Աղլաբիների պետություն

Աղլաբիների պետություն, ավատատիրական պետություն Հյուսիսային Աֆրիկայում (800-909): Իշխանության գլխին էին արաբական ծագում ունեցող Աղլաբիները (արաբ․՝ الأغالبة‎‎‎):

Պատմություն

Աղլաբիները տիրել են Իֆրիկիայում արաբ․՝ افريقيا‎‎ ( Ալժիր, Թունիս, Լիբիա ) 9-րդ դարում(ըստ Հիջրայի 3-րդ դար) Աբբասյանների անվան տակ և իշխել է ալ-Կայրավանում:

800( ըստ Հիջրայի՝ 184 )թվականին այս արքայատոհմի հիմնադիրը՝ Իբրահիմ ալ Աղլաբը՝ Զաբի նահանգապետը, իր նահանգում դրսևորել էր եռանդ և հմտություններ օրենքը և կարգուկանոնը վերականգնելու հարցում: Նա Հարուն առ-Ռաշիդ խալիֆայի կողմից օժտվել էր նրա համար նպաստավոր իշխանական լիազորությամբ:Նրա վասալը հրաժարվել էր մինչև այդ ժամանակ Իֆրիկյային տրվող հարկից և հանձն էր առել վճարել 40.000 դինար տուրք կայսերական գանձարանին: Աղլաբի ամիրին և խալիֆային կապող կապերը թույլ էին տալիս նրան ունենալ մեծ չափով ինքնուրույնություն, հատկապես ժառանգության ասպարեզում: Նա իր որոշումը կայացնում էր առանց Բաղդադի միջամտության. այսպես էին վարվում նաև նրան հաջորդող ամիրները:

Իֆրիկիայի արաբ կառավարիչների մասին մեր գիտելիքներն նշանակալից են: Խալիֆաների այս բարձր պաշտոնյաների մեջ հնարավոր էր գտնել տարբեր անհատականություններ:Չնայած մեծամասնությունը հաճույքներով էր տարված և կախվածություն ուներ խմիչքից, որը երբեմն ստեղծում էր հանցագործության պոռթկումներ և արյունահեղություն, նրանց մեջ կային նաև արվեստի մարդիկ, ովքեր օժտված էին վեհության զգացումով, խելացի և փորձառու քաղաքական գործիչներ էին,և առաջնորդները մտահոգված էին հասարակական աշխատանքին նպաստելով և դրանից ստացված եկամուտը նահանգի բարեկեցությանը ծառայեցնելով: Նրանց օրոք Իֆրիկիյան մեծ վերածնունդ է ապրում. շատ հրաշալի կառույցներ դեռ վկայում են նրանց մեծ դերի մասին:

Նրանց պետք էր էներգիա և քաղաքական հմտություն՝ իրենց առջև ծառացած դժվարությունները հաղթահարելու համար: Իբրահիմ ալ-Աղլաբը ստիպված էր հանգեցնել Բերբերյան ապստամբությունները: Աղլաբիների տարածքի սահմաններում Խարիջիականությունը Հարավային Իֆրիկիյայի, Ավրասիև գրեթե ամբողջ կենտրոնական Մաղրիբի վերահսկողության տակ էր, Զաբը ձևավորում էր թագավորության արևմտյան սահմանը: Փոքր Քաբիլիայի Քութամայի կապվածությունը Շիիզմին հանդիսացավ թագավորության անկման պատճառը: Ամենալուրջ ճգնաժամները, սակայն, կենտրոնացած էին Աղլաբիների թագավորության սրտում: Թունիսը և նույնիսկ ալ-Քայրավանը ընդդիմության կենտրոններ էին,իսկ ամենաանհանգստացնող տարրերը Ջունդի արաբներն էին, ովքեր համարվում էին Աղլաբիների ամենամեծ աջակցողները: Իբրահիմ առաջինը ճնշել է 2 ապստամբություն՝ Համիդի Աբդ առ-Ռահման ալ-Քինդիի 802 ( Հիջրա՝ 186 ) թվականին և Իմրան Մուկալադինը և 809( Հիջրա 194) թվականին , որոնցից 2-ում էլ Կայրավանիսները մասնակցություն են ունեցել: Կանխազգալով վտանգը՝ ամիրը կառուցել էր ալ-Կասր ալ-Կադիմը (ալ-Աբբասիյա)՝ ալ-Կկայրավանից հարավ, և այնտեղ էր տեղափոխել նստավայրը: Նա իրեն շրջապատել էր Ջունդի վստահելի տարրերով և բերել էր ստրուկների, որոնք կազմել էին ազդեցիկ գունագեղ պահակազոր:

Աղլաբյան 3-րդ ամիր Աբու Մուհամմադ Զիյադաթ Ալլահի օրոք սկսվեց արաբական մի նոր և ավելի լուրջ ապստամբություն՝ դրդված Մանսուր Նասր աթ-Թունդբուդիի կողմից: Թունդբուդայի իր ամրոցից նա կանչեց արաբ կառավարիչներին և նրանցից ստացավ աջակցություն: Որոշ հաջողություններից հետո ապստամբները դարձան գրեթե ամբողջ Իֆրիկիայի տերերը՝ բացի Կաբիսից և նրան շրջապատող տարածքներից: Բերբերների օգնությամբ Զիայադաթ Ալլահը կարողացավ առավելություն ձեռք բերել : Աթ-Թունբուդին անձնատուր եղավ և սպանվեց : Կոալիցիան քանդվեց և Զիյադաթ Ալահը ներեց ապստամբության մյուս ղեկավարներին: Քայրավանիսները ևս մեկ անգամ դրդեցին նոր ապստամբություն:

Քայրավանիսների հյուրընկալությունը և նրանց նկատմամբ աղլաբիների վարած քաղաքականությունը ձևավորեցին դինաստիայի ներքին պատմության մեկ այլ կերպարանք: Այս հյուրընկալությանը հատկապես նպաստում էին կրոնական դասի գիտունները և կեղծ բարեպաշտները:Սրանք այն մարդիկ էին , ովքեր վայելում էին մարդկանց վստահությունն ու հարգանքը: Սրանք կրոնի ուսուցիչներն էին, հադիսների մեկնաբանողները, իրավաբաններն ու սատվածաբանները, ովքեր, մեծ մասամբ, արևելյան ծագում ունեին, ապրում էին մարդաշատ վայրերում և առաջնորդում էին հասարակական կարծիքը: Ձևանալով ճգնավորներ՝ նրանք քննադատում էին ամիրների բարոյական պահվածքը, որպես ուղղախոսության մարտիկներ՝ դեմ էին կանգնում նրանց անօրինական որոշումներին և իշխանության չարաշահմանը: Հաջորդ աղլաբին՝ Աբու-լ-Աբաս Աբդ Ալլահ Իբրահիմը հրապարակեց ֆինանսական ռեֆորմ, որը հակադրվում էր իսլամական սովորույթներին, այն է ՝ որոշակի քնակությամբ գանձել բերքից՝ տասանորդի փոխարեն: Այս ամենը առաջ բերեց մեծ բողոքներ և դրանից ոչ շատ ուշ ամիրի մահանալը դիտվեց որպես Աստծու պատիժ: Ընդհանուր առմամբ աղլաբի ղեկավարները հոգևոր դասին վերաբերվում էին հարգանքով և ջանում էին շահել նրանց , բայց հազվադեպ էին կարողանում ստիպել նրանց հանդարտեցնել իրենց անզիջում վերաբերմունքը:

Չնայած այս հաղթանակին, Աղլաբի ամիրների գերագույն ռազմական նվաճումը ձեռնարկվել էր Զիյադաթ Ալլահի կողմից՝ անմիջապես Մանսուր աթ-Թունբուդիի ապստամբությունից հետո և անկասկած ոգեշնչված էր արաբների ուժի ՝ արտաքին թատերաբեմ շեղելու մտքով: 211-ի (827) արշավանքը ընդունեց սուրբ պատերազմի կերպարանք : Բանակը վստահված էր կրթված իրավագետ Ասադ ալ-Ֆուրատին և Սուսային: Հավատի համար կռվողները և նրանց հետևորդները նավ նստեցին. նրանք արդեն լսել էին ջիհադի նավահանգստի համբավը, քանի որ գյուղը դեռ 6 տարի առաջ մատակարարվել էր ռիբատի կողմից: Այս ռիբատը մինչև այժմ գոյություն ունի : Ազդանշանային աշտարակի ստորին մասի արձանագրության վրա գրված է Զիյադաթ Ալլահի անունը և 206 (821) տարեթիվը: Ալ-Քայրավանի մեծ մզկիթի կառուցումը վերագրվում է նույն ամիրին՝ Ուքա Նաֆիի կողմից : 670-ական թթ կառուցված այս ճոխ շինությունը, որը երկու անգամ ձևափոխվել էր 8-րդ դարի ընթացքում, իրականում աղլաբիների աշխատանքն էր : Զիյադաթ Ալլահից բացի երկու այլ ամիրներ ՝ Աբու Իբրահիմը և Իբրահիմ 2-րդը, աշխատանք են տարել դրա վրա և մեծացրել են աղոթասրահը:

Աղլաբիները եռանդուն կառուցողներ էին: Զիյադաթ Ալլահին հաջորդած Աբու Իկալ ալ-Աղլաբի իշխանության տաիներին կառուցվել է փոքր մզկիթ Սուսայում՝ Աբու Ֆաթյարայի անունով: Նրա օրոք, գրեթե նույն ժամանակահատվածում, կառուցվել են նաև այլ շինություններ: Աբու-լ-Աբաս Մուհամմադը այն կոչել է Մեծ մզկիթ. այն մինչև այժմ գոյություն ունի: Պահպանվել են նաև Աբու Իբրահիմ Ահմադի օրոք կառուցված կամարները: Նա ամբողջ դինաստիայում աչքի է ընկել իր կառուցողական ներդրումներով Իֆրիկիայի ճարտարապետության պատմության մեջ: Նրան է վերագրվում Թունիսի Մեծ մզկիթի կառուցումը: Սա նույնպես, ալ-Քայրավանի նման, փոխարինել էր ավելի վաղ շրջանի մզկիթի, որը համարվում էր ոչ ճշգրիտ: Իշխանի ստեղծարար գործունեությունը և առատաձեռնությունը ամենից առաջ երևում էին նրա ռազմական և հասարակական գործերում: Իբն-Խալդունը, որը ավելի զգուշավոր է իր հաստատումներում, պնդում է, ու Աբու Իբրահիմ Ահմադը Աֆրիկայում կառուցել է մոտ 10.000 ամրոց, կառուցել է քարից և զարդարել է երկաթե դարպասները: Նա կառուցել է մեծ քանակությամբ շինություններ թե՛ ծովափնյա շրջանում, թե՛ արևելյան սահմաններում: Սուսայում գտնված կամարներից մեկը ըստ մի արձանագրության (245/859) հնարավոր է կառուցված է եղել Հադրամաութի մի հին պատի վրա: Նույն ձևով Բուրջ Յունգան՝ Թունիսի ծովափնյա շրջանում, Մահրուից հարավ, որը նույնպես վերագրվում է Աղլաբիների շրջանին, բյուզանդական ամրոց է, որի հիմքերը դրվել են մուսուլմանական ճարտարապետների կողմից:

Հավանաբար նույն բանը կիրառվել է բազմաթիվ ջրաբաշխական ձեռնարկումներում, բայց կարելի է ենթադրել, որ աղլաբիները ձեռնարկել են ջրային քիչ պաշար ունեցող շրջանների բարգավաճումը վերականգնելու համար, մասնավորապես՝ ‘‘Թունիսյան շրջանի’’ հարավում: Մ. Սոլինյաքի վերջին աշխատանքներից մեկը, որը հիմնված է օգտագործված նյութերի և կիրառված կառուցողական մեթոդների ուսումնասիրման վրա:

Իրենց հասարակական աշխատանքների, պաշտպանության հաստատման և ընդհանրապես բոլոր տեսակի կառույցներում ամիրները օգտագործում էին տեղանքից հավաքված աշխատուժը: Արհեստանոցների հսկումը վստահված էր ոչ մուսուլման ազատ արձակված ստրուկներին: Նրանց մետաղադրամների վրա հիշատակվում են նույն ծագման իշխանավորների անուններ, ովքեր վերահսկում էին Մինթը:

Չնայած Քրիստոնեական Աֆրիկայից ժառանգած ավանդույթները զգալի ազդեցություն էին ունեցել կառույցների ստեղծման և զարդարման մեջ (Հռոմեական խճաքարային ոճը դեռևս կիրառվում էր), աղլաբիների ճարտարապետությունը ներառում էր նաև արևելյան տարրեր: Սիրիայի, Եգիպտոսի և Միջագետքի ազդեցությունը ակներև է, և մի նոր ու հատկապես իսլամական արվեստ է առաջանում, որն իր ամենաապշեցուցիչ արտահայտությունը գտնում է ալ-Քայրավանի մեծ մզկիթում: Դինաստիան իր բարգավաճման վերջին տարիները համընկել են Աբու Իսհակ Իբրահիմ 2-րդի կառավարման տարիներին, որը հաջորդել էր Աբու Աբդ Ալլահ Մուհամմադին: Նա աչքի է ընկել իր դաժանությամբ: Աբբասյան խալիֆ ալ-Մութադիդի հրամանով, ով նրա հասցեին բողոքներ էր ստացել, նա հրաժարվեց իր գահից՝ իր որդու՝ Աբու-լ-Աբաս Աբդ Ալլահի օգտի համար: Չկարողանալով ուխտագնացության գնալ ցամաքային ճանապարհով՝ նա գնաց Սիցիլիա, այնտեղից էլ՝ Կալաբրիա, որտեղ էլ մահացավ մինչև Կոսենչա հասնելը:

Իբրահիմ 2-րդի կառավարության ընթացքում Իֆրիկիայում հայտնվեց Շիական միսիոներ Աբու Աբդ Ալլահը: Սա այն մարդն էր, որն անկման հասցրեց դինաստիան և ապահովեց Ֆաթիմյան ալ-Մահդի Ուբեյդ Ալլահի հաղթանակըԱջակցություն ստանալով Քութամա բերբերներից, ում նա արդեն շրջել էր դեպի շիիզմ, Աբու Աբդ Ալլահը գնաց նվաճելու Աղլաբիների թագավորությունը: Աղլաբի ամիր Աբու Մուդար Զիյադաթ Ալլահ 3-րդը փորձում է կանգնեցնել Քութամաների ներխուժումը, սակայն վրա հասնող աղետը անխուսափելի էր: Նրան չի օգնում նաև ալ-Քայրավանի պատերի նորոգումը: Երբ նրա ուղարկած զորքերը պարտվում են, նա հայտարարում է, թե իրենք մեծ հաղթանակ են տարել, սակայն ինքն էլ պատրաստվում է հեռանալու: Նա թողնում է Ռաքքադան ՝ Իբրահիմ 2-րդի կառուցած քաղաքը և իր հետ վերցնելով այնքան գանձ, որքան կարող էր տանել, հեռանում է Եգիպտոս: Այնտեղից նա գնում է Ռաքքա, սակայն հետագայում վերադառնում է Եգիպտոս և մահանում Երուսաղեմում:

Աղբյուր՝ THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM, NEW EDITION, 1986 Article- AGHLABIDS, pages 247-249