«Քրոմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link GA|en}} |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Պատկեր:Cr-TableImage.png|մինի|Քրոմ]] |
[[Պատկեր:Cr-TableImage.png|մինի|Քրոմ]] |
||
'''Քրոմ''', քիմիական տարր է որի նշանն է ''Cr'' |
'''Քրոմ''', քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի 24-րդ տարր։ Գտնվում է 6-րդ խմբի երկրորդական ենթախմբում, քիմիական տարր է որի նշանն է ''Cr''։ |
||
== Քրոմն ու քիմիական արդյունաբերությունը == |
|||
Քրոմը և նրա հիմնական միացությունները [[քիմիա|քիմիական]] [[արդյունաբերություն]] միանգամից չեն եկել։ Մարդկությանը նրա ծառայությունը սկսվել է գունավոր [[ապակի|ապակու]] արտադրությունից,[[ներկեր|ներկերից]]<ref>[http://chemistry.am/chrome/ Քրոմի մասին տվյալներ]</ref>։ Դեռևս 19-րդ դարի սկզբներին «Սիբիրյան կարմիր [[կապար|կապարով]]»` կրոկոիտով էին ներկված [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] բոլոր կառքերը։ Եռարժեք քրոմն որպես հավելանյութ մտնում է [[ռուբին]] թանկարժեք քարի մեջ։ Կերամաշման նկատմամբ կայուն քրոմի [[համաձուլվածքներ|համաձուլվածքներն]] օգտագործվում են քիմիական ռեակտորների և [[խողովակ|խողովակների]] պատրաստման համար։ Քրոմ պարունակող [[կատալիզատորներ|կատալիզատորները]]՝ Cr2O3 -ը, մեծ դեր են խաղում նաև ժամանակակից քիմիայում։ Na2Cr2O7 -ից ստանում են քրոմական թթու, որն օգտագործվում է որպես էլեկտրոլիտ մետաղական մասերը քրոմապատելու համար։ |
|||
== Քրոմն ու մետալուրգիան == |
|||
Եթե քիմիական արդյունաբերությունըկարիք ունի, նախևառաջ, քրոմի միացությունների, ապա մետալուրգիային անհրաժեշտ է ինքը [[մետաղ|մետաղը]] և նրա [[համաձուլվածքներ|համաձուլվածքները]]։ Քրոմն [[սև]] [[մետալուրգիա|մետալուրգիայում]] օգտագործվող գլխավոր միախառնող տարրերից մեկն է։ Սովորական պողպատներին մինչև 5% քրոմ ավելացնելով մեծանում է դրանց [[ֆիզիկա|ֆիզիկական]] հատկությունները և հեշտանում է դրանց ջերմային մշակումը։ Եթե պողպատում քրոմի քանակը 10%-ից բարձր է, ապա այն դառնում է ավելի կայուն օքսիդացման և կերամաշման նկատմամբ։ Վերջինս պայմանավորված է նրանով, որ քրոմը [[պողպատ|պողպատում]] պարունակվող [[ածխածին|ածխածնի]] հետ առաջացնում է շատ ամուր [[կարբիդներ]]։ Ամենահայտնի չժանգոտող պողպատը պարունակում է 18% քրոմ, 8% [[նիկել]] և մոտ 0,1% [[ածխածին]]։ 25-30% քրոմ պարունակող պողպատները բարձր ջերմաստիճաններում կայուն են օքսիդացման նկատմամբ, և նրանցից պատրաստում են վառարանների մասեր։ Ջերմակայուն համաձուլվածքներ են ստացվում նաև այլ մետաղների հետ։ Նիկելին 20% քրոմ ավելացնելուվ ստացվում է նիքրոմ, իսկ կոբալտին 25% քրոմ ավելացնելով ստացվում է քրոմկոբալտային համաձուլվածք։ Շատ մետաղներ կերամաշումից պաշտպանելու համար պատում են քրոմի շերտով (0,1 մմ)։ մետաղները քրոմի շերտով պատելն ունի նաև դեկորատիվ նշանակություն։ |
|||
== Քրոմի կենսաբանական նշանակությունը == |
|||
Քրոմի յուրահատկություններից է այն, որ նրա մի շարք ֆիզիկական հատկություններ` ներքին [[շփում|շփումը]], պնդության [[մոդուլ|մոդուլը]], [[էլեկտրադիմադրություն|էլեկտրադիմադրությունը]], գծային ընդարձակման [[Գործակիցներ|գործակիցն]] և ջերմաէլեկտրաշարժ [[ուժ|ուժը]] 37 0C [[ջերմաստիճան|ջերմաստիճանի]] մոտ կտրուկ փոխվում են։ Իսկ 39 0C -ում քրոմը պարամագնիտիկ վիճակից անցնում է ֆերրոմագնիտիկ վիճակի։ Կա տեսակետ, որ մարդկանց և մի շարք կենդանիների օրգանիզմում քրոմը կատարում է ջերմակարգավորիչ “ջերմաչափի” գործառույթ։ |
|||
Քրոմով թունավորումը հանդիպում է նրա արտադրության ժամանակ` [[մեքենաշինություն|մեքենաշինությունում]], [[մատալուրգիա|մատալուրգիայում]] և [[ներկեր|ներկերի]] ու [[կաշի|կաշվի]] արտադրություններում։ Քրոմի միացություններից ավելի թունավոր են [[երկքրոմատներ|երկքրոմատներն]] ու Cr2O3 -ը։ Հիվանդության ախտանիշներն են [[Քիթ|քթում]] չորության և [[ցավ|ցավի]] զգացողությունը, [[կոկորդ|կոկորդում]] քոր, [[շնչառություն|շնչառության]] դժվարացում և [[հազ]]։ Ճիշտ է, այդ հատկանիշները քրոմի հետ շփման դադարեցման ժամանակ վերանում են։ Քրոմի միացությունների հետ երկարատև շփումը առաջացնում է [[գլխացավ]], թուլություն, [[դեպրեսիա]] և [[քաշ|քաշի]] կորուստ, հնարավոր է նաև [[բրոնխիտ]] և [[ասթմա]]։ Մաշկի վրա ազդելով քրոմի միացությունները առջացնում են [[դերմատիտ]] և [[էկզեմա]]։ Եռարժեք և վեցարժեք քրոմի միացությունները ունեն նաև ուռուցքածին հատկություն։ |
|||
Որոշ դեղեր, օրինակ քրոմի պիկոլինատը օգտագործվում է որպես նիհարման միջոց։ |
|||
== Քրոմի առողջության համար վտանգը == |
|||
Քրոմն հանդիսանում է [[կենսածին]] և [[սնունդ|սննդային]] տարրերից մեկը։ Այն պարունակվում է [[բույսեր|բույսերի]] և [[կենդանիներ|կենդանիների]] օրգաններում։։ Հետաքրքիր է, որ բույսերում պարունակվում է մոտ 0,0005% քրոմ, որի 95%-ն՝ արմատներում։ Որոշ պլանկտոնային օրգանիզմներում քրոմի կուտակման գործակիցն 10000-26000 է։ Բարձրակարգ բույսերում երբ քրոմի քանակն մեծ է 0,0003 մոլ/լ -ից, նկատվում է [[տերև|տերևների]] մեռուկություն։ |
|||
[[Կենդանիներ|Կենդանիների]] և մարդկանց մոտ քրոմն մասնակցում է [[ածխաջրեր|ածխաջրերի]], [[սպիտակուցներ|սպիտակուցների]] և [[լիպիդներ|լիպիդների]] փոխանակմանը, այն մտնում է տրիպսին [[ֆերմենտ|ֆերմենտի]] բաղադրության մեջ։ Քրոմը կենդանիների և մարդկանց օրգանիզմ է ներթափանցում հիմնականում սննդի միջոցով։ Քրոմի քանակությունը [[մսամթերք|մսամթերքներում]] մեկ կարգով մեծ է քան բուսական սննդում։ Մեծ քանակությամբ քրոմ կա գարեջրի [[դրոժ|դրոժներում]], [[միս|մսում]], [[լյարդ|լյարդում]], լոբազգիներում և [[ցորեն|ցորենում]]։ |
|||
Չնայած մարդու օրգանիզմում քրոմի պակասորդը հազվագյուտ իրավիճակ է, սակայն փորձարկումները ցույց են տվել, որ քրոմի անբավարար քանակը առաջացնում է [[շաքարախտ|շաքարախտի]] նման երևույթ, նպաստում է աթերոսկլերոզի զարգացմանը և բարձրակարգ ներվային համակարգի խախտմանը։ Սննդում և արյան մեջ քրոմի քանակի նվազումը բերում է նաև աճի դանդաղեցման, արյան մեջ [[խոլեստերին|խոլեստերինի]] քանակի աճի և [[ինսուլին|ինսուլինի]] նկատմամբ զգայնության նվազման։ |
