«Ալքիմիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
չ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1. Տող 1.
[[Պատկեր:ElementeAlchemisten.svg|thumb|Ալքիմիական տարրերի սիմվոլները. 1 — անագ, 2 — կապար, 3 — ոսկի, 4 — ծծումբ, 5 — սնդիկ, 6 — արծաթ, 7 — երկաթ]]
[[Պատկեր:ElementeAlchemisten.svg|thumb|Ալքիմիական տարրերի սիմվոլները. 1 — անագ, 2 — կապար, 3 — ոսկի, 4 — ծծումբ, 5 — սնդիկ, 6 — արծաթ, 7 — երկաթ]]
'''Ալքիմիա''' ({{lang-lat|''alchimia'', ''alchymia''}}), նախագիտական [[քիմիա]], որը ձևավորվել էր 3-4-րդ դարերում [[Եգիպտոսում]]։
'''Ալքիմիա''' ({{lang-lat|''alchimia'', ''alchymia''}}), նախագիտական [[քիմիա]], որը ձևավորվել էր 3-4-րդ դարերում [[Եգիպտոսում]]։


== Ստուգաբանություն ==
== Ստուգաբանություն ==
Տող 7. Տող 7.
== Պատմություն ==
== Պատմություն ==
[[Պատկեր:JosephWright-Alchemist.jpg|մինի|250px|Ալքիմիկոսը [[փիլիսոփայական քար]]ը փնտրելիս ([[Ջոզեֆ Ռայթ]], 1771)]]
[[Պատկեր:JosephWright-Alchemist.jpg|մինի|250px|Ալքիմիկոսը [[փիլիսոփայական քար]]ը փնտրելիս ([[Ջոզեֆ Ռայթ]], 1771)]]
Այն միջնադարյան [[մշակույթ]]ի յուրահատուկ շերտ է։ Երբ [[քիմիա]]ն դրվեց գիտական հիմքերի վրա, ալքիմիան սկսեցին անվանել հասարակ [[մետաղ]]ներից ազնիվ մետաղներ ([[ոսկի]], [[արծաթ]]) ստանալու կեղծ արհեստ, որովհետև ալքիմիկոսները բոլոր մետաղները դիտում էին որպես ծծմբի ու [[սնդիկ]]ի միացություն։
Այն միջնադարյան [[մշակույթ]]ի յուրահատուկ շերտ է։ Երբ [[քիմիա]]ն դրվեց գիտական հիմքերի վրա, ալքիմիան սկսեցին անվանել հասարակ [[մետաղ]]ներից ազնիվ մետաղներ ([[ոսկի]], [[արծաթ]]) ստանալու կեղծ արհեստ, որովհետև ալքիմիկոսները բոլոր մետաղները դիտում էին որպես ծծմբի ու [[սնդիկ]]ի միացություն։


Ալքիմիկոսներն ունեին հատուկ ծածկագրեր, որոնցից շատերը մինչև այսօր էլ վերծանված չեն։ Ոսկին ծածկագրված էր [[արև]]ի, արծաթը՝ [[լուսին|լուսնի]], իսկ մյուս հայտնի հինգ մետաղները՝ այն ժամանակ հայտնի մոլորակների նշաններով։ Ալքիմիկոսների ուսումնասիրությունները նպաստեցին քիմիայի՝ որպես գիտության ձևավորմանն ու զարգացմանը. ստացվեցին բազմաթիվ նոր նյութեր, զարգացան մետաղաձուլությունը, ապակեգործությունը, խեցեգործությունը, ներկերի, թղթի, օճառի, [[ըմպելիք|ոգելից խմիչքների]] արտադրությունները։ Քաղաքների աճը և վարակիչ հիվանդությունների տարածումը հանգեցրին բժշկական քիմիայի՝ յատրոքիմիայի ստեղծմանը։ Գիտական քիմիայի ձևավորման սկիզբը համարվում է [[17-րդ դար]]ի 2-րդ կեսը, երբ անգլիացի գիտնական Ռ. Բոյլը տվեց քիմիական տարր հասկացության առաջին գիտական սահմանումը։
Ալքիմիկոսներն ունեին հատուկ ծածկագրեր, որոնցից շատերը մինչև այսօր էլ վերծանված չեն։ Ոսկին ծածկագրված էր [[արև]]ի, արծաթը՝ [[լուսին|լուսնի]], իսկ մյուս հայտնի հինգ մետաղները՝ այն ժամանակ հայտնի մոլորակների նշաններով։ Ալքիմիկոսների ուսումնասիրությունները նպաստեցին քիմիայի՝ որպես գիտության ձևավորմանն ու զարգացմանը. ստացվեցին բազմաթիվ նոր նյութեր, զարգացան մետաղաձուլությունը, ապակեգործությունը, խեցեգործությունը, ներկերի, թղթի, օճառի, [[ըմպելիք|ոգելից խմիչքների]] արտադրությունները։ Քաղաքների աճը և վարակիչ հիվանդությունների տարածումը հանգեցրին բժշկական քիմիայի՝ յատրոքիմիայի ստեղծմանը։ Գիտական քիմիայի ձևավորման սկիզբը համարվում է [[17-րդ դար]]ի 2-րդ կեսը, երբ անգլիացի գիտնական Ռ. Բոյլը տվեց քիմիական տարր հասկացության առաջին գիտական սահմանումը։
Տող 14. Տող 14.
Նրանք իրենց փորձանոթներում իրար էին խառնում ինչ գտնում էին իրենց ձեռքի տակ հող փոշի և այլն։ Այս բոլորը վերջում նրանք եռացնում էին և ավելացնում բազմապիսի հեղուկներ։ Միաժամաանկ ալքիմիկոսները ասում էին կախարդական խոսքեր, որոնք պետք է օգնեին այդ անիմաստ խառնուրդին դառնալ «Փիլիսոփայական Քար»։
Նրանք իրենց փորձանոթներում իրար էին խառնում ինչ գտնում էին իրենց ձեռքի տակ հող փոշի և այլն։ Այս բոլորը վերջում նրանք եռացնում էին և ավելացնում բազմապիսի հեղուկներ։ Միաժամաանկ ալքիմիկոսները ասում էին կախարդական խոսքեր, որոնք պետք է օգնեին այդ անիմաստ խառնուրդին դառնալ «Փիլիսոփայական Քար»։


Այս ամենը իմանալով թագվորները և սուլթանները լաբորատորիաներ էին ստեղծում նրանց համար և պահանջում նրանցից ոսկի և միայն ոսկի սակայն Ալքիմիկոսների մոտ ոչինչ չէր ստացվում։ Նրանք մոլորության մեջ էին և պետք չէ նրանց վրա ծիծաղել։
Այս ամենը իմանալով թագվորները և սուլթանները լաբորատորիաներ էին ստեղծում նրանց համար և պահանջում նրանցից ոսկի և միայն ոսկի սակայն Ալքիմիկոսների մոտ ոչինչ չէր ստացվում։ Նրանք մոլորության մեջ էին և պետք չէ նրանց վրա ծիծաղել։


Ալքիմիայով սկսեցին զբաղվել շատ հայտնի գիտնականներ և նրանց շնորհիվ են դարձել հայտնի [[մետաղներ]]ը և այլ նյութերի շատ հատկություններ։ Նրանք են դեղանյութերի հիմնադիրները։ Նրանք են հնարել լաբորատոր շատ սարքեր օրինակ՝ թորման կաթսաները, տաքացնող վառարանները։
Ալքիմիայով սկսեցին զբաղվել շատ հայտնի գիտնականներ և նրանց շնորհիվ են դարձել հայտնի [[մետաղներ]]ը և այլ նյութերի շատ հատկություններ։ Նրանք են դեղանյութերի հիմնադիրները։ Նրանք են հնարել լաբորատոր շատ սարքեր օրինակ՝ թորման կաթսաները, տաքացնող վառարանները։
Տող 21. Տող 21.


== Ալքիմիան միջնադարյան Հայաստանում ==
== Ալքիմիան միջնադարյան Հայաստանում ==
Քիմիական երևույթների գիտակցված օգտագործման մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են [[Հայաստան]]ի, [[Միջագետք]]ի, Եգիպտոսի և [[Չինաստան]]ի տարածքներին։ Հայաստանի տարածքում մետաղներ ու համաձուլվածքներ ստացվել և [[Միջագետք]], [[Ասորեստան]] ու այլուր արտահանվել են դեռևս մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։
Քիմիական երևույթների գիտակցված օգտագործման մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են [[Հայաստան]]ի, [[Միջագետք]]ի, Եգիպտոսի և [[Չինաստան]]ի տարածքներին։ Հայաստանի տարածքում մետաղներ ու համաձուլվածքներ ստացվել և [[Միջագետք]], [[Ասորեստան]] ու այլուր արտահանվել են դեռևս մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։


[[Հովհաննես Երզնկացի]]ն իր «Վասն նյութի ու տեսակի» ([[1283]]) աշխատության մեջ զանազան տեղեկություններ է հայտնում [[աղեր]]ի, [[հիմքեր]]ի, [[թթուներ]]ի, գազերի միացման կամ տարազատման ժամանակ առաջացող նոր նյութերի վերաբերյալ։ Նա գտնում է, որ բնության հիմքում ընկած նյութը հավիտենական է, այն կարող է փոխել իր որակը, վերածվել այլ նյութի, բայց երբեք չի ոչնչանում։ [[Մատենադարան]]ի ձեռագրերում առանձնանում են նաև [[Մատենադարանի ձեռագրերը քիմիայի մասին|ալքիմիային վերաբերող այլ հայալեզու աշխատություններ]], օրինակ՝ անանուն հեղինակների «Խրատք ոսկվո հալելու» (16-րդ դար) և «Դեղաբուսակ» խորագրերը կրող երկերը։
[[Հովհաննես Երզնկացի]]ն իր «Վասն նյութի ու տեսակի» ([[1283]]) աշխատության մեջ զանազան տեղեկություններ է հայտնում [[աղեր]]ի, [[հիմքեր]]ի, [[թթուներ]]ի, գազերի միացման կամ տարազատման ժամանակ առաջացող նոր նյութերի վերաբերյալ։ Նա գտնում է, որ բնության հիմքում ընկած նյութը հավիտենական է, այն կարող է փոխել իր որակը, վերածվել այլ նյութի, բայց երբեք չի ոչնչանում։ [[Մատենադարան]]ի ձեռագրերում առանձնանում են նաև [[Մատենադարանի ձեռագրերը քիմիայի մասին|ալքիմիային վերաբերող այլ հայալեզու աշխատություններ]], օրինակ՝ անանուն հեղինակների «Խրատք ոսկվո հալելու» (16-րդ դար) և «Դեղաբուսակ» խորագրերը կրող երկերը։
Տող 90. Տող 90.
* ? — ''Stillman, J.M.'' Story of Alchemy and Early Chemistry.
* ? — ''Stillman, J.M.'' Story of Alchemy and Early Chemistry.
{{վիքիբառարան}}
{{վիքիբառարան}}

[[Կատեգորիա:Ալքիմիա]]
[[Կատեգորիա:Ալքիմիա]]
[[Կատեգորիա:Ալքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ալքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ալքիմիա]]
[[Կատեգորիա:Հերմետիզմ]]
[[Կատեգորիա:Հերմետիզմ]]

20:59, 12 Ապրիլի 2016-ի տարբերակ

Ալքիմիական տարրերի սիմվոլները. 1 — անագ, 2 — կապար, 3 — ոսկի, 4 — ծծումբ, 5 — սնդիկ, 6 — արծաթ, 7 — երկաթ

Ալքիմիա (լատին․՝ alchimia, alchymia), նախագիտական քիմիա, որը ձևավորվել էր 3-4-րդ դարերում Եգիպտոսում։

Ստուգաբանություն

«Ալքիմիա» բառը եվրոպական լեզուներում ծագել է արաբ․՝ الكيمياء‎‎ (’al-khīmiyā’), որը իր հերթին, պարտք է վերցվել χυμεία - «հեղուկ» բառից[1]:

Պատմություն

Ալքիմիկոսը փիլիսոփայական քարը փնտրելիս (Ջոզեֆ Ռայթ, 1771)

Այն միջնադարյան մշակույթի յուրահատուկ շերտ է։ Երբ քիմիան դրվեց գիտական հիմքերի վրա, ալքիմիան սկսեցին անվանել հասարակ մետաղներից ազնիվ մետաղներ (ոսկի, արծաթ) ստանալու կեղծ արհեստ, որովհետև ալքիմիկոսները բոլոր մետաղները դիտում էին որպես ծծմբի ու սնդիկի միացություն։

Ալքիմիկոսներն ունեին հատուկ ծածկագրեր, որոնցից շատերը մինչև այսօր էլ վերծանված չեն։ Ոսկին ծածկագրված էր արևի, արծաթը՝ լուսնի, իսկ մյուս հայտնի հինգ մետաղները՝ այն ժամանակ հայտնի մոլորակների նշաններով։ Ալքիմիկոսների ուսումնասիրությունները նպաստեցին քիմիայի՝ որպես գիտության ձևավորմանն ու զարգացմանը. ստացվեցին բազմաթիվ նոր նյութեր, զարգացան մետաղաձուլությունը, ապակեգործությունը, խեցեգործությունը, ներկերի, թղթի, օճառի, ոգելից խմիչքների արտադրությունները։ Քաղաքների աճը և վարակիչ հիվանդությունների տարածումը հանգեցրին բժշկական քիմիայի՝ յատրոքիմիայի ստեղծմանը։ Գիտական քիմիայի ձևավորման սկիզբը համարվում է 17-րդ դարի 2-րդ կեսը, երբ անգլիացի գիտնական Ռ. Բոյլը տվեց քիմիական տարր հասկացության առաջին գիտական սահմանումը։

Ժամանակին մարդիկ կարծում էին որ սնդիկը, երկաթը կամ պղինձը կարող են փոխարկվել արծաթի կամ ոսկու։ Դրա համար անհրաժեշտ է միայն մետաղը միահալել «Կարմիր Առյուծի» հետ, իսկ եթե այն միահալվի ուրիշ նյութի հետ օրինակ՝ «Սպիտակ Առյուծի» հետ, ապա կստացվի արծաթ։ «Կարմիր Առյուծը» այլ կերպ անվանում էին փիլիսոփայական քար։ Ասում էին որ դա ամեն հիվանդության դեղ է և կարող է ծերուկին երիտասարդացնել և նույնիսկ անմահացնել։ Ուստի այդ «Փիլիսոփայական Քարը» փնտրում էին բոլորը, նույնիսկ հին աշխարհի նշանավոր գիտնականները, որոնք իրենց անվանում էին Ալքիմիկոսներ։ Նրանք իրենց փորձանոթներում իրար էին խառնում ինչ գտնում էին իրենց ձեռքի տակ հող փոշի և այլն։ Այս բոլորը վերջում նրանք եռացնում էին և ավելացնում բազմապիսի հեղուկներ։ Միաժամաանկ ալքիմիկոսները ասում էին կախարդական խոսքեր, որոնք պետք է օգնեին այդ անիմաստ խառնուրդին դառնալ «Փիլիսոփայական Քար»։

Այս ամենը իմանալով թագվորները և սուլթանները լաբորատորիաներ էին ստեղծում նրանց համար և պահանջում նրանցից ոսկի և միայն ոսկի սակայն Ալքիմիկոսների մոտ ոչինչ չէր ստացվում։ Նրանք մոլորության մեջ էին և պետք չէ նրանց վրա ծիծաղել։

Ալքիմիայով սկսեցին զբաղվել շատ հայտնի գիտնականներ և նրանց շնորհիվ են դարձել հայտնի մետաղները և այլ նյութերի շատ հատկություններ։ Նրանք են դեղանյութերի հիմնադիրները։ Նրանք են հնարել լաբորատոր շատ սարքեր օրինակ՝ թորման կաթսաները, տաքացնող վառարանները։

Առավել կարևոր էր «փիլիսոփայական քարի» պատրաստումը, որը պետք է օժտված լիներ յուրահատուկ հատկությամբ. այն է` վերածել հասարակ մետաղները ոսկու։ Այն անվանում էին նաև կյանքի համադարման և կյանքի էլիքսիր։ Բացի այդ այն հանդիսանում էր հատուկ դեղորայք, որի լուծույթի ոսկե ըմպելիքի նույնիսկ շատ փոքր զանգվածների ընդունումը կնպաստեր զանազան հիվանդությունների բուժմանը, երիտասարդեցմանը, կյանքի տևողության երկարեցմանը։

Ալքիմիան միջնադարյան Հայաստանում

Քիմիական երևույթների գիտակցված օգտագործման մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են Հայաստանի, Միջագետքի, Եգիպտոսի և Չինաստանի տարածքներին։ Հայաստանի տարածքում մետաղներ ու համաձուլվածքներ ստացվել և Միջագետք, Ասորեստան ու այլուր արտահանվել են դեռևս մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։

Հովհաննես Երզնկացին իր «Վասն նյութի ու տեսակի» (1283) աշխատության մեջ զանազան տեղեկություններ է հայտնում աղերի, հիմքերի, թթուների, գազերի միացման կամ տարազատման ժամանակ առաջացող նոր նյութերի վերաբերյալ։ Նա գտնում է, որ բնության հիմքում ընկած նյութը հավիտենական է, այն կարող է փոխել իր որակը, վերածվել այլ նյութի, բայց երբեք չի ոչնչանում։ Մատենադարանի ձեռագրերում առանձնանում են նաև ալքիմիային վերաբերող այլ հայալեզու աշխատություններ, օրինակ՝ անանուն հեղինակների «Խրատք ոսկվո հալելու» (16-րդ դար) և «Դեղաբուսակ» խորագրերը կրող երկերը։

Նյութերի հետ միաժամանակ Արևելքի և Արևմուտքի երկրներ են փոխանցվել նաև ալքիմիական գիտելիքներ։ Ըստ ռուս ակադեմիկոս Ն. Ֆիգուրովսկու՝ քիմիական գիտելիքները Ռուսաստան են անցել մասամբ Հայաստանից։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

  1. Lipiński E. Semitic languages:Outline of a Comparative Grammar. — Leuven: Peeters, 1997. — P. 563. — ISBN 90-6831-939-6

Գրականություն

  • Гермес Трисмегист. Aureus Tractatus / Пер. В. Н. Морозова // Studia culturae. Выпуск 9. — СПб.: Санкт-Петербургское философское общество. 2006 г. — 360 с. (С. 291—317)
17-րդ դարի աշխատանքներ
  • 1600 — Василий Валентин, «ռուսերեն գիրքдвенадцати ключей» (Duodecim Claves). Двенадцать ключей мудрости / Пер. В. А. Каспарова. — М.: Беловодье, 1999.
  • 1604 — Василий Валентин, «Триумфальная колесница антимония» (Currus triumphalis antimonii)
  • 1612 — Никола Фламель, «Ироглифические фигуры» (Le Livre des figures hiéroglyphiques)
  • 1618 — Василий Валентин, Алхимические трактаты / Пер. В. фон Эрцен-Глерона. К.: Автограф, 2008.
  • 16?? — Никола Фламель, Алхимия / Пер. со старофр. Г. А. Бутузова. — СПб.: Азбука; Петербургское Востоковедение, 2001. 384 с. + цв. вкл.
  • 1653 — Сирано де Бержерак, Савиньен, «Различные произведения» (Œuvres diverses, изд. 1709 года)
  • 1677 — Mutus Liber
  • 1677 — Лемери, Никола, «Курс химии» (Cours de Chimie)
18-րդ դարի աշխատանքներ
  • 1758 — Дом Пернети, «Мифо-герметический словарь» (Dictionnaire mytho-hermétique)
20-րդ դարի աշխատանքներ
  • 1926 — Фулканелли, Тайны Соборов / Пер. с фр. В. А. Каспарова — изд. Энигма, 2008. 384 с.
  • 1930 — Фулканелли, Философские обители / Пер. с фр. В. А. Каспарова — изд. Энигма, 2003. 624 с.
  • 1931 — Эвола, Ю. Герметическая традиция / Пер. с итал. Г. А. Бутузова. Москва — Воронеж: Terra Foliata, 2010.
  • 1942 — Юнг, К. Г. Дух Меркурий. Собр. соч. Пер. с нем. А. Гараджи и др. — Москва: Канон, 1996.
  • 1947 — Юнг, К. Г. Психология и алхимия. Пер. с англ. С. Л. Удовик — Москва: REFL-book, Ваклер, 1997.
  • 1977 — Ютен С. Повседневная жизнь алхимиков в Средние века / Серж Ютен; Пер. с франц. В. Д. Балакина. — М.: Молодая гвардия, 2005. — 248 с. — 5000 экз. — ISBN 5-235-02734-5
  • 1979 — Рабинович В. Л. Алхимия как феномен средневековой культуры: Гермес трижды Величайший. Изумрудная скрижаль: пер. с лат., коммен., библиогр. осн. инояз. пер. / АН СССР. — М.: Наука, 1979.
  • 1987 — Карапетьянц А. М., Торчинов Е. А. История и теория алхимии в Китае // Современные историко-научные исследования: наука в традиционном Китае. Реферативный сборник. М., 1987. С.158-167.
  • 1987 — Лысенко В. Г. Китайская алхимия и её западные аналоги // Современные историко-научные исследования: наука в традиционном Китае. Реферативный сборник. М., 1987. С.168-181.
  • 1992 — Торчинов Е. А. Даосизм и алхимия в традиционном Китае // Петербургское востоковедение: Альманах. СПб. Вып. 2. 1992. С. 272—353.
  • 2000 — Блинова О. В. Алхимия и её символика в творчестве Иеронима Босха // Науковедение. 2000. № 1. С. 82-127.
  • 2004 — Володарский В. М. Леонардо да Винчи и Парацельс о магии и алхимии // Леонардо да Винчи и культура Возрождения. М.: Наука, 2004.- С.176-183. ISBN 5-02-032668-2
  • 2009 — Бурмистров Константин, «Ибо он как огонь плавильщика»: каббала и алхимия. М.: ИФРАН, 2009.- 295 с. ISBN 978-5-9540-0139-6.
  • ? — Франц, М.-Л. фон Алхимия: Введение в символизм и психологию. Пер. с англ. Ю. М. Донец — СПб: Б. С. К., 1997.
  • ? — Элиаде, М. Азиатская алхимия. Пер. с рум., անգլ.՝ и фр. А. А. Старостина и др. — Москва: Янус-К, 1996.
  • ? — Эдвард Эдингер «Анатомия души: сокровищница алхимического символизма» Касталия 2011
Օտար լեզուներով
  • 1906 — Von-Meyer, E. History of Chemistry — 1906.
  • 1911 — Redgrove, H.S. Alchemy, Ancient and Modern — London: 1911.
  • 1913—1914 — Ferguson, J. The Books of Secrets — London: 1913—1914.
  • 1923—1958 — Thorndike, L. History of Magic and Experimental Science — New York: 1923—1958.
  • 1927 — Sarton, G. Introduction to the history of science — Baltimore: Williams and Wilkins, 1927.
  • 1936 — Chilackige, M. Oriental Alchemy… — Tokyo, 1936.
  • 1937 — Read, J. Prelude to Chemistry: An Outline of Alchemy — New York: Macmollan, 1937.
  • 1939 — Holmyard, E.J. Makers of Chemistry — Oxford: The Clarendon Press, 1939.
  • 1939 — Partington, J.R. A Short History of Chemistry, 1939.
  • 1957 — Holmyard, E.J. Alchemy — Edinburgh: 1957 (переиздана 1968).
  • 1961 — Farber, E. Great Chemists — Interscience Publishers, 1961.
  • 1967 — Multhauf, R.P. The Origins of Chemistry — 1967.
  • 1968 — Sivin N. Chinese alchemy: Preliminary studies. -Cambridge (Mass.) Harvard univ. press, 1968.- XXVI, 339 p.
  • 1973 — Klossowski de Rola, S. Alchemy: The Secret Art — London: 1973.
  • 1980 — Pritchard, A. Alchemy: A Bibliography of English-Language Writings — 1980.
  • 2013 — Morais, Jr, Luis Carlos de, Alchimia seu Archimagisterium Solis in V libris, (Alquimia o Arquimagistério Solar), Rio de Janeiro, Quártica, 2013.
  • ? — Jung, C.G. Alchemical Studies — Complete Works, v. 4 — Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • ? — Jung, C.G. Symbols of Transformation — Complete Works, v. 5 — Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • ? — Stillman, J.M. Story of Alchemy and Early Chemistry.
Ընթերցե՛ք «ալքիմիա» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։