Գուգարք նահանգ

Գուգարք

Երկիր	Մեծ Հայք
Ներառում է	10 գավառ
Գլխավոր քաղաք	Արդահան
Այլ քաղաքներ	Կաղարջք, Ծոփ, Կողբաքար
Կառավարող տոհմ(եր)	Գուգարաց
Ստեղծվել է	Մ.թ.ա. 189
Վերացել է	Մ.թ. 387
Ներկայիս երկրներ	Վրաստան, Հայաստան
Ազգային կազմ
Պատմական	Հայեր
Ներկա	Հայեր, Վրացիներ
Կրոնական կազմ
Պատմական	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ներկա	Հայ Առաքելական եկեղեցի, Վրաց ուղղափառ եկեղեցի

Գուգարք, Մեծ Հայքի տասներեքերորդ նահանգը։

Վարչական բաժանում

Գուգարքը կազմված էր հետևյալ 13 գավառներից.

• Ձորոփոր- կենտրոնը՝ Մանից գոմ
• Կողբոփոր- կենտրոնը՝ Կողբաքար
• Ծոբոփոր- կենտրոնը՝ Ծոփաբերդ
• Տաշիր- կենտրոնը՝ Լոռի բերդ
• Թռեղք- կենտրոնը՝ Ծաղկա (Ծաղկայ)
• Կանգարք- կենտրոնը՝ Կեչուտ
• Արտահան- կենտրոնը՝ Արտահան
• Վերին Ջավախք (Վերին Ջաւախք)- կենտրոնը՝ Քաջատուն
• Կղարջք- կենտրոնը՝ Արտանուջ
• Քվիշափոր (Քուիշափոր)- կենտրոնը՝ Քվեշ (Քուէշ)
• Բողնոփոր- կենտրոնը՝ Բողնիս
• Շավշեթ (Շաւշէթ)- կենտրոնը՝ Շատբերդ
• Մանգլյաց փոր (Մանգլեաց փոր)- կենտրոնը՝ Սակուրեթ (Սակուրէթ)

Պատմական ակնարկ

Հույն պատմիչները հիշատակում են Գոգարենե անվանաձևով։ Ունի էթնիկական ծագում։ Արևելքից սահմանակից է եղել Ուտիք, հարավից՝ Այրարատ, արևմուտքից՝ Տայք նահանգներին, հյուսիսից՝ Վիրքին։ Գուգարքը մթա VIII դ մտել է Ուրարտական, մթա IV-II դդ՝ Երվանդունիների հայկական պետության կազմի մեջ։ Արտաշեսյան և Արշակունի թագավորների ժամանակ Գուգարքը Մեծ Հայքի չորս սահմանապահ բդեշխություններից մեկն էր։ 387–ին, Բյուզանդիայի և Իրանի միջև Մեծ Հայքի բաժանմամբ Գուգարքը, բացառությամբ Տաշիր գավառի, միացվեց Վիրքին։

652–ի հայ–արաբական համաձայնագրով Թեոդորոս Ռշտունին վերամիավորել է նաև Գուգարքը։ VIII դ Գուգարքի արևմտյան գավառները մտել են Տփղիսի արաբական ամիրայության, IX դ կեսից՝ վրաց Բագրատունիների տիրույթների մեջ, իսկ արևելյան գավառները՝ հայ Բագրատունիների։ 969-970–ին արևելյան Գուգարքում Հայոց թագավոր Աշոտ Գ Ողորմածի որդի Գուրգենը հիմնել է թագավորություն՝ Շամշուլդե կենտրոնով։ 1065–ին այս թագավորության կենտրոնը տեղափոխվել է Լոռե բերդաքաղաքը, որի համար այն կոչվել է նաև Լոռու թագավորություն։ XI դ վերջին և XII դ սկզբին Լոռու թագավորությունը տիրել են սելջուկ նվաճողները։ Իսկ 1118-1123–ին այն սելջուկներից գրավել է Դավիթ Շինարար թագավորը և տվել վրաց Օրբելիներին։ Ճնշելով Օրբելիների խռովությունը 1177–ին՝ վրաց Գեորգի III թագավորը Լոռե բերդաքաղաքը հանձնել է ղփչաղներին, իսկ 1185–ից՝ Զաքարյաններին։ XII-XIII դդ Գուգարքում կալվածներ են ունեցել նաև Մամիկոնյանները և Արծրունիները։ Կյուրիկյանների և Զաքարյանների օրոք արևելյան Գուգարքը եղել է հայ մշակույթի ու գիտության կենտրոն։ Զարգացած էր գորգագործությունը, թայտամշակությունը, մետաղագործությունը։ Արևելյան Գուգարքում ապրել և ստեղծագործել են միջնադարյան ականավոր գիտնականներ Հովհաննես Սարկավագը, Գրիգոր Տուտեորդին և Մխիթար Գոշը։

Մոնղոլների նվաճումներից հետո Զաքարյանների տիրույթ արևելյան Գուգարքը մտել է Գյուրջիստանի վիլայեթի մեջ։