|||
Մարդու օրգանիզմում քրոմի քանակը կազմում է 6-12 մգ։ Որոշ տվյալներով մարդու օրգանիզմին օրական անհրաժեշտ է 20-300մկգ/գ քրոմ։ Մազերում քրոմի քանակն 0,15-0,5մկգ/գ է։ Մարդու ծերացման զուգընթաց [[օրգանիզմ|օրգանիզմում]] քրոմի քանակն նվազում է։ |
|||
* [[Պարբերական աղյուսակ]] |
* [[Պարբերական աղյուսակ]] |
14:21, 18 հունվարի 2015-ի տարբերակ
Քրոմ, քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի 24-րդ տարր։ Գտնվում է 6-րդ խմբի երկրորդական ենթախմբում, քիմիական տարր է որի նշանն է Cr։
Քրոմն ու քիմիական արդյունաբերությունը
Քրոմը և նրա հիմնական միացությունները քիմիական արդյունաբերություն միանգամից չեն եկել։ Մարդկությանը նրա ծառայությունը սկսվել է գունավոր ապակու արտադրությունից,ներկերից[1]։ Դեռևս 19-րդ դարի սկզբներին «Սիբիրյան կարմիր կապարով»` կրոկոիտով էին ներկված Լոնդոնի բոլոր կառքերը։ Եռարժեք քրոմն որպես հավելանյութ մտնում է ռուբին թանկարժեք քարի մեջ։ Կերամաշման նկատմամբ կայուն քրոմի համաձուլվածքներն օգտագործվում են քիմիական ռեակտորների և խողովակների պատրաստման համար։ Քրոմ պարունակող կատալիզատորները՝ Cr2O3 -ը, մեծ դեր են խաղում նաև ժամանակակից քիմիայում։ Na2Cr2O7 -ից ստանում են քրոմական թթու, որն օգտագործվում է որպես էլեկտրոլիտ մետաղական մասերը քրոմապատելու համար։
Քրոմն ու մետալուրգիան
Եթե քիմիական արդյունաբերությունըկարիք ունի, նախևառաջ, քրոմի միացությունների, ապա մետալուրգիային անհրաժեշտ է ինքը մետաղը և նրա համաձուլվածքները։ Քրոմն սև մետալուրգիայում օգտագործվող գլխավոր միախառնող տարրերից մեկն է։ Սովորական պողպատներին մինչև 5% քրոմ ավելացնելով մեծանում է դրանց ֆիզիկական հատկությունները և հեշտանում է դրանց ջերմային մշակումը։ Եթե պողպատում քրոմի քանակը 10%-ից բարձր է, ապա այն դառնում է ավելի կայուն օքսիդացման և կերամաշման նկատմամբ։ Վերջինս պայմանավորված է նրանով, որ քրոմը պողպատում պարունակվող ածխածնի հետ առաջացնում է շատ ամուր կարբիդներ։ Ամենահայտնի չժանգոտող պողպատը պարունակում է 18% քրոմ, 8% նիկել և մոտ 0,1% ածխածին։ 25-30% քրոմ պարունակող պողպատները բարձր ջերմաստիճաններում կայուն են օքսիդացման նկատմամբ, և նրանցից պատրաստում են վառարանների մասեր։ Ջերմակայուն համաձուլվածքներ են ստացվում նաև այլ մետաղների հետ։ Նիկելին 20% քրոմ ավելացնելուվ ստացվում է նիքրոմ, իսկ կոբալտին 25% քրոմ ավելացնելով ստացվում է քրոմկոբալտային համաձուլվածք։ Շատ մետաղներ կերամաշումից պաշտպանելու համար պատում են քրոմի շերտով (0,1 մմ)։ մետաղները քրոմի շերտով պատելն ունի նաև դեկորատիվ նշանակություն։
Քրոմի կենսաբանական նշանակությունը
Քրոմի յուրահատկություններից է այն, որ նրա մի շարք ֆիզիկական հատկություններ` ներքին շփումը, պնդության մոդուլը, էլեկտրադիմադրությունը, գծային ընդարձակման գործակիցն և ջերմաէլեկտրաշարժ ուժը 37 0C ջերմաստիճանի մոտ կտրուկ փոխվում են։ Իսկ 39 0C -ում քրոմը պարամագնիտիկ վիճակից անցնում է ֆերրոմագնիտիկ վիճակի։ Կա տեսակետ, որ մարդկանց և մի շարք կենդանիների օրգանիզմում քրոմը կատարում է ջերմակարգավորիչ “ջերմաչափի” գործառույթ։
Քրոմով թունավորումը հանդիպում է նրա արտադրության ժամանակ` մեքենաշինությունում, մատալուրգիայում և ներկերի ու կաշվի արտադրություններում։ Քրոմի միացություններից ավելի թունավոր են երկքրոմատներն ու Cr2O3 -ը։ Հիվանդության ախտանիշներն են քթում չորության և ցավի զգացողությունը, կոկորդում քոր, շնչառության դժվարացում և հազ։ Ճիշտ է, այդ հատկանիշները քրոմի հետ շփման դադարեցման ժամանակ վերանում են։ Քրոմի միացությունների հետ երկարատև շփումը առաջացնում է գլխացավ, թուլություն, դեպրեսիա և քաշի կորուստ, հնարավոր է նաև բրոնխիտ և ասթմա։ Մաշկի վրա ազդելով քրոմի միացությունները առջացնում են դերմատիտ և էկզեմա։ Եռարժեք և վեցարժեք քրոմի միացությունները ունեն նաև ուռուցքածին հատկություն։ Որոշ դեղեր, օրինակ քրոմի պիկոլինատը օգտագործվում է որպես նիհարման միջոց։
Քրոմի առողջության համար վտանգը
Քրոմն հանդիսանում է կենսածին և սննդային տարրերից մեկը։ Այն պարունակվում է բույսերի և կենդանիների օրգաններում։։ Հետաքրքիր է, որ բույսերում պարունակվում է մոտ 0,0005% քրոմ, որի 95%-ն՝ արմատներում։ Որոշ պլանկտոնային օրգանիզմներում քրոմի կուտակման գործակիցն 10000-26000 է։ Բարձրակարգ բույսերում երբ քրոմի քանակն մեծ է 0,0003 մոլ/լ -ից, նկատվում է տերևների մեռուկություն։
Կենդանիների և մարդկանց մոտ քրոմն մասնակցում է ածխաջրերի, սպիտակուցների և լիպիդների փոխանակմանը, այն մտնում է տրիպսին ֆերմենտի բաղադրության մեջ։ Քրոմը կենդանիների և մարդկանց օրգանիզմ է ներթափանցում հիմնականում սննդի միջոցով։ Քրոմի քանակությունը մսամթերքներում մեկ կարգով մեծ է քան բուսական սննդում։ Մեծ քանակությամբ քրոմ կա գարեջրի դրոժներում, մսում, լյարդում, լոբազգիներում և ցորենում։ Չնայած մարդու օրգանիզմում քրոմի պակասորդը հազվագյուտ իրավիճակ է, սակայն փորձարկումները ցույց են տվել, որ քրոմի անբավարար քանակը առաջացնում է շաքարախտի նման երևույթ, նպաստում է աթերոսկլերոզի զարգացմանը և բարձրակարգ ներվային համակարգի խախտմանը։ Սննդում և արյան մեջ քրոմի քանակի նվազումը բերում է նաև աճի դանդաղեցման, արյան մեջ խոլեստերինի քանակի աճի և ինսուլինի նկատմամբ զգայնության նվազման։
Մարդու օրգանիզմում քրոմի քանակը կազմում է 6-12 մգ։ Որոշ տվյալներով մարդու օրգանիզմին օրական անհրաժեշտ է 20-300մկգ/գ քրոմ։ Մազերում քրոմի քանակն 0,15-0,5մկգ/գ է։ Մարդու ծերացման զուգընթաց օրգանիզմում քրոմի քանակն նվազում է։
Պարբերական աղյուսակ | |||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn |
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og |