«Ուսուլիներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
| Տող 2. | Տող 2. | ||
'''Ուսուլիներ''' ({{lang-ar|الاصولية}}), [[Իսլամական իրավաբանության հիմքեր]]ի հետևորդների կամ [[ուսուլ ալ-ֆիկհ]]ի ({{lang-ar|أصول الفقه}}) դպրոցի ներկայացուցիչներ, այստեղից գալիս է նրանց անունը։ Տասներկուական շիականության երեք հիմնական դպրոցներից է (ուսուլիներ, [[ախբարիներ]] և [[շեյխիներ]])։ Գոյություն ունեն երկու հիմնական ժամանակահատվածներ, երբ տեղի են ունեցել կրոնական մտորումներ և խմբերի ու ուղղությունների արագ զարգացում։ |
'''Ուսուլիներ''' ({{lang-ar|الاصولية}}), [[Իսլամական իրավաբանության հիմքեր]]ի հետևորդների կամ [[ուսուլ ալ-ֆիկհ]]ի ({{lang-ar|أصول الفقه}}) դպրոցի ներկայացուցիչներ, այստեղից գալիս է նրանց անունը։ Տասներկուական շիականության երեք հիմնական դպրոցներից է (ուսուլիներ, [[ախբարիներ]] և [[շեյխիներ]])։ Գոյություն ունեն երկու հիմնական ժամանակահատվածներ, երբ տեղի են ունեցել կրոնական մտորումներ և խմբերի ու ուղղությունների արագ զարգացում։ |
||
== Շիա իսլամի ճյուղավորում == |
|||
| ⚫ | |||
{{Հիմնական հոդված|Շիա իսլամ}} |
|||
| ⚫ | |||
750-950 թվականներին [[Իրաք]]ում, մասնավորապես [[Քուֆա]]յում և [[Բաղդադ]]ում [[շիա]]ների ընդհանուր ուղղությունը սկսել է ճյուղավորվել։ Ժամանակի ընթացքում շիիզմը բաժանվեց երեք խոշոր խմբերի. Նրանք, որոնք պաշտպանում էին քաղաքական գործողությունները ({{lang-ar|زيدية}}՝ [[զեյդականներ]]), որոնք քաղաքական առումով հանդարտ էին ({{lang-ar|شيعة اثنا عشرية}}՝ [[տասներկուականներ]]) և նրանք, որոնք հարում էին էզոտերիկ և գնոստիկ գաղափարների ({{lang-ar|إسماعيلية}}՝ [[Իսմայիլականություն|իսմայիլականներ]])։ |
750-950 թվականներին [[Իրաք]]ում, մասնավորապես [[Քուֆա]]յում և [[Բաղդադ]]ում [[շիա]]ների ընդհանուր ուղղությունը սկսել է ճյուղավորվել։ Ժամանակի ընթացքում շիիզմը բաժանվեց երեք խոշոր խմբերի. Նրանք, որոնք պաշտպանում էին քաղաքական գործողությունները ({{lang-ar|زيدية}}՝ [[զեյդականներ]]), որոնք քաղաքական առումով հանդարտ էին ({{lang-ar|شيعة اثنا عشرية}}՝ [[տասներկուականներ]]) և նրանք, որոնք հարում էին էզոտերիկ և գնոստիկ գաղափարների ({{lang-ar|إسماعيلية}}՝ [[Իսմայիլականություն|իսմայիլականներ]])։ |
||
=== Երկրորդ փուլ === |
|||
Կրոնական խմբավորումների արագ զարգացման երկրորդ փուլը սկսվեց [[15-րդ դար]]ում։ Այս ընթացքում կիսամահիկի լայնությամբ, որը ձգվում է հարավարևմտյան [[Իրան]]ից և արևելյան [[Իրաք]]ից մինչև հյուսիս-արևմտյան Իրան և արևելյան Անատոլիա և ընդհուպ մինչև հյուսիսային [[Սիրիա]] կար կրոնական աշխուժության խմորումը, որոնցից շատերը պետք է նկարագրվեն չափավոր շիաների կողմից որպես «ծայրահեղականներ»՝ Ղուլու՝ Ալիի դերի չափազանցման պատճառով։ Բայց խմբերից շատերը հարգում էին բոլոր 12 իմամներին։ |
Կրոնական խմբավորումների արագ զարգացման երկրորդ փուլը սկսվեց [[15-րդ դար]]ում։ Այս ընթացքում կիսամահիկի լայնությամբ, որը ձգվում է հարավարևմտյան [[Իրան]]ից և արևելյան [[Իրաք]]ից մինչև հյուսիս-արևմտյան Իրան և արևելյան Անատոլիա և ընդհուպ մինչև հյուսիսային [[Սիրիա]] կար կրոնական աշխուժության խմորումը, որոնցից շատերը պետք է նկարագրվեն չափավոր շիաների կողմից որպես «ծայրահեղականներ»՝ Ղուլու՝ Ալիի դերի չափազանցման պատճառով։ Բայց խմբերից շատերը հարգում էին բոլոր 12 իմամներին։ |
||
20:36, 27 Մայիսի 2015-ի տարբերակ
Ուսուլիներ (արաբ․՝ الاصولية), Իսլամական իրավաբանության հիմքերի հետևորդների կամ ուսուլ ալ-ֆիկհի (արաբ․՝ أصول الفقه) դպրոցի ներկայացուցիչներ, այստեղից գալիս է նրանց անունը։ Տասներկուական շիականության երեք հիմնական դպրոցներից է (ուսուլիներ, ախբարիներ և շեյխիներ)։ Գոյություն ունեն երկու հիմնական ժամանակահատվածներ, երբ տեղի են ունեցել կրոնական մտորումներ և խմբերի ու ուղղությունների արագ զարգացում։
Շիա իսլամի ճյուղավորում
Առաջին փուլ
750-950 թվականներին Իրաքում, մասնավորապես Քուֆայում և Բաղդադում շիաների ընդհանուր ուղղությունը սկսել է ճյուղավորվել։ Ժամանակի ընթացքում շիիզմը բաժանվեց երեք խոշոր խմբերի. Նրանք, որոնք պաշտպանում էին քաղաքական գործողությունները (արաբ․՝ زيدية՝ զեյդականներ), որոնք քաղաքական առումով հանդարտ էին (արաբ․՝ شيعة اثنا عشرية՝ տասներկուականներ) և նրանք, որոնք հարում էին էզոտերիկ և գնոստիկ գաղափարների (արաբ․՝ إسماعيلية՝ իսմայիլականներ)։
Երկրորդ փուլ
Կրոնական խմբավորումների արագ զարգացման երկրորդ փուլը սկսվեց 15-րդ դարում։ Այս ընթացքում կիսամահիկի լայնությամբ, որը ձգվում է հարավարևմտյան Իրանից և արևելյան Իրաքից մինչև հյուսիս-արևմտյան Իրան և արևելյան Անատոլիա և ընդհուպ մինչև հյուսիսային Սիրիա կար կրոնական աշխուժության խմորումը, որոնցից շատերը պետք է նկարագրվեն չափավոր շիաների կողմից որպես «ծայրահեղականներ»՝ Ղուլու՝ Ալիի դերի չափազանցման պատճառով։ Բայց խմբերից շատերը հարգում էին բոլոր 12 իմամներին։
Այս կրոնական ակտիվությունը ներառում է Մուշաշաներին, որոնք բնակվում են Իրանի հարավ-արևմուտքում, Կարա-կոյունլուների կրոնական գաղափարները, նոր ծագող Սաֆավիների (Սեֆյաններ) շարժումը Արդաբիլում, Բեկթաշիների ուղղությունը արևելյան Անատոլիայում և Ալավիները՝ նուսայրիները հյուսիսային Սիրիայում։ Այս շարժումներից որոշները՝ Մուշաշան և Սաֆավին, ներթափանցել են ուղղափառ 12-ական շիականություն և ազդել են նրա վրա։ Բայց մյուսները բաժանվել են առանձին կրոնական շարժումների՝ ալավիներ կամ նուսայրիներ, Ահլ ալ-Հակ խմբերը և Բեկթաշիներ։
Իսնաաշարիականները կամ 12-ականները շիականության ամենամեծ խումբն է այսօր աշխարհում։ 12-ականների մեծամասնությունը պատկանում է ուսուլիների դպրոցին։ Այնուամենայնիվ կան քիչ թվով 12-ականներ, որոնք պատկանում են ախբարիների և շեյխիների դպրոցներին։
Համեմատություն ախբարիների հետ
Ախբարիների դպրոցը ներկայացրել է 12-ական շիականության գաղափարական հոսանքը նրա ամենավաղ օրերից առաջինը հանդես եկավ որպես առանձին շարժում սկսած Մոլլա Մուհամմադ Ամին Աստարաբադիի գրություններից։ Այն մեծ ազդեցություն ունեցավ ուշ Սեֆյանների և հետ-սեֆյան շրջանում, բայց անկում ապրեց Ուսուլի մուջթահիդների կողմից Ղաջարիների դարաշրջանի սկզբում։
Ախբարիների շարժումը ժխտումն էր այն ամբողջ ռացիոնալիստական սկզբունքների որոնց վրա իջթիհադը (արաբ․՝ اجتهاد) և ամբողջ շիա իրավական համակարգը հենվում էր։ Որոշ ախբարիներ ավելի հեռու գնացին և ժխտեցին շիական գաղափարախոսությունների մութազիլիական կամ ռացիոնալիստական հիմքերը նույնպես։ Գործնականորեն սա նշանակում էր շարժում սունի իրավական համակարգի սկզբունքների դեմ՝ իմամներով, ովքեր իրենց վրա էին վերցնում սուննի իրավական դպրոցների հիմնադիրների դերը, և նույնիսկ Աշարիների դերի դեմ աստվածաբանության մեջ։ Այլ խոսքերով երբ դա հաջողվում էր այն ավելի մոտ էր բերում շիաներին սուննիականությանը և հետաքրքիր է նշել, որ Նադիր շահի փորձը Շիականությունը դարձնել սուննիական իրավական հինգերորդ դպրոց համընկավ այն ժամանակաշրջանի հետ և ախբարիները իրենց ազդեցության բարձրակետում էին։ Հեռանալով Ուսուլիների ռացիոնալիստական հիմքերից Ախբարիների մեծ մասը հարեցին գիտելիքի ոչ ռացիոնալիստական ուղուն ինչպես օրինակ քաշֆը (արաբ․՝ كشف)՝ գիտելիքի ներըմբռնողական բացահայտումը և Թաքնված գիտելիքները։
Իրավունքի և ուսմունքների աղբյուրներ
Սկզբնական շրջանում գոյություն չունեին մեծ տարբերություններ 2 դպրոցների միջև։ Հիմնական տարբերությունները հետևյալն են.
| Ուսուլիներ | Ախբարիներ |
|---|---|
| Ուսմունքի և իրավունքի համար որպես հեղինակություն ընդունում էին 4 աղբյուրներ՝ Ղուրան, Սուննա, Իջմա և Ակլ | Ընդունում էին միայն առաջին երկուսը՝ Ղուրան, Սուննա, իսկ նրանց մի մասը միայն երկրորդը, քանի որ Ղուրանը կարող է կարդացվել միայն ավանդույթների օգնությամբ |
| Ընդունում էին Ղուրանի նշանակության տառացի կիրառությունը և այն ավանդույթները, որոնք պնդում էին, որ հնարավոր է ճանաչել դրանց նշանակությունը Ակլի օգտագործման միջոցով | Համարում էին, որ Ղուրանն ու Ավանդույթները կարող են միայն հասկացվել, երբ դրանք մեկնաբանվում են իմամների կողմից՝ Թաֆսիր և Թավիլ |
| Համարում էին ավանդույթների այդ 4 սուրբ աղբյուրներում պարունակվող որոշ ավանդույթներ անվստահելի | Համարում էին, որ 4 աղբյուրներն էլ վստահելի էին |
| Ընդունում էին որպես հեղինակություն միայն այն ավանդույթները, որոնք փոխանցվել էին վստահելի շիա իմամների կողմից | Թույլ են տալիս ավանդույթի ավելի ընդարձակ որոնում որևէ կոնկրետ խնդրի շուրջ նույնիսկ ընդունելով ավանդույթներ սուննիական կամ այլ ավանդույթներից անգամ անհայտ աղբյուրներից, եթե դա իրենց աջակցող կարևոր վկայություն է |
| Բաժանում էին ավանդույթները 4 մակարդակների՝ Սահիհ, Հասան, Մութավաթիր և դաիֆ | Ճանաչում էին միայն 2 մակարդակներ՝ սահիհ և Դաիֆ։ |
| Համարում էին, որ ուսմուքները և օրինական որոշումները, որոնք փոխանցված են՝ նակլ, իրենց համար ընդունելի աղբյուրներից՝ օրինակ Ղուրան և Ավանդույթները, չեն կարող մերժել այն բաները, որոնք ծագում են ռացիոնալ սկզբունքներից | Համարում էին, որ այն ինչ ծագում է նակլի աղբյուրից ավելի ետին պլանում է քան այն, ինչ ծագում է պատճառի օգտագործումից |
Իրավաբանության սկզբունքներում
| Ուսուլիներ | Ախբարիներ |
|---|---|
| ընդունում են իջթիհադը | Ժխտում են իջթիհադը |
| Համարում են, որ որոշումները կարող են տրվել Զաննի հիմքերով, որին հասնում են իջթիհադի միջոցով, այն դեպքում, երբ կոնկրետ գիտելիքը՝ իլմ, Ղուրանի և Ավանդույթների անկեղծ տեքստում հասանելի չէ | Համարում են, որ որոշումները կարող են միայն տրվել, եթե կա Իմամից պատշաճ ավանդույթով եկած կոնկրետ գիտելիք |
| Համարում են, որ գիտելիքը հասանելի է միայն ուղղակիորեն իմամներից իրենց կենդանության օրոք, իսկ «Խավարման» ընթացքում անհրաժեշտ է դիմել իջթիհադին և ֆետվային՝ օրինական որոշումներ | Պարտադիր էին համարում իմամների վրա հիմնվելը նույնիսկ միջնորդների կողմից փոխանցված լինելու դեպքում և դրանք ունեն ընդհանուր կիրառություն և ֆետվաները կարող են միայն ծագել պատշաճ ավանդույթի հիման վրա |
| Համարում էին, որ իջթիհադի օգտագործման միջոցով ավանդույթները կարող են ուսումնասիրվել։ Մի ավանդույթը գերադասելի է մեկ այլ դրան հակասողից, և կիրառությունները կարող են ծագել անպարզ և անմաքուր տեքստերից | Օգտագործել միայն իմամների պարզ տեքստերը |
| Գործում են բոլոր արարքների ազատության և թույլատրելիության հիմքերով, եթե չկա որևէ մաքուր տեքստ դրա դեմ | Համարում էին, որ այն դեպքերում, երբ չկա պարզ տեքստ, պետք է զգուշություն ցուցաբերել |
Իրավագետների դերի շուրջ
| Ուսուլիներ | Ախբարիներ |
|---|---|
| Բաժանում են մարդկանց երկու խմբի՝ մուջթահիդ և մուքալլիդ | Համարում էին, որ բոլոր մարդիկ մուքալլիդ են և թույլատրելի չէ դիմել մուջթահիդին |
| Համարում էին, որ անսահմանափակ՝ լիարժեք իրազեկ մուջթահիդը սովորում է բոլոր կրոնական որոշումները, քանի որ օրինական որոշումներ կայացնելու պայմանը հսկայական քանակի գիտությունների իմացությունն է, որոնցից ամենակարևորը ուսուլ-ալ-ֆիկհն է | Համարում էին, որ միայ իմամն է տեղեկացված կրոնական որոշումներին և օրինական որոշում կայացնելու պայմանը հատուկ գիտելիքների իմացությունն է Իմամի կողմից ինչպես նաև Ավանդույթի իմացությունն է, որը դա հաստատում է |
| Արգելում է հետևել՝ թաքլիդ մահացած մառջային | Թույլ էին տալիս մահացած իրավագետի որշման կիրառությունը |
| Պարտադիր էին համարում հնազանդվել մուջթահիդին այնքան, ինչքան հնազանդվում էին իմամին | Մերժում էին հնազանդվել մուջթահիդին այնքան, ինչքան հնազանդվում էին իմամին |
| Համարում էին, որ իջթիհադը կհանգեցնի « երկրային» պարգևի, եթե նույնիսկ որոշումը սխալ է | Համարում էին, որ բացի այն հրովարտակներից, որոնք հիմնված են վստահելի և անկեղծ ավանդույթի վրա, մյուսները ամոթալի էին |
Տես նաև
Գրականություն
- Мухаммад Бакир ас-Садр. История илм аль-усул. Москва, «Исток», 2009.