«Իսլանդերենի քերականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
Տող 361. | Տող 361. | ||
==Մակբայ== |
==Մակբայ== |
||
Մակբայը ցույց է տալիս գործողության կատարման տեղը, ժամանակը, ձևը և չափը։ Այն չի հոլովվում, փոխվում ըստ սեռի և թվի, սակայն ածականի պես ունի համեմատության աստիճաններ։ |
|||
Իսլանդերենում մակբայների կազման հիմնական եղանակը ածականի չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործելն է․ օրինակ՝ ''hár'' - բարձր (ածական) → ''hátt'' - բարձր (մակբայ)։ Որոշ դերանուների չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործվում են որպես մակբայներ․ օրինակ՝ ''hver'' - ով → ''hvað'' - ինչպես։ Որոշ մակբայներ կազմվում են '''-a''' ածանցով․ օրինակ՝ ''illur'' - չար, վատ (ածական) → ''illa'' - վատ (մակբայ)։ '''-legur''' վերջածանց ունեցող ածականներից մակբայ կազմելիս դրանք ստանում են '''-lega''' վերջածանցը․ օրինակ՝ ''skemmtilegur'' - ուրախ, զվարճալի → ''skemmtilega'' ուրախ եղանակով, զվարճալիորեն: '''-lega''' վերջածանցով կազմվում են նաև մի քանի մակբայներ, որոնց համապատասխան ածականը չունի '''-legur''' վերջածանց․ օրինակ՝ ''kær'' - սիրելի → ''kærlega'' - սիրելով (մակբայ)։ |
Իսլանդերենում մակբայների կազման հիմնական եղանակը ածականի չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործելն է․ օրինակ՝ ''hár'' - բարձր (ածական) → ''hátt'' - բարձր (մակբայ)։ Որոշ դերանուների չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործվում են որպես մակբայներ․ օրինակ՝ ''hver'' - ով → ''hvað'' - ինչպես։ Որոշ մակբայներ կազմվում են '''-a''' ածանցով․ օրինակ՝ ''illur'' - չար, վատ (ածական) → ''illa'' - վատ (մակբայ)։ '''-legur''' վերջածանց ունեցող ածականներից մակբայ կազմելիս դրանք ստանում են '''-lega''' վերջածանցը․ օրինակ՝ ''skemmtilegur'' - ուրախ, զվարճալի → ''skemmtilega'' ուրախ եղանակով, զվարճալիորեն: '''-lega''' վերջածանցով կազմվում են նաև մի քանի մակբայներ, որոնց համապատասխան ածականը չունի '''-legur''' վերջածանց․ օրինակ՝ ''kær'' - սիրելի → ''kærlega'' - սիրելով (մակբայ)։ |
||
===Մակբայների համեմատության աստիճանները=== |
===Մակբայների համեմատության աստիճանները=== |
||
==Ծանոթագրություններ== |
==Ծանոթագրություններ== |
07:09, 21 հունվարի 2016-ի տարբերակ
Իսլանդերենը ունի բարդ բառակազմության համակարգ, քանի որ գոյականները, ածականները, դերանունները, թվականները և որոշյալ հոդը փոփոխվում են ըստ սեռի, թվի և հոլովի, իսկ բայերը փոփոխվում են ըստ անձի, թվի, ժամանակի, սեռի և եղանակի։ Ի տարբերություն դանիերենի, նորվեգերենի և շվեդերենի՝ իսլանդերենը պահպանել է հին նորվեգերենի բառակազմական կաղապարները։
Բառերի դասավորությունը
Իսլանդերենում նախադասությունում բառերի դասավորությունը նման է գերմանական լեզուների կաղապարին՝ ենթակա-ստորոգյալ-լրացում։ [1] Հարցական նախադասություններում բառերի հերթափոխությունը հետևյալն է. ստորոգյալ-ենթակա-լրացում:[2]
Պատմողական նախադասություն | Հարցական նախադասություն |
---|---|
Þú átt bók. | Átt þú bók? |
Դու գիրք ունես: | Դու գիրք ունե՞ս: |
Við borðum kjöt. | Borðum við kjöt? |
Մենք միս ենք ուտում: | Մենք մի՞ս ենք ուտում: |
Ժխտական նախադասությունները կազմվում են ekki մասնիկի օգնությամբ, որը տեղադրվում է ստորոգյալից հետո:[2]
Իսլանդերեն | Հայերեն |
---|---|
Segðu mér ekki, hvað ég nú þegar. | Ինձ մի՛ ասա այն, ինչ ես արդեն գիտեմ: |
Որոշյալ հոդ
Իսլանդերենում, ինչպես և հայերենում, չկա անորոշ հոդ։ Անորոշ հոդի բացակայությունը հատուկ է նաև այլ գերմանական լեզուներին, սակայն ի տարբերություն դրանց, իսլանդերենում կա որոշյալ հոդի երկու տեսակ՝ ազատ որոշյալ հոդ, որը հանդես է գալիս, որպես ինքնուրույն բառ, և ածանցային որոշյալ հոդ, որը միանում է բառին։ Որոշյալ հոդը հոլովվում է, փոխվում է ըստ թվի և սեռի։[2]
Հոլով |
Եզակի թիվ |
Հոգնակի թիվ | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ | Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ | |
Ուղղական | hinn | hin | hið | hinir | hinar | hin |
Սեռական | hins | hinnar | hins | hinna | hinna | hinna |
Տրական | hinum | hinni | hinu | hinum | hinum | hinum |
Հայցական | hinn | hina | hið | hina | hinar | hin |
Ազատ որոշյալ հոդի օգտագործումը սահմանափակ է։ Այժմ այն կիրառվում է հիմնականում պաշտոնական անվանումներում և առավել պահպանողական պարբերականների կողմից։ Բանավոր խոսքում ազատ որոշյալ հոդը հազվադեպ է հանդիպում։
Իսլանդերեն | Հայերեն |
---|---|
Forseti hins Íslensku Lýðveldis | Իսլանդիայի Հանրապետության նախագահ(ը) |
Ածանցային որոշյալ հոդը նման է ազատ որոշյալ հոդին և միանում է գոյականին։ Բառին միանալիս այն կորցնում է առաջին h հնչյունը, իսկ եթե բառը վերջանում է ձայնավորով, ապա նաև երկրորդ i հնչյունը։
Հոլով |
Եզակի թիվ |
Հոգնակի թիվ | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ | Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ | |
Ուղղական | -(i)nn | -(i)n | -(i)ð | -(i)nir | -(i)nar | -(i)n |
Սեռական | -(i)ns | -(i)nnar | -(i)ns | -(i)nna | -(i)nna | -(i)nna |
Տրական | -(i)num | -(i)nni | -(i)nu | -(i)num | -(i)num | -(i)num |
Հայցական | -(i)nn | -(i)na | -(i)ð | -(i)na | -(i)nar | -(i)n |
Գոյական
Իսլանդերենում գոյականը ունի երեք սեռ` արական (իսլ.՝ karlkyn), իգական (իսլ.՝ kvenkyn), չեզոք (իսլ.՝ hvorugkyn)։ Գոյականի՝ այս կամ այն սեռին պատկանելությունը որոշվում է ոչ թե բառի ձևից (օրինակ՝ վերջավորություններից, ինչպես ռուսերենում), այլ դրա հոլովման ձևից։ Իսլանդերենում գոյականները հոլովվում են ըստ չորս հոլովների՝ ուղղական հոլով (իսլ.՝ nefnifall), սեռական հոլով (իսլ.՝ eignarfall), տրական հոլով(իսլ.՝ þágufall) և հայցական հոլով (իսլ.՝ þolfall), ընդ որում՝ հոլովումների թիվը, ըստ որոշ լեզվաբանների, անցնում է 70-ից։ Ըստ հոլովվելու իրենց հատկության գոյականները լինում են թույլ և ուժեղ։ Իսլանդերենում գոյականները ունեն երկու թիվ՝ եզակի (իսլ.՝ eintala) և հոգնակի (իսլ.՝ fleirtala)։ Ընդ որում հոգնակու կազմությունը կախված է գոյականի սեռից, հոլովումից և թույլ կամ ուժեղ լինելուց։[3]
Թվական
Քանակական թվականներ
Իսլանդերենի քանակական թվականներից չորսը՝ einn (մեկ), tveir (երկու), þrír (երեք), fjórir (չորս), հոլովվում են և փոխվում ըստ սեռի՝ կախված գոյականի հոլովից և սեռից։[3]
Հոլով | Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ |
---|---|---|---|
einn | |||
Ուղղական | einn | ein | eitt |
Սեռական | eins | einnar | eins |
Տրական | einum | einni | einu |
Հայցական | einn, einan | eina | eitt |
tveir | |||
Ուղղական | tveir | tvær | tvö |
Սեռական | tveggja | tveggja | tveggja |
Տրական | tveim(ur) | tveim(ur) | tveim(ur) |
Հայցական | tvo | tvær | tvö |
þrír | |||
Ուղղական | þrír | þrjár | þrjú |
Սեռական | þriggja | þriggja | þriggja |
Տրական | þrem(ur) | þrem(ur) | þrem(ur) |
Հայցական | þrjá | þrjár | þrjú |
fjórir | |||
Ուղղական | fjórir | fjórar | fjögur |
Սեռական | fjög(ur)ra | fjög(ur)ra | fjög(ur)ra |
