Վարք Մաշտոցի

Կորյունի «Վարք Մաշտոցի» երկը հայկական տառերով գրված առաջին ինքնուրույն պատմական բնույթի երկն է: Կորյունը Մաշտոցի կրտսեր աշակերտներից է, նա իր ուսուցչի մահվանից հետո մտահղացել է գրել հայոց գրերի ծագման մասին և դրանց հորինողի վարքը (կենսագործությունը), հրաման ստանալով Հովսեփ կաթողիկոսից, որը Մաշտոցի ավագ աշակերտներից էր:

«Վարք Մաշտոցի» գիրքը Կորյունը գրել է (443-451) թթ., քանի որ նա իր երկում հիշում է Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի վախճանվելու մասին: Իր իսկ տվյալներից հայտնի է որ Մաշտոցը վախճանվել է 440 թ. փետրվարի 17-ին: Կորյունը ոչինչ չի գրում 450-451 թթ. Վարդանանց պատերազմի մասին, և Վասակի մասին շատ դրական է արտահայտվում:

Կորյունը գրում է որ Մաշտոցի մահվանից երեք տարի հետո 443 թ. Վահան Ամատունին Մաշտոցի գերեզմանին վրա կառուցել է տվել մի տաճար: Նա նաև գրում է որ ինքը անձամբ մասնակցել է Մաշտոցի ու Սահակի գործերին իբրև արբանյակ (կրտսեր գործակից): Իր երկում նա գրում է որ մի քանի եղբայրների (հոգևորականների) հետ մեկնել է Կ.Պոլիս որտեղ միացել է Եզնիկ Կողբացուն և զբաղվել թարգմանություններով: Մեզ հայտնի է որ Կորյունը մանկուց սովորել է Եզնիկ Կողբացու հետ:

Կորյունը Կ.Պոլսում սովորում էր այնպիսի ժամանակ, երբ հուզվում էին աստվածաբանական վեճերը, երբ տեղի ունեցավ Եփեսոսի 3-րդ տիեզերական ժողովը որը ուղղված էր Նեստորականության դեմ: 431 թ. Կորյունը վերադառձել է` իր հետ բերելով Եփեսոսի 3-րդ տիեզերական ժողովի կանոնները: Ենթադրվում է, որ Կորյունը իբրև վարդապետ պետք է ուսուցչություն նաև քարոզչություն արած լիներ, և նաև թարգմանություններ:

Կորյունը հարց է տալիս որ արդյոք կարելի է նշանավոր մարդկանց վարքը գրել, ապա ավելացնում է որ պետք է գրել որպեսզի այն օրինակ ծառայի սերունդների համար:

Կորյունը մեծարում է Մաշտոցին և գրում է որ նա հետևում էր առաքյալներին՝ անգամ Քրիստոսին: Սակայն Մաշտոցը ուներ հակառակորդներ, դրանք ասորի հոգևորականներն էին, որոնք մինչև այդ հայ եկեղեցիներում քարոզում էին ասորերեն լեզվով, քանի որ այդ լեզվով գտնվում էին գրեր ու կրոնական գրքեր: Պարսից արքաներն էլ հովանավորում էին նրանց, քանի որ ասորի հոգևորականները կապերը խզել էին արևմուտքից, իսկ հայերը սնվում էին արևմուտքի մտավոր աղբյուրներից, քանի որ դրանք ավելի հարուստ էին քան ասորականը: Այն փաստը որ Մաշտոցն ու Սահակը զարկ տվեցին հայերեն գիր ու գրականություն ստեղելով հարվածում էր ասորի հոգևորականներին, նրանց զրկում քարոզչական մենաշնորհնից:

Կորյունը շատ է բարձրացնում Մաշտոցին որպես կրոնավորի ջանալով այդպիսով լրացնել նրա հակառակորդներին, միաժամանակ որպեսզի ասորիներին չզայրացնի՝ նա ոչ մի խոսք չի ասում նրանց քարոզչության և ոչ էլ Մաշտոցի ու Սահակի կողմից հայերեն գրքեր թարգմանելու մասին:

Կորյունը պատմում է որ Եդեսիայի և Ամիդի ասորի եպիսկոպոսները մեծ սիրով ու հաճությամբ են ընդունել Մաշտոցին, և նա մեկնել է այն քաղաքները հայերեն գրեր հնարելու համար: Սրանով Կորյունը կամենում է ասել որ Հայաստանի ասորի հոգևորականները պետք է հետևեն նրանց օրինակին: Կորյունը ստիպված է գրել որ Սահակն ու Մաշտոցը իրավունք ունեին թարգմանել Աստվածաշունչը, քանի որ դրանց այդ բանը անել է հրամայել Աստված:

Կորյունը նաև եկեղեցական գործիչ և կողմնակից քրիստոնեության նախնավանդ և անաղարտ պաշտամունքին, ուստի իր գրիչը պետք է համակերպեր այդպիսի տրամադրությամբ: Կորյունի երկը ունի հակա-ասորական կնիք՝ Նեստորականության հանդեպ խորշանք: Նա փաստորեն մասնակցել է ճշմարտության ոլորումներին, և ընկերներին հետ միասին հիմ են դրել հայոց դավանաբանությանը: Կորյունի ուսումը սոսկ կրոնական էր, ուստի նա իր հայացքներով Ս.Գրքից դեմը չի անցնում: Ըստ Կորյունի Մաշտոցը անսպառ եռանդի տեր մարդ էր, շնորհազարդ ևազդեցիկ անձ, որը հոգացու էր ամբողջ հայության՝ այլև հարևան ժողովուրդների մասին:

Կորյունը հատուկ ուշադրություն է դարձնում նաև ժամանակագրությանը: Իր երկը ավարտում է Մաշտոցի մահվամբ և Օշականում նրա հուղարկավորությամբ:

Միջին դարերում կազմվել է Կորյունի երկի համառոտ խմբագրությունը (Սուտ Կորյուն)ը, որպեսզի Մաշտոցի տոնը նշելիս եկեղեցիներում կարդան: