Ռաշիդ ալ-Դին

Ռաշիդ ադ Դին, Ռաշիդ էդ Դին, Ֆազլուլա իբն Աբուլ խեյր Համադանի (1245-1318), իլխանության պետական գործիչ, մատենագիր։ Սերում էր մահմեդականություն ընդունած հրեա ընտանիքից։ Եղել է բժիշկ։ Ղազան խանի (1295-1304) օրոք նշանակվել է մեծ վեզիր (1298-1317)։ Գործուն մասնակցություն է ունեցել պետության մեջ ռեֆորմների իրականացմանը, պայքարել կենտրոնախույս ուժերի դեմ, վարել հարկային չափավոր քաղաքականություն, սեփականել է մեծ թվով կալվածքներ և դարձել պետության խոշոր հողատերերից մեկը։ 1317 թվականին պաշտոնազրկվել է, ապա մեղադրվել դավադրության մեջ և մահապատժի ենթարկվել։ Գրած աշխատություններից ամենաարժեքավորը «Զամե-աթ-թավարիխ» («Տարեգրությունների ժողովածու», պարսկերեն, 1301-1311) եռահատոր պատմական երկն է։ Աշխատության առաջին մասը, որ կոչվում է նաև «Թարիխ-ե Ղազանի» («Ղազանի պատմություն»), 13-14-րդ դարի սկզբի Իրանի և հարևան երկրների (այդ թվում՝ Հայաստանի) հասարակական-տնտեսական պատմության հիմնական և կարևոր սկզբնաղբյուր է, պարունակում է Ղազան խանի անունով հրապարակված, սակայն իր կազմած, յառլիկները (հրամանագրերը)։ Ռաշիդ ադ Դինը գրել է նաև ուսումնասիրություն եվրոպական երկրների մասին․ «Թարիխ-ալ-աֆրանջ» («Ֆրանկների պատմություն») պատմաաշխարհագրական աշխատության երկրորդ մասի երկրորդ գլխում ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդում Կիլիկյան Հայաստանի սահմանների, ճանապարհների և պաշտպանական կարողությունների մասին։ Մեծ արժեք են ներկայացնում Ռաշիդ ադ Դինի նամակներն ու գրությունները, որոնք ամփոփված են «Մուքաթեբաթ-ե-Ռաշիդի» («Ռաշիդյան գրագրություններ») ստվարածավալ հատորում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։