«Ածխաջրածիններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

14:02, 28 Սեպտեմբերի 2014-ի տարբերակ

Ածխաջրածիններ, օրգանական միացություններ, կազմված միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներից^[1]։ Ածխաջրածինները համարվում են օրգանական քիմիայի բազային միացությունները, բոլոր մնացած միացությունները համարվում են ածխաջրածինների ածանցյալներ։

Քանի որ ածխածինն ունի չորս վալենտային էլեկտրոններ, իսկ ջրածինը` մեկ, ապա պարզագույն ածխաջրածինը մեթանն է (CH₄):

Որպես կանոն` ածխաջրածինները չեն խառնվում ջրի հետ, քանի որ ածխածնի և ջրածնի ատոմները ունեն գրեթե հավասար էլեկտրաբացասականություններ և կապերը մոլեկուլներում քիչ են բևեռացված։

Դասակարգում

Կախված ածխածնային կմախքի կառուցվածքից ածխաջրածինները բաժանվում են երկու խմբի` ացիկլիկ և կարբոցիկլիկ ածխաջրածիններ։

Կախված ածխածին-ածխածին կապի կարգից ացիկլիկները լինում են հագեցած(ալկաններ^[2]) և չհագեցած (ալկեններ^[3], ալկիններ^[4], դիեններ)։ Կարբոցիկլերը լինում են ալիցիկլիկ և արոմատիկ։

Ացիկլիկ միացություններ (բաց շղթայով)				Կարբոցիկլիկ միացություններ (փակ շղթայով)
հագեցած	չհագեցած			հագեցած	չհագեցած
միակի կապով	կրկնակի կապով	եռակի կապով	երկու կրկնակի կապերով	միակի կապով	բենզոլային օղակով
ալկաններ	ալկեններ	ալկիններ	դիեններ	ցիկլոալկաններ	արեններ

Ածխաջրածինների համեմատական աղյուսակ

Ածխաջրածիններ	Ալկաններ	Ալկեններ	Ալկիններ	Ալկադիեններ	Ցիկլոալկաններ	Արեններ
Ընդհանուր բանաձև	C_nH_2n+2	C_nH_2n	C_nH_2n-2	C_nH_2n-2	C_nH_2n	C_nH_2n-6
Կառուցվածք	sp³-հիբրիդացում, 4 էլեկտրոնային ամպերը ուղղված են տետրաեդրի գագաթները 109°28' անկյան տակ, ածխածնային կապի բնույթը` σ-կապ	sp²-հիբրիդացում, վալենտային անկյունը 120°, ածխածնային կապի բնույթը` π-կապ, l_c-c = 0,134 նմ	sp-հիբրիդացում, հարթ մոլեկուլ (180°), եռակի կապ, l_c-c = 0,120 նմ	sp²-հիբրիդացում, l_c-c = 0,132 նմ – 0,148 նմ, 2 կամ ավելի π-կապեր	sp²-հիբրիդացում, վալենտային անկյուն` մոտավորապես 100°, l_c-c = 0,154 նմ	Բենզոլի մոլեկուլի կառուցվածք (6 р-էլեկտրոն, n = 1), վալենտային անկյուն` 120°, l_c-c = 0,140 նմ, հարթ մոլեկուլ (6 π \| σ)
Իզոմերիա	Ածխածնային շղթայի^[5] և օպտիկական	Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական	Ածխածնային շղթայի, եռակի կապի դիրքի և միջդասային	Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական	Ածխածնային շղթայի, կողային շղթայի, միջդասային, տարածական, երկրաչափական և կոնֆորմացիոն	Կողային շղթայի
Քիմիական հատկություններ	տեղակալման, օքսիդացման, ռադիկալային հալոգենացման, այրման, անջատման ռեակցիաներ	Միացման, այրման, օքսիդացման ռեակցիաներ	Միացման, այրման, օքսիդացման ռեակցիաներ	Միացման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ	Տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ	Էլեկտրոֆիլ տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ
Ֆիզիկական հատկություններ	CH₄ մինչև C₄H₁₀ — գազ, C₅H₁₂ մինչև C₁₆H₃₄ — հեղուկ, C₁₇H₃₆- ից հետո — պինդ	C₂H₄ մինչը C₄H₈ — գազ, C₅H₁₀ մինչև C₁₇H₃₄ — հեղուկ, C₁₈H₃₆- ից հետո — պինդ	Նման են ալկեններին	Բութադիեն — գազ (t_եռ= −4,5 °C), իզոպրեն — հեղուկ (t_եռ= 36 °C), դիմեթիլբութադիեն - հեղուկ (t_եռ= 70 °C), իզոպրենը և այլ դիեններ կարող են առաջացնել կաուչուկ	C₃H₆ մինչև C₄H₈ — գազ, C₅H₁₀ մինչև C₁₆H₃₂ — հեղուկ, C₁₇H₃₄- ից հետո — պինդ	Բոլորը պինդ կամ հեղուկ նյութեր են
Ստացում	Ածխաջրածինների հալոգենածանցյալների , սպիրտների, կարբոնիլային միացությունների, չհագեցած ածխաջրածինների վերականգնումից	Ածխաջրածինների, նավթի և բնական գազի կատալիտիկ և բարձրջերմաստիճանային կրեկինգից^[6], սպիրտների դեհիդրատացումից, համապատասխան հալոգենածանցյալների դե(հիդրո) հալոգենացումից	Մեթանը ենթարկում են թերմոկրեկինգի, կալցիումի կարբիդի հիդրոլիզից	Դիոլների դեհիդրատացում, ալկանների և ալկենների դեհիդրում	Արոմատիկ ածխաջրածինների հիդրատացում	Նավթի մշակումից, ացետիլենի տրիմերումից

