային և հարևանական եսականություն - այդ ամենից խորշելով խորշում է ցեղակրոնը:
* '''ԺԷ.''' Ցեղակրոն եմ, ասել՝ պարտիմ, կամիմ, կարող եմ գերազանցել և պե՛տք է գերազանցեմ ցեղիս թշնամիներին - նա՛խ թուրքին։
* '''ԺԷ.''' Ցեղակրոն եմ, ասել՝ պարտիմ, կամիմ, կարող եմ գերազանցել և պե՛տք է գերազանցեմ ցեղիս թշնամիներին - նա՛խ թուրքին:
* '''ԺԸ.''' Ուժապաշտ՝ տկարություն ու նահանջ չի ճանաչում ցեղակրոնը։ Նրա մոտ կենդանի է ծարավը՝ ուժի, քաղցրությունը՝ զոհաբերության և ճիգը՝ ցեղի ուժերի կենտրոնացման։
* '''ԺԸ.''' Ուժապաշտ՝ տկարություն ու նահանջ չի ճանաչում ցեղակրոնը: Նրա մոտ կենդանի է ծարավը՝ ուժի, քաղցրությունը՝ զոհաբերության և ճիգը՝ ցեղի ուժերի կենտրոնացման:
:Արտաշեսյան իր նախնիների մեծության հետամուտ՝ նա պատկառում է իր ցեղին և աշխատում ամենուրեք արժանավորապես ներկայացնել դա։
:Արտաշեսյան իր նախնիների մեծության հետամուտ՝ նա պատկառում է իր ցեղին և աշխատում ամենուրեք արժանավորապես ներկայացնել դա:
* '''ԺԹ.''' Նրա համար նվիրական է հայոց նորագույն քաղաքական գոյառության օրը - մայիսի 28-ը - և այն խորհրդանշող սրբազան Եռագույնը, որը է՝ սրբություն, քաղաքական դա՛տ և վախճանաբանությո՛ւն միաժամանակ։
* '''ԺԹ.''' Նրա համար նվիրական է հայոց նորագույն քաղաքական գոյառության օրը - մայիսի 28-ը - և այն խորհրդանշող սրբազան Եռագույնը, որը է՝ սրբություն, քաղաքական դա՛տ և վախճանաբանությո՛ւն միաժամանակ:
* '''Ի.''' Հայ մարդու հետ ցեղակրոնը խոսում է հայերեն, որովհետև գիտակցում է, թե լեզվի արագացումն է ժողովուրդների հոգևոր մահը։
* '''Ի.''' Հայ մարդու հետ ցեղակրոնը խոսում է հայերեն, որովհետև գիտակցում է, թե լեզվի արագացումն է ժողովուրդների հոգևոր մահը:
* '''ԻԱ.''' Ինքնամսխումի մեջ ազատ չէ՛ ցեղակրոնը։
* '''ԻԱ.''' Ինքնամսխումի մեջ ազատ չէ՛ ցեղակրոնը:
:Քաջառողջ լինելու իրավունք և պարտականություն ունի նա, որի ձեռքին է գալիք սերունդների ճակատագիրը։
:Քաջառողջ լինելու իրավունք և պարտականություն ունի նա, որի ձեռքին է գալիք սերունդների ճակատագիրը:
* '''ԻԲ.''' Նրա համար նախասիրելի են ա՛յն գիտությունները, արվեստները և արհեստները, որոնք կարելի է ծառայեցնել իր ցեղի հզորության և հաղթանակին։ Ցեղակրոնը՝ մարտիկ է կամ պատրաստվում է դառնալ այդպիսին։
* '''ԻԲ.''' Նրա համար նախասիրելի են ա՛յն գիտությունները, արվեստները և արհեստները, որոնք կարելի է ծառայեցնել իր ցեղի հզորության և հաղթանակին: Ցեղակրոնը՝ մարտիկ է կամ պատրաստվում է դառնալ այդպիսին:
* '''ԻԳ.''' Անձնական կամքի մշակությամբ՝ ցեղակրոնը սատարում է հայ ոգու հսկայացմանը։
* '''ԻԳ.''' Անձնական կամքի մշակությամբ՝ ցեղակրոնը սատարում է հայ ոգու հսկայացմանը:
:Ցեղի կամքի աստվածացումը - ահա՛ թե ինչի է ձգտում նա։
:Ցեղի կամքի աստվածացումը - ահա՛ թե ինչի է ձգտում նա:
:Այդ անմեռ կամքին ահա՛, որ չմեռավ դաժան դարերի հարվածների տակ և չթողեց որ հայության մեջ Մամիկոնյանների ռազմաշունչ ոգին մեռնի, ցեղակրոնն ասում է վճռաբար՝ այո՛ և ամե՛ն։
:Այդ անմեռ կամքին ահա՛, որ չմեռավ դաժան դարերի հարվածների տակ և չթողեց որ հայության մեջ Մամիկոնյանների ռազմաշունչ ոգին մեռնի, ցեղակրոնն ասում է վճռաբար՝ այո՛ և ամե՛ն:


=== Ցեղակրոնությունն ու անհատը ===
=== Ցեղակրոնությունն ու անհատը ===
Ցեղակրոնությունը անհատից պահանջում է անխախտ միություն իր ցեղի հետ՝ վերջինիս ճանաչելով որպես գերագույն ծնող։ Այս առումով, ցեղակրոնությունը ընտանիքը դիտում է որպես միջոց՝ ցեղի հզորացման համար և գտնում, թե ընտանիքի զավակներն ավելի պատկանում են ցեղին՝ գերագույն ծնողին, քան անմիջական ծնողներին<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնությունը անհատից պահանջում է անխախտ միություն իր ցեղի հետ՝ վերջինիս ճանաչելով որպես գերագույն ծնող: Այս առումով, ցեղակրոնությունը ընտանիքը դիտում է որպես միջոց՝ ցեղի հզորացման համար և գտնում, թե ընտանիքի զավակներն ավելի պատկանում են ցեղին՝ գերագույն ծնողին, քան անմիջական ծնողներին<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնությունը ցեղի հավաքական բախտավորությամբ է պայմանավորում անհատի բաղձալի երջանկությունը, որն է՝ ''«տեսնել թե ինչպե՛ս է աճում և իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդհարձակվում է Հայաստանը»''<ref name="Ամերիկահայությունը90" />։
Ցեղակրոնությունը ցեղի հավաքական բախտավորությամբ է պայմանավորում անհատի բաղձալի երջանկությունը, որն է՝ ''«տեսնել թե ինչպե՛ս է աճում և իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդհարձակվում է Հայաստանը»''<ref name="Ամերիկահայությունը90" />:


Ըստ ցեղակրոնության, անհատի ազատության և նրա՝ որպես անհատականության ինքնադրսևորումի մեծագույն չափը, «ամենաբարձր արարքը»՝ հնազանդվելն է ցեղին։ Այլ խոսքով, անհատն ազատ է այնքանով, որքանով չի հակադրվում ցեղի շահերին և չի վնասում նրա բարոյականը և նրա ինքնադրսևորումը պետք չէ վերածվի ցեղամերժ եսականության<ref name="Լալայան2001" />։
Ըստ ցեղակրոնության, անհատի ազատության և նրա՝ որպես անհատականության ինքնադրսևորումի մեծագույն չափը, «ամենաբարձր արարքը»՝ հնազանդվելն է ցեղին: Այլ խոսքով, անհատն ազատ է այնքանով, որքանով չի հակադրվում ցեղի շահերին և չի վնասում նրա բարոյականը և նրա ինքնադրսևորումը պետք չէ վերածվի ցեղամերժ եսականության<ref name="Լալայան2001" />:


Որպես ցեղի ապագայի նկատմամբ հավատ սերմանող բարոյախոսություն, ցեղակրոնությունը չի քարոզում անզոր ճակատագրապաշտություն, այլ պարտավորեցնում է՝ պայքարով կերտել այն մե՛ծ ճակատագիրը, որին արժանի է ցեղը<ref name="Լալայան2001" />։
Որպես ցեղի ապագայի նկատմամբ հավատ սերմանող բարոյախոսություն, ցեղակրոնությունը չի քարոզում անզոր ճակատագրապաշտություն, այլ պարտավորեցնում է՝ պայքարով կերտել այն մե՛ծ ճակատագիրը, որին արժանի է ցեղը<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնությունը անիմաստ է համարում ցեղի նկատմամբ հավատը, ցեղապաշտությունը, ցեղային հպարտությունը, եթե այդ ամենը վերացական են, դատարկախոսություն ու չեն դրսևորվում իրական կյանքում և անհատական վարքում։ Ճանաչելով ցեղի արժեքներն ու բարոյականը, անհրաժեշտ է նաև կրե՛լ դրանք, ապրե՛լ դրանցով՝ ապահովելով մտքի, խոսքի և գործի ներդաշնակությունը։ Իսկ ապրել ցեղի ձգտումներով, նրա արժեքներով ու բարոյականով, դրան կենսաձև դարձնել կնշանակի կրել անհատի մեջ ցեղը, այսինքն լինել ցեղակիր-ցեղակրոն<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնությունը անիմաստ է համարում ցեղի նկատմամբ հավատը, ցեղապաշտությունը, ցեղային հպարտությունը, եթե այդ ամենը վերացական են, դատարկախոսություն ու չեն դրսևորվում իրական կյանքում և անհատական վարքում: Ճանաչելով ցեղի արժեքներն ու բարոյականը, անհրաժեշտ է նաև կրե՛լ դրանք, ապրե՛լ դրանցով՝ ապահովելով մտքի, խոսքի և գործի ներդաշնակությունը: Իսկ ապրել ցեղի ձգտումներով, նրա արժեքներով ու բարոյականով, դրան կենսաձև դարձնել կնշանակի կրել անհատի մեջ ցեղը, այսինքն լինել ցեղակիր-ցեղակրոն<ref name="Լալայան2001" />:


=== Հայության երեք տեսակները ըստ ցեղակրոնության ===
=== Հայության երեք տեսակները ըստ ցեղակրոնության ===
Ցեղակրոնությունը հայությունը բաժանում է զգայա-գիտակցական երեք մասերի՝ ազգային-ցեղային (ցեղը), տատանվող կամ չկողմնորոշված (ժողովուրդը) և ամբոխացած, հակազգային (տականքը)։
Ցեղակրոնությունը հայությունը բաժանում է զգայա-գիտակցական երեք մասերի՝ ազգային-ցեղային (ցեղը), տատանվող կամ չկողմնորոշված (ժողովուրդը) և ամբոխացած, հակազգային (տականքը):
Արդի հայությունը, ըստ ցեղակրոնության, գերազանցորեն հանդես է գալիս որպես հայ ''ժողովուրդ'', այսինքն՝ հայկական որևէ հատկանիշ ունեցող մարդկանց ժողովածու։ Հայության շատ փոքր մասն է, որ իր զգայա-գիտակցական մակարդակով ու կենսաձևով նկատվում է որպես հայ ''ցեղ'' (ազգ)։ Հայության մի հատվածն էլ կազմում է ''տականքը''<ref name="Լալայան2001" />։ Ցեղամարդու գաղափարատիպ տեսակն է ''ցեղակրոնը''։
Արդի հայությունը, ըստ ցեղակրոնության, գերազանցորեն հանդես է գալիս որպես հայ ''ժողովուրդ'', այսինքն՝ հայկական որևէ հատկանիշ ունեցող մարդկանց ժողովածու: Հայության շատ փոքր մասն է, որ իր զգայա-գիտակցական մակարդակով ու կենսաձևով նկատվում է որպես հայ ''ցեղ'' (ազգ): Հայության մի հատվածն էլ կազմում է ''տականքը''<ref name="Լալայան2001" />: Ցեղամարդու գաղափարատիպ տեսակն է ''ցեղակրոնը'':


=== Ցեղակրոնը ===
=== Ցեղակրոնը ===
Ցեղակրոնը ցեղամարդ հայի գաղափարատիպ տեսակն է։ Ցեղակրոնը չի՛ սարսափում միջավայրի այլասերիչ ազդեցությունից, քանզի գիտի, որ այն անզոր կլինի ուծացնել, եթե նա ապրում է ցեղորեն։ Ցեղակրոնը ատում է վախկոտություն։ Պատահական չէ, որ [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ում խստիվ արգելված էր «մի՛ վախնար» խոսքը, քանզի ցեղակրոնի հասկացողությամբ վախենալ մեկի համար կնշանակի անպատվել նրան<ref name="Ամերիկահայությունը78" />։
Ցեղակրոնը ցեղամարդ հայի գաղափարատիպ տեսակն է: Ցեղակրոնը չի՛ սարսափում միջավայրի այլասերիչ ազդեցությունից, քանզի գիտի, որ այն անզոր կլինի ուծացնել, եթե նա ապրում է ցեղորեն: Ցեղակրոնը ատում է վախկոտություն: Պատահական չէ, որ [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ում խստիվ արգելված էր «մի՛ վախնար» խոսքը, քանզի ցեղակրոնի հասկացողությամբ վախենալ մեկի համար կնշանակի անպատվել նրան<ref name="Ամերիկահայությունը78" />:


Ցեղակրոնը թշնամի է ճանաչում թուրքին, բոլշևիկին և դրանց հայադավ գործակալներին։ Նա ժխտում է բոլոր այն հոսանքներից, կրոններից ու վարդապետություններից, որոնք ժխտելով ազգերի անհրաժեշտությունը<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնը թշնամի է ճանաչում թուրքին, բոլշևիկին և դրանց հայադավ գործակալներին: Նա ժխտում է բոլոր այն հոսանքներից, կրոններից ու վարդապետություններից, որոնք ժխտելով ազգերի անհրաժեշտությունը<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնը ցեղի և հայրենիքի համար մեռնելու բացարձակ կամք ունի։ Նրա համար սրբազան են հայրենիքի անկախության գաղափարը և այն խորհրդանշող նվիրական Եռագույնը։ Ցեղակրոնը գիտի, որ Հայրենիքի իրական անկախությունը արյամբ և զոհաբերությամբ են նվաճվում<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնը ցեղի և հայրենիքի համար մեռնելու բացարձակ կամք ունի: Նրա համար սրբազան են հայրենիքի անկախության գաղափարը և այն խորհրդանշող նվիրական Եռագույնը: Ցեղակրոնը գիտի, որ Հայրենիքի իրական անկախությունը արյամբ և զոհաբերությամբ են նվաճվում<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնը իր ցեղակցի հետ ընտանիք կազմելու և սերունդ տալու պարտավորություն ունի, քանզի գիտի, որ սերնդատվությամբ է ապահովվում ցեղի շարունակությունը։ Ցեղակրոնը որևէ գիտության, արվեստի կամ արհեստի մշակ չէ, այլ դրանք իր ցեղին ծառայեցնելու ձգտող անխոնջ մարտիկ<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնը իր ցեղակցի հետ ընտանիք կազմելու և սերունդ տալու պարտավորություն ունի, քանզի գիտի, որ սերնդատվությամբ է ապահովվում ցեղի շարունակությունը: Ցեղակրոնը որևէ գիտության, արվեստի կամ արհեստի մշակ չէ, այլ դրանք իր ցեղին ծառայեցնելու ձգտող անխոնջ մարտիկ<ref name="Լալայան2001" />:


Ցեղակրոնը հնազանդ է ցեղին, որին սիրում է իր կյանքից ավելի։ Ցեղի կա՛մքը - ահա նրա գերագույն հրամայողը, դա ցեղի հաղթանակելու ու հարատևելու կամքն է<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոնը հնազանդ է ցեղին, որին սիրում է իր կյանքից ավելի: Ցեղի կա՛մքը - ահա նրա գերագույն հրամայողը, դա ցեղի հաղթանակելու ու հարատևելու կամքն է<ref name="Լալայան2001" />:


«Քիչ է խոսում ցեղակրոնը, որովհետև գործնաշատ է», նա դատարկախոս չէ՛ և խոսում է միայն «ուսանելու և ուսուցանելու համար, իսկ ուսանում և ուսուցանում է գործելու համար»<ref name="Ամերիկահայությունը78" />։ Ցեղակրոնը քարոզիչ է։ Ցեղակրոնը քարոզչության հիմնական նպատակը նոր ուխտակից գտնելն է։ Նրա քարոզչությունը առավելապես անձնական օրինակի քարոզչություն է<ref name="Ամերիկահայությունը78" />։
«Քիչ է խոսում ցեղակրոնը, որովհետև գործնաշատ է», նա դատարկախոս չէ՛ և խոսում է միայն «ուսանելու և ուսուցանելու համար, իսկ ուսանում և ուսուցանում է գործելու համար»<ref name="Ամերիկահայությունը78" />: Ցեղակրոնը քարոզիչ է: Ցեղակրոնը քարոզչության հիմնական նպատակը նոր ուխտակից գտնելն է: Նրա քարոզչությունը առավելապես անձնական օրինակի քարոզչություն է<ref name="Ամերիկահայությունը78" />:


* '''1. Ցեղամարդը (ցեղը)'''
* '''1. Ցեղամարդը (ցեղը)'''
Ցեղը հայության ընտրանին է՛ սերուցքը, որի գերնպատակն է՝ իր տեսակի հավիտենականացումը Հայրենիքում։ Նա՛ է իր մեջ կրում հայկականություն և այն փոխանցում սերունդներին։ Ցեղի համար՝ անփոխարինելի՝ է Հայրենիքը, նրա անկախությունը՝ թթվածնի պես անհրաժեշտ։ Ցեղն է մարտնչում ու նահատակվում՝ հայության պատիվը փրկելիս<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղը հայության ընտրանին է՛ սերուցքը, որի գերնպատակն է՝ իր տեսակի հավիտենականացումը Հայրենիքում: Նա՛ է իր մեջ կրում հայկականություն և այն փոխանցում սերունդներին: Ցեղի համար՝ անփոխարինելի՝ է Հայրենիքը, նրա անկախությունը՝ թթվածնի պես անհրաժեշտ: Ցեղն է մարտնչում ու նահատակվում՝ հայության պատիվը փրկելիս<ref name="Լալայան2001" />:


* '''2. Ժողովուրդը'''
* '''2. Ժողովուրդը'''
Ժողովուրդը հայության չկողմնորոշված, տատանվող մասն է։ Այն ամբոխամետ է, եթե ավելի տականքի ձայնն է լսում, քան՝ Ցեղի։ Ժողովուրդն է ապրում է առօրյայով, ցեղը՝ հավիտենականով, նա՝ օրվա մտածոմներով, սա՝ անցյալի հիշողությամբ, ապագայի հաստատուն հավատով և օրվա հարատև պայքարով միաժամանա՛կ։
Ժողովուրդը հայության չկողմնորոշված, տատանվող մասն է: Այն ամբոխամետ է, եթե ավելի տականքի ձայնն է լսում, քան՝ Ցեղի: Ժողովուրդն է ապրում է առօրյայով, ցեղը՝ հավիտենականով, նա՝ օրվա մտածոմներով, սա՝ անցյալի հիշողությամբ, ապագայի հաստատուն հավատով և օրվա հարատև պայքարով միաժամանա՛կ:


Ժողովուրդն առաջնորդվում է հատվածական, ցեղը՝ համահայկական շահերով։ Ժողովուրդը դասակարգերի, դավանանքների ու կուսակցությունների խառնամբոխ է, իսկ ցեղի մեջ չկա՛ն տիրող և հպատակ դասակարգեր, կրոնական հարանվանություններ, քաղաքական ուղղություններ, այլ կա՛ն միայն հայեր։
Ժողովուրդն առաջնորդվում է հատվածական, ցեղը՝ համահայկական շահերով: Ժողովուրդը դասակարգերի, դավանանքների ու կուսակցությունների խառնամբոխ է, իսկ ցեղի մեջ չկա՛ն տիրող և հպատակ դասակարգեր, կրոնական հարանվանություններ, քաղաքական ուղղություններ, այլ կա՛ն միայն հայեր:


Ժողովուրդն արդարություն և ապրելու իրավունք աղերսող է, ցեղը՝ դրան նվաճող և հաստատող։ Ժողովուրդը կարող է հարմարվել իր անփառունակ վիճակին, իսկ ցեղը չի՛ հանդուրժում ստրուկի շղթաները, նրա համար սրբագրելի են աշխարհի հայավնաս վճիռները։ Վտանգի պահերին՝ ժողովուրդը մատնվում է խառնաշփոթի ու խուճապի, իսկ ցեղը բնազդորեն գտնում է ելքը։ Նա ընդունակ չէ՛ կանխատեսելու վտանգը, իսկ ցեղը՝ նախազգում է այն։
Ժողովուրդն արդարություն և ապրելու իրավունք աղերսող է, ցեղը՝ դրան նվաճող և հաստատող: Ժողովուրդը կարող է հարմարվել իր անփառունակ վիճակին, իսկ ցեղը չի՛ հանդուրժում ստրուկի շղթաները, նրա համար սրբագրելի են աշխարհի հայավնաս վճիռները: Վտանգի պահերին՝ ժողովուրդը մատնվում է խառնաշփոթի ու խուճապի, իսկ ցեղը բնազդորեն գտնում է ելքը: Նա ընդունակ չէ՛ կանխատեսելու վտանգը, իսկ ցեղը՝ նախազգում է այն:


Ժողովուրդը մեծարում է միջակություններին, ցեղը՝ միայն իր հանճարներին։ «Ժողովուրդը դպիրներ է ծնում, իսկ ցեղը՝ մարգարեներ»<ref name="Խռովք32" />։
Ժողովուրդը մեծարում է միջակություններին, ցեղը՝ միայն իր հանճարներին: «Ժողովուրդը դպիրներ է ծնում, իսկ ցեղը՝ մարգարեներ»<ref name="Խռովք32" />:


Ժողովուրդը արժեքներ պահել ու հերոսներ գնահատել չգիտի. այսօր մեկին հերոս է դարձնում, վաղը՝ ոտնատակ անում կամ երեկվա սրբությունները, ամբոխային կուրությամբ, այսօր ոչնչացնում։ Ցեղն իր արժեքների հավիտենական կրողն է, իր սուրբ մեռելների պաշտամունքը հավերժացնողը։
Ժողովուրդը արժեքներ պահել ու հերոսներ գնահատել չգիտի. այսօր մեկին հերոս է դարձնում, վաղը՝ ոտնատակ անում կամ երեկվա սրբությունները, ամբոխային կուրությամբ, այսօր ոչնչացնում: Ցեղն իր արժեքների հավիտենական կրողն է, իր սուրբ մեռելների պաշտամունքը հավերժացնողը:


Ժողովուրդը տառապում է անլիարժեքության բարդույթով, իսկ ցեղը համակ է հպարտանքի զգացումով և լի՝ վճռականությամբ։ «Ժողովուրդն ընդունում է օտար մշակույթն ապազգայնանալով, ցեղը՝ ազգայնացնում է իր ընդունածը»<ref name="Խռովք32" />։
Ժողովուրդը տառապում է անլիարժեքության բարդույթով, իսկ ցեղը համակ է հպարտանքի զգացումով և լի՝ վճռականությամբ: «Ժողովուրդն ընդունում է օտար մշակույթն ապազգայնանալով, ցեղը՝ ազգայնացնում է իր ընդունածը»<ref name="Խռովք32" />:


Եվ որքան հայության մեջ բարձր է ցեղի տեսակարար կշիռը, այնքան նա ապրում է ցեղորեն, այնքանով հզոր ու կենսունակ է նա՝ որպես ազգ։ Իսկ ցեղի տեսակարար կշիռը պիտի բարձրացվի ժողովրդի հաշվին՝ նրան դարձի բերելով, դեպի ցեղը կողմնորոշելով։ Եվ այդպիսով ցեղակրոնության գերխնդիրը հայ ժողովուրդ ցեղայնացնելն է<ref>«Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ., սեպտեմբերի 13 , էջ 2</ref>։
Եվ որքան հայության մեջ բարձր է ցեղի տեսակարար կշիռը, այնքան նա ապրում է ցեղորեն, այնքանով հզոր ու կենսունակ է նա՝ որպես ազգ: Իսկ ցեղի տեսակարար կշիռը պիտի բարձրացվի ժողովրդի հաշվին՝ նրան դարձի բերելով, դեպի ցեղը կողմնորոշելով: Եվ այդպիսով ցեղակրոնության գերխնդիրը հայ ժողովուրդ ցեղայնացնելն է<ref>«Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ., սեպտեմբերի 13 , էջ 2</ref>:


* '''3. Տականքը'''
* '''3. Տականքը'''
Տականքը հայության ազգուրաց տարրն է, ցեղի ներքին թշնամին՝ լծված արտաքին թշնամու ռազմակառքին- անդիմագիծ՝ որպես հայ և զզվելի՝ որպես մարդ. հայության հանդեպ ո՛չ մի պարտականություններ չունեցող, բայց մշտապես իրավունքներից ճամարտկող։
Տականքը հայության ազգուրաց տարրն է, ցեղի ներքին թշնամին՝ լծված արտաքին թշնամու ռազմակառքին- անդիմագիծ՝ որպես հայ և զզվելի՝ որպես մարդ. հայության հանդեպ ո՛չ մի պարտականություններ չունեցող, բայց մշտապես իրավունքներից ճամարտկող:
Նա ազգային պատկանելիություն չունի և եթե խոսում է հայերեն, ապա միայն այն պատճառով, որ հաղորդակցվելու այլ ձև դեռ չի գտել։ Նյութակրն՝ որի համար գերագույն արժեքը դրամն է։ Տականքը հայրենիք չի՛ ճանաչում։ Այդ շերտին [[Հայկ Ասատրյան]]ը անվանել է ''«ցեղանեն շեյթան»''<ref>[[Հայկ Ասատրյան]] // «Ցեղանենգ շեյթանը», Սոֆիա, 1933 թ.</ref>։ Դա հայության ազգորեն մեռած տարրն է, մեկընդմիշտ ամբոխացած։
Նա ազգային պատկանելիություն չունի և եթե խոսում է հայերեն, ապա միայն այն պատճառով, որ հաղորդակցվելու այլ ձև դեռ չի գտել: Նյութակրն՝ որի համար գերագույն արժեքը դրամն է: Տականքը հայրենիք չի՛ ճանաչում: Այդ շերտին [[Հայկ Ասատրյան]]ը անվանել է ''«ցեղանեն շեյթան»''<ref>[[Հայկ Ասատրյան]] // «Ցեղանենգ շեյթանը», Սոֆիա, 1933 թ.</ref>: Դա հայության ազգորեն մեռած տարրն է, մեկընդմիշտ ամբոխացած:


=== Ցեղակրոնի պաշտամունքներ ===
=== Ցեղակրոնի պաշտամունքներ ===
Ցեղակրոնությունը գերագույն սրբություն է ճանաչում և հռչակում Ցեղին<ref name="Ամերիկահայությունը90" />։ Ցեղակրոնության էական մասն է կազմում ''ցեղապաշտությունը''. պաշտամունքը ցեղի որակների, արժեքների ու սրբությունների։ Գոյություն ունի 7 պաշտամունք։
Ցեղակրոնությունը գերագույն սրբություն է ճանաչում և հռչակում Ցեղին<ref name="Ամերիկահայությունը90" />: Ցեղակրոնության էական մասն է կազմում ''ցեղապաշտությունը''. պաշտամունքը ցեղի որակների, արժեքների ու սրբությունների: Գոյություն ունի 7 պաշտամունք:


* '''1. Հայրենապաշտություն'''
* '''1. Հայրենապաշտություն'''
Հայրենապաշտությունը նվիրական պաշտամունքն է այն հողի, որի վրա բնականորեն առաջացել է Հայ ցեղը, որի վրա նա կերտել է իր պատմությունը և ստեղծել իր մշակույթը, որում ամփոփված են իր զավակների աճյունները և որի սիրո ու ազատության համար զոհաբերվել են մեր մեծ մեռելները։
Հայրենապաշտությունը նվիրական պաշտամունքն է այն հողի, որի վրա բնականորեն առաջացել է Հայ ցեղը, որի վրա նա կերտել է իր պատմությունը և ստեղծել իր մշակույթը, որում ամփոփված են իր զավակների աճյունները և որի սիրո ու ազատության համար զոհաբերվել են մեր մեծ մեռելները:


* '''2. Արյան պաշտամունք'''
* '''2. Արյան պաշտամունք'''
Ցեղակրոնության մեջ Ցեղի արյունը աստվածություն է, քանզի սրանով է նաև պայմանավորված Ցեղի հոգեմարմնական կերտվածքը։ Ցեղակրոնությունը քարոզում է պաշտամունք Ցեղի արյան նկատմամբ, որի անարատության մեջ է տեսնում մեր ցեղի ապագան։
Ցեղակրոնության մեջ Ցեղի արյունը աստվածություն է, քանզի սրանով է նաև պայմանավորված Ցեղի հոգեմարմնական կերտվածքը: Ցեղակրոնությունը քարոզում է պաշտամունք Ցեղի արյան նկատմամբ, որի անարատության մեջ է տեսնում մեր ցեղի ապագան:
* '''3. Լեզվի պաշտամունք'''
* '''3. Լեզվի պաշտամունք'''
Լեզվի հարցում Ցեղակրոնությունն անզիջում է. նա հայից պահանջում է՝ հայ մարդու հետ խոսել հայերեն, հիշեցնելով, թե լեզվի մահը արագացնում է ժողովուրդների հոգևոր մահը։ Այդ մտահոգությամբ՝ նա պահանջում է պաշտամունք դեպի մայրենի լեզուն, որի մաքրությամբ և իմաստավորմամբ է պայմանավորված մեր ցեղի հոգևոր ապագան<ref name="ԲանտայինԳրառումներ">Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ - Բանտային գրառումներ», Երևան, 1993 թ., էջ 65</ref>։
Լեզվի հարցում Ցեղակրոնությունն անզիջում է. նա հայից պահանջում է՝ հայ մարդու հետ խոսել հայերեն, հիշեցնելով, թե լեզվի մահը արագացնում է ժողովուրդների հոգևոր մահը: Այդ մտահոգությամբ՝ նա պահանջում է պաշտամունք դեպի մայրենի լեզուն, որի մաքրությամբ և իմաստավորմամբ է պայմանավորված մեր ցեղի հոգևոր ապագան<ref name="ԲանտայինԳրառումներ">Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ - Բանտային գրառումներ», Երևան, 1993 թ., էջ 65</ref>:


Ցեղակրոնությունն կարևորում է հայերեն բառերի գաղափարային իմաստի, նրանց մշակութային տարողության վերծանումը՝ դրա չգոյությունը համարելով հայ բանասիրության թերին<ref name="ԲանտայինԳրառումներ" />։
Ցեղակրոնությունն կարևորում է հայերեն բառերի գաղափարային իմաստի, նրանց մշակութային տարողության վերծանումը՝ դրա չգոյությունը համարելով հայ բանասիրության թերին<ref name="ԲանտայինԳրառումներ" />:


* '''4. Զոհապաշտություն'''
* '''4. Զոհապաշտություն'''
Դա պաշտամունքն է մեր ցեղի սրբազան մեռելների, «որոնք առյուծ ացան իրենց արիության մեջ, աստվածացան իրենց հոյակապ նվիրումի մեջ, որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար»<ref name="Ամերիկահայությունը90" />։
Դա պաշտամունքն է մեր ցեղի սրբազան մեռելների, «որոնք առյուծ ացան իրենց արիության մեջ, աստվածացան իրենց հոյակապ նվիրումի մեջ, որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար»<ref name="Ամերիկահայությունը90" />:
* '''5. Նախնիապաշտություն'''
* '''5. Նախնիապաշտություն'''
Ցեղակրոնությունը մեծագույն վատություն է համարում հոգևոր խզումը հին ու նոր սերունդների միջև, որով խախտվում է Ցեղի երեկվա ու վաղվա օրգանական կապը։ Նժդեհը գրում է<ref name="Ամերիկահայությունը84">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 84-85</ref>. {{քաղվածքի սկիզբ}}«նորահաս սերունդը կտրվե՞ց անցնող կամ անցած գնացած սերունդներից՝ նա էապես կտրվում է մինչ այդ գոյություն ունեցող Ցեղի արժեքներից ու սրբություններից... Հին սերունդից կտրվողը դառնում է հոգեպես անհող և անուղի։ Էականը հոգեհաղորդակցությունն է սերունդների միջև, որի շնորհիվ վերջինները փոխանցում են Ցեղի հավիտենական բոցը...»{{քաղվածքի ավարտ}}
Ցեղակրոնությունը մեծագույն վատություն է համարում հոգևոր խզումը հին ու նոր սերունդների միջև, որով խախտվում է Ցեղի երեկվա ու վաղվա օրգանական կապը: Նժդեհը գրում է<ref name="Ամերիկահայությունը84">Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 84-85</ref>. {{քաղվածքի սկիզբ}}«նորահաս սերունդը կտրվե՞ց անցնող կամ անցած գնացած սերունդներից՝ նա էապես կտրվում է մինչ այդ գոյություն ունեցող Ցեղի արժեքներից ու սրբություններից... Հին սերունդից կտրվողը դառնում է հոգեպես անհող և անուղի: Էականը հոգեհաղորդակցությունն է սերունդների միջև, որի շնորհիվ վերջինները փոխանցում են Ցեղի հավիտենական բոցը...»{{քաղվածքի ավարտ}}
[[Պատկեր:Mamikonians.svg|thumb|right|250px|[[Մամիկոնյաններ]]ի դրոշը]]
[[Պատկեր:Mamikonians.svg|thumb|right|250px|[[Մամիկոնյաններ]]ի դրոշը]]
Հոգեհաղորդակցվել, ըստ [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհի]], նշանակում է «պատմական հիշողությամբ վերապրել անցյալ սերունդների կյանքը՝ նրանց ճակատագրին կապելով մերը»<ref name="Խռովք32" />։ Ցեղակրոնության մեջ հատկապես առկա է խորին ակնածանք դեպի Մամիկոնյան ռազմաշունչ ասպետները։ Նժդեհը գրում է<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց" />.
Հոգեհաղորդակցվել, ըստ [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհի]], նշանակում է «պատմական հիշողությամբ վերապրել անցյալ սերունդների կյանքը՝ նրանց ճակատագրին կապելով մերը»<ref name="Խռովք32" />: Ցեղակրոնության մեջ հատկապես առկա է խորին ակնածանք դեպի Մամիկոնյան ռազմաշունչ ասպետները: Նժդեհը գրում է<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց" />.
{{քաղվածքի սկիզբ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}
«Ով այս կամ այն չափ ծանոթ է Հայոց պատմությանը, անմիջապես կհասկանա, որ Ցեղակրոն շարժումը, որպես ուխտ, նման է Մամիկոնեից ասպետների Ուխտին։ Մամիկոնյանների պես, ցեղակրոնը դավանում է՝ ազգին անշահախնդիր նվիրվածություն և հանուն Հայրենիքի մահը քաջաբար ընդունելու վճռականություն»
«Ով այս կամ այն չափ ծանոթ է Հայոց պատմությանը, անմիջապես կհասկանա, որ Ցեղակրոն շարժումը, որպես ուխտ, նման է Մամիկոնեից ասպետների Ուխտին: Մամիկոնյանների պես, ցեղակրոնը դավանում է՝ ազգին անշահախնդիր նվիրվածություն և հանուն Հայրենիքի մահը քաջաբար ընդունելու վճռականություն»
{{քաղվածքի ավարտ}}
{{քաղվածքի ավարտ}}


Մեծարելով Մամիկոնյանների ռազմունակությունը, Նժդեհը շեշտում է նաև հայի էության մյուս բևեռը՝ Բագրատունյաց մշակութային ոգին, որոնք տեսնում է անհրաժեշտորեն համադրելի<ref name="ցոշ17">Գարեգին Նժդեհ // «Ցեղի ոգու շարժը», էջ 17-51</ref>։
Մեծարելով Մամիկոնյանների ռազմունակությունը, Նժդեհը շեշտում է նաև հայի էության մյուս բևեռը՝ Բագրատունյաց մշակութային ոգին, որոնք տեսնում է անհրաժեշտորեն համադրելի<ref name="ցոշ17">Գարեգին Նժդեհ // «Ցեղի ոգու շարժը», էջ 17-51</ref>:


* '''6. Ուժապաշտություն'''
* '''6. Ուժապաշտություն'''
Ցեղակրոնությունը քարոզում է ուժի՛ պաշտամունք, քանզի աշխարհը ճանապարհ է տալիս ուժեղներին՝ հոգով, մտքով և բազկով ուժեղներին. հաղթում է ուժեղը և ո՛չ արդարը։
Ցեղակրոնությունը քարոզում է ուժի՛ պաշտամունք, քանզի աշխարհը ճանապարհ է տալիս ուժեղներին՝ հոգով, մտքով և բազկով ուժեղներին. հաղթում է ուժեղը և ո՛չ արդարը:
<!-- Ավելի՛, է՛լ ավելի զորություն,- նշանաբանում է Ցեղակրոնությունը (33), ձգտելով աշխարհ բերել զորությա՛ն մարդուն - վահագնապաշտի՛ն՝ ուժապաշտ և արիապաշտ, որի մոտ մշտակա է ծարավը ուժի, արիության, ճիգը՝ կատարելագործումի և կամքը՝ զոհաբերության: -->
<!-- Ավելի՛, է՛լ ավելի զորություն,- նշանաբանում է Ցեղակրոնությունը (33), ձգտելով աշխարհ բերել զորությա՛ն մարդուն - վահագնապաշտի՛ն՝ ուժապաշտ և արիապաշտ, որի մոտ մշտակա է ծարավը ուժի, արիության, ճիգը՝ կատարելագործումի և կամքը՝ զոհաբերության: -->


* '''7. Առաջնորդապաշտություն'''
* '''7. Առաջնորդապաշտություն'''
Ցեղակրոնության մեջ պաշտամունքի է ենթակա նաև Ցեղի ճշմարիտ առաջնորդը, որի աջն է գծում ճակատագիրն ազգերի, որին են պարտական ազգերն իրենց վերելքներն ու անկումները։ Եվ Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ հնազանդվելով Ցեղի կամքին՝ գիտենալ հնազանդվել նաև Ցեղի առաջնորդին, որ կրողն ու ուսուցիչն է ցեղային բարոյականի<ref name="Ամերիկահայությունը90" />։
Ցեղակրոնության մեջ պաշտամունքի է ենթակա նաև Ցեղի ճշմարիտ առաջնորդը, որի աջն է գծում ճակատագիրն ազգերի, որին են պարտական ազգերն իրենց վերելքներն ու անկումները: Եվ Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ հնազանդվելով Ցեղի կամքին՝ գիտենալ հնազանդվել նաև Ցեղի առաջնորդին, որ կրողն ու ուսուցիչն է ցեղային բարոյականի<ref name="Ամերիկահայությունը90" />:


=== Ներցեղային բարոյականը ===
=== Ներցեղային բարոյականը ===
Ըստ ցեղակրոնության, ազգային միասնության միակ գրավականը ներցեղային բարոյականով առաջնորդվելն է, երբ ազգի անդամները, երկրորդական համարելով կրոնական և քաղաքական իրենց անհատական համոզումները, միավորվում են հայ լինելու հանգամանքով։ Այդ եսամերժ բարոյականը յուրաքանչյուր հայից, որին անտարբեր չէ հայության ապագան, պահանջում է մեծագույն զոհողություն՝ հանուն հայ ցեղի և Հայաստանի գալիքի՝ զոհաբերել իր «ես»-ը։ Ցեղակրոնությունը, որն ունի ցեղն ամեն բանից վեր դասելու անխախտ սկզբունք, հայության տարանուն հատվածներն ու անհատ հայերին պատվիրում է՝ առջաին հերթին լինե՛լ հայ. մնա՛լ հպատակն ու մարտիկը ցեղի, անկախ կուսակցական կամ կրոնական համոզմունքից, ընկերային դիրքից և աշխարհում գտնվելու վայրից<ref>«Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 40</ref>։
Ըստ ցեղակրոնության, ազգային միասնության միակ գրավականը ներցեղային բարոյականով առաջնորդվելն է, երբ ազգի անդամները, երկրորդական համարելով կրոնական և քաղաքական իրենց անհատական համոզումները, միավորվում են հայ լինելու հանգամանքով: Այդ եսամերժ բարոյականը յուրաքանչյուր հայից, որին անտարբեր չէ հայության ապագան, պահանջում է մեծագույն զոհողություն՝ հանուն հայ ցեղի և Հայաստանի գալիքի՝ զոհաբերել իր «ես»-ը: Ցեղակրոնությունը, որն ունի ցեղն ամեն բանից վեր դասելու անխախտ սկզբունք, հայության տարանուն հատվածներն ու անհատ հայերին պատվիրում է՝ առջաին հերթին լինե՛լ հայ. մնա՛լ հպատակն ու մարտիկը ցեղի, անկախ կուսակցական կամ կրոնական համոզմունքից, ընկերային դիրքից և աշխարհում գտնվելու վայրից<ref>«Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 40</ref>:


Որպես վերկուսակցական ուսմունք, որը հետամուտ է քաղաքական միադավանության, ցեղակրոնությունն անհաշտ է կուսակցամոլության հետ։ Նժդեհը վեր կանգնած եսակենտրոն կուսակցականությունից, վստահորեն ավետում էր. «Չկա՛ն կուսակցական նահատակներ ու հերոսներ, կա՛ն ու կմնան ազգային մարտիրոսագրությունը և հերոսականը»<ref name="էջերիմօրագրեն">Գարեգին Նժդեհ // «Էջեր իմ օրագրեն», Կահիրե, 1924 թ., էջ 34</ref>։
Որպես վերկուսակցական ուսմունք, որը հետամուտ է քաղաքական միադավանության, ցեղակրոնությունն անհաշտ է կուսակցամոլության հետ: Նժդեհը վեր կանգնած եսակենտրոն կուսակցականությունից, վստահորեն ավետում էր. «Չկա՛ն կուսակցական նահատակներ ու հերոսներ, կա՛ն ու կմնան ազգային մարտիրոսագրությունը և հերոսականը»<ref name="էջերիմօրագրեն">Գարեգին Նժդեհ // «Էջեր իմ օրագրեն», Կահիրե, 1924 թ., էջ 34</ref>:


== Ցեղակրոնությունը և կրոնը ==
== Ցեղակրոնությունը և կրոնը ==
Ցեղակրոնությունը կրոն չէ՛։ Այն գերազանցապես աշխարհիկ ուսմունք է, «իսկ եթե կրոն է դա, ապա դա կրոնն է ցեղային հպարտության, ուժի և արիության»<ref name="Ամերիկահայությունը78" />։ Նժդեհը [[Հայկական դիցաբանություն|հայ հին հավատքին]] վերադառնալու կոչ չի անում, քանզի հասկանում է դրա միամտությունն ու հնարավոր վտանգավոր հետևանքները։ Այնուհանդերձ, նա չի՛ թաքցնում իր համակրանքը դեպի հայոց հին կրոնը և հայերի հեթանոս անցյալը։ Նա գրում է<ref name="Խռովք32" />.
Ցեղակրոնությունը կրոն չէ՛: Այն գերազանցապես աշխարհիկ ուսմունք է, «իսկ եթե կրոն է դա, ապա դա կրոնն է ցեղային հպարտության, ուժի և արիության»<ref name="Ամերիկահայությունը78" />: Նժդեհը [[Հայկական դիցաբանություն|հայ հին հավատքին]] վերադառնալու կոչ չի անում, քանզի հասկանում է դրա միամտությունն ու հնարավոր վտանգավոր հետևանքները: Այնուհանդերձ, նա չի՛ թաքցնում իր համակրանքը դեպի հայոց հին կրոնը և հայերի հեթանոս անցյալը: Նա գրում է<ref name="Խռովք32" />.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Այս կամ այն ցեղը մոտավոր ճշտությամբ դիմագծելու համար, նրան պիտի դիտել իր հոգու հայելիի՝ իր կրոնի մեջ... Իր մտա-բարոյական զարգացման չափով, ցեղն իր կրոնի մեջ դնում է իր հոգեբանական գծերը, իր աշխարհզգացությունը, իր բնազանցական էությունը։ Հայը լինելիական է, հաստատում է հայոց հեթանոս կրոնը։ Լինելիակա՛ն է հայը - ահա՛, ակն ու աղբյուրը մեր մեծ Հույսի և Զորույթի։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Այս կամ այն ցեղը մոտավոր ճշտությամբ դիմագծելու համար, նրան պիտի դիտել իր հոգու հայելիի՝ իր կրոնի մեջ... Իր մտա-բարոյական զարգացման չափով, ցեղն իր կրոնի մեջ դնում է իր հոգեբանական գծերը, իր աշխարհզգացությունը, իր բնազանցական էությունը: Հայը լինելիական է, հաստատում է հայոց հեթանոս կրոնը: Լինելիակա՛ն է հայը - ահա՛, ակն ու աղբյուրը մեր մեծ Հույսի և Զորույթի:{{քաղվածքի վերջ}}


