«Սպանախ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Տաքսոտուփ |
{{Տաքսոտուփ |
||
| name = Սպանախ |
| name = Սպանախ |
||
| image file = Spinazie vrouwelijke plant (Spinacia oleracea female plant).jpg |
| image file = Spinazie vrouwelijke plant (Spinacia oleracea female plant).jpg |
||
| image descr =Հասուն բույսի ընդհանուր տեսքը |
|||
| image title = Սպանախ |
|||
| regnum = Բույսեր |
|||
| image descr = Սպանախ |
|||
| divisio = [[Ծածկասերմեր]] |
|||
| regnum = Բույսեր |
|||
| classis = [[Երկշաքիլավորներ]] |
|||
| ref = |
|||
| ordo = [[Гвоздичноцветные]] |
|||
| comment = |
|||
| familia = [[Թելուկազգիներ]] |
|||
| rang = |
|||
| genus = [[Սպանախ]] |
|||
| latin = '''''Spinacia oleracea''''' |
|||
| species = '''Սպանախ այգու''' |
|||
| author = |
|||
| latin = {{btname|Spinacia oleracea|[[L.]]}} |
|||
| syn = |
|||
| commons = Spinacia oleracea |
|||
| typus = |
|||
| wikispecies = Spinacia oleracea |
|||
| range map = |
|||
| range map caption = |
|||
| range map width = |
|||
| range legend = |
|||
| wikispecies = Spinacia oleracea |
|||
| commons = Category:Spinacia oleracea |
|||
| itis = |
|||
| ncbi = |
|||
| eol = |
|||
| grin = |
|||
| ipni = |
|||
}} |
}} |
||
'''Սպանախ''' ({{lang-lat|''Spinacia oleracea''}}), ծմել, շոմին, [[թելուկազգիներ]]ի ընտանիքի երկտուն, միամյա կամ երկամյա բույսերի ցեղ։ Տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք]<ref>[http://www.washingtonpost.com/news/to-your-health/wp/2014/06/05/finally-a-list-of-powerhouse-fruits-and-vegetables-ranked-by-how-much-nutrition-they-contain/ Watercress tops list of ‘powerhouse fruits and vegetables.’ Who knew? - The Washington Post<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Հայտնի է 3 տեսակ։ |
|||
ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝ |
|||
'''Սպանախ''' (''Spinacia oleracea''), տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք։ |
|||
*Սպանախ քառառէջ (''Տ. tetrandra'') |
|||
*Սպանախ սովորական (''Տ. oleracea''), որը տարածված է մշակության մեջ: |
|||
== Կենսաբանական նկարագիր == |
|||
== Օգտագործում == |
|||
[[Պատկեր:Illustration Spinacia oleracea0.jpg|մինի|ձախից|Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)]] |
[[Պատկեր:Illustration Spinacia oleracea0.jpg|մինի|ձախից|Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)]] |
||
Ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ 20-50 սմ։ Տերևները եռանկյունանիզակաձև կամ երկարավուն-ձվաձև են, հարթ կամ ծալքավոր: Վեգետացիայի սկզբում ձևավորվում է տերևների վարդակը, հետագայում կազմակերպվում ծաղկող ցողունը: Արական ծաղիկները հավաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլերում, իգականները՝ տերևանութներում: Ծաղկում է մարտ-ապրիլին: Պտուղը գնդաձև է, փշոտ կամ առանց փշերի: |
|||
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։ |
|||
== Տարածում == |
|||
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, սպիտակուցները՝ 2-2,5%։ 100գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։ |
|||
Քառառէջ սպանախը հանդիպում է [[Արարատ]]ի (Դվին գ.) և [[Կոտայք]]ի (Ջրվեժ գյուղի) մարզերում, աճում է թմբերի, չոր թեքությունների վրա, քարքարոտ վայրերում. գրանցված է [[ՀՀ]] [[Կարմիր գիրք|Կարմիր գրքում]]: |
|||
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ , որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ '''''կանաչ պյուրե'''''՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։ |
|||
== Ծագում և տարածվածություն == |
|||
Սպանախի [[հայրենիք]]ը [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Միջին Ասիա]]ն են։ Վայրի սպանախն աճում է [[Կովկաս]]ում, [[Անդրկովկաս]]ում, միջինասիական [[հանրապետություն]]ներում։ |
Սպանախի [[հայրենիք]]ը [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Միջին Ասիա]]ն են։ Վայրի սպանախն աճում է [[Կովկաս]]ում, [[Անդրկովկաս]]ում, միջինասիական [[հանրապետություն]]ներում։ |
||
== Քիմիական կազմ == |
|||
== Բուսաբանական նկարագրությունը == |
|||
