«Սպանախ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{Տաքսոտուփ
{{Տաքսոտուփ
| name = Սպանախ
| name = Սպանախ
| image file = Spinazie vrouwelijke plant (Spinacia oleracea female plant).jpg
| image file = Spinazie vrouwelijke plant (Spinacia oleracea female plant).jpg
| image descr =Հասուն բույսի ընդհանուր տեսքը
| image title = Սպանախ
| regnum = Բույսեր
| image descr = Սպանախ
| divisio = [[Ծածկասերմեր]]
| regnum = Բույսեր
| classis = [[Երկշաքիլավորներ]]
| ref =
| ordo = [[Гвоздичноцветные]]
| comment =
| familia = [[Թելուկազգիներ]]
| rang =
| genus = [[Սպանախ]]
| latin = '''''Spinacia oleracea'''''
| species = '''Սպանախ այգու'''
| author =
| latin = {{btname|Spinacia oleracea|[[L.]]}}
| syn =
| commons = Spinacia oleracea
| typus =
| wikispecies = Spinacia oleracea
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| wikispecies = Spinacia oleracea
| commons = Category:Spinacia oleracea
| itis =
| ncbi =
| eol =
| grin =
| ipni =
}}
}}
'''Սպանախ''' ({{lang-lat|''Spinacia oleracea''}}), ծմել, շոմին, [[թելուկազգիներ]]ի ընտանիքի երկտուն, միամյա կամ երկամյա բույսերի ցեղ։ Տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք]<ref>[http://www.washingtonpost.com/news/to-your-health/wp/2014/06/05/finally-a-list-of-powerhouse-fruits-and-vegetables-ranked-by-how-much-nutrition-they-contain/ Watercress tops list of ‘powerhouse fruits and vegetables.’ Who knew? - The Washington Post<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Հայտնի է 3 տեսակ։


ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝
'''Սպանախ''' (''Spinacia oleracea''), տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք։
*Սպանախ քառառէջ (''Տ. tetrandra'')
*Սպանախ սովորական (''Տ. oleracea''), որը տարածված է մշակության մեջ:


== Կենսաբանական նկարագիր ==
== Օգտագործում ==
[[Պատկեր:Illustration Spinacia oleracea0.jpg|մինի|ձախից|Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)]]
[[Պատկեր:Illustration Spinacia oleracea0.jpg|մինի|ձախից|Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)]]
Ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ 20-50 սմ։ Տերևները եռանկյունանիզակաձև կամ երկարավուն-ձվաձև են, հարթ կամ ծալքավոր: Վեգետացիայի սկզբում ձևավորվում է տերևների վարդակը, հետագայում կազմակերպվում ծաղկող ցողունը: Արական ծաղիկները հավաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլերում, իգականները՝ տերևանութներում: Ծաղկում է մարտ-ապրիլին: Պտուղը գնդաձև է, փշոտ կամ առանց փշերի:
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։


== Տարածում ==
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, սպիտակուցները՝ 2-2,5%։ 100գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։
Քառառէջ սպանախը հանդիպում է [[Արարատ]]ի (Դվին գ.) և [[Կոտայք]]ի (Ջրվեժ գյուղի) մարզերում, աճում է թմբերի, չոր թեքությունների վրա, քարքարոտ վայրերում. գրանցված է [[ՀՀ]] [[Կարմիր գիրք|Կարմիր գրքում]]:


Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ , որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ '''''կանաչ պյուրե'''''՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։

== Ծագում և տարածվածություն ==
Սպանախի [[հայրենիք]]ը [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Միջին Ասիա]]ն են։ Վայրի սպանախն աճում է [[Կովկաս]]ում, [[Անդրկովկաս]]ում, միջինասիական [[հանրապետություն]]ներում։
Սպանախի [[հայրենիք]]ը [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Միջին Ասիա]]ն են։ Վայրի սպանախն աճում է [[Կովկաս]]ում, [[Անդրկովկաս]]ում, միջինասիական [[հանրապետություն]]ներում։


== Քիմիական կազմ ==
== Բուսաբանական նկարագրությունը ==
Սպանախի տերևները հարուստ են [[սպիտակուցներ]]ով, [[ածխաջուր|ածխաջրերով]], պարունակում են C, B խմբի [[վիտամիններ]], կարոտին (A-նախավիտամին), [[երկաթ]]ի և [[ֆոսֆոր]]ի աղեր, [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով և այլն:
Սպանախնը միամյա տերևաբանջար է, պատկանում է թելուկազգիների (''Chenopodiaceae'') ընտանիքին։


Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, [[սպիտակուցներ]]ը՝ 2-2,5%։ 100 գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։
== Պատկերասրահ ==

<gallery>
== Նշանակություն և կիրառում ==
Jeunes pousses d'épinards.jpg
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։
5aday spinach.jpg
{| class="wikitable" style="float:right; margin: 0 0 0.5em 1em"
Tiefkühlspinat.JPG
|+ Ամենաշատ սպանախ արտադրող երկրները 2011 թվականին<br />(մլն տոննա)
Espinac 5nov.JPG
!Դասակարգում
Spinach field in Italy 2.jpg
!Երկիր
</gallery>
!Արտադրություն <br> ([[Տոննա]])
|-
| 1 || {{CHN}} || 18,782,961
|-
| 2 || {{USA}} || 409,360
|-
| 3 || {{JPN}} || 263,500
|-
| 4 || {{TUR}} || 221,632
|-
| 5 || {{IDN}} || 160,513
|-
| 6 || {{FRA}} || 110,473
|-
| 7 || {{IRN}} || 105,351
|-
| 8 || {{KOR}} || 104,532
|-
| 9 || {{PAK}} || 103,446
|-
| 10 || {{BEL}} || 99,750
|-bgcolor="#CCCCCC"
| || ''[[Համաշխարհային արտադրություն]]'' || 20,793,353
|-
|colspan=3 | ''Source: [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]'' <ref>{{cite web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|publisher= [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]|title=Production of Spinach by countries|year=2011|accessdate=2013-08-26}}</ref>
|}
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ, որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ կանաչ պյուրե՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։


== Տաքսոնոմիա ==
== Տաքսոնոմիա ==
Տող 60. Տող 78.
* ''Spinacia oleracea subsp. glabra'' ([[Mill.]]) [[Cout.]]
* ''Spinacia oleracea subsp. glabra'' ([[Mill.]]) [[Cout.]]
* ''Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause
* ''Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
*[http://www.abstractsonline.com/viewer/viewAbstractPrintFriendly.asp?CKey={C411486E-C86E-478F-A13C-1C04C6802182}&SKey={647E37D8-104B-4973-9287-9D0CF1AA7E5A}&MKey={382D7E47-BE0B-4BBA-B3A6-E511C92FA999}&AKey={32093528-52DC-4EBE-9D80-29DAD84C92CE} Abstract]
* Rogers, Jo. ''What Food is That?: and how healthy is it?''. The Rocks, Sydney, NSW: Lansdowne Publishing Pty Ltd, 1990. ISBN 1-86302-823-4.
* Cardwell, Glenn. ''Spinach is a Good Source of What?''. The Skeptic. Volume 25, No 2, Winter 2005. Pp 31–33. ISSN 0726-9897
* Blazey, Clive. ''The Australian Vegetable Garden: What's new is old''. Sydney, NSW: New Holland Publishers, 1999. ISBN 1-86436-538-2
* Stanton, Rosemary. ''Complete Book of Food and Nutrition''. Australia, Simon & Schuster, Revised Edition, 1995. ISBN 0-7318-0538-0
* Sutton, M. (2010) The Spinach Popeye Iron Decimal Error Myth is Finally Busted. Best Thinking.Com: http://www.bestthinking.com/articles/science/chemistry/biochemistry/the-spinach-popeye-iron-decimal-error-myth-is-finally-busted


== Արտաքին հղումներ ==
== Արտաքին հղումներ ==
Տող 66. Տող 95.
* [http://www.menu.am/arm/cuisines/9/2/515/ Ազգային խոհանոց - Շոգեխաշած սպանախ]
* [http://www.menu.am/arm/cuisines/9/2/515/ Ազգային խոհանոց - Շոգեխաշած սպանախ]


{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Տերևաբանջարներ]]
[[Կատեգորիա:Տերևաբանջարներ]]

10:24, 31 հունվարի 2015-ի տարբերակ

Սպանախ
Սպանախ
Հասուն բույսի ընդհանուր տեսքը
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր
Բաժին Ծածկասերմեր
Դաս Երկշաքիլավորներ
Կարգ Гвоздичноцветные
Ընտանիք Թելուկազգիներ
Ցեղ Սպանախ
Տեսակ Սպանախ այգու
Լատիներեն անվանում
Spinacia oleracea L.



Դասակարգումը
Վիքիցեղերում


Պատկերներ
Վիքիպահեստում




Սպանախ (լատին․՝ Spinacia oleracea), ծմել, շոմին, թելուկազգիների ընտանիքի երկտուն, միամյա կամ երկամյա բույսերի ցեղ։ Տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք][1]։ Հայտնի է 3 տեսակ։

ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝

  • Սպանախ քառառէջ (Տ. tetrandra)
  • Սպանախ սովորական (Տ. oleracea), որը տարածված է մշակության մեջ:

Կենսաբանական նկարագիր

Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)

Ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ 20-50 սմ։ Տերևները եռանկյունանիզակաձև կամ երկարավուն-ձվաձև են, հարթ կամ ծալքավոր: Վեգետացիայի սկզբում ձևավորվում է տերևների վարդակը, հետագայում կազմակերպվում ծաղկող ցողունը: Արական ծաղիկները հավաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլերում, իգականները՝ տերևանութներում: Ծաղկում է մարտ-ապրիլին: Պտուղը գնդաձև է, փշոտ կամ առանց փշերի:

Տարածում

Քառառէջ սպանախը հանդիպում է Արարատի (Դվին գ.) և Կոտայքի (Ջրվեժ գյուղի) մարզերում, աճում է թմբերի, չոր թեքությունների վրա, քարքարոտ վայրերում. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում:

Սպանախի հայրենիքը Փոքր Ասիան և Միջին Ասիան են։ Վայրի սպանախն աճում է Կովկասում, Անդրկովկասում, միջինասիական հանրապետություններում։

Քիմիական կազմ

Սպանախի տերևները հարուստ են սպիտակուցներով, ածխաջրերով, պարունակում են C, B խմբի վիտամիններ, կարոտին (A-նախավիտամին), երկաթի և ֆոսֆորի աղեր, սպիտակուցներով, ճարպով, յոդով և այլն:

Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, սպիտակուցները՝ 2-2,5%։ 100 գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ B1 և 0,25-0,30 մգ B2 վիտամին, պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող կարոտինը։

Նշանակություն և կիրառում

Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր սննդարժեքով և հարուստ են դյուրամարս սպիտակուցներով, ճարպով, յոդով, երկաթով, ֆոսֆորով, կալիումով և մի շարք վիտամիններով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է կաթի հետ և մի փոքր հետ է մնում մսից։

Ամենաշատ սպանախ արտադրող երկրները 2011 թվականին
(մլն տոննա)
Դասակարգում Երկիր Արտադրություն
(Տոննա)
1 {{{2}}} Չինաստան 18,782,961
2 ԱՄՆ-ի դրոշը ԱՄՆ 409,360
3  Ճապոնիա 263,500
4 {{{2}}} Թուրքիա 221,632
5  Ինդոնեզիա 160,513
6 {{{2}}} Ֆրանսիա 110,473
7 {{{2}}} Իրան 105,351
8  Հարավային Կորեա 104,532
9  Պակիստան 103,446
10 Բելգիա Բելգիա 99,750
Համաշխարհային արտադրություն 20,793,353
Source: UN Food & Agriculture Organization [2]

Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ, որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ կանաչ պյուրե՝ ոլոռի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։

Տաքսոնոմիա

  • Spinacia oleracea subsp. spinosa Arcang. 1882
  • Spinacia oleracea subsp. inermis Arcang. 1882
  • Spinacia spinosa Moench 1794
  • Spinacia oleracea subsp. spinosa (Moench) Čelak.
  • Spinacia oleracea subsp. inermis (Moench) Čelak. 1871
  • Spinacia inermis Moench 1794
  • Spinacia glabra Mill.
  • Spinacia oleracea subsp. glabra (Mill.) Cout.
  • Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause

Ծանոթագրություններ

  1. Watercress tops list of ‘powerhouse fruits and vegetables.’ Who knew? - The Washington Post
  2. «Production of Spinach by countries». UN Food & Agriculture Organization. 2011. Վերցված է 2013-08-26-ին.

Գրականություն

Արտաքին հղումներ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։