Նժդեհը հիացմունքով է խոսում «նախաքրիստոնեական հայու անգերազանցելի մարդկայնության և բարձրորեն ասպետական ոգու մասին»։ «Վահագնա-Անահտական Հայաստանում ես տեսնում եմ այնպիսի հոգեգծեր, առաքինություններ, որոնք պիտի բաղձյալ մեր՝ որքան գոռոզ, այնքան հոգեպես աղքատ ու տմարդի դարաշրջանին»<ref>Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ», էջ 63</ref>։
Նժդեհը հիացմունքով է խոսում «նախաքրիստոնեական հայու անգերազանցելի մարդկայնության և բարձրորեն ասպետական ոգու մասին»: «Վահագնա-Անահտական Հայաստանում ես տեսնում եմ այնպիսի հոգեգծեր, առաքինություններ, որոնք պիտի բաղձյալ մեր՝ որքան գոռոզ, այնքան հոգեպես աղքատ ու տմարդի դարաշրջանին»<ref>Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ», էջ 63</ref>:


Նժդեհը հակաքրիստոնյա կամ հեթանոս չէ, բայց նաև Քրիստոսի ուսմունքի մոլեռանդ պաշտպանը չէ։ Հայերին նա համարում է «զոհը քրիստոնեական բարոյախոսության, որ շարունակվում է մնալ որպես ներկ և շպար, որպես քող և դիմակ ուժեղների հոգու համար»<ref>«Հայաստան», Պլովդիվ, 1924 թ.՛ թիվ 29</ref><ref>{{Գիրք։Ավո։Նժդեհ|230}}</ref>։ Նա հարգում է Քրիստոսին՝ իբրև գաղափարի հերոս, իբրև Աստվածամարդ, սակայն համարում է նրան ցնորապաշտ, իսկ նրա խոսքը՝ վսեմ, բայց թյուրըմբռնման ագվելի շուտ՝ տառացի ընկալման դեպքում՝ վտանգավոր։
Նժդեհը հակաքրիստոնյա կամ հեթանոս չէ, բայց նաև Քրիստոսի ուսմունքի մոլեռանդ պաշտպանը չէ: Հայերին նա համարում է «զոհը քրիստոնեական բարոյախոսության, որ շարունակվում է մնալ որպես ներկ և շպար, որպես քող և դիմակ ուժեղների հոգու համար»<ref>«Հայաստան», Պլովդիվ, 1924 թ.՛ թիվ 29</ref><ref>{{Գիրք:Ավո:Նժդեհ|230}}</ref>: Նա հարգում է Քրիստոսին՝ իբրև գաղափարի հերոս, իբրև Աստվածամարդ, սակայն համարում է նրան ցնորապաշտ, իսկ նրա խոսքը՝ վսեմ, բայց թյուրըմբռնման ագվելի շուտ՝ տառացի ընկալման դեպքում՝ վտանգավոր:
Նժդեհը, որպես ցեղակրոնության հիմնադիր, գրում էր<ref name="բացնամ">«Գարեգին Նժդեհ // «Բաց նամակներ հայ մտավորականությանը», էջ 21-22</ref>.
Նժդեհը, որպես ցեղակրոնության հիմնադիր, գրում էր<ref name="բացնամ">«Գարեգին Նժդեհ // «Բաց նամակներ հայ մտավորականությանը», էջ 21-22</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Քրիստոսը սիրում էր, որովհետև ուժեղ էր, նա սիրում էր, որովհետև սիրելու և ներելու չափ հզոր էր... Նա զոհաբերեց, որովհետև գաղափարի հերոս էր։ Միայն արին, քաջը, միայն հերոսը կարող է զոհաբերել։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Քրիստոսը սիրում էր, որովհետև ուժեղ էր, նա սիրում էր, որովհետև սիրելու և ներելու չափ հզոր էր... Նա զոհաբերեց, որովհետև գաղափարի հերոս էր: Միայն արին, քաջը, միայն հերոսը կարող է զոհաբերել:{{քաղվածքի վերջ}}
Ինչպես նաև<ref>«Ազատ Հայաստան», Բեռլին, 1943 թ., թիվ 2/3, «Հերոսը և հերոսականը»</ref>.
Ինչպես նաև<ref>«Ազատ Հայաստան», Բեռլին, 1943 թ., թիվ 2/3, «Հերոսը և հերոսականը»</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Վերացնելով մահվան ու կյանքի միջև գոյություն ունեցող անջրպետը, Նազովրեցին ժխտեց մահը, որով և հանդիսացավ հավիտենական սերմնացմանը ոգու հսկաների՝ սրբերի, նահատակների, հերոսների։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Վերացնելով մահվան ու կյանքի միջև գոյություն ունեցող անջրպետը, Նազովրեցին ժխտեց մահը, որով և հանդիսացավ հավիտենական սերմնացմանը ոգու հսկաների՝ սրբերի, նահատակների, հերոսների:{{քաղվածքի վերջ}}


Ուշագրավ է քրիստոնյայի՝ նժդեհյան, այսինքն ցեղակրոնյան ըմբռնումը, որը. «քրիստոնյան նա՛ չէ, ով քրիստոնեական վարդապետությոան տարերքը սխալ է հասկացել, ընկել նախապաշարումների ցանցի մեջ և տկարացել կորչելու աստիճան, այլ նա՛, ում մեջ մի քիչ քրիստոսություն կա - մի կայծ ամենահզոր Աստվածամարդու հոգուց»<ref name="բացնամ" />։
Ուշագրավ է քրիստոնյայի՝ նժդեհյան, այսինքն ցեղակրոնյան ըմբռնումը, որը. «քրիստոնյան նա՛ չէ, ով քրիստոնեական վարդապետությոան տարերքը սխալ է հասկացել, ընկել նախապաշարումների ցանցի մեջ և տկարացել կորչելու աստիճան, այլ նա՛, ում մեջ մի քիչ քրիստոսություն կա - մի կայծ ամենահզոր Աստվածամարդու հոգուց»<ref name="բացնամ" />:


Ցեղակրոնություն դավանանքը ստորադասում է ազգությանը, նշանաբանելով՝ ''«Ցեղը ամեն բանե վեր»''։ Այն պայքար չէ՛ քրիստոնեության կամ Հայ եկեղեցու դեմ և պահանջ չի՛ դնում կրոնափոխության, այլ՝ հիշեցնում է միայն, որ հին աստվածները վկաներն են մեր ծննդի և մարմնավորողը՝ մեր ցեղային որակների։ [[Արմենակ Բարսեղյան]]ը իր «Ցեղակրոն շարժումը» գրքում հետևյալ կերպ է մեկնաբանում ցեղակրոնության մոտեցումը հին հայկական կրոնին. «ցեղային ձգտումներու լավագույն մեկ արտահայտությունն է մեր հեթանոսական կրոնը, որ մեզի կներկայանա իբրև ցեղային արժեքներու խտացում մը»<ref>Արմենակ Բարսեղյան // [http://www.mayrhayastan.am/doc/arm/pdf%20grqer/BARSEGHYAN%20ARMENAK%20Ceghakron%20sharjum.pdf «Ցեղակրոն շարժումը»], էջ 26</ref>։
Ցեղակրոնություն դավանանքը ստորադասում է ազգությանը, նշանաբանելով՝ ''«Ցեղը ամեն բանե վեր»'': Այն պայքար չէ՛ քրիստոնեության կամ Հայ եկեղեցու դեմ և պահանջ չի՛ դնում կրոնափոխության, այլ՝ հիշեցնում է միայն, որ հին աստվածները վկաներն են մեր ծննդի և մարմնավորողը՝ մեր ցեղային որակների: [[Արմենակ Բարսեղյան]]ը իր «Ցեղակրոն շարժումը» գրքում հետևյալ կերպ է մեկնաբանում ցեղակրոնության մոտեցումը հին հայկական կրոնին. «ցեղային ձգտումներու լավագույն մեկ արտահայտությունն է մեր հեթանոսական կրոնը, որ մեզի կներկայանա իբրև ցեղային արժեքներու խտացում մը»<ref>Արմենակ Բարսեղյան // [http://www.mayrhayastan.am/doc/arm/pdf%20grqer/BARSEGHYAN%20ARMENAK%20Ceghakron%20sharjum.pdf «Ցեղակրոն շարժումը»], էջ 26</ref>:


Ցեղակրոնությունը ձգտում է վերականգնել խաթարված հայկական ցեղային ինքնատիպությունը։ Ինչպես գրում է [[Մուշեղ Լալայան]]ը<ref name="Լալայան2001" />, դա ո՛չ թե Հայկի նետ ու աղեղով, այլ Հայկյան ոգո՛վ կռվելու պատգամն է։ Միաժամանակ, նա չի՛ քարոզում անցյալից հրաժարում կամ ապագայի անգործ սպասում։ Ցեղակրոնությունը հետադարձ հայացք է դեպի հայկական արմատները, և, այդ արմատների հզորությունից ներշնչված վստահ ու հաստատուն կեցվածք ապագային նկատմամբ<ref name="Խռովք32" />։
Ցեղակրոնությունը ձգտում է վերականգնել խաթարված հայկական ցեղային ինքնատիպությունը: Ինչպես գրում է [[Մուշեղ Լալայան]]ը<ref name="Լալայան2001" />, դա ո՛չ թե Հայկի նետ ու աղեղով, այլ Հայկյան ոգո՛վ կռվելու պատգամն է: Միաժամանակ, նա չի՛ քարոզում անցյալից հրաժարում կամ ապագայի անգործ սպասում: Ցեղակրոնությունը հետադարձ հայացք է դեպի հայկական արմատները, և, այդ արմատների հզորությունից ներշնչված վստահ ու հաստատուն կեցվածք ապագային նկատմամբ<ref name="Խռովք32" />:


=== Վահագնապաշտություն ===
=== Վահագնապաշտություն ===
[[Պատկեր:Վիշապաքաղ.jpg|thumb|250px|right|[[Վահագն|Վահագն Վիշապաքաղը]] որպես պատերազմի, քաջության և հաղթանակի գերագույն դիցը հին հայերի մոտ]]
[[Պատկեր:Վիշապաքաղ.jpg|thumb|250px|right|[[Վահագն|Վահագն Վիշապաքաղը]] որպես պատերազմի, քաջության և հաղթանակի գերագույն դիցը հին հայերի մոտ]]
Ցեղակրոնությունը էական դեր է հատկացնում վահագնապաշտությանը, սակայն որպես հին հայերի արիության խորհրդանիշ, այլ ոչ թե որպես հեթանոսություն<ref name="բացնամ" /><ref>«Արաքս», Սոֆիա, 1926 թ. փետրվարի 11, «Անարիությունը՝ մայր չարյաց»</ref>.
Ցեղակրոնությունը էական դեր է հատկացնում վահագնապաշտությանը, սակայն որպես հին հայերի արիության խորհրդանիշ, այլ ոչ թե որպես հեթանոսություն<ref name="բացնամ" /><ref>«Արաքս», Սոֆիա, 1926 թ. փետրվարի 11, «Անարիությունը՝ մայր չարյաց»</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Վահագնի հետ պիտի խոսենք հիմա՝ Աստվածը հին արիական հայության։ Մի նոր սուրբ գիրք պիտի դրվի մեր ժողովրդի ձեռքը՝ ավետարանը արիների։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Վահագնի հետ պիտի խոսենք հիմա՝ Աստվածը հին արիական հայության: Մի նոր սուրբ գիրք պիտի դրվի մեր ժողովրդի ձեռքը՝ ավետարանը արիների:{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Հայ ժողովրդի հավաքական հոգու մեջ հրամայողաբար հարություն պիտի առնի պաշտամունքը մեր հին և հզոր Աստծու։ Վահագնի համար տաճարներ պիտի բարձրանան... ամեն տեղ, ուր կապրի հայը՝ ամեն մի հոգու մեջ, քանզի արիությունն է եղել հավիտենական պարտականությունը այն ազգերի, որոնք չեն ուզում մեռնել։ ''«Արիացի՛ր, արիացրո՛ւ»''. սա՛ պիտի լինի մեր օրվա նշանաբանը։ Վահագն՝ Աստված, արիապաշտությունը՝ նոր կրոն, հայ մարդն՝ արի՛, եթե չենք ուզում մեր տեղն արևի տակ մի օր զիջել մեզնից արիներին։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Հայ ժողովրդի հավաքական հոգու մեջ հրամայողաբար հարություն պիտի առնի պաշտամունքը մեր հին և հզոր Աստծու: Վահագնի համար տաճարներ պիտի բարձրանան... ամեն տեղ, ուր կապրի հայը՝ ամեն մի հոգու մեջ, քանզի արիությունն է եղել հավիտենական պարտականությունը այն ազգերի, որոնք չեն ուզում մեռնել: ''«Արիացի՛ր, արիացրո՛ւ»''. սա՛ պիտի լինի մեր օրվա նշանաբանը: Վահագն՝ Աստված, արիապաշտությունը՝ նոր կրոն, հայ մարդն՝ արի՛, եթե չենք ուզում մեր տեղն արևի տակ մի օր զիջել մեզնից արիներին:{{քաղվածքի վերջ}}


Այնումենայնիվ, ցեղակրոնությունը չի հակադրում Վահագնին և Քրիստոսին կամ հայկականն ու քրիստոնեականը, այլ՝ դրանք խորքում տեսնում է համադրելի. «սկզբից ի վեր հայությունն ու ''իր քրիստոնեությունը'' ձուլված են ի մի բնություն<ref name="Ամերիկահայությունը90" />»։ Եվ միաժամանակ<ref name="ԲանտայինԳրառումներ" />.
Այնումենայնիվ, ցեղակրոնությունը չի հակադրում Վահագնին և Քրիստոսին կամ հայկականն ու քրիստոնեականը, այլ՝ դրանք խորքում տեսնում է համադրելի. «սկզբից ի վեր հայությունն ու ''իր քրիստոնեությունը'' ձուլված են ի մի բնություն<ref name="Ամերիկահայությունը90" />»: Եվ միաժամանակ<ref name="ԲանտայինԳրառումներ" />.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Աններելի սխալ է կրոնական կրքով բացատրել հայու հավատարմությունը քրիստոնեության հանդեպ։ Հայ հոգուն անծանոթ է ֆանատիզմը... Տիրապետող գիտակցությունը հայու մեջ վաղուց է ինչ ազգային է... Նա շատ վաղ հայացրեց քրիստոնեությունը։ Հայկականությունն է հայու ճշմարիտ կրոնը։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Աններելի սխալ է կրոնական կրքով բացատրել հայու հավատարմությունը քրիստոնեության հանդեպ: Հայ հոգուն անծանոթ է ֆանատիզմը... Տիրապետող գիտակցությունը հայու մեջ վաղուց է ինչ ազգային է... Նա շատ վաղ հայացրեց քրիստոնեությունը: Հայկականությունն է հայու ճշմարիտ կրոնը:{{քաղվածքի վերջ}}


=== Վերաբերմունքը Հայ եկեղեցուն ===
=== Վերաբերմունքը Հայ եկեղեցուն ===
Ցեղակրոնությունը դեմ չե [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցուն]], այլ հակառակը՝ իրեն նրա անբաժանելի մասն է համարում, սակայն, ըստ [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհի]], Հայ առաքելական եկեղեցին «սխալ է ըմբռնել քրիստոնեական սիրո խորհուրդը և դրա հետևանքով ամբողջ դարեր պատճառ դարձել մեր ժողովրդի անօրինակ ողբերգության»։ Ցեղակրոնությունը կոչ է անում ազգայնացնել Հայ եկեղեցին, այն գաղափարապես վերագնահատել և առաջին հերթին վերանայման «ենթարկել քրիստոնեական սիրո իր սխալ ըմբռնումը»։ Ինչպես գրում է Նժդեհը<ref name="բացնամ" />.
Ցեղակրոնությունը դեմ չե [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցուն]], այլ հակառակը՝ իրեն նրա անբաժանելի մասն է համարում, սակայն, ըստ [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհի]], Հայ առաքելական եկեղեցին «սխալ է ըմբռնել քրիստոնեական սիրո խորհուրդը և դրա հետևանքով ամբողջ դարեր պատճառ դարձել մեր ժողովրդի անօրինակ ողբերգության»: Ցեղակրոնությունը կոչ է անում ազգայնացնել Հայ եկեղեցին, այն գաղափարապես վերագնահատել և առաջին հերթին վերանայման «ենթարկել քրիստոնեական սիրո իր սխալ ըմբռնումը»: Ինչպես գրում է Նժդեհը<ref name="բացնամ" />.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Սխալվել, չարաչար սխալվել է մեր Եկեղեցին՝ տնանկների և սնանկների բարոյականություն քարոզելով։ Սրանից հետո սիրո և զոհաբերության ընդունակ արի ժողովրդի մասին պիտի խոսի, եթե ուզում է, որ քրիստոնեության հետքերը մնան Փոքր Ասիայում և Հայաստանում։ Ուժեղ և արիական ժողովուրդ, այնպիսին, որ ընդունակ լինի արհամարհել մահը՝ հանուն իր սեփական գոյության։ Այսպիսով կապրի ոչ միայն հայությունը, այլև Հայոց եկեղեցին։ Ինքնապաշտպանությունը հայ ժողովրդի՝ ահա Հայ եկեղեցու նոր հավատամքը։ {{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Սխալվել, չարաչար սխալվել է մեր Եկեղեցին՝ տնանկների և սնանկների բարոյականություն քարոզելով: Սրանից հետո սիրո և զոհաբերության ընդունակ արի ժողովրդի մասին պիտի խոսի, եթե ուզում է, որ քրիստոնեության հետքերը մնան Փոքր Ասիայում և Հայաստանում: Ուժեղ և արիական ժողովուրդ, այնպիսին, որ ընդունակ լինի արհամարհել մահը՝ հանուն իր սեփական գոյության: Այսպիսով կապրի ոչ միայն հայությունը, այլև Հայոց եկեղեցին: Ինքնապաշտպանությունը հայ ժողովրդի՝ ահա Հայ եկեղեցու նոր հավատամքը: {{քաղվածքի վերջ}}


== Պատմություն ==
== Պատմություն ==
=== Ստեղծման նախադրյալները ===
=== Ստեղծման նախադրյալները ===
[[Պատկեր:Garegin Nzhdeh and Tigran Mouradian.jpg|thumb|right|250px|Նժդեհը, [[Տիգրան Մուրադյան]]ը և «[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]»-ի երիտասարդ ակտիվիստներ, [[ԱՄՆ]]]]
[[Պատկեր:Garegin Nzhdeh and Tigran Mouradian.jpg|thumb|right|250px|Նժդեհը, [[Տիգրան Մուրադյան]]ը և «[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]»-ի երիտասարդ ակտիվիստներ, [[ԱՄՆ]]]]
* 1. 1930-ականները մի ժամանակաշրջան էր, երբ գաղթահայության մեջ տիրող պարտվողական հոգեվիճակը, ներքին ճակատում մոլեգնող միջկուսակցական պառակտիչ կռիվները և դրանց միացած օտար այլասերիչ միջավայրը մղել էին դրսի հայությանն իր նվաստ վիճակին հնազանդորեն համակերպվելու, սպառնալով դարասկզբի մեր պարտությունը վերջնական դարձնել։
* 1. 1930-ականները մի ժամանակաշրջան էր, երբ գաղթահայության մեջ տիրող պարտվողական հոգեվիճակը, ներքին ճակատում մոլեգնող միջկուսակցական պառակտիչ կռիվները և դրանց միացած օտար այլասերիչ միջավայրը մղել էին դրսի հայությանն իր նվաստ վիճակին հնազանդորեն համակերպվելու, սպառնալով դարասկզբի մեր պարտությունը վերջնական դարձնել:
* 2. Սրանց ավելացել էր նաև հիվանդագին կրոնականությունը. հայկական գաղթօջախներում գործում էին մի շարք ապազգային աղանդներ, որոնք քարոզում էին հրաժարում Հայրենիքի գաղափարից, հեռացում ազգային-հասարակական կյանքից և նվիրում «երկնային հայրենիքին»։ Ստեղծված մթնոլորտն անխուսափելիորեն պիտի բերեր գաղթաշխարհի շուրջ մեկ միլիոն հայության փոշիացմանը և պետք էր կանխել զարգացման նման հեռանկարը։
* 2. Սրանց ավելացել էր նաև հիվանդագին կրոնականությունը. հայկական գաղթօջախներում գործում էին մի շարք ապազգային աղանդներ, որոնք քարոզում էին հրաժարում Հայրենիքի գաղափարից, հեռացում ազգային-հասարակական կյանքից և նվիրում «երկնային հայրենիքին»: Ստեղծված մթնոլորտն անխուսափելիորեն պիտի բերեր գաղթաշխարհի շուրջ մեկ միլիոն հայության փոշիացմանը և պետք էր կանխել զարգացման նման հեռանկարը:
* 3. Շարժման անհրաժեշտությունը թելադրված էր նաև թուրքերի կողմից տարվող հակահայկական քարոզչությամբ։ Դրա համար թուրքերն օգտագործում էին եվրոպացի ծախու հասարակական գործիչների, որոնք հայերին ներկայացնում էին որպես անհայրենասեր, անարի և անմարտունակ, անիշխանական և բարոյականությունից զուրկ թալանիչներ։ Հարկավոր էր հակաքարոզչությամբ ու իրական քայլերով ցրել հայության մասին ստեղծվող թյուր պատկերացումները։
* 3. Շարժման անհրաժեշտությունը թելադրված էր նաև թուրքերի կողմից տարվող հակահայկական քարոզչությամբ: Դրա համար թուրքերն օգտագործում էին եվրոպացի ծախու հասարակական գործիչների, որոնք հայերին ներկայացնում էին որպես անհայրենասեր, անարի և անմարտունակ, անիշխանական և բարոյականությունից զուրկ թալանիչներ: Հարկավոր էր հակաքարոզչությամբ ու իրական քայլերով ցրել հայության մասին ստեղծվող թյուր պատկերացումները:
* 4. Բացի այդ, ինչպես գրում է [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհը]], «կար Ցեղակրոն շարժման անհրաժեշտությունն ընդգծող մի կարևորագույն հանգամանք ևս. դա մեր հին սերնդի քաղաքական տեղատվությունն էր Թուրքիայի նկատմամբ։ Մեր հին կուսակցությունները սկսել էին լքել Հայկական հարցն ու համակերպվել այն մտքի հետ, որ պետք է հրաժարվել Թուրքիայում մնացած հայկական տարածքներից ու մերձենալ թուրքերի հետ։ Այդ ուրացումը երիտասարդ սերնդի աչքում մեզ կդարձներ արհամարհելի ժողովուրդ<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց">Գարեգին նժդեհ // «Ինչո՞ւ ստեղծվեց Ցեղակրոն շարժումը», «Հանրապետական» թերթ, Երևան, 1993 թ., թիվ 21</ref>
* 4. Բացի այդ, ինչպես գրում է [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհը]], «կար Ցեղակրոն շարժման անհրաժեշտությունն ընդգծող մի կարևորագույն հանգամանք ևս. դա մեր հին սերնդի քաղաքական տեղատվությունն էր Թուրքիայի նկատմամբ: Մեր հին կուսակցությունները սկսել էին լքել Հայկական հարցն ու համակերպվել այն մտքի հետ, որ պետք է հրաժարվել Թուրքիայում մնացած հայկական տարածքներից ու մերձենալ թուրքերի հետ: Այդ ուրացումը երիտասարդ սերնդի աչքում մեզ կդարձներ արհամարհելի ժողովուրդ<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց">Գարեգին նժդեհ // «Ինչո՞ւ ստեղծվեց Ցեղակրոն շարժումը», «Հանրապետական» թերթ, Երևան, 1993 թ., թիվ 21</ref>
: Անհրաժեշտ էր անհայրենիք գաղթահայության մեջ բորբոքել հայրենատիրության գաղափարը, նրան «հոգևոր ու քաղաքական անտուն-անտիրությունից փրկելով, դարձնել հայրենատեր»<ref>Գարեգին Նժդեհ, «Ինքնակենսագրություն», ՀՀ ԱԱՆ արխիվ, ԿԳՖ, գ. 11278, հտ. 4</ref>:
: Անհրաժեշտ էր անհայրենիք գաղթահայության մեջ բորբոքել հայրենատիրության գաղափարը, նրան «հոգևոր ու քաղաքական անտուն-անտիրությունից փրկելով, դարձնել հայրենատեր»<ref>Գարեգին Նժդեհ, «Ինքնակենսագրություն», ՀՀ ԱԱՆ արխիվ, ԿԳՖ, գ. 11278, հտ. 4</ref>:
* 5. Միաժամանակ ցեղակրոնության շարժումը նպատակ ուներ հոգևոր հուսալի պատվար ստեղծել բոլշևիկյան բարոյազուրկ քարոզչության դեմ, որ բացիլի պես տարածվում էր հայ գաղթօջախներում<ref name="Լալայան2001" />:
* 5. Միաժամանակ ցեղակրոնության շարժումը նպատակ ուներ հոգևոր հուսալի պատվար ստեղծել բոլշևիկյան բարոյազուրկ քարոզչության դեմ, որ բացիլի պես տարածվում էր հայ գաղթօջախներում<ref name="Լալայան2001" />:


=== Ցեղակրոնության գաղափարական ակունքները ===
=== Ցեղակրոնության գաղափարական ակունքները ===
Ցեղակրոնությունը գաղափարական դատարկության վրա չէր ստեղծվում։ Դրան նախորդել էին [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի, [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]], [[Ռափայել Պատկանյան]]ի, [[Դանիել Վարուժան]]ի, [[Ավետիս Ահարոնյան]]ի և այլոց ցեղաշունչ գաղափարները։ Սակայն նրան տվել էին գաղափարներ, բայց ոչ՝ գաղափարախոսություն։ [[Գարեգին Նժդեհ]]ին էր վիճակված, խտացնելով ու ամփոփելով իր մեջ մինչ այդ եղած Հայ ցեղային միտքը, համակարգելովվ ու ամբողջացնելով այն, հիմք դնել ցեղակրոնության ուսմունքի<ref name="Տարոնի Արծիվ">«Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 38</ref>:
Ցեղակրոնությունը գաղափարական դատարկության վրա չէր ստեղծվում: Դրան նախորդել էին [[Ղևոնդ Ալիշան]]ի, [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]], [[Ռափայել Պատկանյան]]ի, [[Դանիել Վարուժան]]ի, [[Ավետիս Ահարոնյան]]ի և այլոց ցեղաշունչ գաղափարները: Սակայն նրան տվել էին գաղափարներ, բայց ոչ՝ գաղափարախոսություն: [[Գարեգին Նժդեհ]]ին էր վիճակված, խտացնելով ու ամփոփելով իր մեջ մինչ այդ եղած Հայ ցեղային միտքը, համակարգելովվ ու ամբողջացնելով այն, հիմք դնել ցեղակրոնության ուսմունքի<ref name="Տարոնի Արծիվ">«Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 38</ref>:


=== Դավիթբեկյան Ուխտերը ===
=== Դավիթբեկյան Ուխտերը ===
{{հիմնական|Դավիթբեկյան Ուխտեր}}
{{հիմնական|Դավիթբեկյան Ուխտեր}}
Ցեղակրոնության գաղափարները ծնունդ չառան գաղթաշխարհում, այլ բերվեցին [[Հայաստան]]ից, որի լեռներում կյանքի կոչվել ու հաջող քննություն էին բռնել դրանք [[1919]]-1921 թվականներին՝ [[Դավիթբեկյան Ուխտ]]ի ձևով։ Ինչպես գրում է Նժդեհը<ref name="Տարոնի Արծիվ" />, «հանձինս մեր Դավիթբեկյան ցեղապահ ուխտերի՝ 1920-ին գործեց ու հաղթանակաեց ցեղակրոնությունը»։
Ցեղակրոնության գաղափարները ծնունդ չառան գաղթաշխարհում, այլ բերվեցին [[Հայաստան]]ից, որի լեռներում կյանքի կոչվել ու հաջող քննություն էին բռնել դրանք [[1919]]-1921 թվականներին՝ [[Դավիթբեկյան Ուխտ]]ի ձևով: Ինչպես գրում է Նժդեհը<ref name="Տարոնի Արծիվ" />, «հանձինս մեր Դավիթբեկյան ցեղապահ ուխտերի՝ 1920-ին գործեց ու հաղթանակաեց ցեղակրոնությունը»:


=== Ցեղակրոնության կազմավորումը (1932-1937) ===
=== Ցեղակրոնության կազմավորումը (1932-1937) ===
Տող 212. Տող 212.
[[1932]] թվականին [[Սոֆիա]]յում լույս տեսնող «[[Խռովք]]» ամսագրում [[Գարեգին Նժդեհ]]ը «Հոգևոր նորոգության խնդիրներ» խորագրի տակ լույս ընծայեց «[[Ցեղակրոնությունն իբրև հաղթանակի զորույթ]]» հիմնադրույթային հոդվածը, որտեղ նա ասում էր<ref name="Խռովք32">«Խռովք», թիվ 1, էջ 32-37</ref>.
[[1932]] թվականին [[Սոֆիա]]յում լույս տեսնող «[[Խռովք]]» ամսագրում [[Գարեգին Նժդեհ]]ը «Հոգևոր նորոգության խնդիրներ» խորագրի տակ լույս ընծայեց «[[Ցեղակրոնությունն իբրև հաղթանակի զորույթ]]» հիմնադրույթային հոդվածը, որտեղ նա ասում էր<ref name="Խռովք32">«Խռովք», թիվ 1, էջ 32-37</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}
«Եթե ցայսօր մեր ժողովուրդը հարվածներ է միայն ստանում և ողբերգորեն անկարող է հակահարվածել - դրա պատճառն այն է, որ նա չի ապրում ցեղորեն... Ցեղակրոնությո՛ւն - ահա համադարմանը, առանց որի հայությունը կմնա մարդկության քաղաքականապես ամենատնանկ մասը։»
«Եթե ցայսօր մեր ժողովուրդը հարվածներ է միայն ստանում և ողբերգորեն անկարող է հակահարվածել - դրա պատճառն այն է, որ նա չի ապրում ցեղորեն... Ցեղակրոնությո՛ւն - ահա համադարմանը, առանց որի հայությունը կմնա մարդկության քաղաքականապես ամենատնանկ մասը:»
{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի վերջ}}


[[1933]] թվականի ամռանը Նժդեհը ՀՅԴ 12-րդ Ընդհանուր ժողովի որոշումով մեկնեց [[ԱՄՆ]], քանի որ այն ժամանակ գաղթահայության ամենամեծ զանգվածն ապրում էր այդ երկրում և որտեղ հայությունն առավել շատ էր ենթակա ձուլման, ուծացումի։ Այդ իսկ պատճառով Ցեղակրոն շարժումը սկզբնավորվեց Միացյալ Նահանգներում և այն ծավալելու համար հիմնադրեց [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ը, որոնց «[[Ծրագիրր-Կանոնագիր]]»-ի մեջ կազմակերպության ստեղծման նպատակն ամրագրված է. «Ստեղծել ցեղակրոն սերունդ մը, որուն անդամները ապրին և գործեն որպես ցեղի հպատակն ու մարտիկը, ուր որ էլ լինեն և ընկերային ինչ դիրք էլ ունենան...»
[[1933]] թվականի ամռանը Նժդեհը ՀՅԴ 12-րդ Ընդհանուր ժողովի որոշումով մեկնեց [[ԱՄՆ]], քանի որ այն ժամանակ գաղթահայության ամենամեծ զանգվածն ապրում էր այդ երկրում և որտեղ հայությունն առավել շատ էր ենթակա ձուլման, ուծացումի: Այդ իսկ պատճառով Ցեղակրոն շարժումը սկզբնավորվեց Միացյալ Նահանգներում և այն ծավալելու համար հիմնադրեց [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ը, որոնց «[[Ծրագիրր-Կանոնագիր]]»-ի մեջ կազմակերպության ստեղծման նպատակն ամրագրված է. «Ստեղծել ցեղակրոն սերունդ մը, որուն անդամները ապրին և գործեն որպես ցեղի հպատակն ու մարտիկը, ուր որ էլ լինեն և ընկերային ինչ դիրք էլ ունենան...»
Մինչև Նժդեհի ԱՄՆ գալը, այնտեղ գործում էին մի շարք երիտասարդական միություններ՝ «[[Հայորդիք]]», «[[Որդիք Հայաստանեայց]]» և այլն։ Իրարից անջատ գործող այս միությունները համախմբելու և մեկ հայտարարի բերելու գործը ստանձնեց Նժդեհը՝ ծավալելով Ցեղակրոն շարժումը, որի գաղափարախոսությունը շարադրեց [[1933]] թվականի վերջին [[Բոստոն]]ի «[[Հայրենիք]]» օրաթերթում՝ «Ցեղային արթնություն» խորագիրը կրող հոդվածաշարով։
Մինչև Նժդեհի ԱՄՆ գալը, այնտեղ գործում էին մի շարք երիտասարդական միություններ՝ «[[Հայորդիք]]», «[[Որդիք Հայաստանեայց]]» և այլն: Իրարից անջատ գործող այս միությունները համախմբելու և մեկ հայտարարի բերելու գործը ստանձնեց Նժդեհը՝ ծավալելով Ցեղակրոն շարժումը, որի գաղափարախոսությունը շարադրեց [[1933]] թվականի վերջին [[Բոստոն]]ի «[[Հայրենիք]]» օրաթերթում՝ «Ցեղային արթնություն» խորագիրը կրող հոդվածաշարով:
[[Պատկեր:Garegin Nzhdeh with Tseghakron movement founders.jpg|thumb|right|200px|Նժդեհը Ցեղակրոն շարժման համահիմնադիրների հետո [[Բոստոն]]ում, [[1933]] թ.]]
[[Պատկեր:Garegin Nzhdeh with Tseghakron movement founders.jpg|thumb|right|200px|Նժդեհը Ցեղակրոն շարժման համահիմնադիրների հետո [[Բոստոն]]ում, [[1933]] թ.]]
Ցեղակրոն շարժման և դրա ցեղակրոնության գաղափարախոսության համար էական հանդիսացավ ժամանակի գործոնը, քանի որ այդ պահին աշխարհում ազգայնական շարժումների աննախընթաց վերելք էր ընթանում. աշխարհն ազգայնանում էր՝ պարտադրելով նոր բախումներ։ Անհրաժեշտ էր սեփական արժեքների վեր հանումով հոգեբանորեն նախապատրաստվել գալիք արհավիրքներին<ref name="Լալայան2001">{{Գիրք։Լալայան։Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն|18-26}}</ref>։ Շարժումը նպատակ ուներ վերածվել սփյուռքահայ երիտասարդության համահայկական շարժման, իսկ Ցեղակրոն Ուխտերը դարձնել աշխարհի հայ նոր սերնդի ընդհանուր կազմակերպության կորիզը<ref>«Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 2</ref>։
Ցեղակրոն շարժման և դրա ցեղակրոնության գաղափարախոսության համար էական հանդիսացավ ժամանակի գործոնը, քանի որ այդ պահին աշխարհում ազգայնական շարժումների աննախընթաց վերելք էր ընթանում. աշխարհն ազգայնանում էր՝ պարտադրելով նոր բախումներ: Անհրաժեշտ էր սեփական արժեքների վեր հանումով հոգեբանորեն նախապատրաստվել գալիք արհավիրքներին<ref name="Լալայան2001">{{Գիրք:Լալայան:Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն|18-26}}</ref>: Շարժումը նպատակ ուներ վերածվել սփյուռքահայ երիտասարդության համահայկական շարժման, իսկ Ցեղակրոն Ուխտերը դարձնել աշխարհի հայ նոր սերնդի ընդհանուր կազմակերպության կորիզը<ref>«Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 2</ref>:


Շնորհիվ Նժդեհի կազմակերպական ու քարոզչական անզուգական տաղանդի, Ցեղակրոն շարժումը միանգամից լայն թափ ստացավ։ Եվ ինչպես խոստովանում է [[Ռուբեն Դարբինյան]]ը, «առանց Նժդեհի ներշնչած ոգևորության, առանց անոր մղիչ ուժին, առանց անոր առինքնող անձին հմայիչ ազդեցության, դժվար թե ամերիկահայ մեր նոր սերունդը կարողանար կազմակերպվիլ այնք՛ն կարճ ժամանակի մեջ»<ref>«Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 1</ref>։ Հենց ցեղակրոնության շնորհիվ էր, որ Ցեղասպանության հոգևոր ճգնաժամը հաղթահարելով ամերիկահայ բազմաթիվ երիտասարդ զանգվածներ սկսեցին չընկճվել իրենց հայ լինելու համար, այլ հակաժակը՝ հպարտանալ<ref name="Ավո">{{Գիրք։Ավո։Նժդեհ|12}}</ref>։
Շնորհիվ Նժդեհի կազմակերպական ու քարոզչական անզուգական տաղանդի, Ցեղակրոն շարժումը միանգամից լայն թափ ստացավ: Եվ ինչպես խոստովանում է [[Ռուբեն Դարբինյան]]ը, «առանց Նժդեհի ներշնչած ոգևորության, առանց անոր մղիչ ուժին, առանց անոր առինքնող անձին հմայիչ ազդեցության, դժվար թե ամերիկահայ մեր նոր սերունդը կարողանար կազմակերպվիլ այնք՛ն կարճ ժամանակի մեջ»<ref>«Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 1</ref>: Հենց ցեղակրոնության շնորհիվ էր, որ Ցեղասպանության հոգևոր ճգնաժամը հաղթահարելով ամերիկահայ բազմաթիվ երիտասարդ զանգվածներ սկսեցին չընկճվել իրենց հայ լինելու համար, այլ հակաժակը՝ հպարտանալ<ref name="Ավո">{{Գիրք:Ավո:Նժդեհ|12}}</ref>:


Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին ներկայացուցչական ժողովը գումարվեց [[1933]] թվականի հուլիսին, որից հետո, շուրջ մեկ տարի կազմակերպությունը գործեց չեզոք՝ ոչ կուսակցական հողի վրա։ [[1934]] թվականի հունիսին [[Բոստոն]]ի «Հայրենիք» ակումբի սրահում, Գարեգին Նժդեհի նախագահությամբ բացված Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին Պատգամավորական ժողովը որոշեց մտնել Դաշնակցության դրոշի տակ և այնուհետև կազմակերպությունը կոչել «ՀՅԴ Ցեղակրոն Ուխտեր»<ref name="Լալայան2001" />։
Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին ներկայացուցչական ժողովը գումարվեց [[1933]] թվականի հուլիսին, որից հետո, շուրջ մեկ տարի կազմակերպությունը գործեց չեզոք՝ ոչ կուսակցական հողի վրա: [[1934]] թվականի հունիսին [[Բոստոն]]ի «Հայրենիք» ակումբի սրահում, Գարեգին Նժդեհի նախագահությամբ բացված Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին Պատգամավորական ժողովը որոշեց մտնել Դաշնակցության դրոշի տակ և այնուհետև կազմակերպությունը կոչել «ՀՅԴ Ցեղակրոն Ուխտեր»<ref name="Լալայան2001" />:


=== Ցեղակրոնության հետագա զարգացումը (1937-ից) ===
=== Ցեղակրոնության հետագա զարգացումը (1937-ից) ===
{{հիմնական|Տարոնականություն}}
{{հիմնական|Տարոնականություն}}
[[Դաշնակցություն]]ից [[Գարեգին Նժդեհ]]ի և [[Հայկ Ասատրյան]]ի հեռացումով ցեղակրոն շարժումը սկսեց տեղատվություն ապրել։ Ամերիկայի Հ.Յ.Դ. Ցեղակրոն Ուխտերը, որոնք արդեն կուսակցականացվել էին, այլևս չէին կարող հանդես գալ որպես համահայկական հիմք։ Ուստի, անհրաժեշտություն կար համագաղութային մի նոր շարժումի<ref name="Լալայան2001" />։
[[Դաշնակցություն]]ից [[Գարեգին Նժդեհ]]ի և [[Հայկ Ասատրյան]]ի հեռացումով ցեղակրոն շարժումը սկսեց տեղատվություն ապրել: Ամերիկայի Հ.Յ.Դ. Ցեղակրոն Ուխտերը, որոնք արդեն կուսակցականացվել էին, այլևս չէին կարող հանդես գալ որպես համահայկական հիմք: Ուստի, անհրաժեշտություն կար համագաղութային մի նոր շարժումի<ref name="Լալայան2001" />:


Միաժամանակ, ցեղակրոնությունը չէր պատասխանում ոգու և արարչագործության հետ կապված մի շարք հարցերի, և կարիք կար տալու դրանց հիմնավորումները։ Ցեղակրոնության նկատմամբ անտարբեր կամ անբարյացկամ վերաբերմունք ուներ [[Հայ առաքելական եկեղեցի]]ն, որն ազդեցիկ ուժ էր գաղութահայ կյանքում. թելադրող այս իրականությունը պետք էր հաշվի առնել։ Հետևաբար, անհրաժեշտ էր ամբողջացնել ցեղային աշխարհահայեցողությունը, այն միավորիչ դարձնել հայության բոլոր հատվածների, այդ թվում՝ և Հայ առաքելական եկեղեցու համար, քանի որ հույս կար, թե Եկեղեցին կխանդավառվի տարոնականության հովևոր ուսմունքով։ Հակառակ դեպքում, ըստ Նժդեհի, «մեռյալ ծիսակատարություններով ու մեռելաթաղով զբաղվող Եկեղեցին վերջ ի վերջո, իր ժողովուրդն ու Աստվածը պիտի թաղի»<ref>«Տարոնի Արծիվ», 1938, թիվ 2, էջ 39</ref>։
Միաժամանակ, ցեղակրոնությունը չէր պատասխանում ոգու և արարչագործության հետ կապված մի շարք հարցերի, և կարիք կար տալու դրանց հիմնավորումները: Ցեղակրոնության նկատմամբ անտարբեր կամ անբարյացկամ վերաբերմունք ուներ [[Հայ առաքելական եկեղեցի]]ն, որն ազդեցիկ ուժ էր գաղութահայ կյանքում. թելադրող այս իրականությունը պետք էր հաշվի առնել: Հետևաբար, անհրաժեշտ էր ամբողջացնել ցեղային աշխարհահայեցողությունը, այն միավորիչ դարձնել հայության բոլոր հատվածների, այդ թվում՝ և Հայ առաքելական եկեղեցու համար, քանի որ հույս կար, թե Եկեղեցին կխանդավառվի տարոնականության հովևոր ուսմունքով: Հակառակ դեպքում, ըստ Նժդեհի, «մեռյալ ծիսակատարություններով ու մեռելաթաղով զբաղվող Եկեղեցին վերջ ի վերջո, իր ժողովուրդն ու Աստվածը պիտի թաղի»<ref>«Տարոնի Արծիվ», 1938, թիվ 2, էջ 39</ref>:


Նոր շարժման նախաձեռնող կորիզը հիմնականում եղավ Բուլղարիայի Ցեղակրոն կազմակերպությունը՝ ի դեմս [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի և [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի, որոնք [[1937]] թվականից [[Պլովդիվ]]ում հրատարակում էին [[Ռազմիկ (1937-1944)|«Ռազմիկ» թերթը]], որի էջերում էլ այդ թվականին սկսեցին լույս տեսնել առանձին հրապարակումներ [[Տարոնականություն|տարոնականության]] գաղափարախոսության վերաբերյալ<ref name="Լալայան2001" />։
Նոր շարժման նախաձեռնող կորիզը հիմնականում եղավ Բուլղարիայի Ցեղակրոն կազմակերպությունը՝ ի դեմս [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի և [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի, որոնք [[1937]] թվականից [[Պլովդիվ]]ում հրատարակում էին [[Ռազմիկ (1937-1944)|«Ռազմիկ» թերթը]], որի էջերում էլ այդ թվականին սկսեցին լույս տեսնել առանձին հրապարակումներ [[Տարոնականություն|տարոնականության]] գաղափարախոսության վերաբերյալ<ref name="Լալայան2001" />:


Ի վերջո, [[1938]] թվականի ապրիլին [[Սոֆիա]]յում [[Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միություն]]ը սկսեց լույս ընծայել «[[Տարոնի Արծիվ]]» ամսաթերթը՝ [[Հայկ Ասատրյան]]ի խմբագրությամբ (պատասխանատու տնօրենն էր [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ը), որով սկիզբ դրվեց տարոնական շարժման<ref name="Լալայան2001" />։
Ի վերջո, [[1938]] թվականի ապրիլին [[Սոֆիա]]յում [[Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միություն]]ը սկսեց լույս ընծայել «[[Տարոնի Արծիվ]]» ամսաթերթը՝ [[Հայկ Ասատրյան]]ի խմբագրությամբ (պատասխանատու տնօրենն էր [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ը), որով սկիզբ դրվեց տարոնական շարժման<ref name="Լալայան2001" />:


<!-- === Ցեղակրոնությունն այսօր ===
<!-- === Ցեղակրոնությունն այսօր ===
Տող 241. Տող 241.
{{հիմնական|Հայկական հարց}}
{{հիմնական|Հայկական հարց}}
[[Պատկեր:DistributionOfArmeniansInTheCaucasus.png|thumb|right|325px|[[Հայեր]]ի տարածվածությունը հայ ժողովրդի հայրենիք [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում]]
[[Պատկեր:DistributionOfArmeniansInTheCaucasus.png|thumb|right|325px|[[Հայեր]]ի տարածվածությունը հայ ժողովրդի հայրենիք [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում]]
[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ի առաջին Ծրագիր-Կանոնագիրի տիտղոսաթերթը զարդարում էր ''«[[Լոզանի կոնֆերանս|Լոզա՞նը]] - ո՛չ, երբե՛ք»'' կարգախոսը։ Ցեղակրոնների համար՝ Հայկական հարցը չէր վերջանում Լոզանի թուրքանպաստ պայմանագրով, և դրանք շարունակում էին մնալ Թուրքիայի պարտատերերը։ Համոզված լինելով, որ հայկական հողերի վերանվաճումը հնարավոր է միայն սեփական արյամբ, քանզի միայն հայ զինվորի արիությամբ ու հայրենապաշտությամբ գծված Հայաստանի սահմանները կարող են լինել կայուն և արիական, Գարեգին Նժդեհը գրում էր<ref name="">Գարեգին Նժդեհը // «Որդիների պայքարը հայրերի դեմ», Սալոնիկ, 1927, էջ 26</ref>.
[[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ի առաջին Ծրագիր-Կանոնագիրի տիտղոսաթերթը զարդարում էր ''«[[Լոզանի կոնֆերանս|Լոզա՞նը]] - ո՛չ, երբե՛ք»'' կարգախոսը: Ցեղակրոնների համար՝ Հայկական հարցը չէր վերջանում Լոզանի թուրքանպաստ պայմանագրով, և դրանք շարունակում էին մնալ Թուրքիայի պարտատերերը: Համոզված լինելով, որ հայկական հողերի վերանվաճումը հնարավոր է միայն սեփական արյամբ, քանզի միայն հայ զինվորի արիությամբ ու հայրենապաշտությամբ գծված Հայաստանի սահմանները կարող են լինել կայուն և արիական, Գարեգին Նժդեհը գրում էր<ref name="">Գարեգին Նժդեհը // «Որդիների պայքարը հայրերի դեմ», Սալոնիկ, 1927, էջ 26</ref>.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Մի ժողովրդի հայրենի հողը չի՛ կարող ուրիշի մնայուն Հայրենիքը դառնալ... Մնայուն Արդարությոան Օրնեքի ուժով՝ բռնագրավված երկրամասերը միշտ էլ, վաղ թե ուշ, անցնում են իրենց պատմական տերերի ձեռքը՝ պայմանով, որ այդ վերջինի մեջ ժամանակը տկարացրած չլինի սերը, կարոտն ու պաշտամունքը դեպի Հայրենի Երկիրը։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Մի ժողովրդի հայրենի հողը չի՛ կարող ուրիշի մնայուն Հայրենիքը դառնալ... Մնայուն Արդարությոան Օրնեքի ուժով՝ բռնագրավված երկրամասերը միշտ էլ, վաղ թե ուշ, անցնում են իրենց պատմական տերերի ձեռքը՝ պայմանով, որ այդ վերջինի մեջ ժամանակը տկարացրած չլինի սերը, կարոտն ու պաշտամունքը դեպի Հայրենի Երկիրը:{{քաղվածքի վերջ}}


Ցեղակրոնությունը, այդպիսով, հայրենատեր դառնալու կամք է, դա տարագիր հայի, մեծահարուստ թե օրավարձով աշխատող բանվոր, դեպի Երկիր դարձի սրբազան ուխտն է։ Այն նաև վրեժխնդրության պարտավորություն է, թուրքին չներելու պատգամ և, ըստ այդմ, վրիժակների դարբնոց, ուր «ամեն մի հայ զոհի փոխարեն աշխարհ կգան երկու նոր վրիժակներ»<ref name="Խռովք33" />։ Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ աններում վրե՛ժ թուրքից, անողոք դատաստա՛ն այդ արնապարտ ցեղի նկատմամաբ, որ սպանիչ հանդիսացավ հայության կեսի։ Այդ թշնամանքն այլևՍ պատմական չէ, այլ՝ կենսաբանական<ref name="Խռովք33" />։
Ցեղակրոնությունը, այդպիսով, հայրենատեր դառնալու կամք է, դա տարագիր հայի, մեծահարուստ թե օրավարձով աշխատող բանվոր, դեպի Երկիր դարձի սրբազան ուխտն է: Այն նաև վրեժխնդրության պարտավորություն է, թուրքին չներելու պատգամ և, ըստ այդմ, վրիժակների դարբնոց, ուր «ամեն մի հայ զոհի փոխարեն աշխարհ կգան երկու նոր վրիժակներ»<ref name="Խռովք33" />: Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ աններում վրե՛ժ թուրքից, անողոք դատաստա՛ն այդ արնապարտ ցեղի նկատմամաբ, որ սպանիչ հանդիսացավ հայության կեսի: Այդ թշնամանքն այլևՍ պատմական չէ, այլ՝ կենսաբանական<ref name="Խռովք33" />:


== Ցեղակրոնությունը և օտար ցեղապաշտությունները ==
== Ցեղակրոնությունը և օտար ցեղապաշտությունները ==
=== Ֆաշիզմ և նացիզմ ===
=== Ֆաշիզմ և նացիզմ ===
{{հիմնական|Ֆաշիզմ|Նացիզմ}}
{{հիմնական|Ֆաշիզմ|Նացիզմ}}
Հաճախ, միամիտ կամ միտումնավոր կերպով, ցեղակրոնությունը որակվում է որպես փոխառյալ [[ֆաշիզմ]] կամ [[նացիզմ]]։
Հաճախ, միամիտ կամ միտումնավոր կերպով, ցեղակրոնությունը որակվում է որպես փոխառյալ [[ֆաշիզմ]] կամ [[նացիզմ]]:
Երբ [[1933]] թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովում Գարեգին Նժդեհին հարցրին՝ արդյոք իր քարոզածը ֆաշի՞զմ է, թե՞ նացիզմ, նա պատասխանեց.
Երբ [[1933]] թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովում Գարեգին Նժդեհին հարցրին՝ արդյոք իր քարոզածը ֆաշի՞զմ է, թե՞ նացիզմ, նա պատասխանեց.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Իմ քարոզածը այդ վարդապետությունների ոչ մեկն է. ես կփափագիմ ի հայտ բերել մեր պատմական հին հերոսությունները և հայ մշակույթի ծալքերը, որոնք փոշիներու տակ մնացած են։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Իմ քարոզածը այդ վարդապետությունների ոչ մեկն է. ես կփափագիմ ի հայտ բերել մեր պատմական հին հերոսությունները և հայ մշակույթի ծալքերը, որոնք փոշիներու տակ մնացած են:{{քաղվածքի վերջ}}
Ինչպես գրում է [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհը]], ֆաշիզմը [[Ազգայնականություն|ազգայնականության]] [[Իտալիա|իտալական]] դրսևորումն է, իսկ նացիզմը՝ [[Գերմանիա|գերմանական]]։ Երբ Նժդեհի ուխտյալների արշավների ժամանակ սև պատանքներ էին կրում («պատանակրաց» արշավանքներ) և ցեղային առյուծացման ու հպարտության դասեր առնում, [[Բենիտո Մուսոլինի]]ն դեռ նոր էր նախաձեռնում [[սև շապիկավորներ]]ի իր շարժումը։
Ինչպես գրում է [[Գարեգին Նժդեհ|Նժդեհը]], ֆաշիզմը [[Ազգայնականություն|ազգայնականության]] [[Իտալիա|իտալական]] դրսևորումն է, իսկ նացիզմը՝ [[Գերմանիա|գերմանական]]: Երբ Նժդեհի ուխտյալների արշավների ժամանակ սև պատանքներ էին կրում («պատանակրաց» արշավանքներ) և ցեղային առյուծացման ու հպարտության դասեր առնում, [[Բենիտո Մուսոլինի]]ն դեռ նոր էր նախաձեռնում [[սև շապիկավորներ]]ի իր շարժումը:
{{քաղվածքի սկիզբ}}Գերազանցորեն հայկական է ցեղակրոնության գաղափարը։ Այդ շարժումը կաղապարված է մեր ցեղի էության վրա։ Դեռ խոսք չկար ֆաշիզմի և հիտլերականության մասին, երբ ցեղակրոնության գաղափարը 1919-ին ոտքի էր հանել մեր Դավիթբեկյան Ուխտերը Սյունյաց աշխարհում։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Գերազանցորեն հայկական է ցեղակրոնության գաղափարը: Այդ շարժումը կաղապարված է մեր ցեղի էության վրա: Դեռ խոսք չկար ֆաշիզմի և հիտլերականության մասին, երբ ցեղակրոնության գաղափարը 1919-ին ոտքի էր հանել մեր Դավիթբեկյան Ուխտերը Սյունյաց աշխարհում:{{քաղվածքի վերջ}}


Տարբերությունը ցեղակրոնության ու նացիզմի մեջ նրանում է, որ երկրորդ դեպքում արիական ցեղը հռչակվում է միակ մշակութաստեղծ ռասա, իսկ մնացած ազգերին՝ իբրև ստորադաս տեսակներ։ Ցեղակրոնությունը զերծ է ընտրյալության կամ բացառության քարոզներից։ Նացիզմը, այսպես կոչված «կենսական տարածքների» անհրաժեշտությամբ, փորձում է ծավալապաշտությունը, որը, անբնականորեն, դուրս է գալիս նաև հայրենիքի սահմաններից։ Ցեղակրոնությունը խնդիր է դնում մեր բո՛ւն հայրենիքի՝ Հայկական լեռնաշխարհի վերատիրումը։ Նացիզմը հրեաներին դիտում է իբրև մարդկության չարիք, մշակութակործան տեսակ, և հակահրեականությունը նրա ուսմունքի մեջ գրավում է առանցքային տեղ։ Ցեղակրոնության մեջ այն իսպառ բացակայում։ Նա ցեղի թշնամի է հռչակում թուրքին, քանզի վերջինս հայության մի մասի ոչնչացմամբ, տիրել է Հայաստանի մեծ մասին։
Տարբերությունը ցեղակրոնության ու նացիզմի մեջ նրանում է, որ երկրորդ դեպքում արիական ցեղը հռչակվում է միակ մշակութաստեղծ ռասա, իսկ մնացած ազգերին՝ իբրև ստորադաս տեսակներ: Ցեղակրոնությունը զերծ է ընտրյալության կամ բացառության քարոզներից: Նացիզմը, այսպես կոչված «կենսական տարածքների» անհրաժեշտությամբ, փորձում է ծավալապաշտությունը, որը, անբնականորեն, դուրս է գալիս նաև հայրենիքի սահմաններից: Ցեղակրոնությունը խնդիր է դնում մեր բո՛ւն հայրենիքի՝ Հայկական լեռնաշխարհի վերատիրումը: Նացիզմը հրեաներին դիտում է իբրև մարդկության չարիք, մշակութակործան տեսակ, և հակահրեականությունը նրա ուսմունքի մեջ գրավում է առանցքային տեղ: Ցեղակրոնության մեջ այն իսպառ բացակայում: Նա ցեղի թշնամի է հռչակում թուրքին, քանզի վերջինս հայության մի մասի ոչնչացմամբ, տիրել է Հայաստանի մեծ մասին:
=== Սիոնականություն ===
=== Սիոնականություն ===
{{հիմնական|Սիոնականություն}}
{{հիմնական|Սիոնականություն}}
[[Համաստեղ]]ը պնդում է, թե ցեղակրոնության «ցեղային ըմբռնումն ու ներշնչումը առավելապես հրեա ժողովուրդեն կուգար»<ref>«Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ. սեպտեմբերի 13, էջ 2</ref>։ Ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, ով համաձայն չէ այդ կարծիքի հետ, «թեև Նժդեհը հարգալից էր արտահայտվում սիոնականության (ինչպես այլ հայրենատիրական, ազգայնական շարժումների) մասին, սակայն միանշանակ պնդում ենք, որ նրա ներշնչման աղբյուրը հայ ցեղշն է՝ իր ողբերգականով ու հերոսականով», որպես ապացույց բերելով Նժդեհի հետևևյալ խոսքերը<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց" />.
[[Համաստեղ]]ը պնդում է, թե ցեղակրոնության «ցեղային ըմբռնումն ու ներշնչումը առավելապես հրեա ժողովուրդեն կուգար»<ref>«Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ. սեպտեմբերի 13, էջ 2</ref>: Ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, ով համաձայն չէ այդ կարծիքի հետ, «թեև Նժդեհը հարգալից էր արտահայտվում սիոնականության (ինչպես այլ հայրենատիրական, ազգայնական շարժումների) մասին, սակայն միանշանակ պնդում ենք, որ նրա ներշնչման աղբյուրը հայ ցեղշն է՝ իր ողբերգականով ու հերոսականով», որպես ապացույց բերելով Նժդեհի հետևևյալ խոսքերը<ref name="ԻնչուՍտեղծվեց" />.
{{քաղվածքի սկիզբ}}Ցեղակրոն շարժումը ո՛չ մի ընդհանու բան չունի և չէ՛ր էլ կարող ունենալ օտար վարդապետությունների հետ, քանզի նա, նախ և առաջ, բարեփոխիչ շարժում-վերածնունդ է, որը հնարավոր է միայն սեփակա՛ն, այլ ոչ փոխառնված արժեքներով։{{քաղվածքի վերջ}}
{{քաղվածքի սկիզբ}}Ցեղակրոն շարժումը ո՛չ մի ընդհանու բան չունի և չէ՛ր էլ կարող ունենալ օտար վարդապետությունների հետ, քանզի նա, նախ և առաջ, բարեփոխիչ շարժում-վերածնունդ է, որը հնարավոր է միայն սեփակա՛ն, այլ ոչ փոխառնված արժեքներով:{{քաղվածքի վերջ}}


== Ցեղակրոնությունը և Ֆրիդրիխ Նիցշեի ուսմունքը ==
== Ցեղակրոնությունը և Ֆրիդրիխ Նիցշեի ուսմունքը ==
Հաճախ պնդվում է, թե իբր ցեղակրոնությունը ձևավորվել է [[Ֆրիդրիխ Նիցշե]]ի ազդեցությամբ։ Իրոք, ցեղակրոնության ուժապաշտ քարոզները, վճռակային ոճը ունեն որոշ նմանություններ Նիցշեի իմաստասիրության հետ, սակայն կան աշխարհընկալման և բարոյախոսության սկզբունքային տարբերություններ։ Օրինակ, Նիցշեի փիլիսոփայության առանցը անհատ-[[գերմարդ]]ն է, որը հանդես է գալիս իբրև ''նպատակ'', իսկ ցեղակրոնության հիմքը ցեղն է և ցեղամարդը ''միջոց'' է ցեղի համար։ Նիցշեն հակաքրիստոնյա է, մերժում է որևէ զիջում [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] և չի ընդունում որևէ բարեփոխում նրանում, իսկ ցեղակրոնությունը քրիստոնեամերժ չէ և խնդիր է դնում միայն Հայ եկեղեցու ազգայնացման։ Նիցշեն նաև Աստվածաներժ է, իսկ ցեղակրոնությունը ընդունում է Աստծո գոյությունը<ref name="Լալայան2001" />։
Հաճախ պնդվում է, թե իբր ցեղակրոնությունը ձևավորվել է [[Ֆրիդրիխ Նիցշե]]ի ազդեցությամբ: Իրոք, ցեղակրոնության ուժապաշտ քարոզները, վճռակային ոճը ունեն որոշ նմանություններ Նիցշեի իմաստասիրության հետ, սակայն կան աշխարհընկալման և բարոյախոսության սկզբունքային տարբերություններ: Օրինակ, Նիցշեի փիլիսոփայության առանցը անհատ-[[գերմարդ]]ն է, որը հանդես է գալիս իբրև ''նպատակ'', իսկ ցեղակրոնության հիմքը ցեղն է և ցեղամարդը ''միջոց'' է ցեղի համար: Նիցշեն հակաքրիստոնյա է, մերժում է որևէ զիջում [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] և չի ընդունում որևէ բարեփոխում նրանում, իսկ ցեղակրոնությունը քրիստոնեամերժ չէ և խնդիր է դնում միայն Հայ եկեղեցու ազգայնացման: Նիցշեն նաև Աստվածաներժ է, իսկ ցեղակրոնությունը ընդունում է Աստծո գոյությունը<ref name="Լալայան2001" />:


== Վերաբերմունքը ցեղակրոնությանը ==
== Վերաբերմունքը ցեղակրոնությանը ==
Տող 268. Տող 268.
==== Մարտկոցականություն ====
==== Մարտկոցականություն ====
{{հիմնական|Մարտկոցականություն}}
{{հիմնական|Մարտկոցականություն}}
Մարտկոցական շարժումը բացասաբար էր վերաբերվում ցեղակրոնության գաղափարախոսությանը և [[Գարեգին Նժդեհ]]ին։ Մասնավորեպս, երբ Նժդեհը և [[Կոպեռնիկ Թոնդրակյան]]ը [[1933]] թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովդի որոշուոմվ մեկնեցին [[ԱՄՆ]], «Մարտկոցը» խոստացավ իր շարքայիններին պարզել այդ երկուսի «խաբեբական գարշելի դերը»<ref>«Մարտկոց», թիվ 96, 1933 թ., էջ 1</ref>, որն, իհարկե, այդպես էլ չպարզվեց։ Իսկ Մ. Երիցյանը ցեղակրոնությունը որակեց «օտար ցեղապաշտ շարժումների անշնորհ կապկում»<ref>«Ամրոց», թիվ 6, 1934 թ.</ref>։ Ցեղակրոնության և Նժդեհի նկատմամբ նման վերաբերմունքը, ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, չէր բխում գաղափարախոսական շարժառիթներից, քանզի չկան սկզբունքային տարբերություններ մարտկոցականների Արևմտահայ ազատագրական ուխտի «Դավանանքի» և ցեղակրոնության «Հավատամքի» միջև։ Խնդիրը առավելապես անձնավորված էր, քանի որ մարտկոցականները հույս ունեին, թե [[Դաշնակցություն|Դաշնակցության]] մեջ բարձր հեղինակություն վայելող Նժդեհը կմիանա կամ կհարի իրենց։ Սակայն, դրա փոխարեն, վերջինս նախաձեռնեց ցեղակրոն շարժումը, ինչը մարտկոցականների կողմից ընկալվեց՝ երբև իրենց շարժումը ձախողելու փորձ<ref name="Լալայան2001" />։
Մարտկոցական շարժումը բացասաբար էր վերաբերվում ցեղակրոնության գաղափարախոսությանը և [[Գարեգին Նժդեհ]]ին: Մասնավորեպս, երբ Նժդեհը և [[Կոպեռնիկ Թոնդրակյան]]ը [[1933]] թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովդի որոշուոմվ մեկնեցին [[ԱՄՆ]], «Մարտկոցը» խոստացավ իր շարքայիններին պարզել այդ երկուսի «խաբեբական գարշելի դերը»<ref>«Մարտկոց», թիվ 96, 1933 թ., էջ 1</ref>, որն, իհարկե, այդպես էլ չպարզվեց: Իսկ Մ. Երիցյանը ցեղակրոնությունը որակեց «օտար ցեղապաշտ շարժումների անշնորհ կապկում»<ref>«Ամրոց», թիվ 6, 1934 թ.</ref>: Ցեղակրոնության և Նժդեհի նկատմամբ նման վերաբերմունքը, ըստ [[Մուշեղ Լալայան]]ի, չէր բխում գաղափարախոսական շարժառիթներից, քանզի չկան սկզբունքային տարբերություններ մարտկոցականների Արևմտահայ ազատագրական ուխտի «Դավանանքի» և ցեղակրոնության «Հավատամքի» միջև: Խնդիրը առավելապես անձնավորված էր, քանի որ մարտկոցականները հույս ունեին, թե [[Դաշնակցություն|Դաշնակցության]] մեջ բարձր հեղինակություն վայելող Նժդեհը կմիանա կամ կհարի իրենց: Սակայն, դրա փոխարեն, վերջինս նախաձեռնեց ցեղակրոն շարժումը, ինչը մարտկոցականների կողմից ընկալվեց՝ երբև իրենց շարժումը ձախողելու փորձ<ref name="Լալայան2001" />:


<!-- === Համախոհություն ===
<!-- === Համախոհություն ===

01:59, 14 Ապրիլի 2016-ի տարբերակ

Անձինք
Կազմակերպություններ
Գաղափարախոսություն
Մամուլ
Կուսակցություններ
Կապված

Ցեղակրոնություն, դասական հայ ազգայնականության գաղափարաբանություն, որի նպատակն է հայ ժողովրդի միավորումը Պատմական Հայաստանի տարածքում մեկ՝ հայկական պետության շրջանակներում: Ցեղակրոնության գաղափարախոսությունը մշակվել և զարգացվել է Գարեգին Նժդեհի և Հայկ Ասատրյանի կողմից: Ցեղակրոնության մասն ու բնական շարունակությունն է տարոնականության գաղափարախոսությունը:

Եզրի ծագումն ու իմաստը

«Ցեղակրոնություն» եզրի, ինչպես նաև գաղափարախոսության հեղինակն է Գարեգին Նժդեհը: «Ցեղ» և «կրոն» գոյականների միացումով է կազմվել «ցեղ-ա-կրոն» բառը և նրա ընտրությունը: Նժդեհի համար «ցեղ» հասկացողությունը մարդաբանության կողմից տված սահմանումից ավելի լայն է[1]: Առհասարակ, ըստ Նժդեհի, «դժվար է այն սահմանել գիտական լեզվով. այստեղ միայն հարաբերական գիտականության մասին խոսք կարող է լինել»[2]: Նժդեհին «բավարար չեն հին եզրերը», քանզի նրանցով չի կարելի ընդգրկել ցեղի ողջ խորությունը: Ըստ նրա ընդհանրացումների՝ «ցեղն ավելի՛ հոգի է, քան՝ կավը» (այսինքն՝ նյութը)[2]: Ըստ Նժդեհի, ցեղը նախաստեղծ է և գոյություն ունի արարչագործության սկզբից[3][4]:

Ցեղակրոն լինել, ըստ Նժդեհի, նշանակում է կրել անհատի մեջ ցեղը, նրա որակները, բարոյականը, կրել այն ամեն ցեղային-հայկականը, որն առկա է հայոց պատմության ողջ ընթացքում[5]: «Կրոն» բառի արմատը «կրել»-ն է և հայերենում կան նման կարգի այլ բառեր ևս՝ հոգեկրոն, խաչակրոն, մոլեկրոն, նյութակրոն, մաքրակրոն, խստակրոն, կուսակրոն[6]:

Ցեղակրոնությունն ավելին է, քան ցեղապաշտությունը կամ հայրենապաշտությունը. այն վերջիններս ներառում է իր մեջ: Այդ պատճառով Նժդեհը «ազգասիրություն», «հայրենասիրություն» և նման կարգի այլ բառերի փոխարեն նախընտրել է «ցեղակրոնություն» եզրը[6]:

Նպատակները և գաղափարախոսությունը

Ցեղակրոնությունը կառուցված է հետևյալ տրամաբանական հաջորդականությամբ[7].

