«Խուզդուլ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

11:03, 9 հունվարի 2015-ի տարբերակ

Խուզդուլ (Khuzdul կամ Khuzdûl, թարգմանաբար՝ «թզուկային»), Ջոն Ռ. Ռ. Տոլկինի Միջերկրի մասին ստեղծագործություններում թզուկների լեզուն։ Տոլկինի ստեղծած արհեստական լեզուներից մեկը՝ քվենյայի ու սև բարբառի հետ միասին։

Խուզդուլը Արդայի պատմության մեջ

Բալինի գերեզմանի գրությունը՝ միակ հայտնի օգրությունը խուզդուլով՝ «Balin Fundinul uzbad Khazaddûmu»՝ «Բալին, Ֆունտինի որդի, Մորիայի տիրակալ»

«Սիլմարիլիոն» գրքում նկարագրված լեգենդի համաձայն, խուզդուլը հորինել է Աուլեն՝ վալարներից մեկը։ Աուլեն քարից թզուկներ է ստեղծում ու նրանց սովորեցնում իրենց համար ստեղծված լեզուն^[1]։ Դա տեղի է ունեցել դեռ այն բանից առաջ, երբ թզուկները քնեցին, մինչև կգար իրենց արթնանալու ժամանակը։ Եվ այն բանից առաջ երբ Միջերկիր եկան Էրուի երեխաները՝ մարդիկ ու էլֆերը։ Այնպես որ, կարելի է ասել, որ Խուզդուլը Միջերկրի ամենահին լեզուն է (չհաշված Վալարինն ու, հավանաբար, Էնթերի լեզուն)։

Նրանք արթնացումից հետո այդ լեզուն (ինչպես բոլոր լեզուներն ու ամեն ինչը Արդայում) ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար փոխվեց, ու արդեն տարբեր հատվածներում աօրող թզուկների լեզուները որոշ տարբերություներ ունեին: Բայց փոփոխություններն այնքան դանդաղ էին ընթանում ու տարբերություններն այնքան փոքր էին, որ անգամ երրորդ էպոսում տարբեր իտարածաշրջանների թզուկները հասկանում էին միմյանց: Խուզդուկը հազվադեպ ու դժվարությամբ սովորում էին նաև այլ ռասաներ: Հավանաբար պատճառն այն էր, որ թզուկների լեզուն շատ բարդ էր ու դժվարարտասանելի: Հենց իրենք՝ թզուկները, այնքան էլ հակված չէին ուրիշներին իրենց լեզուն սովորեցնելու: Նրանց լեզուն «գաղտնիք էր, որը նրանք ինքնակամ չէին ասում անգամ իրենց ընկերներին»^[2]: Թզուկների անձնանուններն այնպիսին են, ինչպիսին մենք տեսնում ենք Տոլկինի ստեղծագործություններում, այսինքն, մարդկային լեզվով: Իրենց գաղտնի «ներքին» անունները թզուկները չեն ասում ոչ մեկի: Այդ անունները չեն գրում անգամ գերեզմանաքարերի վրա: Մատանիների տիրակալում ու Տոլկինի այլ ստեղծագործություններում խուզդուլը հիմնականում օգտագործվում է տեղանուններում: Խուզդուլով ասված քիչ թվող արտահայտություններից է Գիմլիի մարտական ճիչը, Հորնբուրգի պաշարման ժամանակ. Բարուկ Խազադ. Խազադ աի-մենու! (անգլ.՝ Baruk Khazad! Khazad ai-menu!)՝ «Թզուկների կացինները: Թզուկները (գալիս են) ձեր վրա»:

Սակայն, առաջին դարաշրջանում, երբ Հադորի Տան Մարդիկ եկան Բելերիանդ և հանդիպեցին Երկարամորուք ցեղի թզուկների, երկու ժողովուրդների միջև ընկերություն առաջացավ, քանի որ Մարդիկ, լինելով հմուտ հեծյալներ, կարող էին թզուկներին իրենց օգնությունը տրամադրել Օրկերի դեմ պայքարում: Եվ թզուկները մարդկանց ծանոթացրին իրենց լեզվի հետ, բայց Մարդիկ խուզդուլը դժվար համարեցին ու դանդաղ յուրացրեցին ոչ ավելի, քան առանձին բառեր, որոնց մի մասը ժամանակի ընթացքում փոփոխվելով մտավ նրանց լեզու^[3]: Կարծիք կա, որ Խուզդուլը Մարդկանց սկզբնական լեզվի՝ Թալիսկայի կառուցվածքի վրա մեծ ազդեցություն է թողել:

Խուզդուլի ստեղծման պատմությունը

Խուզդուլի կառուցվածքը

Գրությունը

Գրելու համար թզուկները հիմնականում օգտագործել են ռունագրեր, որոնք հորինել է էլֆ Դաերոնը՝ Անհերտաս (նաև Կիրտ) (չնայած Տոլկինի մոտ հանդիպում է արտահայտություն, որ ռունագրերը ստեղծել են իրենք՝ թզուկները, բայց հավանաբար դա վերաբերում է Լուսնային ռունագրերին, որոնք հանդիպում են «Հոբիթում»)։

Արտաքին հղումներ

Khuzdul — the secret tongue of the Dwarves(անգլ.)
Кхуздул — тайный язык Гномов(ռուս.)
Железное взгорье — всё о кхуздуле(ռուս.)
Chroniques chant de fer(ֆր.)
Il fosso di Helm(իտալ.)

Ծանոթագրություններ

↑ (Սիլմարիլիոն, 2 գլուխ)
↑ (LotR, прил. F)
↑ Կաղապար:Книга НС

[1] (Սիլմարիլիոն, 2 գլուխ)

[2] (LotR, прил. F)

[3] Կաղապար:Книга НС

[1]

[2]

[3]

@@ Տող 5. / Տող 5. @@
 «Սիլմարիլիոն» գրքում նկարագրված լեգենդի համաձայն, խուզդուլը հորինել է Աուլեն՝ վալարներից մեկը։ Աուլեն քարից թզուկներ է ստեղծում ու նրանց սովորեցնում իրենց համար ստեղծված լեզուն<ref>(Սիլմարիլիոն, 2 գլուխ)</ref>։ Դա տեղի է ունեցել դեռ այն բանից առաջ, երբ թզուկները քնեցին, մինչև կգար իրենց արթնանալու ժամանակը։ Եվ այն բանից առաջ երբ Միջերկիր եկան Էրուի երեխաները՝ մարդիկ ու էլֆերը։ Այնպես որ, կարելի է ասել, որ Խուզդուլը [[Միջերկիր|Միջերկրի]] ամենահին լեզուն է (չհաշված [[Վալարին]]ն ու, հավանաբար, [[Էնթերի լեզու]]ն)։
+Նրանք արթնացումից հետո այդ լեզուն (ինչպես բոլոր լեզուներն ու ամեն ինչը Արդայում) ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար փոխվեց, ու արդեն տարբեր հատվածներում աօրող թզուկների լեզուները որոշ տարբերություներ ունեին: Բայց փոփոխություններն այնքան դանդաղ էին ընթանում ու տարբերություններն այնքան փոքր էին, որ անգամ երրորդ էպոսում տարբեր իտարածաշրջանների թզուկները հասկանում էին միմյանց: Խուզդուկը հազվադեպ ու դժվարությամբ սովորում էին նաև այլ ռասաներ: Հավանաբար պատճառն այն էր, որ թզուկների լեզուն շատ բարդ էր ու դժվարարտասանելի: Հենց իրենք՝ թզուկները, այնքան էլ հակված չէին ուրիշներին իրենց լեզուն սովորեցնելու: Նրանց լեզուն «գաղտնիք էր, որը նրանք ինքնակամ չէին ասում անգամ իրենց ընկերներին»<ref>(LotR, прил. F)</ref>: Թզուկների անձնանուններն այնպիսին են, ինչպիսին մենք տեսնում ենք Տոլկինի ստեղծագործություններում, այսինքն, մարդկային լեզվով: Իրենց գաղտնի «ներքին» անունները թզուկները չեն ասում ոչ մեկի: Այդ անունները չեն գրում անգամ գերեզմանաքարերի վրա: Մատանիների տիրակալում ու Տոլկինի այլ ստեղծագործություններում խուզդուլը հիմնականում օգտագործվում է տեղանուններում: Խուզդուլով ասված քիչ թվող արտահայտություններից է Գիմլիի մարտական ճիչը, Հորնբուրգի պաշարման ժամանակ. Բարուկ Խազադ. Խազադ աի-մենու! ({{lang-en|Baruk Khazad! Khazad ai-menu!}})՝ «Թզուկների կացինները: Թզուկները (գալիս են) ձեր վրա»:
-<!--
+Սակայն, առաջին դարաշրջանում, երբ Հադորի Տան Մարդիկ եկան Բելերիանդ և հանդիպեցին Երկարամորուք ցեղի թզուկների, երկու ժողովուրդների միջև ընկերություն առաջացավ, քանի որ Մարդիկ, լինելով հմուտ հեծյալներ, կարող էին թզուկներին իրենց օգնությունը տրամադրել [[Օրկեր (Միջերկիր)|Օրկեր]]ի դեմ պայքարում: Եվ թզուկները մարդկանց ծանոթացրին իրենց լեզվի հետ, բայց Մարդիկ խուզդուլը դժվար համարեցին ու դանդաղ յուրացրեցին ոչ ավելի, քան առանձին բառեր, որոնց մի մասը ժամանակի ընթացքում փոփոխվելով մտավ նրանց լեզու<ref>{{Книга НС|Two|Late Writings|303}}</ref>: Կարծիք կա, որ Խուզդուլը Մարդկանց սկզբնական լեզվի՝ Թալիսկայի կառուցվածքի վրա մեծ ազդեցություն է թողել:
 == Խուզդուլի ստեղծման պատմությունը ==
-=== Խուզդուլի կառուցվածքը ===-->
+=== Խուզդուլի կառուցվածքը ===
 == Գրությունը ==
 Գրելու համար թզուկները հիմնականում օգտագործել են ռունագրեր, որոնք հորինել է էլֆ Դաերոնը՝ Անհերտաս (նաև Կիրտ) (չնայած Տոլկինի մոտ հանդիպում է արտահայտություն, որ ռունագրերը ստեղծել են իրենք՝ թզուկները, բայց հավանաբար դա վերաբերում է Լուսնային ռունագրերին, որոնք հանդիպում են «Հոբիթում»)։