Սպանախի տերևները հարուստ են [[սպիտակուցներ]]ով, [[ածխաջուր|ածխաջրերով]], պարունակում են C, B խմբի [[վիտամիններ]], կարոտին (A-նախավիտամին), [[երկաթ]]ի և [[ֆոսֆոր]]ի աղեր, [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով և այլն: |
|||
Սպանախնը միամյա տերևաբանջար է, պատկանում է թելուկազգիների (''Chenopodiaceae'') ընտանիքին։ |
|||
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, [[սպիտակուցներ]]ը՝ 2-2,5%։ 100 գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։ |
|||
== Պատկերասրահ == |
|||
<gallery> |
|||
== Նշանակություն և կիրառում == |
|||
Jeunes pousses d'épinards.jpg |
|||
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։ |
|||
5aday spinach.jpg |
|||
{| class="wikitable" style="float:right; margin: 0 0 0.5em 1em" |
|||
Tiefkühlspinat.JPG |
|||
|+ Ամենաշատ սպանախ արտադրող երկրները 2011 թվականին<br />(մլն տոննա) |
|||
Espinac 5nov.JPG |
|||
!Դասակարգում |
|||
Spinach field in Italy 2.jpg |
|||
!Երկիր |
|||
</gallery> |
|||
!Արտադրություն <br> ([[Տոննա]]) |
|||
|- |
|||
| 1 || {{CHN}} || 18,782,961 |
|||
|- |
|||
| 2 || {{USA}} || 409,360 |
|||
|- |
|||
| 3 || {{JPN}} || 263,500 |
|||
|- |
|||
| 4 || {{TUR}} || 221,632 |
|||
|- |
|||
| 5 || {{IDN}} || 160,513 |
|||
|- |
|||
| 6 || {{FRA}} || 110,473 |
|||
|- |
|||
| 7 || {{IRN}} || 105,351 |
|||
|- |
|||
| 8 || {{KOR}} || 104,532 |
|||
|- |
|||
| 9 || {{PAK}} || 103,446 |
|||
|- |
|||
| 10 || {{BEL}} || 99,750 |
|||
|-bgcolor="#CCCCCC" |
|||
| || ''[[Համաշխարհային արտադրություն]]'' || 20,793,353 |
|||
|- |
|||
|colspan=3 | ''Source: [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]'' <ref>{{cite web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|publisher= [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]|title=Production of Spinach by countries|year=2011|accessdate=2013-08-26}}</ref> |
|||
|} |
|||
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ, որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ կանաչ պյուրե՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։ |
|||
== Տաքսոնոմիա == |
== Տաքսոնոմիա == |
||
Տող 60. | Տող 78. | ||
* ''Spinacia oleracea subsp. glabra'' ([[Mill.]]) [[Cout.]] |
* ''Spinacia oleracea subsp. glabra'' ([[Mill.]]) [[Cout.]] |
||
* ''Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause |
* ''Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause |
||
== Ծանոթագրություններ == |
|||
{{ծանցանկ}} |
|||
== Գրականություն == |
|||
*[http://www.abstractsonline.com/viewer/viewAbstractPrintFriendly.asp?CKey={C411486E-C86E-478F-A13C-1C04C6802182}&SKey={647E37D8-104B-4973-9287-9D0CF1AA7E5A}&MKey={382D7E47-BE0B-4BBA-B3A6-E511C92FA999}&AKey={32093528-52DC-4EBE-9D80-29DAD84C92CE} Abstract] |
|||
* Rogers, Jo. ''What Food is That?: and how healthy is it?''. The Rocks, Sydney, NSW: Lansdowne Publishing Pty Ltd, 1990. ISBN 1-86302-823-4. |
|||
* Cardwell, Glenn. ''Spinach is a Good Source of What?''. The Skeptic. Volume 25, No 2, Winter 2005. Pp 31–33. ISSN 0726-9897 |
|||
* Blazey, Clive. ''The Australian Vegetable Garden: What's new is old''. Sydney, NSW: New Holland Publishers, 1999. ISBN 1-86436-538-2 |
|||
* Stanton, Rosemary. ''Complete Book of Food and Nutrition''. Australia, Simon & Schuster, Revised Edition, 1995. ISBN 0-7318-0538-0 |
|||
* Sutton, M. (2010) The Spinach Popeye Iron Decimal Error Myth is Finally Busted. Best Thinking.Com: http://www.bestthinking.com/articles/science/chemistry/biochemistry/the-spinach-popeye-iron-decimal-error-myth-is-finally-busted |
|||
== Արտաքին հղումներ == |
== Արտաքին հղումներ == |
||
Տող 66. | Տող 95. | ||
* [http://www.menu.am/arm/cuisines/9/2/515/ Ազգային խոհանոց - Շոգեխաշած սպանախ] |
* [http://www.menu.am/arm/cuisines/9/2/515/ Ազգային խոհանոց - Շոգեխաշած սպանախ] |
||
{{ՀԲ}} |
|||
[[Կատեգորիա:Տերևաբանջարներ]] |
[[Կատեգորիա:Տերևաբանջարներ]] |
10:24, 31 հունվարի 2015-ի տարբերակ
Սպանախ | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
Spinacia oleracea L.