Պարզագույն ածխաջրածիններ

Ածխածնի ատոմերի քանակը	Ալկաններ	Ալկեններ	Ալկիններ	Ցիկլոալկաններ	Դիեններ
1	Մեթան	-	-	-	-
2	Էթան	Էթեն (էթիլեն)	Էթին (ացետիլեն)	–	–
3	Պրոպան	Պրոպեն	Պրոպին	Ցիկլոպրոպան	Պրոպադիեն
4	Բութան	Բութեն	Բութին	Ցիկլոբութան	Բութադիեն
5	Պենտան	Պենտեն	Պենտին	Ցիկլոպենտան	Պենտադիեն
6	Հեքսան	Հեքսեն	Հեքսին	Ցիկլոհեքսան	Հեքսադիեն
7	Հեպտան	Հեպտեն	Հեպտին	Ցիկլոհեպտան	Հեպտադիեն
8	Օկտան	Օկտեն	Օկտին	Ցիկլոօկտան	Օկտադիեն
9	Նոնան	Նոնեն	Նոնին	Ցիկլոնոնան	Նոնադիեն
10	Դեկան	Դեկեն	Դեկին	Ցիկլոդեկան	Դեկադիեն

Ածխածինը այլ տարրերի հետ օրգանական քիմիայում

Տարրօրգանական միացություններ

Հիմնական միացություններ	Ունեն մեծ կիրառություն քիմիայում
Ակադեմիական հետազոտություններ	Միացություններ, որոնք հայտնի չեն կամ չեն ստացվել

Ծանոթագրություններ

↑ Silberberg, 620
↑ Silderberg, 623
↑ Silderberg, 628
↑ Silderberg, 631
↑ Silderberg, 625
↑ World Coal, Coal and Electricity, http://www.worldcoal.org/coal/uses-of-coal/coal-electricity/, retrieved 07/03/2012

Գրականություն

Silberberg, Martin. Chemistry։ The Molecular Nature Of Matter and Change. New York։ McGraw-Hill Companies, 2004

Արտաքին հղումներ

Մեթանի մոլեկուլ

[1] Silberberg, 620

[2] Silderberg, 623

[3] Silderberg, 628

[4] Silderberg, 631

[Silderberg-5] Silderberg, 625

[World_Coal-6] World Coal, Coal and Electricity, http://www.worldcoal.org/coal/uses-of-coal/coal-electricity/, retrieved 07/03/2012

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 [[Պատկեր:Methane-2D-dimensions.svg|մինի|աջից|Պարզագույն ածխաջրածինը` [[մեթան]]]]
-'''Ածխաջրածիններ''', օրգանական միացություններ, կազմված միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներից<ref>Silberberg, 620</ref>: Ածխաջրածինները համարվում են [[օրգանական քիմիա]]յի բազային միացությունները, բոլոր մնացած միացությունները համարվում են ածխաջրածինների ածանցյալներ:
+'''Ածխաջրածիններ''', օրգանական միացություններ, կազմված միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներից<ref>Silberberg, 620</ref>։ Ածխաջրածինները համարվում են [[օրգանական քիմիա]]յի բազային միացությունները, բոլոր մնացած միացությունները համարվում են ածխաջրածինների ածանցյալներ։
 Քանի որ [[ածխածին]]ն ունի չորս [[վալենտային էլեկտրոն]]ներ, իսկ [[ջրածին]]ը` մեկ, ապա պարզագույն ածխաջրածինը [[մեթան]]ն է (CH<sub>4</sub>):
-Որպես կանոն` ածխաջրածինները չեն խառնվում ջրի հետ, քանի որ ածխածնի և ջրածնի ատոմները ունեն գրեթե հավասար [[էլեկտրաբացասականություն]]ներ և կապերը մոլեկուլներում քիչ են բևեռացված:
+Որպես կանոն` ածխաջրածինները չեն խառնվում ջրի հետ, քանի որ ածխածնի և ջրածնի ատոմները ունեն գրեթե հավասար [[էլեկտրաբացասականություն]]ներ և կապերը մոլեկուլներում քիչ են բևեռացված։
 == Դասակարգում ==
-Կախված ածխածնային կմախքի կառուցվածքից ածխաջրածինները բաժանվում են երկու խմբի` ացիկլիկ և կարբոցիկլիկ ածխաջրածիններ:
+Կախված ածխածնային կմախքի կառուցվածքից ածխաջրածինները բաժանվում են երկու խմբի` ացիկլիկ և կարբոցիկլիկ ածխաջրածիններ։
-Կախված ածխածին-ածխածին կապի կարգից ացիկլիկները լինում են հագեցած(ալկաններ<ref>Silderberg, 623</ref>) և չհագեցած (ալկեններ<ref>Silderberg, 628</ref>, ալկիններ<ref>Silderberg, 631</ref>, դիեններ): Կարբոցիկլերը լինում են ալիցիկլիկ և արոմատիկ:
+Կախված ածխածին-ածխածին կապի կարգից ացիկլիկները լինում են հագեցած(ալկաններ<ref>Silderberg, 623</ref>) և չհագեցած (ալկեններ<ref>Silderberg, 628</ref>, ալկիններ<ref>Silderberg, 631</ref>, դիեններ)։ Կարբոցիկլերը լինում են ալիցիկլիկ և արոմատիկ։
 {|| class="wikitable" style="text-align:center"
@@ Տող 41. / Տող 41. @@
 |-
 |
 '''Ընդհանուր բանաձև'''
 || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-6</sub>'''
 |-
 |
 '''Կառուցվածք'''
 || [[Հիբրիդացում (քիմիա)|sp<sup>3</sup>-հիբրիդացում]], 4 էլեկտրոնային ամպերը ուղղված են [[տետրաեդր]]ի գագաթները 109°28' անկյան տակ,  ածխածնային կապի բնույթը` [[Կովալենտ կապ|σ-կապ]] || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում, վալենտային անկյունը 120°, ածխածնային կապի բնույթը` [[Կովալենտ կապ|π-կապ]], l<sub>c-c</sub> = 0,134 նմ || sp-հիբրիդացում, հարթ մոլեկուլ (180°), եռակի կապ, l<sub>c-c</sub> = 0,120 նմ || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում, l<sub>c-c</sub> = 0,132 նմ – 0,148 նմ, 2 կամ ավելի π-կապեր || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում, վալենտային անկյուն` մոտավորապես 100°, l<sub>c-c</sub> = 0,154 նմ || [[Բենզոլ]]ի մոլեկուլի կառուցվածք (6 р-էլեկտրոն, n = 1), վալենտային անկյուն` 120°, l<sub>c-c</sub> = 0,140 նմ, <nowiki>հարթ մոլեկուլ (6 π | σ)</nowiki>
 |-
 |
 '''[[Իզոմերիա]]'''
 || Ածխածնային շղթայի<ref name="Silderberg">Silderberg, 625</ref> և [[օպտիկական իզոմերիա|օպտիկական]] || Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական|| Ածխածնային շղթայի, եռակի կապի դիրքի և միջդասային ||Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և [[Տարածական իզոմերիա|երկրաչափական]] || Ածխածնային շղթայի, կողային շղթայի, միջդասային, տարածական, երկրաչափական և [[Կոնֆորմացիա (քիմիա)|կոնֆորմացիոն]] || Կողային շղթայի
 |-
 |
 '''Քիմիական հատկություններ'''
  || տեղակալման, օքսիդացման, ռադիկալային հալոգենացման, այրման, անջատման ռեակցիաներ || Միացման, այրման, օքսիդացման ռեակցիաներ||Միացման, այրման, օքսիդացման ռեակցիաներ  || Միացման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ || Տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ|| Էլեկտրոֆիլ տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ
@@ Տող 62. / Տող 62. @@
 |
 '''Ֆիզիկական հատկություններ'''
-||  CH<sub>4</sub> մինչև C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || C<sub>2</sub>H<sub>4</sub> մինչը C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>17</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>18</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || Նման են ալկեններին || Բութադիեն — գազ (t<sub>եռ</sub>= −4,5 °C), [[իզոպրեն]] — հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 36 °C), [[դիմեթիլբութադիեն]] - հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 70 °C), իզոպրենը և այլ դիեններ կարող են առաջացնել [[կաուչուկ]]|| C<sub>3</sub>H<sub>6</sub> մինչև C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ,  C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>32</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>34</sub>- ից հետո — պինդ ||Բոլորը պինդ կամ հեղուկ նյութեր են
+||  CH<sub>4</sub> մինչև C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || C<sub>2</sub>H<sub>4</sub> մինչը C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>17</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>18</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || Նման են ալկեններին || Բութադիեն — գազ (t<sub>եռ</sub>= −4,5&nbsp;°C), [[իզոպրեն]] — հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 36&nbsp;°C), [[դիմեթիլբութադիեն]] - հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 70&nbsp;°C), իզոպրենը և այլ դիեններ կարող են առաջացնել [[կաուչուկ]]|| C<sub>3</sub>H<sub>6</sub> մինչև C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ,  C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>32</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>34</sub>- ից հետո — պինդ ||Բոլորը պինդ կամ հեղուկ նյութեր են
 |-
 |
 '''Ստացում'''
- || [[Ածխաջրածինների հալոգենածանցյալներ]]ի , սպիրտների, կարբոնիլային միացությունների, չհագեցած ածխաջրածինների վերականգնումից || Ածխաջրածինների, [[նավթ]]ի և [[բնական գազ]]ի կատալիտիկ և բարձրջերմաստիճանային [[կրեկինգ]]ից<ref name="World Coal">World Coal, Coal and Electricity, http://www.worldcoal.org/coal/uses-of-coal/coal-electricity/, retrieved 07/03/2012</ref>, սպիրտների դեհիդրատացումից, համապատասխան հալոգենածանցյալների դե(հիդրո)հալոգենացումից || Մեթանը ենթարկում են թերմոկրեկինգի, [[կալցիումի կարբիդ|կալցիումի կարբիդի]] հիդրոլիզից  || Դիոլների դեհիդրատացում, ալկանների և ալկենների դեհիդրում || Արոմատիկ ածխաջրածինների հիդրատացում || Նավթի մշակումից, ացետիլենի տրիմերումից
+ || [[Ածխաջրածինների հալոգենածանցյալներ]]ի , սպիրտների, կարբոնիլային միացությունների, չհագեցած ածխաջրածինների վերականգնումից || Ածխաջրածինների, [[նավթ]]ի և [[բնական գազ]]ի կատալիտիկ և բարձրջերմաստիճանային [[կրեկինգ]]ից<ref name="World Coal">World Coal, Coal and Electricity, http://www.worldcoal.org/coal/uses-of-coal/coal-electricity/, retrieved 07/03/2012</ref>, սպիրտների դեհիդրատացումից, համապատասխան հալոգենածանցյալների դե(հիդրո) հալոգենացումից || Մեթանը ենթարկում են թերմոկրեկինգի, [[կալցիումի կարբիդ]]ի հիդրոլիզից  || Դիոլների դեհիդրատացում, ալկանների և ալկենների դեհիդրում || Արոմատիկ ածխաջրածինների հիդրատացում || Նավթի մշակումից, ացետիլենի տրիմերումից
 |}
@@ Տող 104. / Տող 104. @@
 == Ծանոթագրություններ ==
 {{ծանցանկ}}
 == Գրականություն ==
-* Silberberg, Martin. Chemistry: The Molecular Nature Of Matter and Change. New York: McGraw-Hill Companies, 2004
+* Silberberg, Martin. Chemistry։ The Molecular Nature Of Matter and Change. New York։ McGraw-Hill Companies, 2004
 {{commons| Hydrocarbons|Ածխաջրածիններ}}
 == Արտաքին հղումներ ==