Տրական | fjórum | fjórum | fjórum |
Հայցական | fjóra | fjórar | fjögur |
Femm (հինգ) թվականից բարձր քանակական թվականները չեն հոլովվում, սակայն փոխվում են ըստ սեռի և թվի, իսկ hundrað (հարյուր), þúsund (հազար), milljón (միլիոն) և milljarður (միլիարդ) թվականները կարող են օգտագործվել որպես գոյական և հոլովվել։
Դասական թվականներ
Դասական թվականները կազմվում են՝ քանակական թվականներին -ði, -ðji, -ti, -asti, -di ածանցները ավելացնելով։ Einn (մեկ), tveir (երկու), þrír (երեք) և fjórir (չորս) թվականները ունեն անկանոն դասական թվականի ձև․ einn - fyrsti, tveir - annar, þrír - þriðji, fjórir - fjórði, ընդ որում՝ annar դասական թվականը փոփոխվում է ըստ սեռի, թվի և հոլովի։
Հոլով | Արական սեռ | Իգական սեռ | Չեզոք սեռ |
---|---|---|---|
Եզակի թիվ | |||
Ուղղական | annar | önnur | annað |
Սեռական | annars | annarrar | annars |
Տրական | öðrum | annarri | öðru |
Հայցական | annan | aðra | annað |
Հոգնակի թիվ | |||
Ուղղական | aðrir | aðrar | önnur |
Սեռական | annarra | annarra | annarra |
Տրական | öðrum | öðrum | öðrum |
Հայցական | aðra | aðrar | önnur |
Annar թվականը օգտագործվում է նաև որպես դերանուն՝ «այլ» իմաստով։
Իսլանդերեն | Հայերեն |
---|---|
Ólafur sagði mér, að hann hefði elskað bara aðra konuna, sem hann hafði gift. | Օլաֆյուրը ինձ ասել է, որ սիրել է այլ կնոջ, ում հետ ամուսնացել է: |
Siggi ætti að giftast öðrum manni . | Սիգգին պետք է ամուսնանա այլ մարդու հետ: |
Բաղադրյալ քանակական թվականներից դասական կազմելիս փոխվում են երկու մասն էլ՝ tuttugu og einn (քսանմեկ) - tuttugasti og fyrsti (քսանմեկերորդ)։
Կոտորակային թվականներ
Կոտորակային թվականները կազմվում են heill, hálfur բառերի, ինչպես նաև դասական թվականների օգնությամբ։
Մաթեմատիկական արտահայտություն | Իսլանդերեն | Հայերեն |
---|---|---|
1/1 | einn heill | մեկ |
2/1 | tveir heilir | երկու |
1/2 | (einn) hálfur | կես, (մեկ) երկրորդ |
3/2 | þrír hálfir | երեք երկրորդ |
1/3 | einn þriðji | մեկ երրորդ |
6/4 | sex fjórðu | վեց քառորդ |
Մակբայ
Մակբայը ցույց է տալիս գործողության կատարման տեղը, ժամանակը, ձևը և չափը։ Այն չի հոլովվում, փոխվում ըստ սեռի և թվի, սակայն ածականի պես ունի համեմատության աստիճաններ։
Իսլանդերենում մակբայների կազման հիմնական եղանակը ածականի չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործելն է․ օրինակ՝ hár - բարձր (ածական) → hátt - բարձր (մակբայ)։ Որոշ դերանուների չեզոք սեռի հայցական հոլովը եզակի թվով օգտագործվում են որպես մակբայներ․ օրինակ՝ hver - ով → hvað - ինչպես։ Որոշ մակբայներ կազմվում են -a ածանցով․ օրինակ՝ illur - չար, վատ (ածական) → illa - վատ (մակբայ)։ -legur վերջածանց ունեցող ածականներից մակբայ կազմելիս դրանք ստանում են -lega վերջածանցը․ օրինակ՝ skemmtilegur - ուրախ, զվարճալի → skemmtilega ուրախ եղանակով, զվարճալիորեն: -lega վերջածանցով կազմվում են նաև մի քանի մակբայներ, որոնց համապատասխան ածականը չունի -legur վերջածանց․ օրինակ՝ kær - սիրելի → kærlega - սիրելով (մակբայ)։
Մակբայների համեմատության աստիճանները
Ծանոթագրություններ
- ↑ An Icelandic minigrammar Իսլանդերենի համառոտ քերականություն (անգլ.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Corso Di Islandese Moderno. Kennslubók í Nútíma Íslensku handa Ítölum (իտալ.)
- ↑ 3,0 3,1 Исландско-русский словарь: Берков В.П., Бёдварссон А. Իսլանդերեն-ռուսերեն բառարան (ռուս.)