| ||||||||||||||
|
Սպանախ (լատին․՝ Spinacia oleracea), ծմել, շոմին, թելուկազգիների ընտանիքի երկտուն, միամյա կամ երկամյա բույսերի ցեղ։ Տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք][1]։ Հայտնի է 3 տեսակ։
ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝
- Սպանախ քառառէջ (Տ. tetrandra)
- Սպանախ սովորական (Տ. oleracea), որը տարածված է մշակության մեջ:
Կենսաբանական նկարագիր
Ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ 20-50 սմ։ Տերևները եռանկյունանիզակաձև կամ երկարավուն-ձվաձև են, հարթ կամ ծալքավոր: Վեգետացիայի սկզբում ձևավորվում է տերևների վարդակը, հետագայում կազմակերպվում ծաղկող ցողունը: Արական ծաղիկները հավաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլերում, իգականները՝ տերևանութներում: Ծաղկում է մարտ-ապրիլին: Պտուղը գնդաձև է, փշոտ կամ առանց փշերի:
Տարածում
Քառառէջ սպանախը հանդիպում է Արարատի (Դվին գ.) և Կոտայքի (Ջրվեժ գյուղի) մարզերում, աճում է թմբերի, չոր թեքությունների վրա, քարքարոտ վայրերում. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում:
Սպանախի հայրենիքը Փոքր Ասիան և Միջին Ասիան են։ Վայրի սպանախն աճում է Կովկասում, Անդրկովկասում, միջինասիական հանրապետություններում։
Քիմիական կազմ
Սպանախի տերևները հարուստ են սպիտակուցներով, ածխաջրերով, պարունակում են C, B խմբի վիտամիններ, կարոտին (A-նախավիտամին), երկաթի և ֆոսֆորի աղեր, սպիտակուցներով, ճարպով, յոդով և այլն:
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, սպիտակուցները՝ 2-2,5%։ 100 գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ B1 և 0,25-0,30 մգ B2 վիտամին, պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող կարոտինը։
Նշանակություն և կիրառում
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր սննդարժեքով և հարուստ են դյուրամարս սպիտակուցներով, ճարպով, յոդով, երկաթով, ֆոսֆորով, կալիումով և մի շարք վիտամիններով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է կաթի հետ և մի փոքր հետ է մնում մսից։
Դասակարգում | Երկիր | Արտադրություն (Տոննա) |
---|---|---|
1 | Չինաստան | 18,782,961 |
2 | ԱՄՆ | 409,360 |
3 | Ճապոնիա | 263,500 |
4 | Թուրքիա | 221,632 |
5 | Ինդոնեզիա | 160,513 |
6 | Ֆրանսիա | 110,473 |
7 | Իրան | 105,351 |
8 | Հարավային Կորեա | 104,532 |
9 | Պակիստան | 103,446 |
10 | Բելգիա | 99,750 |
Համաշխարհային արտադրություն | 20,793,353 | |
Source: UN Food & Agriculture Organization [2] |
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ, որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ կանաչ պյուրե՝ ոլոռի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։
Տաքսոնոմիա
- Spinacia oleracea subsp. spinosa Arcang. 1882
- Spinacia oleracea subsp. inermis Arcang. 1882
- Spinacia spinosa Moench 1794
- Spinacia oleracea subsp. spinosa (Moench) Čelak.
- Spinacia oleracea subsp. inermis (Moench) Čelak. 1871
- Spinacia inermis Moench 1794
- Spinacia glabra Mill.
- Spinacia oleracea subsp. glabra (Mill.) Cout.
- Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause
Ծանոթագրություններ
Գրականություն
- Abstract
- Rogers, Jo. What Food is That?: and how healthy is it?. The Rocks, Sydney, NSW: Lansdowne Publishing Pty Ltd, 1990. ISBN 1-86302-823-4.
- Cardwell, Glenn. Spinach is a Good Source of What?. The Skeptic. Volume 25, No 2, Winter 2005. Pp 31–33. ISSN 0726-9897
- Blazey, Clive. The Australian Vegetable Garden: What's new is old. Sydney, NSW: New Holland Publishers, 1999. ISBN 1-86436-538-2
- Stanton, Rosemary. Complete Book of Food and Nutrition. Australia, Simon & Schuster, Revised Edition, 1995. ISBN 0-7318-0538-0
- Sutton, M. (2010) The Spinach Popeye Iron Decimal Error Myth is Finally Busted. Best Thinking.Com: http://www.bestthinking.com/articles/science/chemistry/biochemistry/the-spinach-popeye-iron-decimal-error-myth-is-finally-busted
Արտաքին հղումներ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |