«Ամանորը Վիետնամում»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: ը: → ը։ (37) |
||
| Տող 23. | Տող 23. | ||
|կապված = |
|կապված = |
||
}} |
}} |
||
'''Տետ''' ({{lang-vi|Tết}}), լրիվ անվանումը՝ Տետ նգուեն դան (Tết Nguyên Đán, 節元旦, բառացի՝ «առաջին առավոտի տոն»)՝ վիետնամական [[Նոր տարի]]ն ըստ լուսնա-արեգակային օրացույցի, պետական տոն [[Վիետնամ]]ում, երկրի ամենակարևոր և հանրահայտ |
'''Տետ''' ({{lang-vi|Tết}}), լրիվ անվանումը՝ Տետ նգուեն դան (Tết Nguyên Đán, 節元旦, բառացի՝ «առաջին առավոտի տոն»)՝ վիետնամական [[Նոր տարի]]ն ըստ լուսնա-արեգակային օրացույցի, պետական տոն [[Վիետնամ]]ում, երկրի ամենակարևոր և հանրահայտ տոնը։ |
||
[[Պատկեր:Đường hoa Nguyễn Huệ, 2013.JPG|մինի|աջից|2013 թվականի Տետի զարդարանքը]] |
[[Պատկեր:Đường hoa Nguyễn Huệ, 2013.JPG|մինի|աջից|2013 թվականի Տետի զարդարանքը]] |
||
[[Պատկեր:ĐHNH 2012 - Rồng Đỏ.JPG|մինի|աջից|2012 թվականի Տետի զարդարանքը]] |
[[Պատկեր:ĐHNH 2012 - Rồng Đỏ.JPG|մինի|աջից|2012 թվականի Տետի զարդարանքը]] |
||
Տետը նշվում է [[Չինաստան|չինական]] [[Նոր տարի|նոր տարվա]] հետ միաժամանակ, թեպետ ժամանակային տարբերություն առկա է լինում՝ կապված Հանոյի և Պեկինի ժամանակների տարբերության |
Տետը նշվում է [[Չինաստան|չինական]] [[Նոր տարի|նոր տարվա]] հետ միաժամանակ, թեպետ ժամանակային տարբերություն առկա է լինում՝ կապված Հանոյի և Պեկինի ժամանակների տարբերության հետ։ Տոնակատարությունը սկսվում է լուսնային օրացույցի առաջին ամսվա առաջին օրը (մոտավորապես [[հունվար]]ի վերջին կամ [[փետրվար]]ի սկզբին) և շարունակվում է մեկ [[շաբաթ]]: Տետը համարվում է [[Գարուն|գարնան]] առաջին օր, այդ պատճառով տոնը հաճախ անվանում են նաև «գարնան տոն»՝ հոյ սուան ({{lang-vi|Hội xuân}}): 2016 թվականին այդ օրը համընկնում է '''[[փետրվարի 8]]'''-ի հետ<ref>{{cite web | url=http://www.timeanddate.com/holidays/vietnam/2016 | title=Holidays in Vietnam in 2016 | publisher=timeanddate.com | accessdate=29 Դեկտեմբեր 2015}}</ref>: |
||
Տետը ընտանեկան տոն է, մարդիկ աշխատում են վերադառնալ ճամփորդություններից և այն նշել հարազատների հետ<ref name="feast">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/66200/festivals-herald-lunar-new-year.html|title=Festivals herald Lunar New Year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESaxKGeY|archivedate=2013-02-16}}</ref><ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/government/65844/overseas-vietnamese-return-to-celebrate-lunar-new-year.html|title=Overseas Vietnamese return to celebrate lunar new year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESazxvCc|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Երեխաներին նվիրում են փողով ծրարներ և հագուստ, ինչին ի պատասխան՝ երեխաները մեծահասակներին երկարակեցություն են մաղթում<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17811/money-giving---a-nice-new-year-custom.html|title=Money giving - a nice New Year custom|publisher=Vietnam.net|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb2WasT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
Տետը ընտանեկան տոն է, մարդիկ աշխատում են վերադառնալ ճամփորդություններից և այն նշել հարազատների հետ<ref name="feast">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/66200/festivals-herald-lunar-new-year.html|title=Festivals herald Lunar New Year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESaxKGeY|archivedate=2013-02-16}}</ref><ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/government/65844/overseas-vietnamese-return-to-celebrate-lunar-new-year.html|title=Overseas Vietnamese return to celebrate lunar new year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESazxvCc|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Երեխաներին նվիրում են փողով ծրարներ և հագուստ, ինչին ի պատասխան՝ երեխաները մեծահասակներին երկարակեցություն են մաղթում<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17811/money-giving---a-nice-new-year-custom.html|title=Money giving - a nice New Year custom|publisher=Vietnam.net|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb2WasT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
Տոնակատարությունը ուղեկցվում է նախնիների պաշտամունքի հետ կապվող բազմաթիվ |
Տոնակատարությունը ուղեկցվում է նախնիների պաշտամունքի հետ կապվող բազմաթիվ ծիսակատարություններով։ Տոնի նախօրեին տներն ու փողոցները զարդարում են [[ծաղիկ]]ներով և որոշակի մրգերով, մթերքներ են գնում ամանորյա ուտեստներ պատրաստելու համար<ref name="foreign">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/17900/tet-in-the-eyes-of-foreigners.html|title=Tet in the eyes of foreigners|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb4s9Jt|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Ուտեստների մեջ գլխավորը համարվում է եփած բրնձային կարկանդակը՝ բանտինգը՝ մունգի պտուղների և խոզի մսի միջուկով, որը փաթաթվում է բանանի տերևներով և կապվում է բամբուկե առաձգական ձողիկով<ref>[http://www.vietnamnews.ru/tet.htm Новости Вьетнама — Культура — Вьетнамский новый год]</ref> : |
||
Տետը զուգակցվում է [[Դիմակահանդեսային գիշեր|դիմակահանդես]]ային շքերթին, որի ժամանակ կատարվում է [[առյուծ]]ի պարը, ինչպես նաև կազմակերպվում են բազմաթիվ փառատոններ և տոնավաճառներ, որոնք գրավում են կես միլիոնի հասնող այցելուների<ref name="feast" /><ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/16679/flower-festival-to-add-colour-at-tet.html|title=Flower festival to add colour at Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb7XZJT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Չնայած նրան, որ շատ առևտրականների [[Նոր տարի|Նոր տարվա]] նախօրյակին բարձրացնում են գները, բայց և լինում են հատուկ ամանորյա զեղչեր, օրինակ՝ Բուխտա Հա Լոնգ Տետի ժամանակ կարելի է այցելել անվճար<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/travel/17702/free-visit-to-ha-long-bay-during-tet.html|title=Free visit to Ha Long Bay during Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb9tPAc|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
Տետը զուգակցվում է [[Դիմակահանդեսային գիշեր|դիմակահանդես]]ային շքերթին, որի ժամանակ կատարվում է [[առյուծ]]ի պարը, ինչպես նաև կազմակերպվում են բազմաթիվ փառատոններ և տոնավաճառներ, որոնք գրավում են կես միլիոնի հասնող այցելուների<ref name="feast" /><ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/16679/flower-festival-to-add-colour-at-tet.html|title=Flower festival to add colour at Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb7XZJT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Չնայած նրան, որ շատ առևտրականների [[Նոր տարի|Նոր տարվա]] նախօրյակին բարձրացնում են գները, բայց և լինում են հատուկ ամանորյա զեղչեր, օրինակ՝ Բուխտա Հա Լոնգ Տետի ժամանակ կարելի է այցելել անվճար<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/travel/17702/free-visit-to-ha-long-bay-during-tet.html|title=Free visit to Ha Long Bay during Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESb9tPAc|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
| Տող 36. | Տող 36. | ||
[[Վիետնամցիներ]]ը մեծ ուշադրություն են դարձնում այն բանին, թե ով է առաջինը իրենց տուն գալիս [[Նոր տարի|Նոր տարում]]<ref name="enrich">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17779/new-year-customs-enrich-vietnamese-culture.html|title=New Year customs enrich Vietnamese culture|publisher=Vietnam.net|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbCBBsX|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Դրանից հետո ավանդաբար մարդիկ իրար տուն հյուր են գնում<ref name="foreign" />, այցելում են [[եկեղեցի]]ներ<ref name="enrich" />: |
[[Վիետնամցիներ]]ը մեծ ուշադրություն են դարձնում այն բանին, թե ով է առաջինը իրենց տուն գալիս [[Նոր տարի|Նոր տարում]]<ref name="enrich">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17779/new-year-customs-enrich-vietnamese-culture.html|title=New Year customs enrich Vietnamese culture|publisher=Vietnam.net|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbCBBsX|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Դրանից հետո ավանդաբար մարդիկ իրար տուն հյուր են գնում<ref name="foreign" />, այցելում են [[եկեղեցի]]ներ<ref name="enrich" />: |
||
Քանի որ համարվում է, որ լավ նշված Նոր տարին [[ընտանիք]]ին հաջողություն է բերում, կառավարությունը չունևոր ընտանիքներին հատուկ թոշակներ է տրամադրում պարենամթերք գնելու |
Քանի որ համարվում է, որ լավ նշված Նոր տարին [[ընտանիք]]ին հաջողություն է բերում, կառավարությունը չունևոր ընտանիքներին հատուկ թոշակներ է տրամադրում պարենամթերք գնելու համար։ Հոշիմինում 2013 թվականին թոշակը կազմել է 500 000 վիետնամական դոնգ (մոտ 700 ռուսական ռուբլի) այն դեպքում<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/17053/hcm-city-plans-to-offer-happy-tet-for-everyone.html|title=HCM City plans to offer happy Tet for everyone|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbEX6BR|archivedate=2013-02-16}}</ref>, երբ մեկ կիլոգրամ խոզի միսը արժեր 50 000 դոնգ (75 ռուբլի)<ref name="plenty">{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/17387/there-s-plenty-of-food-for-tet.html|title=There's plenty of food for Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbGqwo2|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
Վիետնամի ժողովուրդներից մեկի մոտ [[Նոր տարի]]ն համընկնում է այլ ամսաթվերի հետ (օրինակ՝ մուսուլման-տյամերի մոտ), մյուսների մոտ տոնը նշելու ավանդույթներն են տարբեր<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/24686/islamic-cham-people-celebrate-ramuwan-new-year.html|title=Islamic Cham people celebrate Ramuwan new year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbJ8JFl|archivedate=2013-02-16}}</ref>. Կխմուները խոզի մսով բրնձե կարկանդակների փոխարեն հավ են պատրաստում<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17716/kho-mu-ethic-minority-people-welcome-tet.html|title=Kho Mu ethic minority people welcome Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbLRAGE|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
