«Բարակ աղիք»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
Նոր էջ. '''Բարակ աղիքը''' կամ '''նրբաղիքը''' (intestinum tenue) սկսվում է ստամոքսաելքից և, իր ճանապարհին մի շարք օղակաձև ...
 
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{unreferenced}}
'''Բարակ աղիքը''' կամ '''նրբաղիքը''' (intestinum tenue) սկսվում է [[ստամոքս]]աելքից և, իր ճանապարհին մի շարք օղակաձև գալաներ առաջացնելով, վերջանում է [[հաստ աղիք]]ի սկզբին: Ամբողջ նրբաղիքի երկարությունը [[տղամարդ]]կանց դիակների վրա մոտավորապես 7 մ է, իսկ [[կին|կանանց]] դիակների վրա` 6.5մ, ընդ որում գերազանցում է [[մարմին|մարմնի]] երկարությանը 4.3 անգամ: [[Դիակ]]ների վրա, [[մկան]]ների թուլացման պատճառով, նրբաղիքի երկարությունը միշտ ավելի մեծ է, քան կենդանի [[մարդ]]կանցը:<br />

[[image:Stomach_colon_rectum_diagram.svg|thumb|Բարակ աղիք]]
'''Բարակ աղիքը''' կամ '''նրբաղիքը''' (intestinum tenue) սկսվում է [[ստամոքս]]աելքից և, իր ճանապարհին մի շարք օղակաձև գալաներ առաջացնելով, վերջանում է [[հաստ աղիք]]ի սկզբին: Ամբողջ նրբաղիքի երկարությունը [[տղամարդ]]կանց դիակների վրա մոտավորապես 7 մ է, իսկ [[կին|կանանց]] դիակների վրա` 6.5մ, ընդ որում գերազանցում է [[մարմին|մարմնի]] երկարությանը 4.3 անգամ: [[Դիակ]]ների վրա, [[մկան]]ների թուլացման պատճառով, նրբաղիքի երկարությունը միշտ ավելի մեծ է, քան կենդանի [[մարդ]]կանցը:

[[Պատկեր:Stomach_colon_rectum_diagram.svg|thumb|Բարակ աղիք]]


Աղիքի տրամագիծը վերևից ներքև փոքրանում է: [[Տասներկումատնյա աղի]]քն ունի մոտ 48 մմ տրամագիծ, այնինչ նրբաղիքը հաստ աղիքի մեջ բացվելու տեղում ունի միայն 27 մմ տրամագիծ: Նրբաղիքի օղակաձև գալարները տեղավորված են [[լյարդ]]ից ու [[ստամոքս]]ից անմիջապես ցած:
Աղիքի տրամագիծը վերևից ներքև փոքրանում է: [[Տասներկումատնյա աղի]]քն ունի մոտ 48 մմ տրամագիծ, այնինչ նրբաղիքը հաստ աղիքի մեջ բացվելու տեղում ունի միայն 27 մմ տրամագիծ: Նրբաղիքի օղակաձև գալարները տեղավորված են [[լյարդ]]ից ու [[ստամոքս]]ից անմիջապես ցած:
[[Image:Small intestine low mag.jpg|thumb|right|200px|Բարակ աղիքի պատի բջջաբանական կառուցվածքը ]]
[[Պատկեր:Small intestine low mag.jpg|thumb|right|200px|Բարակ աղիքի պատի բջջաբանական կառուցվածքը]]

==Բաժինները==
==Բաժինները==
Բարակ աղիքը բաժանվում է երեք մասի`
Բարակ աղիքը բաժանվում է երեք մասի`
Տող 15. Տող 19.


Տասներկումատնյա աղին (duodenum), ստամոքսին ամենամոտ մասն է, ունի 25-30 սմ երկարություն, այն պայտի ձևով գրկում է [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի գլխիկը: Նրա մեջ տարբերում են երեք գլխավոր մասեր.
Տասներկումատնյա աղին (duodenum), ստամոքսին ամենամոտ մասն է, ունի 25-30 սմ երկարություն, այն պայտի ձևով գրկում է [[ենթաստամոքսային գեղձ]]ի գլխիկը: Նրա մեջ տարբերում են երեք գլխավոր մասեր.