«Ես ճանաչում եմ իմ ցեղը, ես հավատում եմ իմ ցեղին, ես պաշտում եմ իմ ցեղը, ես ցեղակրոն եմ»:

Ցեղակրոնությունը սկսվում է ցեղի ճանաչումով՝ ցեղի պատմության, մշակույթի, կենցաղի, նրա արժեքների ու արժանիքների, նրա ներկայի և ձգտումների, ճանաչումը համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ հայ ցեղի բերած պատկառելի ավանդի ճանաչումն է: Ցեղաճանաչությունը նաև հայ ցեղի թերությունների ճանաչումն է և ցեղակրոնությունը՝ ցեղային վերաշինության փորձ է կատարում: Ցեղակրոնությունը անհատի ինքնաճանաչումը բխեցնում է ցեղաճանաչումից, քանի որ ինքն իրեն ճանաչելու համար մարդը նախ պետք է ճանաչի իրեն ծնող հավաքականությունը, այսինքն՝ ցեղը, որի ընդհանրական հատկանիշները պայմանավորում են տվյալ մարդու անհատական կերտվածքը[6]:

Ցեղի ճանաչումից է բխում ցեղահավատությունը, այսինքն՝ հավատը հայ ցեղի ուժի, հանճարի, նրա կամքի և կարողությունների, նրա ապագայի և հավիտենականության նկատմամբ[6]:

Հավատալ ցեղին նշանակում է ունկնդիր լինել նրա ձայնին, հաղորդակցվել նրա հետ, հաղորդակից լինել նրա ուժին և հանճարին, նրա ցավին ու հրճվանքին, դժբախտություններին ու մեծագործություններին, այսինքն՝ լինել ցեղահաղորդ: Ցեղահաղորդությունը վտանգի պահին ցեղի ձայնը, մռնչոցը լսելու ու դրան հետևելու կամքն է: Հաղորդակից լինել ցեղին նաև նշանակում է նրանով որոշել սեփական երջանկությունն ու ազատությունը[6]:

Ցեղակրոնության երկու սկզբունքը

Ցեղակրոնության հիմքում ընկած են երկու հիմնարար սկզբունքներ[6].

  • 1. մեր դժբախտությունների համար մեղավոր ենք նախ և առաջ մենք,
  • 2. մեզ պետք եղած ուժը փնտրենք մեր մեջ:

Ցեղակրոնության հավատամքը

Հիմնական հոդված՝ Ցեղակրոնության հավատամքը

Նժդեհը ցեղակրոնության հավատամքը ներկայացրել է իր «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը» գրքում, որտեղ նա բերել էր 27 կետ[8]: «Ցեղակրոն Ուխտեր»-ին անդամակցում էին ցեղակրոնության հավատամքը ընդունող երկսեռ հայորդիներ:

  • Ա. Ես ցեղակրոն եմ - և ահա երդվում եմ Վահագնի աջի վրա երբեք չմեղանչել ուխտիս դեմ - ապրել, գործել և մեռնել, որպես ցեղամարդ:
  • Բ. Ինձ համար անհատականության և ազատության ամենաբարձր արարքը - դա հնազանդվելն է ցեղիս:
  • Գ. Ես ցեղաճանաչ եմ, և ահա՝ գիտեմ, թե մեծ է իմ ցեղը, թե իմ ցեղն ավելին է տվել մարդկության, քան ստացել է նրանից. գիտեմ, որ հայոց նորագույն հեղափոխությունը վերջին գործը չէ իմ ցեղի էության. գիտեմ, թե ի՞նչ բաների ատակ է իմ ցեղը:
  • Դ. Ես ցեղահավատ եմ և ահա պաշտում եմ և մի այլ աստվածություն - ցեղիս արյունը, որի անարատության մեջ է իմ ցեղի ապագան:
  • Ե. Ես ցեղահաղորդ եմ և ահա զգում եմ, որ իմ անձը ավելի իմ գերագույն ծնողին - իմ ցեղին է պատկանում, քան իմ անմիջական ծնողներին:
  • Զ. Իմ ժողովրդի քաղաքական ճակատագրով զբաղվելու պարտականությունը ունեմ ես և ահա պայքարում եմ մի մեծ ճակատագրի համար, որին արժանի է իմ ցեղը:
  • Է. Ցեղակրոն եմ, ասել՝ ուր էլ որ լինեմ, ընկերային ինչ դիրք էլ որ ունենամ, ես խանդավառորեն կմնամ հպատակն ու մարտիկն իմ ցեղի:
  • Ը. Հայաստանից դուրս, սփյուռքի մեջ, ինչ վիճակում էլ որ լինեմ՝ մեծահարուստ, բարեկեցիկ թե օրավարձով աշխատող բանվոր՝ անդարձ պանդխտություն չեմ համար տարագրի կյանքս: Չե՛, վերադարձ կա:
  • Թ. Կդավանեմ, որ իմ սերունդը ավելի մեծ պարտականություն ունի, քան ուներ անցնող ազատագրական սերունդը: Պարտականության մեջ՝ ցեղակրոնի իմ բաժինը - առյուծի բաժինն է, ամենամե՛ծը:
  • Ժ. Ցեղակրոնը, որի նշանաբանն է - ավելի, է՛լ ավելի զորություն - պաշտամունք ունի իր ցեղի մարտական ուժի հանդեպ:
  • ԺԱ. Զոհապաշտ եմ ես և ահա երկյուղածորեն կոգեկոչեմ նրանց, որոնց պաշտամունքը հավիտենական է, որոնք առյուծածին իրենց արիւոյթան մեջ, աստվածացան իրեն հոյակապ նվիրումով - որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար:
  • ԺԲ. Ցեղակրոնն էլ է ձգտում երջանկության - տեսնել թե ինչպես աճում է իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդարձակվում է Հայաստանը:
  • ԺԳ. Ցեղով է ապրում, ստեղծագործում և հավերժանում ժողովուրդը: Մարդկային մշակույթի գործում զորութենական ուժ է ցեղայնությունը: Արդ, թե ինչու ցեղային անհատականության եղծումը ցեղակրոնը համարում է ոճիր՝ ուղղված մարդկության և, ի մասնավորի, իր ժողովրդի դեմ:
  • ԺԴ. Ցեղակրոնը խորշում է այն բոլոր վարդապետություններից և հոսանքներից, որոնք միտում են մեր նորահաս սերունդը հեռու պահել ցեղի կազդուրիչ ստինքէն - կաթէն:
Նա խորշում է հայ իրականության մեջ զեռացող այն բոլոր ուժերին, որոնք թեպետև հասարակական դիրքով հակոտնեայ, բայց ընդհանուր հոգեբանությամբ միացած ճակատ է հարդարած մեր լուսավոր ազգայնականության դեմ:
Ավելի՛ պարզ: Ազգայնականության երկու ձևերից - ազգայնական անհատապաշտություն և եսապաշտություն - ցեղակրոնը ողջունում է առաջինը, որն այլ բան չէ, եթե ոչ ազգ-անհատի արդար և արգասավոր ձգտումը՝ հավատարիմ մնալ իր ցեղի ոգուն, կատարելագործել իր պատմական տիպը և պաշտպանել իր հավաքական անձի ազատությունը:
Ցեղակրոնի այդ ձգտումը լիովին համապատասխանում է համամարդկային բարոյականի և առաջադիմության բարձր սկզբունքներին:
  • ԺԵ. Մե՛ծ է ցեղակրոնի իմ թշնամանքը, ինչպես մե՛ծ է իմ պաշտպամունքը: Ցեղիս թշնամիր են թուրքը, բոլշևիկը և սրանց հայադավ գործակալները ամեն անվան և ծպտումի տակ, որոնց վճռաբար կհամարեմ իմ զորութենական ցեղապաշտությունը:
– Ինձ համար գոյություն ունի հարցերի հարցը՝ հապա բախտահաս թո՞ւրքը:
– Ես խորշում եմ բոլշևիզմից, որովհետև հակամարդկային է: Երիցաս ատում եմ դա, որովհետև հակահայ է՝ թուրքի չափ, որովհետև թուրքի հետ զինակցած մտավ Հայաստան, որովհետև նրանից ցայսօր օգտվեց ցաղիս գերեզմանափորը - թուրքը, միա՛յն թուրքը:
Ցեղադրուժ բոլշևիզմը իր շինական հրաժարիմնք ունի.
Ես՝ իմ վճռական այո՛ն ցեղիս.
Նա իր թուղթը անզոր եղիցի՛ն ունի.
Ես՝ իմ հանապազորյա ազատագրական աշխատանքը ցեղիս համար:
Զգալիորեն բացասական է բոլշևիզմը և դիմազուրկ՝ հոգեպես:
Ցեղակրոնը մարդկության ներկայանում է ցեղադրոշմ ճակատով:
  • ԺԶ. Պարտողականություն, կրավորական տառապանք, սարսափի հոգեբանություն, լալկանություն, մտքի անիշխանականություն, կրոնական անդենականություն, դասակարգային և հարևանական եսականություն - այդ ամենից խորշելով խորշում է ցեղակրոնը:
  • ԺԷ. Ցեղակրոն եմ, ասել՝ պարտիմ, կամիմ, կարող եմ գերազանցել և պե՛տք է գերազանցեմ ցեղիս թշնամիներին - նա՛խ թուրքին:
  • ԺԸ. Ուժապաշտ՝ տկարություն ու նահանջ չի ճանաչում ցեղակրոնը: Նրա մոտ կենդանի է ծարավը՝ ուժի, քաղցրությունը՝ զոհաբերության և ճիգը՝ ցեղի ուժերի կենտրոնացման:
Արտաշեսյան իր նախնիների մեծության հետամուտ՝ նա պատկառում է իր ցեղին և աշխատում ամենուրեք արժանավորապես ներկայացնել դա:
  • ԺԹ. Նրա համար նվիրական է հայոց նորագույն քաղաքական գոյառության օրը - մայիսի 28-ը - և այն խորհրդանշող սրբազան Եռագույնը, որը է՝ սրբություն, քաղաքական դա՛տ և վախճանաբանությո՛ւն միաժամանակ:
  • Ի. Հայ մարդու հետ ցեղակրոնը խոսում է հայերեն, որովհետև գիտակցում է, թե լեզվի արագացումն է ժողովուրդների հոգևոր մահը:
  • ԻԱ. Ինքնամսխումի մեջ ազատ չէ՛ ցեղակրոնը:
Քաջառողջ լինելու իրավունք և պարտականություն ունի նա, որի ձեռքին է գալիք սերունդների ճակատագիրը:
  • ԻԲ. Նրա համար նախասիրելի են ա՛յն գիտությունները, արվեստները և արհեստները, որոնք կարելի է ծառայեցնել իր ցեղի հզորության և հաղթանակին: Ցեղակրոնը՝ մարտիկ է կամ պատրաստվում է դառնալ այդպիսին:
  • ԻԳ. Անձնական կամքի մշակությամբ՝ ցեղակրոնը սատարում է հայ ոգու հսկայացմանը:
Ցեղի կամքի աստվածացումը - ահա՛ թե ինչի է ձգտում նա:
Այդ անմեռ կամքին ահա՛, որ չմեռավ դաժան դարերի հարվածների տակ և չթողեց որ հայության մեջ Մամիկոնյանների ռազմաշունչ ոգին մեռնի, ցեղակրոնն ասում է վճռաբար՝ այո՛ և ամե՛ն:

Ցեղակրոնությունն ու անհատը

Ցեղակրոնությունը անհատից պահանջում է անխախտ միություն իր ցեղի հետ՝ վերջինիս ճանաչելով որպես գերագույն ծնող: Այս առումով, ցեղակրոնությունը ընտանիքը դիտում է որպես միջոց՝ ցեղի հզորացման համար և գտնում, թե ընտանիքի զավակներն ավելի պատկանում են ցեղին՝ գերագույն ծնողին, քան անմիջական ծնողներին[6]:

Ցեղակրոնությունը ցեղի հավաքական բախտավորությամբ է պայմանավորում անհատի բաղձալի երջանկությունը, որն է՝ «տեսնել թե ինչպե՛ս է աճում և իր ժողովրդի զորությունը և արդարորեն ընդհարձակվում է Հայաստանը»[8]:

Ըստ ցեղակրոնության, անհատի ազատության և նրա՝ որպես անհատականության ինքնադրսևորումի մեծագույն չափը, «ամենաբարձր արարքը»՝ հնազանդվելն է ցեղին: Այլ խոսքով, անհատն ազատ է այնքանով, որքանով չի հակադրվում ցեղի շահերին և չի վնասում նրա բարոյականը և նրա ինքնադրսևորումը պետք չէ վերածվի ցեղամերժ եսականության[6]:

Որպես ցեղի ապագայի նկատմամբ հավատ սերմանող բարոյախոսություն, ցեղակրոնությունը չի քարոզում անզոր ճակատագրապաշտություն, այլ պարտավորեցնում է՝ պայքարով կերտել այն մե՛ծ ճակատագիրը, որին արժանի է ցեղը[6]:

Ցեղակրոնությունը անիմաստ է համարում ցեղի նկատմամբ հավատը, ցեղապաշտությունը, ցեղային հպարտությունը, եթե այդ ամենը վերացական են, դատարկախոսություն ու չեն դրսևորվում իրական կյանքում և անհատական վարքում: Ճանաչելով ցեղի արժեքներն ու բարոյականը, անհրաժեշտ է նաև կրե՛լ դրանք, ապրե՛լ դրանցով՝ ապահովելով մտքի, խոսքի և գործի ներդաշնակությունը: Իսկ ապրել ցեղի ձգտումներով, նրա արժեքներով ու բարոյականով, դրան կենսաձև դարձնել կնշանակի կրել անհատի մեջ ցեղը, այսինքն լինել ցեղակիր-ցեղակրոն[6]:

Հայության երեք տեսակները ըստ ցեղակրոնության

Ցեղակրոնությունը հայությունը բաժանում է զգայա-գիտակցական երեք մասերի՝ ազգային-ցեղային (ցեղը), տատանվող կամ չկողմնորոշված (ժողովուրդը) և ամբոխացած, հակազգային (տականքը): Արդի հայությունը, ըստ ցեղակրոնության, գերազանցորեն հանդես է գալիս որպես հայ ժողովուրդ, այսինքն՝ հայկական որևէ հատկանիշ ունեցող մարդկանց ժողովածու: Հայության շատ փոքր մասն է, որ իր զգայա-գիտակցական մակարդակով ու կենսաձևով նկատվում է որպես հայ ցեղ (ազգ): Հայության մի հատվածն էլ կազմում է տականքը[6]: Ցեղամարդու գաղափարատիպ տեսակն է ցեղակրոնը:

Ցեղակրոնը

Ցեղակրոնը ցեղամարդ հայի գաղափարատիպ տեսակն է: Ցեղակրոնը չի՛ սարսափում միջավայրի այլասերիչ ազդեցությունից, քանզի գիտի, որ այն անզոր կլինի ուծացնել, եթե նա ապրում է ցեղորեն: Ցեղակրոնը ատում է վախկոտություն: Պատահական չէ, որ Ցեղակրոն Ուխտերում խստիվ արգելված էր «մի՛ վախնար» խոսքը, քանզի ցեղակրոնի հասկացողությամբ վախենալ մեկի համար կնշանակի անպատվել նրան[7]:

Ցեղակրոնը թշնամի է ճանաչում թուրքին, բոլշևիկին և դրանց հայադավ գործակալներին: Նա ժխտում է բոլոր այն հոսանքներից, կրոններից ու վարդապետություններից, որոնք ժխտելով ազգերի անհրաժեշտությունը[6]:

Ցեղակրոնը ցեղի և հայրենիքի համար մեռնելու բացարձակ կամք ունի: Նրա համար սրբազան են հայրենիքի անկախության գաղափարը և այն խորհրդանշող նվիրական Եռագույնը: Ցեղակրոնը գիտի, որ Հայրենիքի իրական անկախությունը արյամբ և զոհաբերությամբ են նվաճվում[6]:

Ցեղակրոնը իր ցեղակցի հետ ընտանիք կազմելու և սերունդ տալու պարտավորություն ունի, քանզի գիտի, որ սերնդատվությամբ է ապահովվում ցեղի շարունակությունը: Ցեղակրոնը որևէ գիտության, արվեստի կամ արհեստի մշակ չէ, այլ դրանք իր ցեղին ծառայեցնելու ձգտող անխոնջ մարտիկ[6]:

Ցեղակրոնը հնազանդ է ցեղին, որին սիրում է իր կյանքից ավելի: Ցեղի կա՛մքը - ահա նրա գերագույն հրամայողը, դա ցեղի հաղթանակելու ու հարատևելու կամքն է[6]:

«Քիչ է խոսում ցեղակրոնը, որովհետև գործնաշատ է», նա դատարկախոս չէ՛ և խոսում է միայն «ուսանելու և ուսուցանելու համար, իսկ ուսանում և ուսուցանում է գործելու համար»[7]: Ցեղակրոնը քարոզիչ է: Ցեղակրոնը քարոզչության հիմնական նպատակը նոր ուխտակից գտնելն է: Նրա քարոզչությունը առավելապես անձնական օրինակի քարոզչություն է[7]:

  • 1. Ցեղամարդը (ցեղը)

Ցեղը հայության ընտրանին է՛ սերուցքը, որի գերնպատակն է՝ իր տեսակի հավիտենականացումը Հայրենիքում: Նա՛ է իր մեջ կրում հայկականություն և այն փոխանցում սերունդներին: Ցեղի համար՝ անփոխարինելի՝ է Հայրենիքը, նրա անկախությունը՝ թթվածնի պես անհրաժեշտ: Ցեղն է մարտնչում ու նահատակվում՝ հայության պատիվը փրկելիս[6]:

  • 2. Ժողովուրդը

Ժողովուրդը հայության չկողմնորոշված, տատանվող մասն է: Այն ամբոխամետ է, եթե ավելի տականքի ձայնն է լսում, քան՝ Ցեղի: Ժողովուրդն է ապրում է առօրյայով, ցեղը՝ հավիտենականով, նա՝ օրվա մտածոմներով, սա՝ անցյալի հիշողությամբ, ապագայի հաստատուն հավատով և օրվա հարատև պայքարով միաժամանա՛կ:

Ժողովուրդն առաջնորդվում է հատվածական, ցեղը՝ համահայկական շահերով: Ժողովուրդը դասակարգերի, դավանանքների ու կուսակցությունների խառնամբոխ է, իսկ ցեղի մեջ չկա՛ն տիրող և հպատակ դասակարգեր, կրոնական հարանվանություններ, քաղաքական ուղղություններ, այլ կա՛ն միայն հայեր:

Ժողովուրդն արդարություն և ապրելու իրավունք աղերսող է, ցեղը՝ դրան նվաճող և հաստատող: Ժողովուրդը կարող է հարմարվել իր անփառունակ վիճակին, իսկ ցեղը չի՛ հանդուրժում ստրուկի շղթաները, նրա համար սրբագրելի են աշխարհի հայավնաս վճիռները: Վտանգի պահերին՝ ժողովուրդը մատնվում է խառնաշփոթի ու խուճապի, իսկ ցեղը բնազդորեն գտնում է ելքը: Նա ընդունակ չէ՛ կանխատեսելու վտանգը, իսկ ցեղը՝ նախազգում է այն:

Ժողովուրդը մեծարում է միջակություններին, ցեղը՝ միայն իր հանճարներին: «Ժողովուրդը դպիրներ է ծնում, իսկ ցեղը՝ մարգարեներ»[2]:

Ժողովուրդը արժեքներ պահել ու հերոսներ գնահատել չգիտի. այսօր մեկին հերոս է դարձնում, վաղը՝ ոտնատակ անում կամ երեկվա սրբությունները, ամբոխային կուրությամբ, այսօր ոչնչացնում: Ցեղն իր արժեքների հավիտենական կրողն է, իր սուրբ մեռելների պաշտամունքը հավերժացնողը:

Ժողովուրդը տառապում է անլիարժեքության բարդույթով, իսկ ցեղը համակ է հպարտանքի զգացումով և լի՝ վճռականությամբ: «Ժողովուրդն ընդունում է օտար մշակույթն ապազգայնանալով, ցեղը՝ ազգայնացնում է իր ընդունածը»[2]:

Եվ որքան հայության մեջ բարձր է ցեղի տեսակարար կշիռը, այնքան նա ապրում է ցեղորեն, այնքանով հզոր ու կենսունակ է նա՝ որպես ազգ: Իսկ ցեղի տեսակարար կշիռը պիտի բարձրացվի ժողովրդի հաշվին՝ նրան դարձի բերելով, դեպի ցեղը կողմնորոշելով: Եվ այդպիսով ցեղակրոնության գերխնդիրը հայ ժողովուրդ ցեղայնացնելն է[9]:

  • 3. Տականքը

Տականքը հայության ազգուրաց տարրն է, ցեղի ներքին թշնամին՝ լծված արտաքին թշնամու ռազմակառքին- անդիմագիծ՝ որպես հայ և զզվելի՝ որպես մարդ. հայության հանդեպ ո՛չ մի պարտականություններ չունեցող, բայց մշտապես իրավունքներից ճամարտկող: Նա ազգային պատկանելիություն չունի և եթե խոսում է հայերեն, ապա միայն այն պատճառով, որ հաղորդակցվելու այլ ձև դեռ չի գտել: Նյութակրն՝ որի համար գերագույն արժեքը դրամն է: Տականքը հայրենիք չի՛ ճանաչում: Այդ շերտին Հայկ Ասատրյանը անվանել է «ցեղանեն շեյթան»[10]: Դա հայության ազգորեն մեռած տարրն է, մեկընդմիշտ ամբոխացած:

Ցեղակրոնի պաշտամունքներ

Ցեղակրոնությունը գերագույն սրբություն է ճանաչում և հռչակում Ցեղին[8]: Ցեղակրոնության էական մասն է կազմում ցեղապաշտությունը. պաշտամունքը ցեղի որակների, արժեքների ու սրբությունների: Գոյություն ունի 7 պաշտամունք:

  • 1. Հայրենապաշտություն

Հայրենապաշտությունը նվիրական պաշտամունքն է այն հողի, որի վրա բնականորեն առաջացել է Հայ ցեղը, որի վրա նա կերտել է իր պատմությունը և ստեղծել իր մշակույթը, որում ամփոփված են իր զավակների աճյունները և որի սիրո ու ազատության համար զոհաբերվել են մեր մեծ մեռելները:

  • 2. Արյան պաշտամունք

Ցեղակրոնության մեջ Ցեղի արյունը աստվածություն է, քանզի սրանով է նաև պայմանավորված Ցեղի հոգեմարմնական կերտվածքը: Ցեղակրոնությունը քարոզում է պաշտամունք Ցեղի արյան նկատմամբ, որի անարատության մեջ է տեսնում մեր ցեղի ապագան:

  • 3. Լեզվի պաշտամունք

Լեզվի հարցում Ցեղակրոնությունն անզիջում է. նա հայից պահանջում է՝ հայ մարդու հետ խոսել հայերեն, հիշեցնելով, թե լեզվի մահը արագացնում է ժողովուրդների հոգևոր մահը: Այդ մտահոգությամբ՝ նա պահանջում է պաշտամունք դեպի մայրենի լեզուն, որի մաքրությամբ և իմաստավորմամբ է պայմանավորված մեր ցեղի հոգևոր ապագան[11]:

Ցեղակրոնությունն կարևորում է հայերեն բառերի գաղափարային իմաստի, նրանց մշակութային տարողության վերծանումը՝ դրա չգոյությունը համարելով հայ բանասիրության թերին[11]:

  • 4. Զոհապաշտություն

Դա պաշտամունքն է մեր ցեղի սրբազան մեռելների, «որոնք առյուծ ացան իրենց արիության մեջ, աստվածացան իրենց հոյակապ նվիրումի մեջ, որոնք իրենց արյունը շռայլեցին մեր ցեղի գոյությունը և պատիվը հավիտենականացնելու համար»[8]:

  • 5. Նախնիապաշտություն

Ցեղակրոնությունը մեծագույն վատություն է համարում հոգևոր խզումը հին ու նոր սերունդների միջև, որով խախտվում է Ցեղի երեկվա ու վաղվա օրգանական կապը: Նժդեհը գրում է[12].

«նորահաս սերունդը կտրվե՞ց անցնող կամ անցած գնացած սերունդներից՝ նա էապես կտրվում է մինչ այդ գոյություն ունեցող Ցեղի արժեքներից ու սրբություններից... Հին սերունդից կտրվողը դառնում է հոգեպես անհող և անուղի: Էականը հոգեհաղորդակցությունն է սերունդների միջև, որի շնորհիվ վերջինները փոխանցում են Ցեղի հավիտենական բոցը...»
Մամիկոնյանների դրոշը

Հոգեհաղորդակցվել, ըստ Նժդեհի, նշանակում է «պատմական հիշողությամբ վերապրել անցյալ սերունդների կյանքը՝ նրանց ճակատագրին կապելով մերը»[2]: Ցեղակրոնության մեջ հատկապես առկա է խորին ակնածանք դեպի Մամիկոնյան ռազմաշունչ ասպետները: Նժդեհը գրում է[13].

«Ով այս կամ այն չափ ծանոթ է Հայոց պատմությանը, անմիջապես կհասկանա, որ Ցեղակրոն շարժումը, որպես ուխտ, նման է Մամիկոնեից ասպետների Ուխտին: Մամիկոնյանների պես, ցեղակրոնը դավանում է՝ ազգին անշահախնդիր նվիրվածություն և հանուն Հայրենիքի մահը քաջաբար ընդունելու վճռականություն»

Մեծարելով Մամիկոնյանների ռազմունակությունը, Նժդեհը շեշտում է նաև հայի էության մյուս բևեռը՝ Բագրատունյաց մշակութային ոգին, որոնք տեսնում է անհրաժեշտորեն համադրելի[14]:

  • 6. Ուժապաշտություն

Ցեղակրոնությունը քարոզում է ուժի՛ պաշտամունք, քանզի աշխարհը ճանապարհ է տալիս ուժեղներին՝ հոգով, մտքով և բազկով ուժեղներին. հաղթում է ուժեղը և ո՛չ արդարը:

  • 7. Առաջնորդապաշտություն

Ցեղակրոնության մեջ պաշտամունքի է ենթակա նաև Ցեղի ճշմարիտ առաջնորդը, որի աջն է գծում ճակատագիրն ազգերի, որին են պարտական ազգերն իրենց վերելքներն ու անկումները: Եվ Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ հնազանդվելով Ցեղի կամքին՝ գիտենալ հնազանդվել նաև Ցեղի առաջնորդին, որ կրողն ու ուսուցիչն է ցեղային բարոյականի[8]:

Ներցեղային բարոյականը

Ըստ ցեղակրոնության, ազգային միասնության միակ գրավականը ներցեղային բարոյականով առաջնորդվելն է, երբ ազգի անդամները, երկրորդական համարելով կրոնական և քաղաքական իրենց անհատական համոզումները, միավորվում են հայ լինելու հանգամանքով: Այդ եսամերժ բարոյականը յուրաքանչյուր հայից, որին անտարբեր չէ հայության ապագան, պահանջում է մեծագույն զոհողություն՝ հանուն հայ ցեղի և Հայաստանի գալիքի՝ զոհաբերել իր «ես»-ը: Ցեղակրոնությունը, որն ունի ցեղն ամեն բանից վեր դասելու անխախտ սկզբունք, հայության տարանուն հատվածներն ու անհատ հայերին պատվիրում է՝ առջաին հերթին լինե՛լ հայ. մնա՛լ հպատակն ու մարտիկը ցեղի, անկախ կուսակցական կամ կրոնական համոզմունքից, ընկերային դիրքից և աշխարհում գտնվելու վայրից[15]:

Որպես վերկուսակցական ուսմունք, որը հետամուտ է քաղաքական միադավանության, ցեղակրոնությունն անհաշտ է կուսակցամոլության հետ: Նժդեհը վեր կանգնած եսակենտրոն կուսակցականությունից, վստահորեն ավետում էր. «Չկա՛ն կուսակցական նահատակներ ու հերոսներ, կա՛ն ու կմնան ազգային մարտիրոսագրությունը և հերոսականը»[16]:

Ցեղակրոնությունը և կրոնը

Ցեղակրոնությունը կրոն չէ՛: Այն գերազանցապես աշխարհիկ ուսմունք է, «իսկ եթե կրոն է դա, ապա դա կրոնն է ցեղային հպարտության, ուժի և արիության»[7]: Նժդեհը հայ հին հավատքին վերադառնալու կոչ չի անում, քանզի հասկանում է դրա միամտությունն ու հնարավոր վտանգավոր հետևանքները: Այնուհանդերձ, նա չի՛ թաքցնում իր համակրանքը դեպի հայոց հին կրոնը և հայերի հեթանոս անցյալը: Նա գրում է[2].

Այս կամ այն ցեղը մոտավոր ճշտությամբ դիմագծելու համար, նրան պիտի դիտել իր հոգու հայելիի՝ իր կրոնի մեջ... Իր մտա-բարոյական զարգացման չափով, ցեղն իր կրոնի մեջ դնում է իր հոգեբանական գծերը, իր աշխարհզգացությունը, իր բնազանցական էությունը: Հայը լինելիական է, հաստատում է հայոց հեթանոս կրոնը: Լինելիակա՛ն է հայը - ահա՛, ակն ու աղբյուրը մեր մեծ Հույսի և Զորույթի:

Նժդեհը հիացմունքով է խոսում «նախաքրիստոնեական հայու անգերազանցելի մարդկայնության և բարձրորեն ասպետական ոգու մասին»: «Վահագնա-Անահտական Հայաստանում ես տեսնում եմ այնպիսի հոգեգծեր, առաքինություններ, որոնք պիտի բաղձյալ մեր՝ որքան գոռոզ, այնքան հոգեպես աղքատ ու տմարդի դարաշրջանին»[17]:

Նժդեհը հակաքրիստոնյա կամ հեթանոս չէ, բայց նաև Քրիստոսի ուսմունքի մոլեռանդ պաշտպանը չէ: Հայերին նա համարում է «զոհը քրիստոնեական բարոյախոսության, որ շարունակվում է մնալ որպես ներկ և շպար, որպես քող և դիմակ ուժեղների հոգու համար»[18][19]: Նա հարգում է Քրիստոսին՝ իբրև գաղափարի հերոս, իբրև Աստվածամարդ, սակայն համարում է նրան ցնորապաշտ, իսկ նրա խոսքը՝ վսեմ, բայց թյուրըմբռնման ագվելի շուտ՝ տառացի ընկալման դեպքում՝ վտանգավոր: Նժդեհը, որպես ցեղակրոնության հիմնադիր, գրում էր[20].

Քրիստոսը սիրում էր, որովհետև ուժեղ էր, նա սիրում էր, որովհետև սիրելու և ներելու չափ հզոր էր... Նա զոհաբերեց, որովհետև գաղափարի հերոս էր: Միայն արին, քաջը, միայն հերոսը կարող է զոհաբերել:

Ինչպես նաև[21].

Վերացնելով մահվան ու կյանքի միջև գոյություն ունեցող անջրպետը, Նազովրեցին ժխտեց մահը, որով և հանդիսացավ հավիտենական սերմնացմանը ոգու հսկաների՝ սրբերի, նահատակների, հերոսների:

Ուշագրավ է քրիստոնյայի՝ նժդեհյան, այսինքն ցեղակրոնյան ըմբռնումը, որը. «քրիստոնյան նա՛ չէ, ով քրիստոնեական վարդապետությոան տարերքը սխալ է հասկացել, ընկել նախապաշարումների ցանցի մեջ և տկարացել կորչելու աստիճան, այլ նա՛, ում մեջ մի քիչ քրիստոսություն կա - մի կայծ ամենահզոր Աստվածամարդու հոգուց»[20]:

Ցեղակրոնություն դավանանքը ստորադասում է ազգությանը, նշանաբանելով՝ «Ցեղը ամեն բանե վեր»: Այն պայքար չէ՛ քրիստոնեության կամ Հայ եկեղեցու դեմ և պահանջ չի՛ դնում կրոնափոխության, այլ՝ հիշեցնում է միայն, որ հին աստվածները վկաներն են մեր ծննդի և մարմնավորողը՝ մեր ցեղային որակների: Արմենակ Բարսեղյանը իր «Ցեղակրոն շարժումը» գրքում հետևյալ կերպ է մեկնաբանում ցեղակրոնության մոտեցումը հին հայկական կրոնին. «ցեղային ձգտումներու լավագույն մեկ արտահայտությունն է մեր հեթանոսական կրոնը, որ մեզի կներկայանա իբրև ցեղային արժեքներու խտացում մը»[22]:

Ցեղակրոնությունը ձգտում է վերականգնել խաթարված հայկական ցեղային ինքնատիպությունը: Ինչպես գրում է Մուշեղ Լալայանը[6], դա ո՛չ թե Հայկի նետ ու աղեղով, այլ Հայկյան ոգո՛վ կռվելու պատգամն է: Միաժամանակ, նա չի՛ քարոզում անցյալից հրաժարում կամ ապագայի անգործ սպասում: Ցեղակրոնությունը հետադարձ հայացք է դեպի հայկական արմատները, և, այդ արմատների հզորությունից ներշնչված վստահ ու հաստատուն կեցվածք ապագային նկատմամբ[2]:

Վահագնապաշտություն

Վահագն Վիշապաքաղը որպես պատերազմի, քաջության և հաղթանակի գերագույն դիցը հին հայերի մոտ

Ցեղակրոնությունը էական դեր է հատկացնում վահագնապաշտությանը, սակայն որպես հին հայերի արիության խորհրդանիշ, այլ ոչ թե որպես հեթանոսություն[20][23].

Վահագնի հետ պիտի խոսենք հիմա՝ Աստվածը հին արիական հայության: Մի նոր սուրբ գիրք պիտի դրվի մեր ժողովրդի ձեռքը՝ ավետարանը արիների:
Հայ ժողովրդի հավաքական հոգու մեջ հրամայողաբար հարություն պիտի առնի պաշտամունքը մեր հին և հզոր Աստծու: Վահագնի համար տաճարներ պիտի բարձրանան... ամեն տեղ, ուր կապրի հայը՝ ամեն մի հոգու մեջ, քանզի արիությունն է եղել հավիտենական պարտականությունը այն ազգերի, որոնք չեն ուզում մեռնել: «Արիացի՛ր, արիացրո՛ւ». սա՛ պիտի լինի մեր օրվա նշանաբանը: Վահագն՝ Աստված, արիապաշտությունը՝ նոր կրոն, հայ մարդն՝ արի՛, եթե չենք ուզում մեր տեղն արևի տակ մի օր զիջել մեզնից արիներին:

Այնումենայնիվ, ցեղակրոնությունը չի հակադրում Վահագնին և Քրիստոսին կամ հայկականն ու քրիստոնեականը, այլ՝ դրանք խորքում տեսնում է համադրելի. «սկզբից ի վեր հայությունն ու իր քրիստոնեությունը ձուլված են ի մի բնություն[8]»: Եվ միաժամանակ[11].

Աններելի սխալ է կրոնական կրքով բացատրել հայու հավատարմությունը քրիստոնեության հանդեպ: Հայ հոգուն անծանոթ է ֆանատիզմը... Տիրապետող գիտակցությունը հայու մեջ վաղուց է ինչ ազգային է... Նա շատ վաղ հայացրեց քրիստոնեությունը: Հայկականությունն է հայու ճշմարիտ կրոնը:

Վերաբերմունքը Հայ եկեղեցուն

Ցեղակրոնությունը դեմ չե Հայ առաքելական եկեղեցուն, այլ հակառակը՝ իրեն նրա անբաժանելի մասն է համարում, սակայն, ըստ Նժդեհի, Հայ առաքելական եկեղեցին «սխալ է ըմբռնել քրիստոնեական սիրո խորհուրդը և դրա հետևանքով ամբողջ դարեր պատճառ դարձել մեր ժողովրդի անօրինակ ողբերգության»: Ցեղակրոնությունը կոչ է անում ազգայնացնել Հայ եկեղեցին, այն գաղափարապես վերագնահատել և առաջին հերթին վերանայման «ենթարկել քրիստոնեական սիրո իր սխալ ըմբռնումը»: Ինչպես գրում է Նժդեհը[20].

Սխալվել, չարաչար սխալվել է մեր Եկեղեցին՝ տնանկների և սնանկների բարոյականություն քարոզելով: Սրանից հետո սիրո և զոհաբերության ընդունակ արի ժողովրդի մասին պիտի խոսի, եթե ուզում է, որ քրիստոնեության հետքերը մնան Փոքր Ասիայում և Հայաստանում: Ուժեղ և արիական ժողովուրդ, այնպիսին, որ ընդունակ լինի արհամարհել մահը՝ հանուն իր սեփական գոյության: Այսպիսով կապրի ոչ միայն հայությունը, այլև Հայոց եկեղեցին: Ինքնապաշտպանությունը հայ ժողովրդի՝ ահա Հայ եկեղեցու նոր հավատամքը:

Պատմություն

Ստեղծման նախադրյալները

Նժդեհը, Տիգրան Մուրադյանը և «Ցեղակրոն Ուխտեր»-ի երիտասարդ ակտիվիստներ, ԱՄՆ
  • 1. 1930-ականները մի ժամանակաշրջան էր, երբ գաղթահայության մեջ տիրող պարտվողական հոգեվիճակը, ներքին ճակատում մոլեգնող միջկուսակցական պառակտիչ կռիվները և դրանց միացած օտար այլասերիչ միջավայրը մղել էին դրսի հայությանն իր նվաստ վիճակին հնազանդորեն համակերպվելու, սպառնալով դարասկզբի մեր պարտությունը վերջնական դարձնել:
  • 2. Սրանց ավելացել էր նաև հիվանդագին կրոնականությունը. հայկական գաղթօջախներում գործում էին մի շարք ապազգային աղանդներ, որոնք քարոզում էին հրաժարում Հայրենիքի գաղափարից, հեռացում ազգային-հասարակական կյանքից և նվիրում «երկնային հայրենիքին»: Ստեղծված մթնոլորտն անխուսափելիորեն պիտի բերեր գաղթաշխարհի շուրջ մեկ միլիոն հայության փոշիացմանը և պետք էր կանխել զարգացման նման հեռանկարը:
  • 3. Շարժման անհրաժեշտությունը թելադրված էր նաև թուրքերի կողմից տարվող հակահայկական քարոզչությամբ: Դրա համար թուրքերն օգտագործում էին եվրոպացի ծախու հասարակական գործիչների, որոնք հայերին ներկայացնում էին որպես անհայրենասեր, անարի և անմարտունակ, անիշխանական և բարոյականությունից զուրկ թալանիչներ: Հարկավոր էր հակաքարոզչությամբ ու իրական քայլերով ցրել հայության մասին ստեղծվող թյուր պատկերացումները:
  • 4. Բացի այդ, ինչպես գրում է Նժդեհը, «կար Ցեղակրոն շարժման անհրաժեշտությունն ընդգծող մի կարևորագույն հանգամանք ևս. դա մեր հին սերնդի քաղաքական տեղատվությունն էր Թուրքիայի նկատմամբ: Մեր հին կուսակցությունները սկսել էին լքել Հայկական հարցն ու համակերպվել այն մտքի հետ, որ պետք է հրաժարվել Թուրքիայում մնացած հայկական տարածքներից ու մերձենալ թուրքերի հետ: Այդ ուրացումը երիտասարդ սերնդի աչքում մեզ կդարձներ արհամարհելի ժողովուրդ[13]
Անհրաժեշտ էր անհայրենիք գաղթահայության մեջ բորբոքել հայրենատիրության գաղափարը, նրան «հոգևոր ու քաղաքական անտուն-անտիրությունից փրկելով, դարձնել հայրենատեր»[24]:
  • 5. Միաժամանակ ցեղակրոնության շարժումը նպատակ ուներ հոգևոր հուսալի պատվար ստեղծել բոլշևիկյան բարոյազուրկ քարոզչության դեմ, որ բացիլի պես տարածվում էր հայ գաղթօջախներում[6]:

Ցեղակրոնության գաղափարական ակունքները

Ցեղակրոնությունը գաղափարական դատարկության վրա չէր ստեղծվում: Դրան նախորդել էին Ղևոնդ Ալիշանի, Րաֆֆու, Ռափայել Պատկանյանի, Դանիել Վարուժանի, Ավետիս Ահարոնյանի և այլոց ցեղաշունչ գաղափարները: Սակայն նրան տվել էին գաղափարներ, բայց ոչ՝ գաղափարախոսություն: Գարեգին Նժդեհին էր վիճակված, խտացնելով ու ամփոփելով իր մեջ մինչ այդ եղած Հայ ցեղային միտքը, համակարգելովվ ու ամբողջացնելով այն, հիմք դնել ցեղակրոնության ուսմունքի[25]:

Դավիթբեկյան Ուխտերը

Հիմնական հոդված՝ Դավիթբեկյան Ուխտեր

Ցեղակրոնության գաղափարները ծնունդ չառան գաղթաշխարհում, այլ բերվեցին Հայաստանից, որի լեռներում կյանքի կոչվել ու հաջող քննություն էին բռնել դրանք 1919-1921 թվականներին՝ Դավիթբեկյան Ուխտի ձևով: Ինչպես գրում է Նժդեհը[25], «հանձինս մեր Դավիթբեկյան ցեղապահ ուխտերի՝ 1920-ին գործեց ու հաղթանակաեց ցեղակրոնությունը»:

Ցեղակրոնության կազմավորումը (1932-1937)

Տե՛ս նաև՝ Ցեղակրոն Ուխտեր և Խռովք (ամսագիր)
Նժդեհի տունը Սոֆիայում

1932 թվականին Սոֆիայում լույս տեսնող «Խռովք» ամսագրում Գարեգին Նժդեհը «Հոգևոր նորոգության խնդիրներ» խորագրի տակ լույս ընծայեց «Ցեղակրոնությունն իբրև հաղթանակի զորույթ» հիմնադրույթային հոդվածը, որտեղ նա ասում էր[2].

«Եթե ցայսօր մեր ժողովուրդը հարվածներ է միայն ստանում և ողբերգորեն անկարող է հակահարվածել - դրա պատճառն այն է, որ նա չի ապրում ցեղորեն... Ցեղակրոնությո՛ւն - ահա համադարմանը, առանց որի հայությունը կմնա մարդկության քաղաքականապես ամենատնանկ մասը:»

1933 թվականի ամռանը Նժդեհը ՀՅԴ 12-րդ Ընդհանուր ժողովի որոշումով մեկնեց ԱՄՆ, քանի որ այն ժամանակ գաղթահայության ամենամեծ զանգվածն ապրում էր այդ երկրում և որտեղ հայությունն առավել շատ էր ենթակա ձուլման, ուծացումի: Այդ իսկ պատճառով Ցեղակրոն շարժումը սկզբնավորվեց Միացյալ Նահանգներում և այն ծավալելու համար հիմնադրեց Ցեղակրոն Ուխտերը, որոնց «Ծրագիրր-Կանոնագիր»-ի մեջ կազմակերպության ստեղծման նպատակն ամրագրված է. «Ստեղծել ցեղակրոն սերունդ մը, որուն անդամները ապրին և գործեն որպես ցեղի հպատակն ու մարտիկը, ուր որ էլ լինեն և ընկերային ինչ դիրք էլ ունենան...» Մինչև Նժդեհի ԱՄՆ գալը, այնտեղ գործում էին մի շարք երիտասարդական միություններ՝ «Հայորդիք», «Որդիք Հայաստանեայց» և այլն: Իրարից անջատ գործող այս միությունները համախմբելու և մեկ հայտարարի բերելու գործը ստանձնեց Նժդեհը՝ ծավալելով Ցեղակրոն շարժումը, որի գաղափարախոսությունը շարադրեց 1933 թվականի վերջին Բոստոնի «Հայրենիք» օրաթերթում՝ «Ցեղային արթնություն» խորագիրը կրող հոդվածաշարով:

Նժդեհը Ցեղակրոն շարժման համահիմնադիրների հետո Բոստոնում, 1933 թ.

Ցեղակրոն շարժման և դրա ցեղակրոնության գաղափարախոսության համար էական հանդիսացավ ժամանակի գործոնը, քանի որ այդ պահին աշխարհում ազգայնական շարժումների աննախընթաց վերելք էր ընթանում. աշխարհն ազգայնանում էր՝ պարտադրելով նոր բախումներ: Անհրաժեշտ էր սեփական արժեքների վեր հանումով հոգեբանորեն նախապատրաստվել գալիք արհավիրքներին[6]: Շարժումը նպատակ ուներ վերածվել սփյուռքահայ երիտասարդության համահայկական շարժման, իսկ Ցեղակրոն Ուխտերը դարձնել աշխարհի հայ նոր սերնդի ընդհանուր կազմակերպության կորիզը[26]:

Շնորհիվ Նժդեհի կազմակերպական ու քարոզչական անզուգական տաղանդի, Ցեղակրոն շարժումը միանգամից լայն թափ ստացավ: Եվ ինչպես խոստովանում է Ռուբեն Դարբինյանը, «առանց Նժդեհի ներշնչած ոգևորության, առանց անոր մղիչ ուժին, առանց անոր առինքնող անձին հմայիչ ազդեցության, դժվար թե ամերիկահայ մեր նոր սերունդը կարողանար կազմակերպվիլ այնք՛ն կարճ ժամանակի մեջ»[27]: Հենց ցեղակրոնության շնորհիվ էր, որ Ցեղասպանության հոգևոր ճգնաժամը հաղթահարելով ամերիկահայ բազմաթիվ երիտասարդ զանգվածներ սկսեցին չընկճվել իրենց հայ լինելու համար, այլ հակաժակը՝ հպարտանալ[28]:

Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին ներկայացուցչական ժողովը գումարվեց 1933 թվականի հուլիսին, որից հետո, շուրջ մեկ տարի կազմակերպությունը գործեց չեզոք՝ ոչ կուսակցական հողի վրա: 1934 թվականի հունիսին Բոստոնի «Հայրենիք» ակումբի սրահում, Գարեգին Նժդեհի նախագահությամբ բացված Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին Պատգամավորական ժողովը որոշեց մտնել Դաշնակցության դրոշի տակ և այնուհետև կազմակերպությունը կոչել «ՀՅԴ Ցեղակրոն Ուխտեր»[6]:

Ցեղակրոնության հետագա զարգացումը (1937-ից)

Հիմնական հոդված՝ Տարոնականություն

Դաշնակցությունից Գարեգին Նժդեհի և Հայկ Ասատրյանի հեռացումով ցեղակրոն շարժումը սկսեց տեղատվություն ապրել: Ամերիկայի Հ.Յ.Դ. Ցեղակրոն Ուխտերը, որոնք արդեն կուսակցականացվել էին, այլևս չէին կարող հանդես գալ որպես համահայկական հիմք: Ուստի, անհրաժեշտություն կար համագաղութային մի նոր շարժումի[6]:

Միաժամանակ, ցեղակրոնությունը չէր պատասխանում ոգու և արարչագործության հետ կապված մի շարք հարցերի, և կարիք կար տալու դրանց հիմնավորումները: Ցեղակրոնության նկատմամբ անտարբեր կամ անբարյացկամ վերաբերմունք ուներ Հայ առաքելական եկեղեցին, որն ազդեցիկ ուժ էր գաղութահայ կյանքում. թելադրող այս իրականությունը պետք էր հաշվի առնել: Հետևաբար, անհրաժեշտ էր ամբողջացնել ցեղային աշխարհահայեցողությունը, այն միավորիչ դարձնել հայության բոլոր հատվածների, այդ թվում՝ և Հայ առաքելական եկեղեցու համար, քանի որ հույս կար, թե Եկեղեցին կխանդավառվի տարոնականության հովևոր ուսմունքով: Հակառակ դեպքում, ըստ Նժդեհի, «մեռյալ ծիսակատարություններով ու մեռելաթաղով զբաղվող Եկեղեցին վերջ ի վերջո, իր ժողովուրդն ու Աստվածը պիտի թաղի»[29]:

Նոր շարժման նախաձեռնող կորիզը հիմնականում եղավ Բուլղարիայի Ցեղակրոն կազմակերպությունը՝ ի դեմս Գարեգին Նժդեհի, Հայկ Ասատրյանի և Ներսես Աստվածատուրյանի, որոնք 1937 թվականից Պլովդիվում հրատարակում էին «Ռազմիկ» թերթը, որի էջերում էլ այդ թվականին սկսեցին լույս տեսնել առանձին հրապարակումներ տարոնականության գաղափարախոսության վերաբերյալ[6]:

Ի վերջո, 1938 թվականի ապրիլին Սոֆիայում Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միությունը սկսեց լույս ընծայել «Տարոնի Արծիվ» ամսաթերթը՝ Հայկ Ասատրյանի խմբագրությամբ (պատասխանատու տնօրենն էր Ներսես Աստվածատուրյանը), որով սկիզբ դրվեց տարոնական շարժման[6]:


Ցեղակրոնությունը և Հայկական հարցը

Հիմնական հոդված՝ Հայկական հարց
Հայերի տարածվածությունը հայ ժողովրդի հայրենիք Հայկական լեռնաշխարհում

Ցեղակրոն Ուխտերի առաջին Ծրագիր-Կանոնագիրի տիտղոսաթերթը զարդարում էր «Լոզա՞նը - ո՛չ, երբե՛ք» կարգախոսը: Ցեղակրոնների համար՝ Հայկական հարցը չէր վերջանում Լոզանի թուրքանպաստ պայմանագրով, և դրանք շարունակում էին մնալ Թուրքիայի պարտատերերը: Համոզված լինելով, որ հայկական հողերի վերանվաճումը հնարավոր է միայն սեփական արյամբ, քանզի միայն հայ զինվորի արիությամբ ու հայրենապաշտությամբ գծված Հայաստանի սահմանները կարող են լինել կայուն և արիական, Գարեգին Նժդեհը գրում էր[30].

Մի ժողովրդի հայրենի հողը չի՛ կարող ուրիշի մնայուն Հայրենիքը դառնալ... Մնայուն Արդարությոան Օրնեքի ուժով՝ բռնագրավված երկրամասերը միշտ էլ, վաղ թե ուշ, անցնում են իրենց պատմական տերերի ձեռքը՝ պայմանով, որ այդ վերջինի մեջ ժամանակը տկարացրած չլինի սերը, կարոտն ու պաշտամունքը դեպի Հայրենի Երկիրը:

Ցեղակրոնությունը, այդպիսով, հայրենատեր դառնալու կամք է, դա տարագիր հայի, մեծահարուստ թե օրավարձով աշխատող բանվոր, դեպի Երկիր դարձի սրբազան ուխտն է: Այն նաև վրեժխնդրության պարտավորություն է, թուրքին չներելու պատգամ և, ըստ այդմ, վրիժակների դարբնոց, ուր «ամեն մի հայ զոհի փոխարեն աշխարհ կգան երկու նոր վրիժակներ»[4]: Ցեղակրոնությունը պահանջում է՝ աններում վրե՛ժ թուրքից, անողոք դատաստա՛ն այդ արնապարտ ցեղի նկատմամաբ, որ սպանիչ հանդիսացավ հայության կեսի: Այդ թշնամանքն այլևՍ պատմական չէ, այլ՝ կենսաբանական[4]:

Ցեղակրոնությունը և օտար ցեղապաշտությունները

Ֆաշիզմ և նացիզմ

Հիմնական հոդվածներ՝ Ֆաշիզմ և Նացիզմ

Հաճախ, միամիտ կամ միտումնավոր կերպով, ցեղակրոնությունը որակվում է որպես փոխառյալ ֆաշիզմ կամ նացիզմ: Երբ 1933 թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովում Գարեգին Նժդեհին հարցրին՝ արդյոք իր քարոզածը ֆաշի՞զմ է, թե՞ նացիզմ, նա պատասխանեց.

Իմ քարոզածը այդ վարդապետությունների ոչ մեկն է. ես կփափագիմ ի հայտ բերել մեր պատմական հին հերոսությունները և հայ մշակույթի ծալքերը, որոնք փոշիներու տակ մնացած են:

Ինչպես գրում է Նժդեհը, ֆաշիզմը ազգայնականության իտալական դրսևորումն է, իսկ նացիզմը՝ գերմանական: Երբ Նժդեհի ուխտյալների արշավների ժամանակ սև պատանքներ էին կրում («պատանակրաց» արշավանքներ) և ցեղային առյուծացման ու հպարտության դասեր առնում, Բենիտո Մուսոլինին դեռ նոր էր նախաձեռնում սև շապիկավորների իր շարժումը:

Գերազանցորեն հայկական է ցեղակրոնության գաղափարը: Այդ շարժումը կաղապարված է մեր ցեղի էության վրա: Դեռ խոսք չկար ֆաշիզմի և հիտլերականության մասին, երբ ցեղակրոնության գաղափարը 1919-ին ոտքի էր հանել մեր Դավիթբեկյան Ուխտերը Սյունյաց աշխարհում:

Տարբերությունը ցեղակրոնության ու նացիզմի մեջ նրանում է, որ երկրորդ դեպքում արիական ցեղը հռչակվում է միակ մշակութաստեղծ ռասա, իսկ մնացած ազգերին՝ իբրև ստորադաս տեսակներ: Ցեղակրոնությունը զերծ է ընտրյալության կամ բացառության քարոզներից: Նացիզմը, այսպես կոչված «կենսական տարածքների» անհրաժեշտությամբ, փորձում է ծավալապաշտությունը, որը, անբնականորեն, դուրս է գալիս նաև հայրենիքի սահմաններից: Ցեղակրոնությունը խնդիր է դնում մեր բո՛ւն հայրենիքի՝ Հայկական լեռնաշխարհի վերատիրումը: Նացիզմը հրեաներին դիտում է իբրև մարդկության չարիք, մշակութակործան տեսակ, և հակահրեականությունը նրա ուսմունքի մեջ գրավում է առանցքային տեղ: Ցեղակրոնության մեջ այն իսպառ բացակայում: Նա ցեղի թշնամի է հռչակում թուրքին, քանզի վերջինս հայության մի մասի ոչնչացմամբ, տիրել է Հայաստանի մեծ մասին:

Սիոնականություն

Հիմնական հոդված՝ Սիոնականություն

Համաստեղը պնդում է, թե ցեղակրոնության «ցեղային ըմբռնումն ու ներշնչումը առավելապես հրեա ժողովուրդեն կուգար»[31]: Ըստ Մուշեղ Լալայանի, ով համաձայն չէ այդ կարծիքի հետ, «թեև Նժդեհը հարգալից էր արտահայտվում սիոնականության (ինչպես այլ հայրենատիրական, ազգայնական շարժումների) մասին, սակայն միանշանակ պնդում ենք, որ նրա ներշնչման աղբյուրը հայ ցեղշն է՝ իր ողբերգականով ու հերոսականով», որպես ապացույց բերելով Նժդեհի հետևևյալ խոսքերը[13].

Ցեղակրոն շարժումը ո՛չ մի ընդհանու բան չունի և չէ՛ր էլ կարող ունենալ օտար վարդապետությունների հետ, քանզի նա, նախ և առաջ, բարեփոխիչ շարժում-վերածնունդ է, որը հնարավոր է միայն սեփակա՛ն, այլ ոչ փոխառնված արժեքներով:

Ցեղակրոնությունը և Ֆրիդրիխ Նիցշեի ուսմունքը

Հաճախ պնդվում է, թե իբր ցեղակրոնությունը ձևավորվել է Ֆրիդրիխ Նիցշեի ազդեցությամբ: Իրոք, ցեղակրոնության ուժապաշտ քարոզները, վճռակային ոճը ունեն որոշ նմանություններ Նիցշեի իմաստասիրության հետ, սակայն կան աշխարհընկալման և բարոյախոսության սկզբունքային տարբերություններ: Օրինակ, Նիցշեի փիլիսոփայության առանցը անհատ-գերմարդն է, որը հանդես է գալիս իբրև նպատակ, իսկ ցեղակրոնության հիմքը ցեղն է և ցեղամարդը միջոց է ցեղի համար: Նիցշեն հակաքրիստոնյա է, մերժում է որևէ զիջում քրիստոնեության և չի ընդունում որևէ բարեփոխում նրանում, իսկ ցեղակրոնությունը քրիստոնեամերժ չէ և խնդիր է դնում միայն Հայ եկեղեցու ազգայնացման: Նիցշեն նաև Աստվածաներժ է, իսկ ցեղակրոնությունը ընդունում է Աստծո գոյությունը[6]:

Վերաբերմունքը ցեղակրոնությանը

Քննադատություն

Մարտկոցականություն

Հիմնական հոդված՝ Մարտկոցականություն

Մարտկոցական շարժումը բացասաբար էր վերաբերվում ցեղակրոնության գաղափարախոսությանը և Գարեգին Նժդեհին: Մասնավորեպս, երբ Նժդեհը և Կոպեռնիկ Թոնդրակյանը 1933 թվականին Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովդի որոշուոմվ մեկնեցին ԱՄՆ, «Մարտկոցը» խոստացավ իր շարքայիններին պարզել այդ երկուսի «խաբեբական գարշելի դերը»[32], որն, իհարկե, այդպես էլ չպարզվեց: Իսկ Մ. Երիցյանը ցեղակրոնությունը որակեց «օտար ցեղապաշտ շարժումների անշնորհ կապկում»[33]: Ցեղակրոնության և Նժդեհի նկատմամբ նման վերաբերմունքը, ըստ Մուշեղ Լալայանի, չէր բխում գաղափարախոսական շարժառիթներից, քանզի չկան սկզբունքային տարբերություններ մարտկոցականների Արևմտահայ ազատագրական ուխտի «Դավանանքի» և ցեղակրոնության «Հավատամքի» միջև: Խնդիրը առավելապես անձնավորված էր, քանի որ մարտկոցականները հույս ունեին, թե Դաշնակցության մեջ բարձր հեղինակություն վայելող Նժդեհը կմիանա կամ կհարի իրենց: Սակայն, դրա փոխարեն, վերջինս նախաձեռնեց ցեղակրոն շարժումը, ինչը մարտկոցականների կողմից ընկալվեց՝ երբև իրենց շարժումը ձախողելու փորձ[6]:


Տես նաև

Գրականություն

Գարեգին Նժդեհի աշխատություններ

  • Գարեգին Նժդեհ, Ցեղը և իր տականքը, 1935։
  • Գարեգին Նժդեհ, Ինքնակենսագրություն։

Այլոց աշխատություններ

  • Վարդան Աթոյան, Գարեգին Նժդեհի ուսմունքը. Հավիտենարժեք դասեր, Երևան, «Օր-Դար», 2011 — 140 էջ. — 1000 հատ։
  • Մուշեղ Լալայան, Գարեգին Նժդեհը և իր ուսմունքը, Երևան, «Ամարաս», 2004 — 42 էջ։
  • Մուշեղ Լալայան, Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումները, Երևան, 2011։
  • Մուշեղ Լալայան, Ազգային գաղափարախոսության խնդիրների շուրջ, Երևան, 2008։
  • Ռաֆայէլ Համբարձումեան, Գարեգին Նժդեհ. համառօտ վարք, ասոյթներ եւ կենսատարեգրութիւն, Երևան, «Նախիջեւան հրատարակչութիւն. Մամիկոնէից տարօնականների ուխտ», 2008 — 42 էջ։
  • Վարդան Գևորգյան, Լեռնահայաստանի հերոսամարտը (1919-1921), Երևան, ««Հայրենիք» ակումբ», 2010 — 169 էջ։
  • Արմեն Սևան, Բանտարկյալի մը հուշերը, Բուենոս Այրես, 1970։
  • Վ. Առաքելյան, Նժդեհ, Բուենոս Այրես, 1989։
  • Ա. Բունիաթյան, Նժդեհի վերադարձը, 1999։
  • Սերգեյ Սարինյան, Հայոց ազգային գաղափարախոսություն, 2005։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Ըստ Մուշեղ Լալայանի, տուրք տալով «ցեղ» հասկացողության մարքսիստական բնորոշումներին, շատերը հասկանում են մի ինչ-որ նախնադարյան վիճակ, ինչ-որ միջանկյալ բան նախամարդու և ժամանակակից մարդու միջև: Նման մոլորանքը, ըստ Լալայանի, արդյունք է հին գաղափարախոսության՝ դեռևս գոյություն ունեցող ազդեցության, ինչպես նաև՝ ազգային անլիարժեքության: Օրինակ, երբ ասում են «ցեղասպանություն», բոլորը դրա տակ, բնականորեն, հասկանում են որոշ էթնոտեսակի ոչնչացում, իսկ երբ ասում են «ցեղակրոնություն», այդ եզրի բուն իմաստը չհասկացող մարդիկ աղմուկ են բարձրացնում այդ բառի շուրջ: Պատճառը, ըստ Լալայանի, հոգեբանորեն հասկանալի է. «ցեղասպանությունը» կրավորականություն է մեզ համար, իսկ «ցեղակրոնությունը»՝ ներգործականություն: Բացի այդ, «ցեղակրոն» բառից կառչողները պնդում էին, թե այն գիտական չէ: Այնինչ, հայերենում երկու գոյականների միացումով նոր բառերի կազմումը չի հակասում հայոց լեզվի բառակազմական կանոններին և նորություն չէ. օրինակ՝ մարգագետին, դաշտավայր, գյուղաքաղաք, լեռնադաշտ և այլն: (Տե՛ս՝ Մուշեղ Լալայան, Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն ու Գարեգին Նժդեհի գործունեությունը էջը, Երևան, «Ազգայնական ակումբ», 2001 — 41-42, էջեր 41-42 — 103 էջ։)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «Խռովք», թիվ 1, էջ 32 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> թեգ. «Խռովք32» անվանումը սահմանվել է մի քանի անգամ, սակայն տարբեր բովանդակությամբ:
  3. ↑ «Հայրենիք» օրաթերթ, Բոստոն, 1934 թ., թիվ 6713.
    «Ցեղը նախագոյ է Աստծո նման»
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «Խռովք», թիվ 1, էջ 33.
    «Նա ժամանակների վկան է, հավիտենական հայը, Աստծո գործակիցը»
  5. ↑ «Խռովք», թիվ 1, էջ 37.
    Ցեղակրոն է նա, ով ապրում է ցեղորեն՝ ցեղի կյանքով և ցեղի համար:
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 Մուշեղ Լալայան, Ցեղակրոն և Տարոնական շարժումներն ու Գարեգին Նժդեհի գործունեությունը էջը, Երևան, «Ազգայնական ակումբ», 2001 — 18-26, էջեր 18-26 — 103 էջ։
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 78-89
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 90-95
  9. ↑ «Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ., սեպտեմբերի 13 , էջ 2
  10. ↑ Հայկ Ասատրյան // «Ցեղանենգ շեյթանը», Սոֆիա, 1933 թ.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ - Բանտային գրառումներ», Երևան, 1993 թ., էջ 65
  12. ↑ Գարեգին Նժդեհ // «Ամերիկահայությունը. ցեղը և իր տականքը», էջ 84-85
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Գարեգին նժդեհ // «Ինչո՞ւ ստեղծվեց Ցեղակրոն շարժումը», «Հանրապետական» թերթ, Երևան, 1993 թ., թիվ 21
  14. ↑ Գարեգին Նժդեհ // «Ցեղի ոգու շարժը», էջ 17-51
  15. ↑ «Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 40
  16. ↑ Գարեգին Նժդեհ // «Էջեր իմ օրագրեն», Կահիրե, 1924 թ., էջ 34
  17. ↑ Գարեգին Նժդեհ // «Խորհրդածություններ», էջ 63
  18. ↑ «Հայաստան», Պլովդիվ, 1924 թ.՛ թիվ 29
  19. ↑ Ավո, Նժդեհ. Կյանքն ու գործունեությունը, Բեյրութ, 1968 — 230, էջեր 230. — 2500 հատ։
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 «Գարեգին Նժդեհ // «Բաց նամակներ հայ մտավորականությանը», էջ 21-22
  21. ↑ «Ազատ Հայաստան», Բեռլին, 1943 թ., թիվ 2/3, «Հերոսը և հերոսականը»
  22. ↑ Արմենակ Բարսեղյան // «Ցեղակրոն շարժումը», էջ 26
  23. ↑ «Արաքս», Սոֆիա, 1926 թ. փետրվարի 11, «Անարիությունը՝ մայր չարյաց»
  24. ↑ Գարեգին Նժդեհ, «Ինքնակենսագրություն», ՀՀ ԱԱՆ արխիվ, ԿԳՖ, գ. 11278, հտ. 4
  25. ↑ 25,0 25,1 «Տարոնի Արծիվ», 1938 թ., թիվ 2, էջ 38
  26. ↑ «Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 2
  27. ↑ «Հայրենիք» օրաթեր, Բոստոն, 1963 թ., սեպտեմբերի 13, էջ 1
  28. ↑ Ավո, Նժդեհ. Կյանքն ու գործունեությունը, Բեյրութ, 1968 — 12, էջեր 12. — 2500 հատ։
  29. ↑ «Տարոնի Արծիվ», 1938, թիվ 2, էջ 39
  30. ↑ Գարեգին Նժդեհը // «Որդիների պայքարը հայրերի դեմ», Սալոնիկ, 1927, էջ 26
  31. ↑ «Հայրենիք» օրաթերթ, 1963 թ. սեպտեմբերի 13, էջ 2
  32. ↑ «Մարտկոց», թիվ 96, 1933 թ., էջ 1
  33. ↑ «Ամրոց», թիվ 6, 1934 թ.
Վիիքպահեստ
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ցեղակրոնություն&oldid=4109332» էջից