«Հելիում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 42. Տող 42.
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=2}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=2}}


'''Հելիում''' {{lang-lat|Helium}}, գտնվում է Մենդելևի պարբերական համակարգի երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբում, որի նշանն է ''He'' և ատոմային թիվը՝ 2։
'''Հելիում''' {{lang-lat|Helium}}, գտնվում է Մենդելևի [[պարբերական համակարգ]]ի երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբում, որի նշանն է ''He'' և ատոմային թիվը՝ 2։ Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 2, ատոմական զանգվածը՝ 4,0026:

Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 2, ատոմական զանգվածը՝ 4,0026: Բնածին հելիումը բաղկացած է երկու կայուն իզոտոպից՝ <sup>3</sup>He և <sup>4</sup>He (վերջինը անհամեմատ շատ է):
Բնածին հելիումը բաղկացած է երկու կայուն [[իզոտոպ]]ից՝ <sup>3</sup>He և <sup>4</sup>He (վերջինը անհամեմատ շատ է):

Հելիումը տիեզերքում ամենատարածվաց տարերից է, զբաղեցնում է երկրորդ տեղը՝ [[Ջրածին|ջրածնի]]ց հետո: Բացի այդ հելիումը քիմիական նյութերում երկրորդ տարրն է իր փափկությամբ (ջրածնից հետո): Գոյություն ունեցող բոլոր հայտի նյութերից ունի ամենացածրն եռման ջերմաստիճանը:


== Պատմություն ==
== Պատմություն ==
[[1868]] թվականին ֆրանսիացի Ժ. ժանսենը և անգլիացի Զ. Ն. Լոկիերը արեգակի սպեկտրում հայտնաբերեցին վառ դեղին գիծ, որը չէր վերագրվում այդ ժամանակ հայտնի որևէ տարրի: [[1871]] թվականին Զ. Ն. Լոկիերը պարզեց, որ դա նոր տարր է Արեգակի վրա և անվանեց «Հելում» ({{lang-grc|ἥλιος}} - «Արեգակ»): [[1895]] թվականին անգլիացի Ու. Ռամզայը ռադիոակտիվ կլևեիտ հանքաքարերի տաքացումից անջատված գազի սպեկտրում գտավ նույն դեղին գիծը:
[[1868]] թվականին ֆրանսիացի Ժ. ժանսենը և անգլիացի Զ. Ն. Լոկիերը արեգակի սպեկտրում հայտնաբերեցին վառ դեղին գիծ, որը չէր վերագրվում այդ ժամանակ հայտնի որևէ տարրի: [[1871]] թվականին Զ. Ն. Լոկիերը պարզեց, որ դա նոր տարր է Արեգակի վրա և անվանեց «Հելում» ({{lang-grc|ἥλιος}} - «Արեգակ»): [[1895]] թվականին անգլիացի Ու. Ռամզայը ռադիոակտիվ կլևեիտ հանքաքարերի տաքացումից անջատված գազի սպեկտրում գտավ նույն դեղին գիծը<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор= Kochhar, R. K.|заглавие= French astronomers in India during the 17th - 19th centuries|оригинал=|ссылка=http://articles.adsabs.harvard.edu//full/1991JBAA..101...95K/0000099.000.html| автор издания=|издание= Journal of the British Astronomical Association|тип=|место=|издательство=|год= 1991|выпуск=|том= 101|номер= 2|страницы= 95-100|isbn=|язык=en}}</ref><ref name="finkelstein1">{{ռուսերեն գիրք|автор= Финкельштейн Д.Н.|часть= Глава II. Открытие инертных газов и периодический закон Менделеева|заглавие= Инертные газы|оригинал=|ссылка=http://publ.lib.ru/ARCHIVES/F/FINKEL%27SHTEYN_David_Naumovich/_Finkel%27shteyn_D.N..html|издание= Изд. 2-е|место= М.|издательство = Наука|год=1979|том=|страницы=40-46|страниц=200|серия=«Наука и технический прогресс»|isbn=|тираж=19000}}</ref>:


Երկրի վրա հելիում քիչ է. 1 մ<sup>3</sup> օդը պարունակում է 5,24 սմ<sup>3</sup> հելիում, իսկ երկրի յուրաքանչյուր կիլոգրամ նյութը՝ 0,003 մգ: [[Տիեզերք]]ում ըստ տարածվածության հելիում երկրորդն է՝ [[Ջրածին|ջրածնից]] հետո, երկրի վրա <sup>4</sup>He իզոտոպը մշտապես առաջանում է [[ուրան]]ի, [[Թորիում|թորիումի]] և ռադիոակտիվ այլ տարրերի տրոհմամբ: Երկրակեղևում հելիումի պարունակությունը 3•10<sup>-7</sup> % է (ըստ զանգվածի): <sup>4</sup>He<sup>+</sup> ատոմի [[միջուկ]]ները (բաղկացած են 2 [[պրոտոն]]ից և 2 [[նեյտրոն]]ից) կոչվում են [[ալֆա-մասնիկներ]]: <sup>4</sup>He-ում [[նուկլոններ]]ի (պրոտոնների և նեյտրոնների) [[կապի էներգիա]]ն ունի առավելագույն արժեք (28,2937 ՄԷՎ), որի պատճառով էլ ջրածնի միջուկներից (պրոտոններից) <sup>4</sup>He-ի միջուկների առաջացումն ուղեկցվում է մեծ քանակությամբ [[էներգիա]]յի անջատմամբ: Համարում են, որ այդ [[միջուկային ռեակցիա]]ն՝
Երկրի վրա հելիում քիչ է. 1 մ<sup>3</sup> օդը պարունակում է 5,24 սմ<sup>3</sup> հելիում, իսկ երկրի յուրաքանչյուր կիլոգրամ նյութը՝ 0,003 մգ: [[Տիեզերք]]ում ըստ տարածվածության հելիում երկրորդն է՝ [[Ջրածին|ջրածնից]] հետո, երկրի վրա <sup>4</sup>He իզոտոպը մշտապես առաջանում է [[ուրան]]ի, [[Թորիում|թորիումի]] և ռադիոակտիվ այլ տարրերի տրոհմամբ: Երկրակեղևում հելիումի պարունակությունը 3•10<sup>-7</sup> % է (ըստ զանգվածի): <sup>4</sup>He<sup>+</sup> ատոմի [[միջուկ]]ները (բաղկացած են 2 [[պրոտոն]]ից և 2 [[նեյտրոն]]ից) կոչվում են [[ալֆա-մասնիկներ]]: <sup>4</sup>He-ում [[նուկլոններ]]ի (պրոտոնների և նեյտրոնների) [[կապի էներգիա]]ն ունի առավելագույն արժեք (28,2937 ՄԷՎ), որի պատճառով էլ ջրածնի միջուկներից (պրոտոններից) <sup>4</sup>He-ի միջուկների առաջացումն ուղեկցվում է մեծ քանակությամբ [[էներգիա]]յի անջատմամբ: Համարում են, որ այդ [[միջուկային ռեակցիա]]ն՝
Տող 57. Տող 60.


Բնականոն ճնշման պայմաններում հելիումը միակ հեղուկն է, որ չի պնդանում հնարավոր ամենացածր ջերմաստիճաններում, պնդանում է միայն 25 մթնոլորտից բարձր:
Բնականոն ճնշման պայմաններում հելիումը միակ հեղուկն է, որ չի պնդանում հնարավոր ամենացածր ջերմաստիճաններում, պնդանում է միայն 25 մթնոլորտից բարձր:

== Քիմիական հատկություններ ==
T<sub>λ</sub>=2,19 K ջերմաստիճանի և բնականոն ճնշման դեպքում տեղի է ունենում երկրորդ սեռի ֆազային անցում: Այդ ջերմաստիճանից բարձր հելիումը կոչվում է He I, ցածրի դեպքում՝ He II: Ֆազային անցման ջերմաստիճանի տիրույթում նկատվում են ջերմունակության անոմալ աճ և այլ բնորոշ երևույթներ: [[1938]] թվականին Պ. Լ. Կապիցան հայտնաբերեց He II-ի գերհոսունության երևույթը, որը բացատրեց Լ. Դ. Լանդաուն ([[1941]]) քվանտամեխանիկական պատկերացումների հիման վրա:
T<sub>λ</sub>=2,19 K ջերմաստիճանի և բնականոն ճնշման դեպքում տեղի է ունենում երկրորդ սեռի ֆազային անցում: Այդ ջերմաստիճանից բարձր հելիումը կոչվում է He I, ցածրի դեպքում՝ He II: Ֆազային անցման ջերմաստիճանի տիրույթում նկատվում են ջերմունակության անոմալ աճ և այլ բնորոշ երևույթներ: [[1938]] թվականին Պ. Լ. Կապիցան հայտնաբերեց He II-ի գերհոսունության երևույթը, որը բացատրեց Լ. Դ. Լանդաուն ([[1941]]) քվանտամեխանիկական պատկերացումների հիման վրա:


Տող 78. Տող 83.
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
* [[Պարբերական աղյուսակ]]


== Արտաքին հղումներ ==
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/He/key.html Հելումը Webelements-ում].
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb002.htm Հելիումը քիմիական տարրերի Հանրահայտ գրադարանում].
* [http://helium-scan.narod.ru Հելիում լուսանկարում].
* [http://actualgeology.ru/Helium-Survey.phtml Гелиевая съемка на Рустамовской площади и Айском блоке в Башкирии].


{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Ոչ մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Ոչ մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Ազնիվ գազեր]]
[[Կատեգորիա:Ազնիվ գազեր]]
[[Կատեգորիա:Սննդային հավելումներ]]
[[Կատեգորիա:Սննդային հավելումներ]]
[[Կատեգորիա:Հելիում]]
[[Կատեգորիա:Հելիում]]


{{Chem-stub}}

10:30, 13 փետրվարի 2015-ի տարբերակ

2 Ջրածին

Հելիում Լիթիում

He

Ne
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
2He
Պարզ նյութի արտաքին տեսք
Շիկացած հելիումը խողովակում
Անգույն, անհոտ, անհամ իներտ գազ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվՀելիում / Helium (He), He, 2
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)
4,002602(2)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա1s2
Ատոմի շառավիղ? (31)[2] պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ28 պմ
Իոնի շառավիղ93 պմ
Էլեկտրաբացասականություն4,5 (Պոլինգի սանդղակ)
Օքսիդացման աստիճաններ0
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)
 2361,3(24,47) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան0,95 K
Եռման ջերմաստիճան0,95 K[3]
Մոլյար ջերմունակություն20,79[4] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ31,8 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքվեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներa=3,570 Å; c=5,84
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) 0,152 Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
2
Հելիում
4,0026
1s2


Հելիում լատին․՝ Helium, գտնվում է Մենդելևի պարբերական համակարգի երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբում, որի նշանն է He և ատոմային թիվը՝ 2։ Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 2, ատոմական զանգվածը՝ 4,0026:

Բնածին հելիումը բաղկացած է երկու կայուն իզոտոպից՝ 3He և 4He (վերջինը անհամեմատ շատ է):

Հելիումը տիեզերքում ամենատարածվաց տարերից է, զբաղեցնում է երկրորդ տեղը՝ ջրածնից հետո: Բացի այդ հելիումը քիմիական նյութերում երկրորդ տարրն է իր փափկությամբ (ջրածնից հետո): Գոյություն ունեցող բոլոր հայտի նյութերից ունի ամենացածրն եռման ջերմաստիճանը:

Պատմություն

1868 թվականին ֆրանսիացի Ժ. ժանսենը և անգլիացի Զ. Ն. Լոկիերը արեգակի սպեկտրում հայտնաբերեցին վառ դեղին գիծ, որը չէր վերագրվում այդ ժամանակ հայտնի որևէ տարրի: 1871 թվականին Զ. Ն. Լոկիերը պարզեց, որ դա նոր տարր է Արեգակի վրա և անվանեց «Հելում» (հին հունարեն՝ ἥλιος - «Արեգակ»): 1895 թվականին անգլիացի Ու. Ռամզայը ռադիոակտիվ կլևեիտ հանքաքարերի տաքացումից անջատված գազի սպեկտրում գտավ նույն դեղին գիծը[5][6]:

Երկրի վրա հելիում քիչ է. 1 մ3 օդը պարունակում է 5,24 սմ3 հելիում, իսկ երկրի յուրաքանչյուր կիլոգրամ նյութը՝ 0,003 մգ: Տիեզերքում ըստ տարածվածության հելիում երկրորդն է՝ ջրածնից հետո, երկրի վրա 4He իզոտոպը մշտապես առաջանում է ուրանի, թորիումի և ռադիոակտիվ այլ տարրերի տրոհմամբ: Երկրակեղևում հելիումի պարունակությունը 3•10-7 % է (ըստ զանգվածի): 4He+ ատոմի միջուկները (բաղկացած են 2 պրոտոնից և 2 նեյտրոնից) կոչվում են ալֆա-մասնիկներ: 4He-ում նուկլոնների (պրոտոնների և նեյտրոնների) կապի էներգիան ունի առավելագույն արժեք (28,2937 ՄԷՎ), որի պատճառով էլ ջրածնի միջուկներից (պրոտոններից) 4He-ի միջուկների առաջացումն ուղեկցվում է մեծ քանակությամբ էներգիայի անջատմամբ: Համարում են, որ այդ միջուկային ռեակցիան՝

41H = 4He + 2β+ + 2υ,

արեգակի և նման այլ աստղերի էներգիայի հիմնական աղբյուրն է:

Ֆիզիկական հատկություններ

Սովորական պայմաններում հելիում անհոտ, միատոմ գազ է, խտությունը՝ 0,17846 գ/լ, եռման ջերմաստիճանը՝ -268,93 °C: Ատոմների համեմատաբար թույլ փոխազդեցության պատճառով հելիումը ավելի ցածր ջերմաստիճանում է հեղուկանում, քան ցանկացած այլ գազ: Առավելագույն ջերմաստիճանը, որից ցածր նա կարող է հեղուկացվել (կրիտիկական ջերմաստիճանը՝ Tk) 5,20 K է:

Բնականոն ճնշման պայմաններում հելիումը միակ հեղուկն է, որ չի պնդանում հնարավոր ամենացածր ջերմաստիճաններում, պնդանում է միայն 25 մթնոլորտից բարձր:

Քիմիական հատկություններ

Tλ=2,19 K ջերմաստիճանի և բնականոն ճնշման դեպքում տեղի է ունենում երկրորդ սեռի ֆազային անցում: Այդ ջերմաստիճանից բարձր հելիումը կոչվում է He I, ցածրի դեպքում՝ He II: Ֆազային անցման ջերմաստիճանի տիրույթում նկատվում են ջերմունակության անոմալ աճ և այլ բնորոշ երևույթներ: 1938 թվականին Պ. Լ. Կապիցան հայտնաբերեց He II-ի գերհոսունության երևույթը, որը բացատրեց Լ. Դ. Լանդաուն (1941) քվանտամեխանիկական պատկերացումների հիման վրա:

Կիրառություն

Հեղուկ հելիումը օգտագործվում է գիտական զանազան հետազոտություններում՝ որպես սառեցնող միջոց: էլեկտրոնի նկատմամբ խնամակցություն չունի:

Հելիումը քիմիական կայուն միացություն չի առաջացնում. արդյունաբերության մեջ ստանում են հելիում պարունակող բնական գազերից՝ անջատելով այն խորը սառեցմամբ (բոլոր գազերը հեղուկանում են, բացի հելիումից):

Բարձր ջերմահաղորդականության, քիմիական իներտության և նեյտրոնների հետ միջուկային ռեակցիայի մեջ մտնելու շատ քիչ ունակության շնորհիվ հելիումն օգտագործում են ատոմային ռեակտորները սառեցնելու, իսկ ոչ մեծ խտության և անայրելիության շնորհիվ՝ օդապարիկները լցնելու համար: Շնորհիվ իներտության, հելիումը լայնորեն օգտագործում են պաշտպանական մթնոլորտ ստեղծելու՝ ակտիվ մետաղները հալելիս, կտրելիս և եռացնելիս:

Հելիումը ավելի պակաս էլեկտրահաղորդիչ է, քան արգոնը, այդ պատճառով հելիումը մթնոլորտում էլեկտրական աղեղը տալիս է ավելի բարձր ջերմաստիճան, որով նշանակալիորեն բարձրանում է աղեղային եռակցման արագությունը:

Արժեք

  • 2009 թվականին մասնավոր ընկերություններում գազային հելիումի գները կազմում էին 2,5-3 $/մ³[7]:
  • 2010 թվականին Եվրոպայում հեղուկ հելիումի գները 1 լիտրը կազմում էր մոտ 11 եվրո: 2012 թվականին 1 լիտրը 23 եվրո:

Ծանոթագրություններ

  1. Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
  2. «Size of helium in several environments» (անգլերեն). www.webelements.com. Վերցված է 2009-07-10-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |datepublished= (օգնություն)
  3. Соколов В. Б. Гелий // Химическая энциклопедия / гл. редактор Кнунянц И. Л.. — Москва: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — С. 513-514. — ISBN 5-85270-008-8.
  4. Соколов В. Б. Гелий // Химическая энциклопедия / гл. редактор Кнунянц И. Л.. — Москва: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — С. 513-514. — ISBN 5-85270-008-8.
  5. Kochhar, R. K. French astronomers in India during the 17th - 19th centuries(անգլ.) // Journal of the British Astronomical Association. — 1991. — Т. 101. — № 2. — С. 95-100.
  6. Финкельштейн Д.Н. Глава II. Открытие инертных газов и периодический закон Менделеева // Инертные газы. — Изд. 2-е. — М.: Наука, 1979. — С. 40-46. — 200 с. — («Наука и технический прогресс»). — 19 000 экз.
  7. http://www.ngtp.ru/rub/3/15_2009.pdf Нефтегазовая технология. Теория и практика. 2009 (4) ISSN 2070-5379.

Տես նաև

Արտաքին հղումներ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։