«Հայաստանի պատմության թանգարան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հայաստանի պատմության թանգարան
Տեսակ	թանգարան
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Հանրապետության Հրապարակ 4, Երևան, ՀՀ
Հասցե	Հայաստան, Երևան 375010, Հանրապետության Հրապարակ 4010
Հիմնադրվել է	1919
Այցելուներ	106 900 մարդ
Տնօրեն	Անելկա Գրիգորյան
Հավաքածուի չափս	400 000 ցուցանմուշ
Կայք	historymuseum.am(հայ.), historymuseum.am/ru/(ռուս.) և historymuseum.am/en/(անգլ.)

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

07:55, 29 Նոյեմբերի 2014-ի տարբերակ

Հայաստանի պատմության թանգարան, պատմամշակութային, գիտահետազոտական և տեղեկատվական խոշոր կենտրոն է։ Հիմնադրվել է 1919 թ-ին, Երևանում։

Պատմություն

Հայաստանի պատմության թանգարանը հիմնադրվել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պառլամենտի օրենքով (N 439, 09.09.1919թ.)։ Կոչվել է Ազգագրական-մարդաբանական թանգարան-գրադարան։ Առաջին տնօրենն էր Երվանդ Լալայանը։ Այցելուների համար բացվել է 1921թ. օգոստոսի 20-ին։ Ժամանակի ընթացքում կրել է անվանափոխություններ.

Հայաստանի պետական կենտրոնական (1922թ.)
Կուլտուր-պատմական (1931թ.)
Պատմական (1935թ.)
Հայաստանի պատմության պետական թանգարան (1962թ.)
Հայաստանի պատմության թանգարան (2003թ.)

Թանգարանը կազմավորվել է Կովկասի Հայոց ազգագրական ընկերության, Նոր Նախիջևանի Հայկական հնությունների թանգարանների, Անիի Հնադարանի, Վաղարշապատի Մատենադարանի հավաքածուների հիման վրա (15.289 առարկա)։

1935 թվականին ՀԿԿ Կենտկոմի հրամանով մայր թանգարանի հավաքածուների հիման վրա ստեղծվեցին ինքնուրույն թանգարաններ.

գեղարվեստական բաժնի հիման վրա (ղեկավար Ռուբեն Դրամբյան) կազմակերպվեց ՀՍԽՀ Կերպարվեստի թանգարանը (այժմյան` Ազգային Պատկերասրահը), - հանձնվեց 1660 առարկա
գրական բաժնի հիման վրա ձևավորվեց ՀՍԽՀ Գրական թանգարանը (այժմյան` Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանը), - հանձնվեց 301 առարկա և 1298 ձեռագիր։

Թանգարանում պահպանում է շուրջ 400 000 առարկայից բաղկացած ազգային հավաքածու հետևյալ բաժիններով. հնագիտություն (հիմնական հավաքածուի 35%,) ազգագրություն (8%), դրամագիտություն (45%), վավերագրեր (12%)։ Թանգարանի հավաքածուները համալրվում են հիմնականում Հայաստանի տարածքի հնավայրերից հայտնաբերված գտածոներով, գնումներով, նվիրատվություններով։ Թանգարանը ներկայացնում է Հայաստանի մշակույթի և պատմության ամբողջական պատկերը նախապատմական ժամանակներից՝ մեկ միլիոն տարի առաջ, մինչև մեր օրերը։Ցուցադրում է Հայկական լեռնաշխարհում Հին Արևելքի երկրների (Եգիպտոս, Միտանի, Խեթական թագավորություն, Ասորեստան, Իրան, Սելևկյան պետություն, Հռոմ, Բյուզանդիա) մշակութային փոխառնչությունների հազվագյուտ հետքերը։

Թանգարանը տերն է՝

Ք.ա. III-II հազարամյակների բրոնզե նմուշների մեծաքանակ և բացառիկ հավաքածուի, որ մտնում է համաշխարհային գլուխգործոցների գանձարանը
Հին Արևելքի հայկական հզոր պետության՝ Ուրարտուի պատմամշակութային շքեղ ժառանգության. բացառիկ սեպագիր արձանագրություններ, բրոնզե արձանիկներ, որմնանկարներ, գունազարդ խեցեղեն, քանդակազարդ սպառազեն, ոսկյա, արծաթյա, ոսկրե եզակի նմուշներ՝ պեղված Կարմիր Բլուրից, Արին Բերդից, Արգիշտիխինիլիից
Ուրարտուի Արգիշտի I արքայի՝ Երևան քաղաքի հիմնադրման մասին թողած սեպագիր արձանագրության՝ Ք.ա. 782թ.
փոխադրամիջոցների պատմության հնագույն վկայությունների. Լճաշենից պեղված փայտյա կառքեր և նրանց բրոնզե մանրակերտեր՝ Ք.ա. XV-XIVդդ.
հայկական դրամների հարուստ հավաքածուի՝ բաղկացած Ծոփքի, Արտաշեսյան, Կյուրիկյան և Կիլիկիայի հայկական թագավորությունների, ինչպես նաև տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայաստանում գործող դրամահատարանների (Դվին, Անի, Երևան և այլն) օտար թողարկումներից

Թանգարանը՝

ցուցադրում է Հայաստանում հելլենիստական մշակույթի ինքնատիպ փոխակերպման բարձրարժեք նմուշներ՝ քանդակ, ճարտարապետական մանրամասեր, ոսկերչական իրեր, խեցեղեն՝ պեղված Գառնի, Արտաշատ, Օշական հնավայրերից
ներկայացնում է Հայաստանի քրիստոնեական մշակույթը IV-XV դդ.՝ ճարտարապետական, քանդակագործական, խեցեգործական եզակի գտածոներ՝ պեղված Դվին, Անի քաղաքներից, Ամբերդ ամրոցից
իրականացնում է կոնսերվացման և վերականգման աշխատանքներ
հրատարակել է՝ 1948-ից ի վեր, հայկական ճարտարապետությանը, հնագիտությանը, ազգագրությանը, հայոց պատմությանը նվիրված աշխատություններ, մատենաշարեր, հնագիտական պեղումների զեկույցներ [1]

Թանգարանի Ստորաբաժանումներ եւ Ֆոնդերի Կառուցվածք

Հնագիտության բաժին

Հնագիտական ֆոնդը ներառում է հնագիտական յոթ հավաքածու, որոնք ներկայացնում են Հայկական Լեռնաշխարհի պատմա-մշակութային զարգացման ամբողջական ընթացքը` հին քարի դարից մինչև ուշ միջնադար ընկած ժամանակաշրջաններով` մ.թ.ա. 1 միլիոնից մինչև մ.թ. XV դ.

Պալեոլիթյան հավաքածուներ (Ք.ա. 100.000 – 12.000 թթ.)
Նեոլիթ - Էնեոլիթյան հավաքածուներ (Ք.ա. VIII – IV հազ-ի կեսեր)
Բրոնզեդարյան եւ վաղ երկաթի դարաշրջանի հավաքածուներ (Ք.ա. IV հազ. II կեսից – XV – XII դդ.)
Ուրարտուի (Վանի թագավորություն) հնագիտական հավաքածուներ (Ք.ա. IX դ. - VI դ. սկիզբ)
Հավաքածուներ Ք.ա. VI – IV դդ.
Հելլենիստական հավաքածուներ (Ք.ա. IV դ. – Ք.հ. III դ.)
Միջնադարյան հավաքածուներ (VI – XV դդ.)

Դրամագիտության բաժին

Դրամագիտական ֆոնդի մեծ մասը կազմում են մետաղադրամները՝ ոսկի, արծաթ, պղինձ։ Դրամագիտական ֆոնդում պահվում են նաև մեդալներ, ժետոններ, շքանշաններ, կրծքանշաններ։ Կան նաև թղթադրամների և նամականիշների ժողովածուներ։

Մետաղադրամների ֆոնդի զգալի մասը կազմում են գանձերը՝ հայտնաբերված պատահականորեն կամ հնագիտական պեղումների ընթացքում։ Ի մասնավորի՝ Դվինի պեղումներից հայտնաբերված հարյուրավոր դրամները կազմեցին ֆոնդի միջնադարյան ժողովածուների կարևորագույն մասը, սրանց հետագայում ավելացան Գառնիի, ավելի ուշ՝ Արտաշատի պեղումներից հայտնաբերված հելլենիստական, հռոմեական և միջնադարյան ժամանակաշրջանների դրամները։ Ինչպես նաև սասանյան և արաբական արծաթե դրամների, բյուզանդական ոսկե դրամների, սելջուկյան, մոնղոլական, ուշպարսկական, ռուսական, թուրքական, արևմտաեվրոպական դրամների գանձերը։
Թղթադրամների ժողովածուն ընդգրկում է XVIII-XX դդ. բազմաթիվ երկրների թողարկումներ, որոնց մեջ հատկապես արժեքավոր են հայկական և նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում 1918-1922 թվականներին գործող տարբեր տերությունների և կառավարությունների վճարման միջոցները։
Նամականիշների ժողովածուն ընդգրկում է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 1918-1920 թթ. թողարկումները, Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության` 1921-1923 թթ. թողարկումները` ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության նորագույն թողարկումները` 1992թ-ից ի վեր։ Ժողովածուի մեջ են XIX-XX դդ. տասնյակ երկրների թողարկած բազմաթիվ նմուշներ։
Մեդալների Ժողովածուն ընդգրկում է XVII դ. մինչև մեր օրերը թողարկված հայկական, եվրոպական և այլ երկրների մեդալներ, շքանշաններ և կրծքանշաններ, հայոց պատմության հիշարժան դեպքերին և անձանց նվիրված մեդալները։ Ժողովածուի մեջ ուրույն տեղ են զբաղեցնում XVI-XX դդ. ֆրանսիական 900 արծաթե մեդալները, որոնք Փարիզի դրամահատարանում բնօրինակ կնիքներով հատված պատճեններ են։

Ազգագրության բաժին

Ազգագրական ֆոնդը ներառում է XVI-XX դդ. պատկանող դեկորատիվ-կիրառական արվեստի, կենցաղի, արտադրության միջոցների նմուշներ Հայաստանի պատմաազգագրական բոլոր շրջաններից։ Ֆոնդում պահվում են՝

ասեղնագործության և ժանյակագործության նմուշներ, ոսկեթելով և արծաթաթելով արված ձեռագործ ծածկոցներ, եկեղեցական գոգնոցներ տարազային համալիրներ, եկեղեցական հանդերձ, հայ ոսկերչության և կիրառական արվեստի նմուշներ
հայկական պղնձագործության փորագրազարդ, դրվագված նմուշներ
փայտափորագիր արվեստի նմուշներ, հախճապակյա առարկաներ և աշխատանքային գործիքներ
գորգահյուս և կարպետահյուս առարկաներ և կիրառական նշանակության այլ առարկաներ. այդ թվում` XVII-XIX դդ. վիշապագորգեր, երկրաչափական, բուսական, խառը զարդանախշերով գորգեր
կայծքարե հրացաններ և ատրճանակներ, դաշույններ, սրեր, ինչպես նաև նշանավոր անձանց պատկանող զենքեր։
ազգագրական լուսանկարներ, սկզբնաղբյուրներ և քարտեզներ, ինչպես նաև ազգագրագետ գիտնականների անձնական արխիվներ։

Նորագույն Պատմության բաժին

Նոր և նորագույն շրջանի պատմության բաժինը թանգարանում գործել է 1949 - ից։ 1991-ին Հայաստանի Հեղափոխության թանգարանի լուծարումից հետո վերջինիս հավաքածուն տրվել է Հայաստանի պատմության թանգարանի Նոր և նորագույն պատմության բաժնին։ Բաժնի ուսումնասիրության շրջանակը ընդգրկում է XVII դ. մինչև արդի ժամանակահատվածում հայկական գաղթօջախների, ինչպես նաև բուն Հայաստանի հասարակական, քաղաքական, ազգային ազատագրական շարժումների և մշակույթի պատմությունը։
Նորագույն պատմության ֆոնդը ընդգրկում է XVII - XX դարերին վերաբերող փաստաթղթեր, լուսանկարներ, վիմագիր արձանագրություններ, դրոշներ, կնիքներ, հասարակական, քաղաքական ռազմական գործիչների անձնական արխիվները /լուսանկարներ, փաստաթղթեր, անձնական իրեր/։

Վերականգնման բաժին

Բաժինը հիմնադրվել է 1945թ.։ Նրա կառուցվածքում գործել են չորս աշխատանոց`

խեցեգործական առարկաների վերականգնում և մակետների պատրաստում
մետաղների մաքրում և վերականգնում
բանվածքների և ասեղնագործությունների վերականգնում
ատաղձագործական առարկաների վերականգնում և կազմարարություն

Ցուցադրություններ և Ցուցահանդեսներ

Հայաստանի պատմության թանգարանում առաջին ցուցադրությունը կազմակերպվել է 1925 թ-ին, ապա հաջորդել են բազմաթիվ մշտական ու ժամանակավոր ցուցահանդեսներ։

Մշտական Ցուցադրություններ

«Հայաստան. Պալեոլիթից բրոնզեդար»
«Բացառիկ գտածո. 5500 - ամյա կաշվե ոտնաման»
«Ուրարտու. Վանի թագավորություն»
«Անի. հայաստան IX - XIV դդ.»
«Դվին. Հայաստանը IX - XIII դդ.»
«Հայաստանը Քարտեզներում»
«Նորամուտ. Թեւավոր խաչ»
«Հայկական գորգարվեստ»
«Հայկական ազգային տարազ XVIII - XIX դդ.»
«Հայաստանը Ք.ա. I - Ք.հ. III դդ.»
«Հայոց Ցեղասպանություն»
«Մայիսյան հերոսամարտ և Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն» և այլն։

Ժամանակավոր Ցուցադրություններ

«Նոր Ջուղա. Հայոց տպագրության օրրան»
«Վանի ասեղնագործությունը. XVII - XX դդ.»
«Գիրը ժամանակների վկա»
«Գրի հավերժությունը»
«Գիրը՝ հիշողության գանձարան»
«Շիրակը մշակութային օրրան»
«Թաղման ծեսի խորհուրդը»
«Ներքին Նավեր»
«Նորահայտ գտածոներ Լոռու մարզից (Ք.ա. III հազ. - Ք.հ. I դար)»
«Նորամուտ 170 առարկա»
«Քարերը ժողովելու ժամանակը»
«Կամրջող սերունդներ» և այլն։

Թանգարանը մասնակցել է միջազգային ցուցահանդեսներին՝ Բուդապեշտ 1968, Փարիզ 1970, Լենինգրադ 1974, 1985, Սպոկան 1975, Լոս-Անջելես 1977, Տարտու 1979, Կիեւ 1980, Ցուկուբա 1984, Վենետիկ 1987, Նյու Յորք 2008 -2009, Թեսալոնիկի 2009, Պրինստոն 2010, Վենետիկ 2011։

Թանգարանը ունեցել է ցուցահանդեսներ՝ Բոխում (1995), Նանտ (1996), Փարիզ (1996), Լիոն (1997), Կահիրե (1997), Բոնն, Հալլե-Վիտտենբերգ (1998), Աթենք (1998), Վատիկան (1999), Փարիզ (2001), Լոնդոն (2001), Լեյդեն (2002), Բուդապեշտ (2002), Վանդե (2006), Սենտ Ռաֆայել (2007), Ռուան (2007), Փարիզ (2007), Լիոն (2007), Առլ (2007), Մարսել (2007), Կլունի (2007), Նյու Յորք (2008), Սանկտ-Պետերբուրգ (2009), Լյուբլյանա (2010), Հռոմ (2011), Նյու Յորք (2014 -2015)։

Նշանավոր անձինք

Հայաստանի պատմության թանգարանի ստեղծման ակունքներում կանգնած են եղել հայ հնագիտության և ազգագրության,մշակույթի նշանավոր ներկայացուցիչներ, որոնք ղեկավարել են ինչպես թանգարանը, այնպես էլ նրա առանձին բաժինները՝

Երվանդ Լալայան (1864-1931) - ազգագրագետ, հնագետ, բանահավաք, Հայաստանի պատմության թանգարանի հիմնադիր տնօրենը (1919-1927)։ Հիմնադրել է «Ազգագրական հանդես»-ը (1896), Թիֆլիսի Հայոց Ազգագրական ընկերությունը (1906) և Ազգագրական-հնագիտական թանգարանը (1908)։
Կարո Ղաֆադարյան (1907-1976) - հնագետ, պատմաբան, վիմագրագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսոր։ 1932-ից զբաղվել է Հայաստանի պատմական հուշարձանների ուսումնասիրությամբ։ Հանդիսացել է Մերձավոր Արևելքի նշանավոր կենտրոններից մեկի` միջնադարյան Դվին քաղաքի պեղումների և նյութական մշակույթի ուսումնասիրության ղեկավարը, 1940-1964 թթ.` Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրենը։ Կ.Ղաֆադարյանի անմիջական ղեկավարությամբ թանգարանը դարձավ հանրապետության առաջատար գիտա-հետազոտական և կրթամշակութային կենտրոն։ Նոր մեկնակետով մշակվեց և իրականացվեց հայ ժողովրդի պատմության գիտական ցուցադրությունը` ակունքներից մինչև արդի ժամանակները։
Մորուս Հասրաթյան (1902-1979) - պատմաբան, բանասեր, Հայաստանի ԳԱ թղթակից անդամ։ 1964-1975թթ. Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրենն էր։ Մ. Հասրաթյանի ղեկավարությամբ թանգարանը միջազգային ճանաչում ստացավ։ Հայկական մշակույթը ցուցահանդեսներով ներկայացվեց Փարիզում, Կրակովում, Բուդապեշտում, Տալլինում։ Կապեր հաստատվեցին Սփյուռքի հայկական կենտրոնների հետ։
Թորոս Թորամանյան (1864-1934) - ճարտարապետ, հայ ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիր։ 1930-1932 թթ. ղեկավարել է թանգարանի ճարտարապետության բաժինը։ 1904 թվից մասնակցել է Անիի պեղումներին։ Ուսունասիրել և չափագրել է Անիի աշխարհիկ և եկեղեցական ճարտարապետության հուշարձանները, պաշտպանական համակարգի կառույցները, ստեղծել վերակազմության նախագծեր, որոնցով Անին վերակենդանացվեց գիտության համար։ Շուրջ 30 տարի շրջելով Հայաստանում՝ չափագրել, լուսանկարել ու նկարագրել է հարյուրավոր հուշարձաններ, որոնցից մի մասը այսօր պահպանվել է միայն նրա նյութերով։
Եւգենի Բայբուրդյան (1898-1941) - հնագետ 1939թ. բռնադատվել է և հետմահու արդարացվել։ 1926 թվից աշխատել է Հայաստանի պատմության թանգարանում, 1928-1933թթ. և 1938թ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ։
Հարություն Մնացականյան (1907- 1977) - հնագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու։ 1949-1969թթ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ։
Տելեմաք Խաչատրյան (1932-1989) - հնագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ Թանգարանում աշխատել է 1956 թվից։ 1970-1971թթ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ, 1983-1987թթ. թանգարանի տնօրեն։
Ասլան Շահնազարյան - պատմաբան, դրամագետ։ 1946-1959 թթ. ղեկավարել է թանգարանի դրամագիտական կաբինետը։ Գիտական հիմքի վրա դնելով դրամագիտական ֆոնդի աշխատանքները՝ մշակել և համակարգել է առաջին ժողովածուները։
Խաչատուր Մուշեղյան (1919-1992) - դրամագետ, պատմ.գիտ.դոկտոր։ Թանգարանում աշխատել է 1952-ից։ 1959-1989 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչ։
Հենրի Սարգսյան (1933թ.) - դրամագետ, պատմաբան։ Թանգարանում աշխատել է 1960-ից։ 1989-2000 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչը։ Զբաղվել է Հայաստանի անտիկ, միջնադարյան և նոր շրջանի դրամների, թղթադրամների հետազոտությամբ, անդրադարձել թանգարանագիտության հարցերին։ Հատկապես կարևոր ներդրում են նրա ուսումնասիրությունները հայկական մեդալային արվեստի բնագավառում։
Ստեփան Լիսիցյան (1865-1947) - պատմաբան, աշխարհագրագետ, բանասեր, մանկավարժ, ազգագրագետ։ Ազգագրության բաժինը ղեկավարել է 1928-1947թթ.։

Թանգարանի գիտական խորհուրդը 1997 թվականիից ղեկավարում է Անելկա Գրիգորյանը։

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

[_ca3f677f23d88da2-1] Զբոսաշրջությունը հաղթահարում է կորոնավիրուսային շոկը

[_0ddc82f38b6c87b1-2] Հայաստանի պատմության թանգարան, The History Museum of Armenia

[1]

[2]

@@ Տող 25. / Տող 25. @@
 }}
-'''Հայաստանի պատմության թանգարան''', պատմամշակութային, գիտահետազոտական և տեղեկատվական խոշոր կենտրոն է։ Հիմնադրվել է 1919 թ-ին, Երևանում։ <br />
+'''Հայաստանի պատմության թանգարան''', պատմամշակութային, գիտահետազոտական և տեղեկատվական խոշոր կենտրոն է։ Հիմնադրվել է 1919 թ-ին, Երևանում։
 == Պատմություն ==
-Հայաստանի պատմության թանգարանը հիմնադրվել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պառլամենտի օրենքով (N 439, 09.09.1919թ.): Կոչվել է Ազգագրական-մարդաբանական թանգարան-գրադարան: Առաջին տնօրենն էր Երվանդ Լալայանը:
+Հայաստանի պատմության թանգարանը հիմնադրվել է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պառլամենտի օրենքով (N 439, 09.09.1919թ.)։ Կոչվել է Ազգագրական-մարդաբանական թանգարան-գրադարան։ Առաջին տնօրենն էր Երվանդ Լալայանը։
-Այցելուների համար բացվել է 1921թ. օգոստոսի 20-ին:
+Այցելուների համար բացվել է 1921թ. օգոստոսի 20-ին։
 Ժամանակի ընթացքում կրել է անվանափոխություններ.<br />
@@ Տող 35. / Տող 35. @@
 * Կուլտուր-պատմական (1931թ.)
 * Պատմական (1935թ.)
 * Հայաստանի պատմության պետական թանգարան (1962թ.)
-* Հայաստանի պատմության  թանգարան (2003թ.)
+* Հայաստանի պատմության թանգարան (2003թ.)
-Թանգարանը կազմավորվել է Կովկասի Հայոց ազգագրական ընկերության, Նոր Նախիջևանի Հայկական հնությունների թանգարանների, Անիի Հնադարանի, Վաղարշապատի Մատենադարանի հավաքածուների հիման վրա (15.289 առարկա):
+Թանգարանը կազմավորվել է Կովկասի Հայոց ազգագրական ընկերության, Նոր Նախիջևանի Հայկական հնությունների թանգարանների, Անիի Հնադարանի, Վաղարշապատի Մատենադարանի հավաքածուների հիման վրա (15.289 առարկա)։
 թվականին ՀԿԿ Կենտկոմի հրամանով մայր թանգարանի հավաքածուների հիման վրա ստեղծվեցին ինքնուրույն թանգարաններ.
 # գեղարվեստական բաժնի հիման վրա (ղեկավար [[Ռուբեն Դրամբյան]]) կազմակերպվեց ՀՍԽՀ Կերպարվեստի թանգարանը (այժմյան` Ազգային Պատկերասրահը), - հանձնվեց 1660 առարկա
-# գրական բաժնի հիման վրա ձևավորվեց ՀՍԽՀ Գրական թանգարանը  (այժմյան` [[Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան|Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան]]ը), - հանձնվեց 301 առարկա և 1298 ձեռագիր:
+# գրական բաժնի հիման վրա ձևավորվեց ՀՍԽՀ Գրական թանգարանը (այժմյան` [[Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան|Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան]]ը), - հանձնվեց 301 առարկա և 1298 ձեռագիր։
+Թանգարանում պահպանում է շուրջ 400 000 առարկայից բաղկացած ազգային հավաքածու հետևյալ բաժիններով. հնագիտություն (հիմնական հավաքածուի 35%,) ազգագրություն (8%), դրամագիտություն (45%), վավերագրեր (12%)։ Թանգարանի հավաքածուները համալրվում են հիմնականում Հայաստանի տարածքի հնավայրերից հայտնաբերված գտածոներով, գնումներով, նվիրատվություններով։ Թանգարանը ներկայացնում է Հայաստանի մշակույթի և պատմության ամբողջական պատկերը նախապատմական ժամանակներից՝ մեկ միլիոն տարի առաջ, մինչև մեր օրերը։Ցուցադրում է Հայկական լեռնաշխարհում Հին Արևելքի երկրների (Եգիպտոս, Միտանի, Խեթական թագավորություն, Ասորեստան, Իրան, Սելևկյան պետություն, Հռոմ, Բյուզանդիա) մշակութային փոխառնչությունների հազվագյուտ հետքերը։
-Թանգարանում պահպանում է շուրջ 400 000 առարկայից բաղկացած ազգային հավաքածու հետևյալ բաժիններով. հնագիտություն (հիմնական հավաքածուի 35%,) ազգագրություն (8%), դրամագիտություն (45%), վավերագրեր (12%): Թանգարանի  հավաքածուները համալրվում են հիմնականում Հայաստանի տարածքի հնավայրերից հայտնաբերված գտածոներով, գնումներով, նվիրատվություններով: Թանգարանը ներկայացնում է Հայաստանի մշակույթի և պատմության ամբողջական պատկերը նախապատմական ժամանակներից՝ մեկ միլիոն տարի առաջ, մինչև մեր օրերը:Ցուցադրում է Հայկական լեռնաշխարհում Հին Արևելքի երկրների (Եգիպտոս, Միտանի, Խեթական թագավորություն, Ասորեստան, Իրան, Սելևկյան պետություն, Հռոմ, Բյուզանդիա) մշակութային փոխառնչությունների հազվագյուտ հետքերը:
 ''Թանգարանը տերն է''՝
@@ Տող 53. / Տող 51. @@
 # Ուրարտուի Արգիշտի I արքայի՝ Երևան քաղաքի հիմնադրման մասին թողած սեպագիր արձանագրության՝ Ք.ա. 782թ.
 # փոխադրամիջոցների պատմության հնագույն վկայությունների. Լճաշենից պեղված փայտյա կառքեր և նրանց բրոնզե մանրակերտեր՝ Ք.ա. XV-XIVդդ.
-# հայկական դրամների հարուստ հավաքածուի՝ բաղկացած Ծոփքի, Արտաշեսյան, Կյուրիկյան և Կիլիկիայի հայկական թագավորությունների, ինչպես նաև տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայաստանում գործող դրամահատարանների (Դվին, Անի, Երևան և այլն) օտար թողարկումներից<br />
+# հայկական դրամների հարուստ հավաքածուի՝ բաղկացած Ծոփքի, Արտաշեսյան, Կյուրիկյան և Կիլիկիայի հայկական թագավորությունների, ինչպես նաև տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայաստանում գործող դրամահատարանների (Դվին, Անի, Երևան և այլն) օտար թողարկումներից
 ''Թանգարանը՝''
@@ Տող 60. / Տող 58. @@
 # ներկայացնում է Հայաստանի քրիստոնեական մշակույթը IV-XV դդ.՝ ճարտարապետական, քանդակագործական, խեցեգործական եզակի գտածոներ՝ պեղված Դվին, Անի քաղաքներից, Ամբերդ ամրոցից
 # իրականացնում է կոնսերվացման և վերականգման աշխատանքներ
-# հրատարակել է՝ 1948-ից ի վեր, հայկական ճարտարապետությանը, հնագիտությանը, ազգագրությանը, հայոց պատմությանը նվիրված աշխատություններ, մատենաշարեր, հնագիտական պեղումների զեկույցներ[http://historymuseum.am/museum/?id=2&lang=arm]
+# հրատարակել է՝ 1948-ից ի վեր, հայկական ճարտարապետությանը, հնագիտությանը, ազգագրությանը, հայոց պատմությանը նվիրված աշխատություններ, մատենաշարեր, հնագիտական պեղումների զեկույցներ [http://historymuseum.am/museum/?id=2&lang=arm]
 == Թանգարանի Ստորաբաժանումներ եւ Ֆոնդերի Կառուցվածք ==
@@ Տող 74. / Տող 72. @@
 * '''Դրամագիտության բաժին'''
-Դրամագիտական ֆոնդի մեծ մասը կազմում են մետաղադրամները՝ ոսկի, արծաթ, պղինձ: Դրամագիտական ֆոնդում պահվում են նաև մեդալներ, ժետոններ, շքանշաններ, կրծքանշաններ։ Կան նաև թղթադրամների և նամականիշների ժողովածուներ։
+Դրամագիտական ֆոնդի մեծ մասը կազմում են մետաղադրամները՝ ոսկի, արծաթ, պղինձ։ Դրամագիտական ֆոնդում պահվում են նաև մեդալներ, ժետոններ, շքանշաններ, կրծքանշաններ։ Կան նաև թղթադրամների և նամականիշների ժողովածուներ։
-# Մետաղադրամների ֆոնդի զգալի մասը կազմում են գանձերը՝ հայտնաբերված պատահականորեն կամ հնագիտական պեղումների ընթացքում: Ի մասնավորի՝ Դվինի պեղումներից հայտնաբերված հարյուրավոր դրամները կազմեցին ֆոնդի միջնադարյան ժողովածուների կարևորագույն մասը, սրանց հետագայում ավելացան Գառնիի, ավելի ուշ՝ Արտաշատի պեղումներից հայտնաբերված հելլենիստական, հռոմեական և միջնադարյան ժամանակաշրջանների դրամները։ Ինչպես նաև սասանյան և արաբական արծաթե դրամների, բյուզանդական ոսկե դրամների, սելջուկյան, մոնղոլական, ուշպարսկական, ռուսական, թուրքական, արևմտաեվրոպական  դրամների գանձերը։
+# Մետաղադրամների ֆոնդի զգալի մասը կազմում են գանձերը՝ հայտնաբերված պատահականորեն կամ հնագիտական պեղումների ընթացքում։ Ի մասնավորի՝ Դվինի պեղումներից հայտնաբերված հարյուրավոր դրամները կազմեցին ֆոնդի միջնադարյան ժողովածուների կարևորագույն մասը, սրանց հետագայում ավելացան Գառնիի, ավելի ուշ՝ Արտաշատի պեղումներից հայտնաբերված հելլենիստական, հռոմեական և միջնադարյան ժամանակաշրջանների դրամները։ Ինչպես նաև սասանյան և արաբական արծաթե դրամների, բյուզանդական ոսկե դրամների, սելջուկյան, մոնղոլական, ուշպարսկական, ռուսական, թուրքական, արևմտաեվրոպական դրամների գանձերը։
 # Թղթադրամների ժողովածուն ընդգրկում է XVIII-XX դդ. բազմաթիվ երկրների թողարկումներ, որոնց մեջ հատկապես արժեքավոր են հայկական և նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում 1918-1922 թվականներին գործող տարբեր տերությունների և կառավարությունների վճարման միջոցները։
 # Նամականիշների ժողովածուն ընդգրկում է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 1918-1920 թթ. թողարկումները, Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության` 1921-1923 թթ. թողարկումները` ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության նորագույն թողարկումները` 1992թ-ից ի վեր։ Ժողովածուի մեջ են XIX-XX դդ. տասնյակ երկրների թողարկած բազմաթիվ նմուշներ։
@@ Տող 90. / Տող 88. @@
 * '''Նորագույն Պատմության բաժին'''
-Նոր և նորագույն շրջանի պատմության բաժինը թանգարանում գործել է 1949 - ից: 1991-ին Հայաստանի Հեղափոխության թանգարանի լուծարումից հետո վերջինիս հավաքածուն տրվել է Հայաստանի պատմության թանգարանի Նոր և նորագույն պատմության բաժնին: Բաժնի ուսումնասիրության շրջանակը ընդգրկում է XVII դ. մինչև արդի ժամանակահատվածում հայկական գաղթօջախների, ինչպես նաև բուն Հայաստանի հասարակական, քաղաքական, ազգային ազատագրական շարժումների և մշակույթի պատմությունը:<br />
+Նոր և նորագույն շրջանի պատմության բաժինը թանգարանում գործել է 1949 - ից։ 1991-ին Հայաստանի Հեղափոխության թանգարանի լուծարումից հետո վերջինիս հավաքածուն տրվել է Հայաստանի պատմության թանգարանի Նոր և նորագույն պատմության բաժնին։ Բաժնի ուսումնասիրության շրջանակը ընդգրկում է XVII դ. մինչև արդի ժամանակահատվածում հայկական գաղթօջախների, ինչպես նաև բուն Հայաստանի հասարակական, քաղաքական, ազգային ազատագրական շարժումների և մշակույթի պատմությունը։<br />
-Նորագույն պատմության ֆոնդը ընդգրկում է XVII - XX դարերին վերաբերող փաստաթղթեր, լուսանկարներ, վիմագիր արձանագրություններ, դրոշներ, կնիքներ, հասարակական, քաղաքական ռազմական գործիչների անձնական արխիվները  /լուսանկարներ, փաստաթղթեր, անձնական իրեր/:
+Նորագույն պատմության ֆոնդը ընդգրկում է XVII - XX դարերին վերաբերող փաստաթղթեր, լուսանկարներ, վիմագիր արձանագրություններ, դրոշներ, կնիքներ, հասարակական, քաղաքական ռազմական գործիչների անձնական արխիվները /լուսանկարներ, փաստաթղթեր, անձնական իրեր/։
 * '''Վերականգնման բաժին'''
-Բաժինը հիմնադրվել է 1945թ.: Նրա կառուցվածքում գործել են չորս աշխատանոց`
+Բաժինը հիմնադրվել է 1945թ.։ Նրա կառուցվածքում գործել են չորս աշխատանոց`
 # խեցեգործական առարկաների վերականգնում և մակետների պատրաստում
 # մետաղների մաքրում և վերականգնում
@@ Տող 101. / Տող 99. @@
 == Ցուցադրություններ և Ցուցահանդեսներ ==
-Հայաստանի պատմության թանգարանում առաջին ցուցադրությունը կազմակերպվել է 1925 թ-ին, ապա հաջորդել են բազմաթիվ մշտական  ու ժամանակավոր  ցուցահանդեսներ։<br />
+Հայաստանի պատմության թանգարանում առաջին ցուցադրությունը կազմակերպվել է 1925 թ-ին, ապա հաջորդել են բազմաթիվ մշտական ու ժամանակավոր ցուցահանդեսներ։
 ===Մշտական Ցուցադրություններ===
@@ Տող 115. / Տող 113. @@
 *«Հայաստանը Ք.ա. I - Ք.հ. III դդ.»
 *«Հայոց Ցեղասպանություն»
-*«Մայիսյան հերոսամարտ և Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն» և այլն:
+*«Մայիսյան հերոսամարտ և Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն» և այլն։
 === Ժամանակավոր Ցուցադրություններ ===
@@ Տող 144. / Տող 142. @@
 Թեսալոնիկի 2009,
 Պրինստոն 2010,
-Վենետիկ 2011:
+Վենետիկ 2011։
 Թանգարանը ունեցել է ցուցահանդեսներ՝ Բոխում (1995), Նանտ (1996), Փարիզ (1996), Լիոն (1997), Կահիրե (1997), Բոնն, Հալլե-Վիտտենբերգ (1998), Աթենք (1998), Վատիկան (1999), Փարիզ (2001), Լոնդոն (2001), Լեյդեն (2002), Բուդապեշտ (2002), Վանդե (2006), Սենտ Ռաֆայել (2007), Ռուան (2007), Փարիզ (2007), Լիոն (2007), Առլ (2007), Մարսել (2007), Կլունի (2007), Նյու Յորք (2008), Սանկտ-Պետերբուրգ (2009), Լյուբլյանա (2010), Հռոմ (2011), Նյու Յորք (2014 -2015)։
@@ Տող 151. / Տող 149. @@
 Հայաստանի պատմության թանգարանի ստեղծման ակունքներում կանգնած են եղել հայ հնագիտության և ազգագրության,մշակույթի նշանավոր ներկայացուցիչներ,
 որոնք ղեկավարել են ինչպես թանգարանը, այնպես էլ նրա առանձին բաժինները՝
-* '''Երվանդ Լալայան''' (1864-1931) - ազգագրագետ, հնագետ, բանահավաք, Հայաստանի պատմության թանգարանի հիմնադիր տնօրենը (1919-1927): Հիմնադրել է «Ազգագրական հանդես»-ը (1896), Թիֆլիսի Հայոց Ազգագրական ընկերությունը (1906) և Ազգագրական-հնագիտական թանգարանը (1908):
+* '''Երվանդ Լալայան''' (1864-1931) - ազգագրագետ, հնագետ, բանահավաք, Հայաստանի պատմության թանգարանի հիմնադիր տնօրենը (1919-1927)։ Հիմնադրել է «Ազգագրական հանդես»-ը (1896), Թիֆլիսի Հայոց Ազգագրական ընկերությունը (1906) և Ազգագրական-հնագիտական թանգարանը (1908)։
 * '''Կարո Ղաֆադարյան''' (1907-1976) - հնագետ, պատմաբան, վիմագրագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսոր։ 1932-ից զբաղվել է Հայաստանի պատմական հուշարձանների ուսումնասիրությամբ։ Հանդիսացել է Մերձավոր Արևելքի նշանավոր կենտրոններից մեկի` միջնադարյան Դվին քաղաքի պեղումների և նյութական մշակույթի ուսումնասիրության ղեկավարը, 1940-1964 թթ.` Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրենը։ Կ.Ղաֆադարյանի անմիջական ղեկավարությամբ թանգարանը դարձավ հանրապետության առաջատար գիտա-հետազոտական և կրթամշակութային կենտրոն։ Նոր մեկնակետով մշակվեց և իրականացվեց հայ ժողովրդի պատմության գիտական ցուցադրությունը` ակունքներից մինչև արդի ժամանակները։
-* '''Մորուս Հասրաթյան''' (1902-1979) - պատմաբան, բանասեր, Հայաստանի ԳԱ թղթակից անդամ: 1964-1975թթ. Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրենն էր: Մ. Հասրաթյանի ղեկավարությամբ թանգարանը միջազգային ճանաչում ստացավ: Հայկական մշակույթը ցուցահանդեսներով ներկայացվեց Փարիզում, Կրակովում, Բուդապեշտում, Տալլինում: Կապեր հաստատվեցին Սփյուռքի հայկական կենտրոնների հետ:
+* '''Մորուս Հասրաթյան''' (1902-1979) - պատմաբան, բանասեր, Հայաստանի ԳԱ թղթակից անդամ։ 1964-1975թթ. Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրենն էր։ Մ. Հասրաթյանի ղեկավարությամբ թանգարանը միջազգային ճանաչում ստացավ։ Հայկական մշակույթը ցուցահանդեսներով ներկայացվեց Փարիզում, Կրակովում, Բուդապեշտում, Տալլինում։ Կապեր հաստատվեցին Սփյուռքի հայկական կենտրոնների հետ։
-* '''Թորոս Թորամանյան''' (1864-1934) -  ճարտարապետ, հայ ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիր: 1930-1932 թթ. ղեկավարել է թանգարանի ճարտարապետության բաժինը: 1904 թվից մասնակցել է Անիի պեղումներին: Ուսունասիրել և չափագրել է Անիի աշխարհիկ և եկեղեցական ճարտարապետության հուշարձանները, պաշտպանական համակարգի կառույցները, ստեղծել վերակազմության նախագծեր, որոնցով Անին վերակենդանացվեց գիտության համար: Շուրջ 30 տարի շրջելով Հայաստանում՝ չափագրել, լուսանկարել ու նկարագրել է հարյուրավոր հուշարձաններ, որոնցից մի մասը այսօր պահպանվել է միայն նրա նյութերով:
+* '''Թորոս Թորամանյան''' (1864-1934) - ճարտարապետ, հայ ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիր։ 1930-1932 թթ. ղեկավարել է թանգարանի ճարտարապետության բաժինը։ 1904 թվից մասնակցել է Անիի պեղումներին։ Ուսունասիրել և չափագրել է Անիի աշխարհիկ և եկեղեցական ճարտարապետության հուշարձանները, պաշտպանական համակարգի կառույցները, ստեղծել վերակազմության նախագծեր, որոնցով Անին վերակենդանացվեց գիտության համար։ Շուրջ 30 տարի շրջելով Հայաստանում՝ չափագրել, լուսանկարել ու նկարագրել է հարյուրավոր հուշարձաններ, որոնցից մի մասը այսօր պահպանվել է միայն նրա նյութերով։
 * '''Եւգենի Բայբուրդյան''' (1898-1941) - հնագետ 1939թ. բռնադատվել է և հետմահու արդարացվել։ 1926 թվից աշխատել է Հայաստանի պատմության թանգարանում, 1928-1933թթ. և 1938թ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ։
 * '''Հարություն Մնացականյան''' (1907- 1977) - հնագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու։ 1949-1969թթ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ։
-* '''Տելեմաք Խաչատրյան''' (1932-1989) -  հնագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ Թանգարանում աշխատել է 1956 թվից։ 1970-1971թթ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ, 1983-1987թթ. թանգարանի տնօրեն։
+* '''Տելեմաք Խաչատրյան''' (1932-1989) - հնագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ Թանգարանում աշխատել է 1956 թվից։ 1970-1971թթ. եղել է հնագիտության բաժնի վարիչ, 1983-1987թթ. թանգարանի տնօրեն։
-* '''Ասլան Շահնազարյան''' - պատմաբան, դրամագետ: 1946-1959 թթ. ղեկավարել է թանգարանի դրամագիտական կաբինետը: Գիտական հիմքի վրա դնելով դրամագիտական ֆոնդի աշխատանքները՝ մշակել և համակարգել է առաջին ժողովածուները:
+* '''Ասլան Շահնազարյան''' - պատմաբան, դրամագետ։ 1946-1959 թթ. ղեկավարել է թանգարանի դրամագիտական կաբինետը։ Գիտական հիմքի վրա դնելով դրամագիտական ֆոնդի աշխատանքները՝ մշակել և համակարգել է առաջին ժողովածուները։
-* '''Խաչատուր Մուշեղյան''' (1919-1992) -  դրամագետ, պատմ.գիտ.դոկտոր: Թանգարանում աշխատել է 1952-ից: 1959-1989 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչ:
+* '''Խաչատուր Մուշեղյան''' (1919-1992) - դրամագետ, պատմ.գիտ.դոկտոր։ Թանգարանում աշխատել է 1952-ից։ 1959-1989 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչ։
-* '''Հենրի Սարգսյան''' (1933թ.) -  դրամագետ, պատմաբան: Թանգարանում աշխատել է 1960-ից: 1989-2000 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչը: Զբաղվել է Հայաստանի անտիկ, միջնադարյան և նոր շրջանի դրամների, թղթադրամների հետազոտությամբ, անդրադարձել թանգարանագիտության հարցերին: Հատկապես կարևոր ներդրում են նրա ուսումնասիրությունները հայկական մեդալային արվեստի բնագավառում:
+* '''Հենրի Սարգսյան''' (1933թ.) - դրամագետ, պատմաբան։ Թանգարանում աշխատել է 1960-ից։ 1989-2000 թթ. եղել է դրամագիտության բաժնի վարիչը։ Զբաղվել է Հայաստանի անտիկ, միջնադարյան և նոր շրջանի դրամների, թղթադրամների հետազոտությամբ, անդրադարձել թանգարանագիտության հարցերին։ Հատկապես կարևոր ներդրում են նրա ուսումնասիրությունները հայկական մեդալային արվեստի բնագավառում։
 * '''Ստեփան Լիսիցյան''' (1865-1947) - պատմաբան, աշխարհագրագետ, բանասեր, մանկավարժ, ազգագրագետ։ Ազգագրության բաժինը ղեկավարել է 1928-1947թթ.։