#վերին հորիզոնական հատվածը(pars horisontalis superior) առաջին գոտկային [[ող]]նի մակարդակին ուղղվում է ստամոքսաելքից հետ, քիչ աջ, մեկ անգամ ծալվում է (fiexura duodeni superior) և սկիզբ տալիս վայրէջ հատվածին.
#վերին հորիզոնական հատվածը(pars horisontalis superior) առաջին գոտկային [[ող]]նի մակարդակին ուղղվում է ստամոքսաելքից հետ, քիչ աջ, մեկ անգամ ծալվում է (fiexura duodeni superior) և սկիզբ տալիս վայրէջ հատվածին.
#վայրէջ հատվածը(pars descendens) [[ողնաշար]]ի աջ կողմով իջնում է մինչև գոտկային III [[ող]]նը, այստեղ նա շրջվում է երկրորդ անգամ (fiexura duodeni inferior), ուղղվում է ձախ և գոյացնում,
#վայրէջ հատվածը(pars descendens) [[ողնաշար]]ի աջ կողմով իջնում է մինչև գոտկային III [[ող]]նը, այստեղ նա շրջվում է երկրորդ անգամ (fiexura duodeni inferior), ուղղվում է ձախ և գոյացնում,
Տող 28. Տող 33.
===Աղիճ աղի և զստաղի===
===Աղիճ աղի և զստաղի===


Աղիճ աղիք`(jejunum), կազմում է բարակ աղիքների 2/5-ը` հանած տասներկումատնյա աղիքի երկարությունը, զստաղիքը(ileum), մնացած 3/5-ն է: Այս բաժանումը պայմանական է, որովհետև հատվածների միջև որոշակի [[անատոմիա]]կան սահման չկա:<br />
Աղիճ աղիք`(jejunum), կազմում է բարակ աղիքների 2/5-ը` հանած տասներկումատնյա աղիքի երկարությունը, զստաղիքը(ileum), մնացած 3/5-ն է: Այս բաժանումը պայմանական է, որովհետև հատվածների միջև որոշակի [[անատոմիա]]կան սահման չկա:


Աղիճ աղիքը և զստաղիքը միասին կոչվում են [[միջընդերքի բարակ աղիներ]], նրանք լրիվ ծածկված է [[շճամիզ|շճամզով]] և [[միջընդերք]]ի միջոցով կպչում է [[որովայնի խոռոչ]]ի հետին պատին: Թեև ցայտուն կերպով արտահայտված սահման չկա աղիճ աղիքի (intenstinum jejunum) (այս անունը ծագում է այն հանգամանքից,որ այս հատվածը [[դիակ]]ի վրա սովորաբար դատարկ է լինում) և զստաղիքի( intestinum ileum) միջև, այնուամենայնիվ, այս երկու բաժինների տիպիկ մասերը(jejunum-ի և ileum-ի ստորին մասերը ) ունեն ակնհայտ տարբերություններ. jejunum-ի տրամագիծը մեծ է, պատերը հաստ են, ավելի հարուստ է [[արյունատար անոթ|անոթներով]]: Տարբերությունները աստիճանաբար մեղմանում են մի հատվածից մյուսը անցնելիս:
Աղիճ աղիքը և զստաղիքը միասին կոչվում են [[միջընդերքի բարակ աղիներ]], նրանք լրիվ ծածկված է [[շճամիզ|շճամզով]] և [[միջընդերք]]ի միջոցով կպչում է [[որովայնի խոռոչ]]ի հետին պատին: Թեև ցայտուն կերպով արտահայտված սահման չկա աղիճ աղիքի (intenstinum jejunum) (այս անունը ծագում է այն հանգամանքից,որ այս հատվածը [[դիակ]]ի վրա սովորաբար դատարկ է լինում) և զստաղիքի( intestinum ileum) միջև, այնուամենայնիվ, այս երկու բաժինների տիպիկ մասերը(jejunum-ի և ileum-ի ստորին մասերը ) ունեն ակնհայտ տարբերություններ. jejunum-ի տրամագիծը մեծ է, պատերը հաստ են, ավելի հարուստ է [[արյունատար անոթ|անոթներով]]: Տարբերությունները աստիճանաբար մեղմանում են մի հատվածից մյուսը անցնելիս:
Տող 34. Տող 39.
==Կազմությունը==
==Կազմությունը==
Բարակ աղիքի [[լորձաթաղանթ]]ը բազմաթիվ [[աղիքային թավիկներ]]ով(villi intestinales) ծածկված լինելու հետևանքով ունի [[թավիշ|թավշի]] տեսք:
Բարակ աղիքի [[լորձաթաղանթ]]ը բազմաթիվ [[աղիքային թավիկներ]]ով(villi intestinales) ծածկված լինելու հետևանքով ունի [[թավիշ|թավշի]] տեսք:
Թավիկները մոտ 1 մմ բարձրությամբ լորձաթաղանթային ելուններ են` ծածկված, ինչպես և ինքը` լորձաթաղանթը, [[գլանաձև էպիթել]]ով և կենտրոնում ունեն ավշային ծոց(sinus) ու արյան անոթներ: Թավիկների ֆունկցիան սննդանյութերի ներծծումն է, ընդ որում [[սպիտակուց]]ները և [[ածխաջուր|ածխաջրերը]] ներծծվում են երակային անոթներով և [[դռներակ]]ի համակարգով անցնում են [[լյարդ]]ի ֆիլտրը, իսկ [[ճարպ]]երը, անցնելով [[ավշային անոթ]]ներով, թափվում են [[երակային արյուն|երակային արյան]] մեջ: Բարակ աղիքի լորձաթաղանթի ներծծող մակերեսը բավականին մեծանում է նրա վրա գտնվող լայնական ծալքերի շնորհիվ, որոնք կոչվում են շրջանաձև ծալքեր(plicare circulares Kerkringi): Այդ ծալքերը բաղկացած են միայն լորձային և ենթալորձային թաղանթներից(tunica muscularis-ը նրանց կազմությանը չի մասնակցում), մնայուն են և չեն անհետանում նույնիսկ աղիքային խողովակի լայնացման ժամանակ: <br />
Թավիկները մոտ 1 մմ բարձրությամբ լորձաթաղանթային ելուններ են` ծածկված, ինչպես և ինքը` լորձաթաղանթը, [[գլանաձև էպիթել]]ով և կենտրոնում ունեն ավշային ծոց(sinus) ու արյան անոթներ: Թավիկների ֆունկցիան սննդանյութերի ներծծումն է, ընդ որում [[սպիտակուց]]ները և [[ածխաջուր|ածխաջրերը]] ներծծվում են երակային անոթներով և [[դռներակ]]ի համակարգով անցնում են [[լյարդ]]ի ֆիլտրը, իսկ [[ճարպ]]երը, անցնելով [[ավշային անոթ]]ներով, թափվում են [[երակային արյուն|երակային արյան]] մեջ: Բարակ աղիքի լորձաթաղանթի ներծծող մակերեսը բավականին մեծանում է նրա վրա գտնվող լայնական ծալքերի շնորհիվ, որոնք կոչվում են շրջանաձև ծալքեր(plicare circulares Kerkringi): Այդ ծալքերը բաղկացած են միայն լորձային և ենթալորձային թաղանթներից (tunica muscularis-ը նրանց կազմությանը չի մասնակցում), մնայուն են և չեն անհետանում նույնիսկ աղիքային խողովակի լայնացման ժամանակ:


Բարակ աղիքի բոլոր բաժիններում չէ, որ շրջանաձև ծալքերը միևնույն բնույթ ունեն տասներկումատնյա աղիքի սկզբնական մասում, ստամոքսաելքի մոտ ծալքեր չկան, իսկ մնացած բաժիններում և աղիճ աղիքի վերին կեսում նրանք բարձր են և խիտ դասավորություն ունե, ավելի ներքև նրանք ցածրանում են ու նոսրանում, իսկ աղիճ աղիքի վերջում անհետանում են: Բացի շրջանաձև ծալքերից, տասներկումատնյա աղիքի լորձաթաղանթի վրա կա նաև մի երկայնաձիգ ծալք`pilca longitudjnalis duodeni, որը տեղավորված է վայրէջ հատվածի միջային պատի վրա ու բաժանվում է վերին ու ստորին հատվածների, վերինը թմբի տեսք ունի (torus) և վերջանում է պտկիկով(papilia duodeni major), ստորինը կոչվում է սանձիկ(frenulum): [[Պտկիկ]]ի վրա մի ընդհանուր բացվածքով բացվում են լեղածորանր և ենթաստամոքսային գեղձի արտազատիչ ծորանը: Այս ընդհանուր [[ծորան]]ը, նախքան տասներկումատնյա աղիքի մեջ բացվելը, լայնանում է: Մեծ պտկիկին մոտ գտնվում է մի ավելի փոքր պտկիկ`(papilia minor), որի վրա բացվում է ենթաստամոքսային գեղձի լրացուցիչ ծորանը:<br />
Բարակ աղիքի բոլոր բաժիններում չէ, որ շրջանաձև ծալքերը միևնույն բնույթ ունեն տասներկումատնյա աղիքի սկզբնական մասում, ստամոքսաելքի մոտ ծալքեր չկան, իսկ մնացած բաժիններում և աղիճ աղիքի վերին կեսում նրանք բարձր են և խիտ դասավորություն ունե, ավելի ներքև նրանք ցածրանում են ու նոսրանում, իսկ աղիճ աղիքի վերջում անհետանում են: Բացի շրջանաձև ծալքերից, տասներկումատնյա աղիքի լորձաթաղանթի վրա կա նաև մի երկայնաձիգ ծալք (pilca longitudjnalis duodeni), որը տեղավորված է վայրէջ հատվածի միջային պատի վրա ու բաժանվում է վերին ու ստորին հատվածների, վերինը թմբի տեսք ունի (torus) և վերջանում է պտկիկով (papilia duodeni major), ստորինը կոչվում է սանձիկ (frenulum): [[Պտկիկ]]ի վրա մի ընդհանուր բացվածքով բացվում են լեղածորանր և ենթաստամոքսային գեղձի արտազատիչ ծորանը: Այս ընդհանուր [[ծորան]]ը, նախքան տասներկումատնյա աղիքի մեջ բացվելը, լայնանում է: Մեծ պտկիկին մոտ գտնվում է մի ավելի փոքր պտկիկ`(papilia minor), որի վրա բացվում է ենթաստամոքսային գեղձի լրացուցիչ ծորանը:


Բարակ աղիքի, նաև հաստ աղիքի ամբողջ երկարությամբ, լորձաթաղանթում դասավորված են բազմաթիվ մանր պարզ խողովակավոր [[գեղձ]]եր, որոնք կոչվում են աղիքային գեղձեր` glandulae intestinales(Liberkuhni):Սրանք չեն խրվում ենթալորձային շերտի մեջ, յուրաքանչյուրի երկարությունը 0.3-0.4 մմ է, արտազատում են աղիքային հյութ` succus entericus: 12-մատնյա աղիքում, մասնավորապես նրա վերին կեսում կան այլ տեսակի գեղձեր` gl. duodenales(Brunnert), որոնք ի տարբերություն աղիքային գեղձերի տեղակալվում են ենթալորձային շերտում: Իրենց կառուցվածքով նման են ստամոքսաելքային հատվածի գեղձերի:<br />
Բարակ աղիքի, նաև հաստ աղիքի ամբողջ երկարությամբ, լորձաթաղանթում դասավորված են բազմաթիվ մանր պարզ խողովակավոր [[գեղձ]]եր, որոնք կոչվում են աղիքային գեղձեր` glandulae intestinales (Liberkuhni):Սրանք չեն խրվում ենթալորձային շերտի մեջ, յուրաքանչյուրի երկարությունը 0.3-0.4 մմ է, արտազատում են աղիքային հյութ` succus entericus: 12-մատնյա աղիքում, մասնավորապես նրա վերին կեսում կան այլ տեսակի գեղձեր` gl. duodenales (Brunnert), որոնք ի տարբերություն աղիքային գեղձերի տեղակալվում են ենթալորձային շերտում: Իրենց կառուցվածքով նման են ստամոքսաելքային հատվածի գեղձերի:


Վնասակար նյութերը և [[միկրոօրգանիզմներ]]ը վնասազերծելու համար լորձաթաղանթում կան հատուկ ավշային կառույցներ, որոնք հանդես է գալիս կամ մենավոր ավշային հանգույցների ձևով կամ կույտերով(պեերյան բծեր):[[Կորեկ]]ի մեծության մենավոր ավշապատճուկները (noduli lymphatici solitarii) ցրված են բարակ աղիքների ամբողջ երկարությամբ` սպիտակավուն բարձրիկների ձևով: ileum-ի մեջ, բացի մենավոր հանգույցներից, գտնվում են նաև հանգույցների կուտակումներ, որոնք գոյացնում են 2-10 սմ երկարության և 0.12-1.2 սմ լայնության հասնող երկարավուն թիթեղներ, որոնք կոչվում են բազմակույտ ավշապատճուկներ կամ պևերյան բծեր(noduli lymphatici aggregati (Peyeri)): Նրանց երկայնաձիգ տրամագիծը համընկնում է աղիքի երկայնաձիգ առանցքին: Գտնելու համար պետք է ճեղքել աղիքը միջընդերքի եզրի երկարությամբ, որովհետև կուտակումները գտնվում են այդ եզրի հակառակ կողմում; Պևերյան կուտակումների մակերեսին չենք գտնում ոչ թավիկներ, ոչ գեղձեր: Նրանց ընդհանուր թիվը 20-30 է:<br />
Վնասակար նյութերը և [[միկրոօրգանիզմներ]]ը վնասազերծելու համար լորձաթաղանթում կան հատուկ ավշային կառույցներ, որոնք հանդես է գալիս կամ մենավոր ավշային հանգույցների ձևով կամ կույտերով(պեերյան բծեր): [[Կորեկ]]ի մեծության մենավոր ավշապատճուկները (noduli lymphatici solitarii) ցրված են բարակ աղիքների ամբողջ երկարությամբ` սպիտակավուն բարձրիկների ձևով: ileum-ի մեջ, բացի մենավոր հանգույցներից, գտնվում են նաև հանգույցների կուտակումներ, որոնք գոյացնում են 2-10 սմ երկարության և 0.12-1.2 սմ լայնության հասնող երկարավուն թիթեղներ, որոնք կոչվում են բազմակույտ ավշապատճուկներ կամ պևերյան բծեր (noduli lymphatici aggregati (Peyeri)): Նրանց երկայնաձիգ տրամագիծը համընկնում է աղիքի երկայնաձիգ առանցքին: Գտնելու համար պետք է ճեղքել աղիքը միջընդերքի եզրի երկարությամբ, որովհետև կուտակումները գտնվում են այդ եզրի հակառակ կողմում; Պևերյան կուտակումների մակերեսին չենք գտնում ոչ թավիկներ, ոչ գեղձեր: Նրանց ընդհանուր թիվը 20-30 է:


[[Մկան]]ային պատյանը( tunica muscularis) խողովակին ձևին համապատասխան բաղկացած է արտաքին երկայնաձիգ ու ներքին շրջանաձև հարթ մկանաթելերի շերտերից. շրջանաձև շերտը ավելի է զարգացած քան երկայնաձիգը, մկանային պատյանը աղիքների ստորին հատվածում գնալով բարակում է: Մկանային թելերի կծկումներն ունեն գալարակծկանքային բնույթ: Կծկումները աղիքների նման հաջորդաբար տարածվում են դեպի ստորին ծայրը: Այս պրոցեսում օղաձև մկանաթելերը կծկվելիս նեղացնում են աղիքի լուսանցքը, իսկ երկայնաձիգ թելերը նպաստում են նրա լայնանալուն: <br />
[[Մկան]]ային պատյանը (tunica muscularis) խողովակին ձևին համապատասխան բաղկացած է արտաքին երկայնաձիգ ու ներքին շրջանաձև հարթ մկանաթելերի շերտերից. շրջանաձև շերտը ավելի է զարգացած քան երկայնաձիգը, մկանային պատյանը աղիքների ստորին հատվածում գնալով բարակում է: Մկանային թելերի կծկումներն ունեն գալարակծկանքային բնույթ: Կծկումները աղիքների նման հաջորդաբար տարածվում են դեպի ստորին ծայրը: Այս պրոցեսում օղաձև մկանաթելերը կծկվելիս նեղացնում են աղիքի լուսանցքը, իսկ երկայնաձիգ թելերը նպաստում են նրա լայնանալուն:

Շճային պատյանը (tunica serosa) ամեն կողմից ընդգրկում է նրբաղիքը, հետին կողմից ազատ թողնելով միայն միջընդերքի երկու շճային թերթիկների արանքում մի նեղ տարածություն:Այդ տարածությունը լցված է [[ճարպ]]անյութով, որի միջով աղիքին են մոտենում [[նյարդ]]եր, արյան ու ավշային անոթներ:


Շճային պատյանը(tunica serosa) ամեն կողմից ընդգրկում է նրբաղիքը, հետին կողմից ազատ թողնելով միայն միջընդերքի երկու շճային թերթիկների արանքում մի նեղ տարածություն:Այդ տարածությունը լցված է [[ճարպ]]անյութով, որի միջով աղիքին են մոտենում [[նյարդ]]եր, արյան ու ավշային անոթներ:
{{կենսաբանություն-անավարտ}}
{{կենսաբանություն-անավարտ}}

[[Կատեգորիա:Մարսողական համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Օրգաններ]]

[[ar:أمعاء دقيقة]]
[[an:Zago]]
[[arc:ܡܥܝܐ ܩܛܝܢܐ]]
[[bn:ক্ষুদ্রান্ত্র]]
[[zh-min-nan:Sió-tn̂g]]
[[bs:Tanko crijevo]]
[[bg:Тънко черво]]
[[ca:Intestí prim]]
[[cs:Tenké střevo]]
[[cy:Coluddyn bach]]
[[da:Tyndtarmen]]
[[de:Dünndarm]]
[[dv:ކުޑަ ގޮހޮރު]]
[[et:Peensool]]
[[en:Small intestine]]
[[es:Intestino delgado]]
[[eo:Maldika intesto]]
[[eu:Heste mehar]]
[[fa:روده باریک]]
[[fr:Intestin grêle]]
[[gl:Intestino delgado]]
[[ko:소장 (해부학)]]
[[hr:Tanko crijevo]]
[[id:Usus halus]]
[[is:Mjógirni]]
[[it:Intestino tenue]]
[[he:המעי הדק]]
[[jv:Usus alus]]
[[pam:Malating bituka]]
[[la:Intestinum tenue]]
[[lt:Plonoji žarna]]
[[hu:Vékonybél]]
[[mk:Тенко црево]]
[[ml:ചെറുകുടൽ]]
[[mr:लहान आतडे]]
[[ms:Usus kecil]]
[[nl:Dunne darm]]
[[ja:小腸]]
[[no:Tynntarm]]
[[nn:Tynntarmen]]
[[pl:Jelito cienkie]]
[[pt:Intestino delgado]]
[[ro:Intestin subţire]]
[[qu:Ñañu ch'unchul]]
[[ru:Тонкий кишечник]]
[[sah:Синньигэс оhоҕос]]
[[sco:Smaw thairm]]
[[simple:Small intestine]]
[[sk:Tenké črevo]]
[[sl:Tanko črevo]]
[[sr:Танко црево]]
[[sh:Tanko crijevo]]
[[fi:Ohutsuoli]]
[[sv:Tunntarm]]
[[tl:Maliit na bituka]]
[[ta:சிறுகுடல்]]
[[te:చిన్న ప్రేగు]]
[[th:ลำไส้เล็ก]]
[[tr:İnce bağırsak]]
[[uk:Тонкий кишківник]]
[[war:Guti nga tina-i]]
[[zh:小肠]]
[[vi:Ruột non]]

08:53, 10 Ապրիլի 2010-ի տարբերակ

Բարակ աղիքը կամ նրբաղիքը (intestinum tenue) սկսվում է ստամոքսաելքից և, իր ճանապարհին մի շարք օղակաձև գալաներ առաջացնելով, վերջանում է հաստ աղիքի սկզբին: Ամբողջ նրբաղիքի երկարությունը տղամարդկանց դիակների վրա մոտավորապես 7 մ է, իսկ կանանց դիակների վրա` 6.5մ, ընդ որում գերազանցում է մարմնի երկարությանը 4.3 անգամ: Դիակների վրա, մկանների թուլացման պատճառով, նրբաղիքի երկարությունը միշտ ավելի մեծ է, քան կենդանի մարդկանցը:

Բարակ աղիք

Աղիքի տրամագիծը վերևից ներքև փոքրանում է: Տասներկումատնյա աղիքն ունի մոտ 48 մմ տրամագիծ, այնինչ նրբաղիքը հաստ աղիքի մեջ բացվելու տեղում ունի միայն 27 մմ տրամագիծ: Նրբաղիքի օղակաձև գալարները տեղավորված են լյարդից ու ստամոքսից անմիջապես ցած:

Բարակ աղիքի պատի բջջաբանական կառուցվածքը

Բաժինները

Բարակ աղիքը բաժանվում է երեք մասի`

  1. Տասներկումատնյա աղի
  2. Աղիճ աղիք
  3. Զստաղիք

Տասներկումատնյա աղի

Կառուցվածքը

Տասներկումատնյա աղին (duodenum), ստամոքսին ամենամոտ մասն է, ունի 25-30 սմ երկարություն, այն պայտի ձևով գրկում է ենթաստամոքսային գեղձի գլխիկը: Նրա մեջ տարբերում են երեք գլխավոր մասեր.

  1. վերին հորիզոնական հատվածը(pars horisontalis superior) առաջին գոտկային ողնի մակարդակին ուղղվում է ստամոքսաելքից հետ, քիչ աջ, մեկ անգամ ծալվում է (fiexura duodeni superior) և սկիզբ տալիս վայրէջ հատվածին.
  2. վայրէջ հատվածը(pars descendens) ողնաշարի աջ կողմով իջնում է մինչև գոտկային III ողնը, այստեղ նա շրջվում է երկրորդ անգամ (fiexura duodeni inferior), ուղղվում է ձախ և գոյացնում,
  3. ստորին հատվածը(pars inferior), որն իր հերթին բաժանվում է երկու մասի` պրոքսիմալ(մոտակա) մաս, որը լայնակի ուղղությամբ անցնում է ստորին սիներակի` vena cava inferior ու որովայնային աորտայի առջևով(հորիզոնական մաս), և դիստալ(հեռակա) մաս, որը բարձրանում է (pars ascendens) մինչև գոտկային I և II ողների մակարդակը` նրանցից ձախ և առաջ: Տասներկումատնյա աղիքը որոշակի սահմաններում փոխում է իր ձևը:

Ձևերը և դիրքը

Կենդանի մարդու տասներկումատնյա աղիքի ձևը և դիրքը շատ փոփոխական են:Գոյություն ունի նրա ձևի և դիրքի 3 հիմնական տարբերակ:

  • Պայտաձև տասներկումատնյա աղիք, տեղակալված ` այնպես, ինչպես դիակինը, ընդ որում արտահայտված են նրա բոլոր մասերը` pars horisontalis superior, pars descendens, pars horisontalis inferior, pars ascendens:
  • Խիստ ծալված, ծնկաձև, ուղղաձիգ դիրքով տասներկումատնյա աղիք: Խիստ ծալված վիճակի և ուղղաձիգ դիրքի հետևանքով տարբերում են միայն երկու մասեր` pars descendens և pars ascendens, հորիզոնական մասերը արտահայտված չեն:
  • Խիստ ծալված, ծնկաձև, ճակատային դիրքով տասներկումատնյա աղիք: Խիստ ծալման և հորիզոնական դիրքի պատճառով տարբերում են միայն երկու մասեր` pars horisontalis superior և inferior: Ուղղաձիգ դիրքով տեղակալված վայրէջ և վերել մասերը արտահայտված չեն:Այս 3 տարբերակների միջև նկատվում են փոխանցիկ ձևեր:

Աղիճ աղի և զստաղի

Աղիճ աղիք`(jejunum), կազմում է բարակ աղիքների 2/5-ը` հանած տասներկումատնյա աղիքի երկարությունը, զստաղիքը(ileum), մնացած 3/5-ն է: Այս բաժանումը պայմանական է, որովհետև հատվածների միջև որոշակի անատոմիական սահման չկա:

Աղիճ աղիքը և զստաղիքը միասին կոչվում են միջընդերքի բարակ աղիներ, նրանք լրիվ ծածկված է շճամզով և միջընդերքի միջոցով կպչում է որովայնի խոռոչի հետին պատին: Թեև ցայտուն կերպով արտահայտված սահման չկա աղիճ աղիքի (intenstinum jejunum) (այս անունը ծագում է այն հանգամանքից,որ այս հատվածը դիակի վրա սովորաբար դատարկ է լինում) և զստաղիքի( intestinum ileum) միջև, այնուամենայնիվ, այս երկու բաժինների տիպիկ մասերը(jejunum-ի և ileum-ի ստորին մասերը ) ունեն ակնհայտ տարբերություններ. jejunum-ի տրամագիծը մեծ է, պատերը հաստ են, ավելի հարուստ է անոթներով: Տարբերությունները աստիճանաբար մեղմանում են մի հատվածից մյուսը անցնելիս:

Կազմությունը

Բարակ աղիքի լորձաթաղանթը բազմաթիվ աղիքային թավիկներով(villi intestinales) ծածկված լինելու հետևանքով ունի թավշի տեսք: Թավիկները մոտ 1 մմ բարձրությամբ լորձաթաղանթային ելուններ են` ծածկված, ինչպես և ինքը` լորձաթաղանթը, գլանաձև էպիթելով և կենտրոնում ունեն ավշային ծոց(sinus) ու արյան անոթներ: Թավիկների ֆունկցիան սննդանյութերի ներծծումն է, ընդ որում սպիտակուցները և ածխաջրերը ներծծվում են երակային անոթներով և դռներակի համակարգով անցնում են լյարդի ֆիլտրը, իսկ ճարպերը, անցնելով ավշային անոթներով, թափվում են երակային արյան մեջ: Բարակ աղիքի լորձաթաղանթի ներծծող մակերեսը բավականին մեծանում է նրա վրա գտնվող լայնական ծալքերի շնորհիվ, որոնք կոչվում են շրջանաձև ծալքեր(plicare circulares Kerkringi): Այդ ծալքերը բաղկացած են միայն լորձային և ենթալորձային թաղանթներից (tunica muscularis-ը նրանց կազմությանը չի մասնակցում), մնայուն են և չեն անհետանում նույնիսկ աղիքային խողովակի լայնացման ժամանակ:

Բարակ աղիքի բոլոր բաժիններում չէ, որ շրջանաձև ծալքերը միևնույն բնույթ ունեն տասներկումատնյա աղիքի սկզբնական մասում, ստամոքսաելքի մոտ ծալքեր չկան, իսկ մնացած բաժիններում և աղիճ աղիքի վերին կեսում նրանք բարձր են և խիտ դասավորություն ունե, ավելի ներքև նրանք ցածրանում են ու նոսրանում, իսկ աղիճ աղիքի վերջում անհետանում են: Բացի շրջանաձև ծալքերից, տասներկումատնյա աղիքի լորձաթաղանթի վրա կա նաև մի երկայնաձիգ ծալք (pilca longitudjnalis duodeni), որը տեղավորված է վայրէջ հատվածի միջային պատի վրա ու բաժանվում է վերին ու ստորին հատվածների, վերինը թմբի տեսք ունի (torus) և վերջանում է պտկիկով (papilia duodeni major), ստորինը կոչվում է սանձիկ (frenulum): Պտկիկի վրա մի ընդհանուր բացվածքով բացվում են լեղածորանր և ենթաստամոքսային գեղձի արտազատիչ ծորանը: Այս ընդհանուր ծորանը, նախքան տասներկումատնյա աղիքի մեջ բացվելը, լայնանում է: Մեծ պտկիկին մոտ գտնվում է մի ավելի փոքր պտկիկ`(papilia minor), որի վրա բացվում է ենթաստամոքսային գեղձի լրացուցիչ ծորանը:

Բարակ աղիքի, նաև հաստ աղիքի ամբողջ երկարությամբ, լորձաթաղանթում դասավորված են բազմաթիվ մանր պարզ խողովակավոր գեղձեր, որոնք կոչվում են աղիքային գեղձեր` glandulae intestinales (Liberkuhni):Սրանք չեն խրվում ենթալորձային շերտի մեջ, յուրաքանչյուրի երկարությունը 0.3-0.4 մմ է, արտազատում են աղիքային հյութ` succus entericus: 12-մատնյա աղիքում, մասնավորապես նրա վերին կեսում կան այլ տեսակի գեղձեր` gl. duodenales (Brunnert), որոնք ի տարբերություն աղիքային գեղձերի տեղակալվում են ենթալորձային շերտում: Իրենց կառուցվածքով նման են ստամոքսաելքային հատվածի գեղձերի:

Վնասակար նյութերը և միկրոօրգանիզմները վնասազերծելու համար լորձաթաղանթում կան հատուկ ավշային կառույցներ, որոնք հանդես է գալիս կամ մենավոր ավշային հանգույցների ձևով կամ կույտերով(պեերյան բծեր): Կորեկի մեծության մենավոր ավշապատճուկները (noduli lymphatici solitarii) ցրված են բարակ աղիքների ամբողջ երկարությամբ` սպիտակավուն բարձրիկների ձևով: ileum-ի մեջ, բացի մենավոր հանգույցներից, գտնվում են նաև հանգույցների կուտակումներ, որոնք գոյացնում են 2-10 սմ երկարության և 0.12-1.2 սմ լայնության հասնող երկարավուն թիթեղներ, որոնք կոչվում են բազմակույտ ավշապատճուկներ կամ պևերյան բծեր (noduli lymphatici aggregati (Peyeri)): Նրանց երկայնաձիգ տրամագիծը համընկնում է աղիքի երկայնաձիգ առանցքին: Գտնելու համար պետք է ճեղքել աղիքը միջընդերքի եզրի երկարությամբ, որովհետև կուտակումները գտնվում են այդ եզրի հակառակ կողմում; Պևերյան կուտակումների մակերեսին չենք գտնում ոչ թավիկներ, ոչ գեղձեր: Նրանց ընդհանուր թիվը 20-30 է:

Մկանային պատյանը (tunica muscularis) խողովակին ձևին համապատասխան բաղկացած է արտաքին երկայնաձիգ ու ներքին շրջանաձև հարթ մկանաթելերի շերտերից. շրջանաձև շերտը ավելի է զարգացած քան երկայնաձիգը, մկանային պատյանը աղիքների ստորին հատվածում գնալով բարակում է: Մկանային թելերի կծկումներն ունեն գալարակծկանքային բնույթ: Կծկումները աղիքների նման հաջորդաբար տարածվում են դեպի ստորին ծայրը: Այս պրոցեսում օղաձև մկանաթելերը կծկվելիս նեղացնում են աղիքի լուսանցքը, իսկ երկայնաձիգ թելերը նպաստում են նրա լայնանալուն:

Շճային պատյանը (tunica serosa) ամեն կողմից ընդգրկում է նրբաղիքը, հետին կողմից ազատ թողնելով միայն միջընդերքի երկու շճային թերթիկների արանքում մի նեղ տարածություն:Այդ տարածությունը լցված է ճարպանյութով, որի միջով աղիքին են մոտենում նյարդեր, արյան ու ավշային անոթներ: