Կատաղի վարունգ

Կատաղի վարունգ
Սովորական կատաղի վարունգի պտուղները
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Բաժին Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Կարգ Դդմածաղկավորներ Ընտանիք Դդմազգիներ Ցեղ Կատաղի վարունգ Տեսակ Կատաղի վարունգ սովորական
Լատիներեն անվանում
Ecballium elaterium (L.) A.Rich.
Հայերեն տարանուններ
Իշավարունգ
Հոմանիշներ
Momordica elaterium L. Momordica elaterium
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում ITIS 502196 NCBI 3679 EOL 487852 IPNI292573

Կատաղի վարունգ, իշավարունգ (լատին․՝ Ecballium elaterium), դդմազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույս։

Լատիներեն անվանումը գալիս է հին հունարեն՝ ἐκβάλλω - «նետել», պտղի կառուցվածքից կախված։

Կենսաբանական նկարագիր

Ցողունը փռվող է կամ կանգուն, անհարթ, առանց խիղբերի, բարձրությունը՝ մինչև 1 մ։ Տերևները սրտաձև են, հերթադիր՝ թույլ բլթակավոր։ Ծաղիկները բաց դեղնավուն են, միատուն (հանդիպում են նաև երկտուն), բաժանասեռ, արականները՝ ողկույզներով, իգականները՝ մեկական։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը սալորի մեծության հյութալի բազմասերմ դդմիկ է։

Տարածում և էկոլոգիա

Տարածված է Ազորյան կղզիներում, Փոքր Ասիայում, իսկ հարավում եվրոպական՝ Ռուսաստանի Ղրիմում, Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում։ ՀՀ-ում հանդիպում է Երևանի շրջակայքում, Տավուշի և Արմավիրի մարզերում։ Աճում է ճամփեզրերին, թեթևակի աղուտ-ալկալի և կավային լանջերին։ էջմիածնի, Իջևանի ճանապարհների եզրերին։

Նշանակություն

Պտուղները երկարավուն են, սալորի մեծության, հյութալի։ Հասուն վիճակում ամենաթեթև հպումից պոկվում են պտղակոթունից. միջից դուրս են ժայթքում սերմերը և դառնահամ լորձնային հեղուկը (նպաստում է սերմերի տարածմանը)։ Հասունացածը թեթևակի հպումից պոկվում է պտղակոթունից՝ արտանետելով սերմերը և լորձնային դառնահամ հեղուկ։ Պտուղը պարունակում է գլիկոզիդներ, վիտամին C, սերմերը՝ ճարպայուղեր և այլն։

Հակացուցումներ

Թունավոր բույսեր են, դրա համար բուժումը կատարվում է միայն բժշկի խորհրդով և բժշկական վերահսկողության տակ։

Տաքսոնոմիա

Ներկայացուցիչներ

Տեսակի սահմաներում առանձնացնում են 2 ենթատեսակ ։

• Ecballium elaterium subsp. dioicum (Batt.) Costich
• Ecballium elaterium subsp. elaterium

ևս 6 ընտանիք (համաձայնAPG II Համակարգի)

6 ցեղ (համաձայն համակարգ APG III)

Կարգ [[ Դդմածաղկավորներ]]

Ենթաընտանիք Դդմազգիներ

մոնոտիպ տեսակ Կատաղի վարունգ (Ecballium)

Բաժին Ծաղկավորներ կամ Ծածկասերմեր

ընտանիք Դդմազգիներ

ցեղ Benincaseae

ևս 44 ծաղկավոր բույսերի կարգ (համաձայնAPG II Համակարգի)

Ենթաընտանիք Zanonioideae (համաձայն համակարգ APG III)

18 սերունդ (համաձայն համակարգ APG III)

Գրականություն

• Род 1423. Бешеный огурец — Ecballium A.Rich. // Флора СССР. В 30 т. / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Ред. тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1957. — Т. XXIV. — С. 109—110. — 501 + XVII с. — 2500 экз.
• Мазнев Н. И. Энциклопедия лекарственных растений. — 3-е изд., испр. и доп.. — М.։ Мартин, 2004. — С. 101—102. — 496 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-8475-0213-3.
• Траншель В. А. Бешенные огурцы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Արտաքին հղումներ

• Бешеный огурец в Энциклопедии декоративных садовых растений
• [1] Видео։ бешеный огурец в действии.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 285)։