«Անապատ (աշխարագրություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն
հեռացվել է Կատեգորիա:Աշխարհագրություն, ավելացվեց Կատեգորիա:Աշխարհագրական գոտիներ ՀոթՔաթ գործիքով |
|||
Տող 141. | Տող 141. | ||
[[Կատեգորիա:Անապատներ]] |
[[Կատեգորիա:Անապատներ]] |
||
[[Կատեգորիա: |
[[Կատեգորիա:Աշխարհագրական գոտիներ]] |
||
13:06, 17 Նոյեմբերի 2014-ի տարբերակ
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անապատ (այլ կիրառումներ)
Անապատ- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին։
Տարածման շրջաններ
Անապատների բնական զոնան ընկած է մայրցամաքների բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում։ Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում (Անտարկտիդայում տիրապետում է Սառցային (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան)։
Կլիմա
Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով։ Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2։
Ամռանը շատ շոգ է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը՝ +58,1°C (Սահարա)։ Ավազը տաքանում է մինչև +80°C։ Ձմռանը ցուրտ է։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն՝ -50°C (բարեխառն գոտում)։ Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը՝ 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում՝ 50 մմ.։ Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը։
Հողեր
Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են։ Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները։ Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները։
Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է բարխաններ, դյուներ (ավազաթմբեր)։
Բուսական աշխարհ
Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է։ Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ՝ հարմարված չոր ցամաքային կլիմային։ Ուղտափուշի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը՝ 10 - 15 մ.։ Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից։
Անապատներում տարածված է սաքսաուլը, ուղտափուշը, օշան, օշինդրը, անապատային ակացիան, կակտուսները, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները։
Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն (բարդի, ուռենի, բոշխ, կաղամախի, եղեգ և այլն)։ Այս շրջաններին անվանում են թուգայներ։
Կենդանական աշխարհ
Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է։ Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին։ Ուղտը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ։ Որոշ սողուններ բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով։ Վայրի ավանակը՝ Կուլան ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք։
Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), սարդերը, կարիճները։ Երբեմն հանդիպում են այծքաղներ, ջայլամ, բորենի, անապատային աղվես, առյուծ (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում՝ վագրեր, վարազներ, եղեգնակատուներ։
Յուրացում
Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են օազիսներ։ Այստեղ մշակում են բամբակ, բրինձ, խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ։ Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք։
Խոշոր անապատներ
Անվանում | Տարածք, հազ. կմ² | Առավելագույն բարձրություն, մ. | Առավելագույն ջերմաստիճան, °С | Նվազագույն ջերմաստիճան, °С | Տեղումների տարեկան միջին քանակը, մմ. |
---|---|---|---|---|---|
Միջին Ասիա և Ղազախստան | |||||
Կարակում | 350 | 100 - 500 | + 50 | −35 | 70 - 100 |
Ուստյուրտ և Մանգիստաու | 200 | 200 - 300 | + 42 | −40 | 80 - 150 |
Կզլկում | 300 | 50 - 300 | + 45 | −32 | 70 - 180 |
Մերձարալական Կարակում | 35 | 400 | + 42 | −42 | 130 - 200 |
Բետպակ-Դալա | 75 | 300 - 350 | + 43 | −38 | 100 - 150 |
Մույունկում | 40 | 100 - 660 | + 40 | −45 | 170 - 300 |
Կենտրոնական Ասիա | |||||
Տակլա Մական | 271 | 800 - 1500 | + 37 | −27 | 50 - 75 |
Ալաշան | 170 | 800 - 1200 | + 40 | −22 | 70 - 150 |
Բեյշան | 175 | 900 - 2000 | + 38 | −24 | 40 - 80 |
Օրտոս | 95 | 1100 - 1500 | + 42 | −21 | 150 - 300 |
Ցայդամ | 80 | 2600 - 3100 | + 30 | −20 | 50 - 250 |
Գոբի | 1050 | 900 - 1200 | + 45 | −40 | 50 - 200 |
Իրանական բարձրավանդակ | |||||
Դաշտե-Կևիր | 55 | 600 - 800 | + 45 | −10 | 60 - 100 |
Դաշտե-Լուտ | 80 | 200 - 800 | + 44 | −15 | 50 - 100 |
Ռեգիստան | 40 | 500 - 1500 | + 42 | −19 | 50 - 100 |
Արաբական թերակղզի և Մերձավոր Արևելք | |||||
Ռուբ-էլ-Խալի | 60 | 100 - 500 | + 47 | −5 | 25 - 100 |
Մեծ Նեֆուդ | 80 | 600 - 1000 | + 54 | −6 | 50 - 100 |
Դեխնա | 54 | 450 | + 45 | −7 | 500 - 100 |
Սիրիական անապատ | 101 | 500 - 800 | + 47 | −11 | 100 - 150 |
Հյուսիսային Աֆրիկա | |||||
Սահարա | 7000 | 200 - 500 | + 59 | −5 | 25 - 200 |
Լիբիական անապատ | 1934 | 100 - 500 | + 58 | −4 | 25 - 100 |
Նուբիական անապատ | 1240 | 350 - 1000 | +53 | −2 | 25 |
Հարավային Աֆրիկա | |||||
Նամիբ | 150 | 200 - 1000 | + 40 | −4 | 2 - 75 |
Կալահարի | 600 | 900 | + 42 | −9 | 100 - 500 |
Կարու | 120 | 450 - 750 | + 44 | −11 | 100 - 300 |
Հինդուստան թերակղզի | |||||
Թար | 300 | 350 - 450 | + 48 | −1 | 150 - 500 |
Թխալ | 26 | 100 - 200 | + 49 | −2 | 50 - 200 |
Հյուսիսային Ամերիկա | |||||
Մեծ Ավազան | 1036 | 100 - 1200 | + 41 | −14 | 100 - 300 |
Մոհավե | 30 | 600 - 1000 | + 56,7 | −6 | 45 - 100 |
Սոնորա | 355 | 900 - 1000 | + 44 | −4 | 50 - 250 |
Չիուաուա | 100 | 900 - 1800 | + 42 | −6 | 75 - 300 |
Հարավային Ամերիկա | |||||
Ատակամա | 90 | 300 - 2500 | + 30 | −15 | 10 - 50 |
Պատագոնիա | 400 | 600 - 800 | + 40 | −21 | 150 - 200 |
Ավստրալիա | |||||
Մեծ Ավազային անապատ | 360 | 400 - 500 | + 44 | + 2 | 125 - 250 |
Գիբսոնի անապատ | 240 | 300 - 500 | + 47 | 0 | 200 - 250 |
Մեծ Վիկտորիա անապատ | 350 | 200 - 700 | + 50 | −3 | 125 - 250 |
Սիմպսոնի անապատ | 300 | 0 - 200 | + 48 | −6 | 100 - 150 |
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Անապատներ կատեգորիայում։ |