Վիետնամի ժողովուրդներից մեկի մոտ [[Նոր տարի]]ն համընկնում է այլ ամսաթվերի հետ (օրինակ՝ մուսուլման-տյամերի մոտ), մյուսների մոտ տոնը նշելու ավանդույթներն են տարբեր<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/24686/islamic-cham-people-celebrate-ramuwan-new-year.html|title=Islamic Cham people celebrate Ramuwan new year|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbJ8JFl|archivedate=2013-02-16}}</ref>. Կխմուները խոզի մսով բրնձե կարկանդակների փոխարեն հավ են պատրաստում<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/art-entertainment/17716/kho-mu-ethic-minority-people-welcome-tet.html|title=Kho Mu ethic minority people welcome Tet|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbLRAGE|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
== Տարբերությունները չինական նոր տարվա հետ համեմատած == |
== Տարբերությունները չինական նոր տարվա հետ համեմատած == |
||
Չինական օրացույցը հիմնված է աստղագիտական դիտարկումների վրա, այդ պատճառով էլ կապված է տեղական ժամանակի |
Չինական օրացույցը հիմնված է աստղագիտական դիտարկումների վրա, այդ պատճառով էլ կապված է տեղական ժամանակի հետ։ [[Հյուսիսային Վիետնամ]]ը [[1967]] թվականի օգոստոսի 8-ից UTC+8 ժամային գոտուց անցել է UTC+7-ին, իսկ [[Հարավային Վիետնամ]]ը՝ [[1975]] թվականին՝ Վիետնամական պատերազմից հետո։ Արդյունքում Հարավն ու Հյուսիսը [[1968]] թվականի Տետը նշեցին տարբեր օրերի<ref>[http://www.math.nus.edu.sg/aslaksen/calendar/cal.pdf Mathematics of the Chinese calendar], pp. 29-30.</ref>: |
||
Քանի որ չինական օրացույցի 11-րդ ամիսը պարտադիր ձմեռային արևադարձ պետք է ունենա, իսկ [[1984]] թվականին այն համընկավ [[դեկտեմբերի 21]]-ին՝ [[Վիետնամ]]ում և [[դեկտեմբերի 22]]-ին՝ [[Չինաստան]]ում, այդ պատճառով այն շարունակվեց [[Վիետնամ]]ում [[նոյեմբերի 23]]-ից մինչև [[դեկտեմբերի 21]]-ը, իսկ [[Չինաստան]]ում ՝ [[դեկտեմբերի 22]]-ից մինչև [[1985]] թվականի [[հունվարի 20]]-ը, ինչը հանգեցրեց այն բանին, որ Տետը [[1985]] թվականին նշվեց [[հունվարի 21]]-ին, իսկ [[Նոր տարի]]ն [[Չինաստան]]ում՝ [[փետրվարի 20]]- |
Քանի որ չինական օրացույցի 11-րդ ամիսը պարտադիր ձմեռային արևադարձ պետք է ունենա, իսկ [[1984]] թվականին այն համընկավ [[դեկտեմբերի 21]]-ին՝ [[Վիետնամ]]ում և [[դեկտեմբերի 22]]-ին՝ [[Չինաստան]]ում, այդ պատճառով այն շարունակվեց [[Վիետնամ]]ում [[նոյեմբերի 23]]-ից մինչև [[դեկտեմբերի 21]]-ը, իսկ [[Չինաստան]]ում ՝ [[դեկտեմբերի 22]]-ից մինչև [[1985]] թվականի [[հունվարի 20]]-ը, ինչը հանգեցրեց այն բանին, որ Տետը [[1985]] թվականին նշվեց [[հունվարի 21]]-ին, իսկ [[Նոր տարի]]ն [[Չինաստան]]ում՝ [[փետրվարի 20]]-ին։ Համաժամանակացման համար վիետնամական օրացույցում ավելացվեց լրացուցիչ ամիս՝ [[մարտի 21]]-ից [[ապրիլի 19]]-ը։ |
||
[[Վիետնամ]]ական կենդանակերպի «[[կատու]]ն»՝ [[Չինաստան|չինական]]ի «[[նապաստակ]]ն» է, իսկ «[[ցուլ]]ը» փոխարինում է «[[գոմեշ]]ին»: |
[[Վիետնամ]]ական կենդանակերպի «[[կատու]]ն»՝ [[Չինաստան|չինական]]ի «[[նապաստակ]]ն» է, իսկ «[[ցուլ]]ը» փոխարինում է «[[գոմեշ]]ին»: |
||
[[1975]] թվականից մինչև 2100 թվականի միայն չորս անգամ [[Վիետնամ]]ում և [[Չինաստան]]ում [[Նոր տարի]]ն սկսվում է տարբեր |
[[1975]] թվականից մինչև 2100 թվականի միայն չորս անգամ [[Վիետնամ]]ում և [[Չինաստան]]ում [[Նոր տարի]]ն սկսվում է տարբեր անսաթվերից։ |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| Տող 63. | Տող 63. | ||
== Ավանդույթները == |
== Ավանդույթները == |
||
[[Վիետնամցի]]ները Տետը սովորաբար տոնում են ընտանիքով<ref name="foreign" />: Տոնից առաջ մարդիկ հաճախ գերեզմանատուն են գնում` իրենց նախնիների շիրիմներին այցելելու և դրանք կարգի բերելու |
[[Վիետնամցի]]ները Տետը սովորաբար տոնում են ընտանիքով<ref name="foreign" />: Տոնից առաջ մարդիկ հաճախ գերեզմանատուն են գնում` իրենց նախնիների շիրիմներին այցելելու և դրանք կարգի բերելու համար։ Չնայած, որ Տետը ազգային տոն է, հավատացյալները այն նշում են իրենց հավատքի կանոններին համապատասխան։ Տոնակատարությունը բաժանվում է երեք փուլի` տատնյեն ({{lang-vi|Tất Niên}}, Նոր տարվա նախօրեից առաջ), զյաոտխիա ({{lang-vi|Giao Thừa}}, Նոր տարվա նախօրե) և տաննյեն ({{lang-vi|Tân Niên}}, Նոր տարի): |
||
=== Տատնյեն === |
=== Տատնյեն === |
||
[[Պատկեր:Phòng thờ cúng.jpg|մինի|ձախից|Ընտանեկան զոհասեղան]] |
[[Պատկեր:Phòng thờ cúng.jpg|մինի|ձախից|Ընտանեկան զոհասեղան]] |
||
[[Պատկեր:Ancestors Altar or Gods Altar in Tet, North Vietnam.jpg|մինի|աջից|Նախնիների զոհասեղան]] |
[[Պատկեր:Ancestors Altar or Gods Altar in Tet, North Vietnam.jpg|մինի|աջից|Նախնիների զոհասեղան]] |
||
Տատնյեն սկսվում է տոներից մեկ-երկու [[շաբաթ]] |
Տատնյեն սկսվում է տոներից մեկ-երկու [[շաբաթ]] առաջ։ Տատնյեն գնումների, բնակարանները զարդարելու, [[ամանոր]]յա [[կերակուր]]ներ պատրաստելու և հարազատների ժամանելուն սպասելու ժամանակաշրջանն է։ Վիետնամցիները աշխատում են մինչև Տետը փակել իրենց բոլոր պարտքերը։ Ծնողները իրենց երեխաների համար հագուստ են գնում, որպեսզի վերջիններս տոնը նշեն նոր հագուստներով<ref name="foreign" />: Քանի որ տոներին բոլոր խանութները փակ են լինում, մարդիկ սննդամթերքը նախօրոք են գնում<ref name="plenty" />: Առևտրականները հաճախ բարձրացնում են գները, և պետական պաշտոնյաները ստուգում են, թե որքանով է բավականաչափ խանութներում պահեստավորվածը<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/4339/consumption-price-in-tet-season-moves-up-on-speculation.html|title=Consumption price in Tet season moves up on speculation|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbNk7lO|archivedate=2013-02-16}}</ref>. Սովորաբար կառավարությունը սուբսիդավորում է առևտևականներին գների բարձրացումը կանխելու համար<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/17572/sales-slow-at-markets-on-city-outskirts.html|title=Sales slow at markets on City outskirts|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbPyFlw|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
Ցանցային սուպերմարկետներում վաճառքն աճում է 20-40%-ով, իսկ արվարձանների շուկաներում մասամբ նվազում |
Ցանցային սուպերմարկետներում վաճառքն աճում է 20-40%-ով, իսկ արվարձանների շուկաներում մասամբ նվազում է։ Վիետնամական ընտանիքները սովորաբար նախնիների զոհասեղան են ունենում, իսկ Տետի ժամանակ այն մաքրում և նվիրաբերություններ են անում (այդ թվում` «հինգ մրգերը»): Ըստ հավատալիքի ընտանեկան օջախի երեք պահապանները` օնգ-տաո ({{lang-vi|Ông Táo}}), հաշիվ են տալիս Նեֆրիտյան կայսր Նգոկ Դեին տանը կատարվող իրադարձությունների մասին և երկինք են վերադառնում 12-րդ լուսնային ամսին 23-րդ օրը. նրանց մեկնումը նշվում է համեստ արարողությամբ, որն ուղեկցվում է ծիսկան զոհաբերություններով։ տետին նախորդող վերջին օրերը ընտանիքը բանտինգ, բանզեյ կամ բանտետ է պատրաստում։ Քանի որ դրանց պատրաստումը շատ ժամանակատար է, ապա կրակի մոտ արթուն մնացած ընտանիքի անդամները միմյանց տարբեր պատմություններ են պատմում։ |
||
== Հինգ մրգերը == |
== Հինգ մրգերը == |
||
| Տող 77. | Տող 77. | ||
Ուլլամբանա-սուտրայում Բուդդան Մաուդգալյայանին ասել է` «Հանուն անցած սերնդի ընտանիքի հոր և մոր, ինչպես նաև այժմյան մայրերի և հայրերի, ովքեր կարիքի մեջ են, դուք նվիրաբերություններ արեք [[մեծ]] մաքուր, բազմաթիվ ծաղիկներով և հինգ տեսակի մրգերով լի ափսեով»: Սովորույթը տարածվեց [[չինական]] Տան կայսրության կառավարման օրոք<ref>{{книга|автор=Thích Quảng Độ|заглавие=Phật Quang Đại Từ Điển|год=1988|страницы=7242}}</ref>: |
Ուլլամբանա-սուտրայում Բուդդան Մաուդգալյայանին ասել է` «Հանուն անցած սերնդի ընտանիքի հոր և մոր, ինչպես նաև այժմյան մայրերի և հայրերի, ովքեր կարիքի մեջ են, դուք նվիրաբերություններ արեք [[մեծ]] մաքուր, բազմաթիվ ծաղիկներով և հինգ տեսակի մրգերով լի ափսեով»: Սովորույթը տարածվեց [[չինական]] Տան կայսրության կառավարման օրոք<ref>{{книга|автор=Thích Quảng Độ|заглавие=Phật Quang Đại Từ Điển|год=1988|страницы=7242}}</ref>: |
||
Երկրի հյուսիսում և հարավում մրգերի տեսականին տարբեր է, թեպետ ,ընդհանուր առմամբ, ֆիքսված հավաքածու |
Երկրի հյուսիսում և հարավում մրգերի տեսականին տարբեր է, թեպետ ,ընդհանուր առմամբ, ֆիքսված հավաքածու չկա։ Հնում ափսեի մեջ դնում էին [[սալոր]], [[նուշ]], [[դեղձ]], [[զիզիֆուս]], [[վարդագույն խնձոր]]<ref name="QD">[http://www.quangduc.com/xuan/06nguqua.html Chưng Bày Mâm Ngũ Quả Trong Ngày TẾT] Quảng Đức Truy cập ngày: 22-1-2007</ref>: Առանձին մրգեր դժբախտ են համարվում. այսպես, հարավում ափսեի մեջ չեն դնում [[տանձ]] և [[նուռ]], քանի որ տանձը համահունչ է «քարշ գալ»({{lang-vi|lê lết}}, լե լետ) արտահայտության հետ, իսկ «նուռ» բառը, լիու ({{lang-vi|lựu}}), մտնում է «նռնակ» բառի կազմի մեջ<ref>{{cite web|url=http://www.mappacific.com/index.php?module=doisong&task=details&id=272|title=Đa dạng mâm ngũ quả ngày Tết|lang=вьетнамский|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbU0q5T|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Հյուսիսում ափսեներն ավելի առատ են լինում, հարավում` առավելապես համեստ։ |
||
Մրգերի մոտավոր ցուցակը<ref>{{cite web|url=http://vietbao.vn/Doi-song-Gia-dinh/Mam-ngu-qua-ngay-Tet-Nhieu-quan-niem-lam-cach-the-hien/45182310/111/|title=Mâm ngũ quả ngày Tết: Nhiều quan niệm, lắm cách thể hiện|publisher=Vietnam.net|lang=вьетнамский|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbWBMF6|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
Մրգերի մոտավոր ցուցակը<ref>{{cite web|url=http://vietbao.vn/Doi-song-Gia-dinh/Mam-ngu-qua-ngay-Tet-Nhieu-quan-niem-lam-cach-the-hien/45182310/111/|title=Mâm ngũ quả ngày Tết: Nhiều quan niệm, lắm cách thể hiện|publisher=Vietnam.net|lang=вьетнамский|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbWBMF6|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
| Տող 117. | Տող 117. | ||
== Զյաոտխիա == |
== Զյաոտխիա == |
||
Տետի առաջին օրը նվիրվում է ծնողներին և |
Տետի առաջին օրը նվիրվում է ծնողներին և երեխաներին։ Երեխաները [[կարմիր]] ծրարների մեջ ամանորյա գումար են ստանում (({{lang-vi|mừng tuổi}}), մինգտուոյ հյուսիսային բարբառով) կամ լիսի (lì xi, 利是, հարավային բարբառով))<ref name="foreign" />: Երեխաները սովորաբար նոր [[հագուստ]] են հագնում և նվերը ստանալուց առաջ ողջունում են իրենց ծնողներին։ Քանի որ վիետնամցիները հավատում են, որ առաջին այցելուն ամբողջ տարվա համար հաջողություն է բերում, ապա Տետի առաջին օրը ոչ ոք ուրիշի տուն առանց հրավերքի չի գնում<ref name="enrich" />: Առաջին հյուրի հետ հանդիպման ավանդույթը, որը կոչվում է սոնգդատ ({{lang-vi|xông đất}}), սոնգնյա ({{lang-vi|xông nhà}}) կամ դապդատ ({{lang-vi|đạp đất}}), կարևորներից մեկն է։ Սովորաբար առաջինը հրավիրում են հաջողակ մարդու, ով լավ բնավորություն ունի, որպեսզի նա տանը հաջողություն բերի։ Ապահովության համար տանտերը կեսգիշերին դուրս է գալիս փողոց, որպեսզի համոզվի, որ ոչ ոք առանց հրավերքի ներս չի գա։ |
||
Տետին ավլել-սրբելը վատ նշան է համարվում, քանի որ ավլողը «դուրս է հանում հաջողությունը», դրա համար տան մաքրությունը արվում է ավելի |
Տետին ավլել-սրբելը վատ նշան է համարվում, քանի որ ավլողը «դուրս է հանում հաջողությունը», դրա համար տան մաքրությունը արվում է ավելի վաղ։ Համարվում է նաև, որ հարազատներին կորուստ պատճառած մարդը այլ տներ չպետք է մտնի<ref name="Nói với con">{{cite web| url = http://tet.vietnamnet.vn/2010-01-18-noi-voi-con-ve-tet| title = Nói với con về Tết| accessdate = 2010-02-04}}</ref>: |
||
Հետագա օրերին մարդիկ հյուր են գնում հարազատներին, |
Հետագա օրերին մարդիկ հյուր են գնում հարազատներին, ընկերներին։ Սովորաբար, բայց որ` պարտադիր, Նոր տարվա երկրորդ օրը «զբաղված է» ընկերների այցելությամբ, երրորդը` ուսուցիչների։ |
||
Տեղի բուդդայական եկեղեցիներ են այցելում բարեգործական նվիրատվություններ կատարելու և գալիք տարում հաջողություն ունենալու ցանկություն |
Տեղի բուդդայական եկեղեցիներ են այցելում բարեգործական նվիրատվություններ կատարելու և գալիք տարում հաջողություն ունենալու ցանկություն ունեցողները։ Տարածվել է նաև գուշակներից հաջողություններ խնդրելը։ Երեխաները գնում և խաղում են նոր խաղալիքներով, ինչպես նաև փողոցի ազարտային խաղերում (օրինակ` բաու-կուա-կա-կոպ` ({{lang-vi|bầu cua cá cọp}})) ծախսում են իրենց ամանորյա նվերները։ Հարուստ ընտանիքները տանը վիշապի պարի կատարման համար պարողներ են վարձում։ |
||
=== Տոնը նշելու ավանդույթները === |
=== Տոնը նշելու ավանդույթները === |
||
Տետի տոնակատարությունը տևում է մեկ [[օր]]ից մինչև մեկ [[շաբաթ]]: Մարդիկ դուրս են գալիս փողոց և աշխատում են, որքան հնարավոր է ուժեղ, աղմկել` թմբուկ նվագելով, զանգեր և կոչնազարգեր զրնգացնելով, արգելված ճայթռուկներ տրաքեցնելով` փորձելով վախեցնել չար ոգիներին<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/66182/lucrative-smuggling-of-chinese-made-firecrackers-into-vietnam.html|title=Lucrative smuggling of Chinese-made firecrackers into Vietnam|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbZxUup|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Առյուծի պարի մասնակիցները հագնում են համապատասխան կոստյումներ և |
Տետի տոնակատարությունը տևում է մեկ [[օր]]ից մինչև մեկ [[շաբաթ]]: Մարդիկ դուրս են գալիս փողոց և աշխատում են, որքան հնարավոր է ուժեղ, աղմկել` թմբուկ նվագելով, զանգեր և կոչնազարգեր զրնգացնելով, արգելված ճայթռուկներ տրաքեցնելով` փորձելով վախեցնել չար ոգիներին<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/society/66182/lucrative-smuggling-of-chinese-made-firecrackers-into-vietnam.html|title=Lucrative smuggling of Chinese-made firecrackers into Vietnam|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbZxUup|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Առյուծի պարի մասնակիցները հագնում են համապատասխան կոստյումներ և դիմակներ։ Լանը` «առյուծը» իրականում առյուծի և վիշապի մեջտեղում ինչ-որ մեկն է` վիետնամական մշակույթում ուժի խորհրդանիշը։ |
||
Նոր տարվանից 30 րոպե առաջ հեռուստատեսությամբ ցուցադրվում է «Վերջին անգամ հավաքվենք միասին» ({{lang-vi|Gặp nhau cuối năm}}) երգիծական հաղորդումը, ամանորյա մեղեդին սովորաբար համարվում է «[[ABBA (խումբ)|Աբբա]]» համույթի «Happy New Year» երգը<ref>{{cite web|url=http://vnexpress.net/gl/van-hoa/am-nhac/2011/02/3ba260ab/|title='Happy New Year' - giai điệu bất tử của mùa xuân - VnExpress Giải Trí|accessdate=2013-02-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbcBpOT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
Նոր տարվանից 30 րոպե առաջ հեռուստատեսությամբ ցուցադրվում է «Վերջին անգամ հավաքվենք միասին» ({{lang-vi|Gặp nhau cuối năm}}) երգիծական հաղորդումը, ամանորյա մեղեդին սովորաբար համարվում է «[[ABBA (խումբ)|Աբբա]]» համույթի «Happy New Year» երգը<ref>{{cite web|url=http://vnexpress.net/gl/van-hoa/am-nhac/2011/02/3ba260ab/|title='Happy New Year' - giai điệu bất tử của mùa xuân - VnExpress Giải Trí|accessdate=2013-02-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbcBpOT|archivedate=2013-02-16}}</ref>: |
||
Տետը նշելու ժամանակ մարդիկ զանազան [[խաղեր]] են խաղում` սյանցի, բամբուկե փայտիկներով պարեր, դիմակների գունազարդում, թղթե ծաղիկների պատրաստում, թաիլանդյան խաղեր` «պա-մա-նա-օ» քարերով, օղակի մեջ գնդակի նետում («նեմ-կոմ»), խայլում են բամբուկե փայտերով, ջրի վրա մարիոնետների թատրոնի ներկայացումներն են դիտում, հատտհեն են լսում, աքլորակռիվներ և ցլամարտեր են նայում, մասնակցում են պոեզիայի մրցույթների<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/vietnam-in-photos/4498/folk-games-at-hanoi-s-museum.html|title=Folk games at Hanoi’s museum|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbhrIIo|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Մեծ քաղաքներում հրավառություններ են լինում, դրանք հեռարձակվում են հանոյյան, սայգոնյան և դանանգյան ազգային |
Տետը նշելու ժամանակ մարդիկ զանազան [[խաղեր]] են խաղում` սյանցի, բամբուկե փայտիկներով պարեր, դիմակների գունազարդում, թղթե ծաղիկների պատրաստում, թաիլանդյան խաղեր` «պա-մա-նա-օ» քարերով, օղակի մեջ գնդակի նետում («նեմ-կոմ»), խայլում են բամբուկե փայտերով, ջրի վրա մարիոնետների թատրոնի ներկայացումներն են դիտում, հատտհեն են լսում, աքլորակռիվներ և ցլամարտեր են նայում, մասնակցում են պոեզիայի մրցույթների<ref>{{cite web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/vietnam-in-photos/4498/folk-games-at-hanoi-s-museum.html|title=Folk games at Hanoi’s museum|publisher=Vietnam.net|lang=անգլերեն|accessdate=2013-02-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/6ESbhrIIo|archivedate=2013-02-16}}</ref>: Մեծ քաղաքներում հրավառություններ են լինում, դրանք հեռարձակվում են հանոյյան, սայգոնյան և դանանգյան ազգային հետուստատընկերություններով։ |
||
Ներկայացումներից հետո ընտանիքները վերադառնում են տուն և ուտում են ամանորյա կերակուրները` միմյանց երջանկություն և ուրախություն մաղթելով Նոր |
Ներկայացումներից հետո ընտանիքները վերադառնում են տուն և ուտում են ամանորյա կերակուրները` միմյանց երջանկություն և ուրախություն մաղթելով Նոր տարում։ Երեխաներին նվիրում են փողով կարմիր ծրարներ։ |
||
== Ծանոթագրություններ == |
== Ծանոթագրություններ == |
||
09:21, 25 փետրվարի 2016-ի տարբերակ
| Ամանորը Վիետնամում 節元旦 | |
|---|---|
 Հոշիմինի հրապարակը՝ Տետի ժամանակ զարդարված ծաղիկներով և մրգերով | |
| Տեսակ | ամենամյա միջոցառում |
| Ենթադաս | East Asian New Year? |
| Ամսաթիվ | լուսնային օրացույցի առաջին ամսվա առաջին օրը |
| Տոնվում է |  Վիետնամ |
| Ի հիշատակ | ասիական Նոր տարի |
Տետ (վիետ․՝ Tết), լրիվ անվանումը՝ Տետ նգուեն դան (Tết Nguyên Đán, 節元旦, բառացի՝ «առաջին առավոտի տոն»)՝ վիետնամական Նոր տարին ըստ լուսնա-արեգակային օրացույցի, պետական տոն Վիետնամում, երկրի ամենակարևոր և հանրահայտ տոնը։
Տետը նշվում է չինական նոր տարվա հետ միաժամանակ, թեպետ ժամանակային տարբերություն առկա է լինում՝ կապված Հանոյի և Պեկինի ժամանակների տարբերության հետ։ Տոնակատարությունը սկսվում է լուսնային օրացույցի առաջին ամսվա առաջին օրը (մոտավորապես հունվարի վերջին կամ փետրվարի սկզբին) և շարունակվում է մեկ շաբաթ: Տետը համարվում է գարնան առաջին օր, այդ պատճառով տոնը հաճախ անվանում են նաև «գարնան տոն»՝ հոյ սուան (վիետ․՝ Hội xuân): 2016 թվականին այդ օրը համընկնում է փետրվարի 8-ի հետ[1]:
Տետը ընտանեկան տոն է, մարդիկ աշխատում են վերադառնալ ճամփորդություններից և այն նշել հարազատների հետ[2][3]: Երեխաներին նվիրում են փողով ծրարներ և հագուստ, ինչին ի պատասխան՝ երեխաները մեծահասակներին երկարակեցություն են մաղթում[4]:
Տոնակատարությունը ուղեկցվում է նախնիների պաշտամունքի հետ կապվող բազմաթիվ ծիսակատարություններով։ Տոնի նախօրեին տներն ու փողոցները զարդարում են ծաղիկներով և որոշակի մրգերով, մթերքներ են գնում ամանորյա ուտեստներ պատրաստելու համար[5]: Ուտեստների մեջ գլխավորը համարվում է եփած բրնձային կարկանդակը՝ բանտինգը՝ մունգի պտուղների և խոզի մսի միջուկով, որը փաթաթվում է բանանի տերևներով և կապվում է բամբուկե առաձգական ձողիկով[6] :
Տետը զուգակցվում է դիմակահանդեսային շքերթին, որի ժամանակ կատարվում է առյուծի պարը, ինչպես նաև կազմակերպվում են բազմաթիվ փառատոններ և տոնավաճառներ, որոնք գրավում են կես միլիոնի հասնող այցելուների[2][7]: Չնայած նրան, որ շատ առևտրականների Նոր տարվա նախօրյակին բարձրացնում են գները, բայց և լինում են հատուկ ամանորյա զեղչեր, օրինակ՝ Բուխտա Հա Լոնգ Տետի ժամանակ կարելի է այցելել անվճար[8]:
Վիետնամցիները մեծ ուշադրություն են դարձնում այն բանին, թե ով է առաջինը իրենց տուն գալիս Նոր տարում[9]: Դրանից հետո ավանդաբար մարդիկ իրար տուն հյուր են գնում[5], այցելում են եկեղեցիներ[9]:
Քանի որ համարվում է, որ լավ նշված Նոր տարին ընտանիքին հաջողություն է բերում, կառավարությունը չունևոր ընտանիքներին հատուկ թոշակներ է տրամադրում պարենամթերք գնելու համար։ Հոշիմինում 2013 թվականին թոշակը կազմել է 500 000 վիետնամական դոնգ (մոտ 700 ռուսական ռուբլի) այն դեպքում[10], երբ մեկ կիլոգրամ խոզի միսը արժեր 50 000 դոնգ (75 ռուբլի)[11]:
Վիետնամի ժողովուրդներից մեկի մոտ Նոր տարին համընկնում է այլ ամսաթվերի հետ (օրինակ՝ մուսուլման-տյամերի մոտ), մյուսների մոտ տոնը նշելու ավանդույթներն են տարբեր[12]. Կխմուները խոզի մսով բրնձե կարկանդակների փոխարեն հավ են պատրաստում[13]:
Տարբերությունները չինական նոր տարվա հետ համեմատած
Չինական օրացույցը հիմնված է աստղագիտական դիտարկումների վրա, այդ պատճառով էլ կապված է տեղական ժամանակի հետ։ Հյուսիսային Վիետնամը 1967 թվականի օգոստոսի 8-ից UTC+8 ժամային գոտուց անցել է UTC+7-ին, իսկ Հարավային Վիետնամը՝ 1975 թվականին՝ Վիետնամական պատերազմից հետո։ Արդյունքում Հարավն ու Հյուսիսը 1968 թվականի Տետը նշեցին տարբեր օրերի[14]:
Քանի որ չինական օրացույցի 11-րդ ամիսը պարտադիր ձմեռային արևադարձ պետք է ունենա, իսկ 1984 թվականին այն համընկավ դեկտեմբերի 21-ին՝ Վիետնամում և դեկտեմբերի 22-ին՝ Չինաստանում, այդ պատճառով այն շարունակվեց Վիետնամում նոյեմբերի 23-ից մինչև դեկտեմբերի 21-ը, իսկ Չինաստանում ՝ դեկտեմբերի 22-ից մինչև 1985 թվականի հունվարի 20-ը, ինչը հանգեցրեց այն բանին, որ Տետը 1985 թվականին նշվեց հունվարի 21-ին, իսկ Նոր տարին Չինաստանում՝ փետրվարի 20-ին։ Համաժամանակացման համար վիետնամական օրացույցում ավելացվեց լրացուցիչ ամիս՝ մարտի 21-ից ապրիլի 19-ը։
Վիետնամական կենդանակերպի «կատուն»՝ չինականի «նապաստակն» է, իսկ «ցուլը» փոխարինում է «գոմեշին»:
1975 թվականից մինչև 2100 թվականի միայն չորս անգամ Վիետնամում և Չինաստանում Նոր տարին սկսվում է տարբեր անսաթվերից։
| Տարի | Վիետնամի Նոր տարվա ամսաթիվը | Չինական Նոր տարվա ամսաթիվը |
| 1985 | Հունվարի 21 | Փետրվարի 20 |
| 2007 | Փետրվարի 17 | Փետրվարի 18 |
| 2030 | Փետրվարի 2 | Փետրվարի 3 |
| 2053 | Փետրվարի 18 | Փետրվարի 19 |
Ավանդույթները
Վիետնամցիները Տետը սովորաբար տոնում են ընտանիքով[5]: Տոնից առաջ մարդիկ հաճախ գերեզմանատուն են գնում` իրենց նախնիների շիրիմներին այցելելու և դրանք կարգի բերելու համար։ Չնայած, որ Տետը ազգային տոն է, հավատացյալները այն նշում են իրենց հավատքի կանոններին համապատասխան։ Տոնակատարությունը բաժանվում է երեք փուլի` տատնյեն (վիետ․՝ Tất Niên, Նոր տարվա նախօրեից առաջ), զյաոտխիա (վիետ․՝ Giao Thừa, Նոր տարվա նախօրե) և տաննյեն (վիետ․՝ Tân Niên, Նոր տարի):
Տատնյեն
Տատնյեն սկսվում է տոներից մեկ-երկու շաբաթ առաջ։ Տատնյեն գնումների, բնակարանները զարդարելու, ամանորյա կերակուրներ պատրաստելու և հարազատների ժամանելուն սպասելու ժամանակաշրջանն է։ Վիետնամցիները աշխատում են մինչև Տետը փակել իրենց բոլոր պարտքերը։ Ծնողները իրենց երեխաների համար հագուստ են գնում, որպեսզի վերջիններս տոնը նշեն նոր հագուստներով[5]: Քանի որ տոներին բոլոր խանութները փակ են լինում, մարդիկ սննդամթերքը նախօրոք են գնում[11]: Առևտրականները հաճախ բարձրացնում են գները, և պետական պաշտոնյաները ստուգում են, թե որքանով է բավականաչափ խանութներում պահեստավորվածը[15]. Սովորաբար կառավարությունը սուբսիդավորում է առևտևականներին գների բարձրացումը կանխելու համար[16]:
Ցանցային սուպերմարկետներում վաճառքն աճում է 20-40%-ով, իսկ արվարձանների շուկաներում մասամբ նվազում է։ Վիետնամական ընտանիքները սովորաբար նախնիների զոհասեղան են ունենում, իսկ Տետի ժամանակ այն մաքրում և նվիրաբերություններ են անում (այդ թվում` «հինգ մրգերը»): Ըստ հավատալիքի ընտանեկան օջախի երեք պահապանները` օնգ-տաո (վիետ․՝ Ông Táo), հաշիվ են տալիս Նեֆրիտյան կայսր Նգոկ Դեին տանը կատարվող իրադարձությունների մասին և երկինք են վերադառնում 12-րդ լուսնային ամսին 23-րդ օրը. նրանց մեկնումը նշվում է համեստ արարողությամբ, որն ուղեկցվում է ծիսկան զոհաբերություններով։ տետին նախորդող վերջին օրերը ընտանիքը բանտինգ, բանզեյ կամ բանտետ է պատրաստում։ Քանի որ դրանց պատրաստումը շատ ժամանակատար է, ապա կրակի մոտ արթուն մնացած ընտանիքի անդամները միմյանց տարբեր պատմություններ են պատմում։
Հինգ մրգերը
«Հինգ մրգեր» (վիետ․՝ mâm ngũ quả, մամ նգի կուա)` մրգեր, հարստության խորհրդանիշ` ավանդաբար նախնիների զոհարանին տեղադրվող[17]:
Ուլլամբանա-սուտրայում Բուդդան Մաուդգալյայանին ասել է` «Հանուն անցած սերնդի ընտանիքի հոր և մոր, ինչպես նաև այժմյան մայրերի և հայրերի, ովքեր կարիքի մեջ են, դուք նվիրաբերություններ արեք մեծ մաքուր, բազմաթիվ ծաղիկներով և հինգ տեսակի մրգերով լի ափսեով»: Սովորույթը տարածվեց չինական Տան կայսրության կառավարման օրոք[18]:
Երկրի հյուսիսում և հարավում մրգերի տեսականին տարբեր է, թեպետ ,ընդհանուր առմամբ, ֆիքսված հավաքածու չկա։ Հնում ափսեի մեջ դնում էին սալոր, նուշ, դեղձ, զիզիֆուս, վարդագույն խնձոր[19]: Առանձին մրգեր դժբախտ են համարվում. այսպես, հարավում ափսեի մեջ չեն դնում տանձ և նուռ, քանի որ տանձը համահունչ է «քարշ գալ»(վիետ․՝ lê lết, լե լետ) արտահայտության հետ, իսկ «նուռ» բառը, լիու (վիետ․՝ lựu), մտնում է «նռնակ» բառի կազմի մեջ[20]: Հյուսիսում ափսեներն ավելի առատ են լինում, հարավում` առավելապես համեստ։
Մրգերի մոտավոր ցուցակը[21]:
Հյուսիսային Վիետնամ
Հարավային Վիետնամ
Ափսեի մեջ չեն դնում
Վերջին ժամանակները վիետնամական սովորական մրգերին սկսել են ավելացնել նաև էկզոտիկ մրգեր` խնձոր, կարմիր նարինջ[17]:
Զյաոտխիա
Տետի առաջին օրը նվիրվում է ծնողներին և երեխաներին։ Երեխաները կարմիր ծրարների մեջ ամանորյա գումար են ստանում ((վիետ․՝ mừng tuổi), մինգտուոյ հյուսիսային բարբառով) կամ լիսի (lì xi, 利是, հարավային բարբառով))[5]: Երեխաները սովորաբար նոր հագուստ են հագնում և նվերը ստանալուց առաջ ողջունում են իրենց ծնողներին։ Քանի որ վիետնամցիները հավատում են, որ առաջին այցելուն ամբողջ տարվա համար հաջողություն է բերում, ապա Տետի առաջին օրը ոչ ոք ուրիշի տուն առանց հրավերքի չի գնում[9]: Առաջին հյուրի հետ հանդիպման ավանդույթը, որը կոչվում է սոնգդատ (վիետ․՝ xông đất), սոնգնյա (վիետ․՝ xông nhà) կամ դապդատ (վիետ․՝ đạp đất), կարևորներից մեկն է։ Սովորաբար առաջինը հրավիրում են հաջողակ մարդու, ով լավ բնավորություն ունի, որպեսզի նա տանը հաջողություն բերի։ Ապահովության համար տանտերը կեսգիշերին դուրս է գալիս փողոց, որպեսզի համոզվի, որ ոչ ոք առանց հրավերքի ներս չի գա։
Տետին ավլել-սրբելը վատ նշան է համարվում, քանի որ ավլողը «դուրս է հանում հաջողությունը», դրա համար տան մաքրությունը արվում է ավելի վաղ։ Համարվում է նաև, որ հարազատներին կորուստ պատճառած մարդը այլ տներ չպետք է մտնի[22]:
Հետագա օրերին մարդիկ հյուր են գնում հարազատներին, ընկերներին։ Սովորաբար, բայց որ` պարտադիր, Նոր տարվա երկրորդ օրը «զբաղված է» ընկերների այցելությամբ, երրորդը` ուսուցիչների։
Տեղի բուդդայական եկեղեցիներ են այցելում բարեգործական նվիրատվություններ կատարելու և գալիք տարում հաջողություն ունենալու ցանկություն ունեցողները։ Տարածվել է նաև գուշակներից հաջողություններ խնդրելը։ Երեխաները գնում և խաղում են նոր խաղալիքներով, ինչպես նաև փողոցի ազարտային խաղերում (օրինակ` բաու-կուա-կա-կոպ` (վիետ․՝ bầu cua cá cọp)) ծախսում են իրենց ամանորյա նվերները։ Հարուստ ընտանիքները տանը վիշապի պարի կատարման համար պարողներ են վարձում։
Տոնը նշելու ավանդույթները
Տետի տոնակատարությունը տևում է մեկ օրից մինչև մեկ շաբաթ: Մարդիկ դուրս են գալիս փողոց և աշխատում են, որքան հնարավոր է ուժեղ, աղմկել` թմբուկ նվագելով, զանգեր և կոչնազարգեր զրնգացնելով, արգելված ճայթռուկներ տրաքեցնելով` փորձելով վախեցնել չար ոգիներին[23]: Առյուծի պարի մասնակիցները հագնում են համապատասխան կոստյումներ և դիմակներ։ Լանը` «առյուծը» իրականում առյուծի և վիշապի մեջտեղում ինչ-որ մեկն է` վիետնամական մշակույթում ուժի խորհրդանիշը։
Նոր տարվանից 30 րոպե առաջ հեռուստատեսությամբ ցուցադրվում է «Վերջին անգամ հավաքվենք միասին» (վիետ․՝ Gặp nhau cuối năm) երգիծական հաղորդումը, ամանորյա մեղեդին սովորաբար համարվում է «Աբբա» համույթի «Happy New Year» երգը[24]:
Տետը նշելու ժամանակ մարդիկ զանազան խաղեր են խաղում` սյանցի, բամբուկե փայտիկներով պարեր, դիմակների գունազարդում, թղթե ծաղիկների պատրաստում, թաիլանդյան խաղեր` «պա-մա-նա-օ» քարերով, օղակի մեջ գնդակի նետում («նեմ-կոմ»), խայլում են բամբուկե փայտերով, ջրի վրա մարիոնետների թատրոնի ներկայացումներն են դիտում, հատտհեն են լսում, աքլորակռիվներ և ցլամարտեր են նայում, մասնակցում են պոեզիայի մրցույթների[25]: Մեծ քաղաքներում հրավառություններ են լինում, դրանք հեռարձակվում են հանոյյան, սայգոնյան և դանանգյան ազգային հետուստատընկերություններով։
Ներկայացումներից հետո ընտանիքները վերադառնում են տուն և ուտում են ամանորյա կերակուրները` միմյանց երջանկություն և ուրախություն մաղթելով Նոր տարում։ Երեխաներին նվիրում են փողով կարմիր ծրարներ։
Ծանոթագրություններ
- ↑ «Holidays in Vietnam in 2016». timeanddate.com. Վերցված է 29 Դեկտեմբեր 2015-ին.
- ↑ 2,0 2,1 «Festivals herald Lunar New Year» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ «Overseas Vietnamese return to celebrate lunar new year» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ «Money giving - a nice New Year custom». Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 «Tet in the eyes of foreigners» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ Новости Вьетнама — Культура — Вьетнамский новый год
- ↑ «Flower festival to add colour at Tet» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
- ↑ «Free visit to Ha Long Bay during Tet» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 «New Year customs enrich Vietnamese culture». Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ «HCM City plans to offer happy Tet for everyone» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
- ↑ 11,0 11,1 «There's plenty of food for Tet» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
- ↑ «Islamic Cham people celebrate Ramuwan new year» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ «Kho Mu ethic minority people welcome Tet» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ Mathematics of the Chinese calendar, pp. 29-30.
- ↑ «Consumption price in Tet season moves up on speculation» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
- ↑ «Sales slow at markets on City outskirts» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
- ↑ 17,0 17,1 «Mâm ngũ quả thể hiện ước vọng no đủ quanh năm» (вьетнамский). Theo_VnExpress.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Thích Quảng Độ Phật Quang Đại Từ Điển. — 1988. — С. 7242.
- ↑ Chưng Bày Mâm Ngũ Quả Trong Ngày TẾT Quảng Đức Truy cập ngày: 22-1-2007
- ↑ «Đa dạng mâm ngũ quả ngày Tết» (вьетнамский). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Mâm ngũ quả ngày Tết: Nhiều quan niệm, lắm cách thể hiện» (вьетнамский). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Nói với con về Tết». Վերցված է 2010-02-04-ին.
- ↑ «Lucrative smuggling of Chinese-made firecrackers into Vietnam» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-10-ին.
- ↑ «'Happy New Year' - giai điệu bất tử của mùa xuân - VnExpress Giải Trí». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-13-ին.
- ↑ «Folk games at Hanoi's museum» (անգլերեն). Vietnam.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-16-ին. Վերցված է 2013-02-11-ին.
Արտաքին հղումներ
- Vietnamese New Year and its customs(անգլ.)
- Travel Essay about Tet by a Vietnamese-American(անգլ.)
- Tet Nguyen Dan (Vietnamese New Year) Celebration
- Lunar New Year(անգլ.)
- Tet Nguyen Dan from Vietnam Tourism(անգլ.)
- Asian-Nation: Têt, A Celebration of Rebirth(անգլ.)
- Tết definition on VDict(անգլ.)
- How to compute the Vietnamese calendar(անգլ.)