Թուլունիների պետություն

Թուլունիներ
طولونيون

←  868 - 905  →
Քարտեզ
Ընդհանուր տեղեկանք
Լեզու	Արաբերեն
Կրոն	Իսլամ
Իշխանություն
Պետական կարգ	Միապետություն
Դինաստիա	Թուլունիներ
Պետության գլուխ	էմիր
Պատմություն
-	.

Թուլունիների պետություն (868-905),կառավարվում էր Թուլունիների թուրքական դինաստիայի կոխմից: Առաջինն է անկախացել Արաբական խալիֆայությունից: Նրա իշխանության սահմաններում էին Եգիպտոսը, Սիրիան և Պաղեստինը:

Աբբասյան խալիֆայության տրոհումը

Տրոհված Արաբական խալիֆայությունը ( 9-րդ դարի երկրորդ կեսին և 10-րդ դարի սկզբին )

9-րդ դարի երկրորդ կեսին և 10-րդ դարի առաջին կեսին Արաբական խալիֆայությունում աճեցին կենտրոնախույզ միտումները և սկսվեց նրա աստիճանական քայքայումը: Տնտեսության զարգացման տարբեր մակարդակով և տարբեր լեզուներով ու մշակութային ավանդույթներով միացած տարածքներով կազմված բազմազգ կայսրության գոյությունը միշտ էլ ամուր չի եղել և ունեցել է կարճ կյանք: Իսլամական պետությունը ևս բացառություն չեղավ: Այն առաջին հերթին պահվում էր հզոր զինվորական իշխանության հաշվին: Այն կորցնելուց հետո սկսվեց խալիֆայության դանդաղ տրոհումը:

Արաբ-մուսուլմանների հաղթանակներից հետո ամենուրեք հսկայական չափերի հասած մուսուլմանական համայնքի հոգևոր և քաղաքական կամքի բարձրագույն արտահայտողը համարվեց խալիֆայության իշխանությունը , որը 9-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսեց թուլանալ: Միջդինաստիական ընդհարումների արդյունքում, որի հինք դրեցին ալ-Ամինն և ալ-Մամունը և քաղաքական վարչությունների միջև չդադարող պայքարը, սկսվեց խալիֆայության քայքայումը տեղական դինաստիաների կողմից կառավարվող մի շարք նահանգների: Ստեղծված պայմաններից ելնելով խալիֆը ստիպված էր իշխանությունը կիսել տեղական էլիտայի հետ: Ձևականորեն ենթարկվելով կենտրոնական իշխանությանը՝ մարզային առաջնորդները փաստորեն հրաժարվեցին ընդունել խալիֆի թե՛ հոգևոր , թե՛ աշխարհիկ իշխանությունը և հարկեր վճարել ընդհանուր պետական գանձարան: Խալիֆայության մայրաքաղաքում խռովություններն ու պալատական հեղաշրջումները բերեցին Բաղդադում կառավարող դինաստիայի հեղինակության անկմանը և ինչպես արևելյան, այնպես էլ արևմտյան նահանգներում նրա ազդեցության թուլացմանը: Հասարակության տարբեր խավերից հայտնվեցին մարդիկ, ովքեր իրենց շուրջը համախմբելով աղքատներին՝ տեղական կառավարումը վերցնում էին իրենց ձեռքը՝ խոստանալով վերջ տալ տեղական անարխիային, պետական իշխանության ինքնակամությանը և պա՛տպանել բնակիչներին ավազակներից ու շորթիչներից: Հաճախ աղքատության այդպիսի շարժումները ընդունում էին հոգևոր պատերազմենրի տեսք, եթե պետությունը չէր կարողանում պայքարել դրանց դեմ:

Թուլունիների հիմնումը. Ահմադ իբն Թուլուն

Ահմադ իբն Թուլունի մզկիթը Կահիրեում ( 9 -րդ դար )

Առաջիններից մեկը որը կարողացավ անկախության հասնել Բաղդադի իշխանության նկատմամբ , ֆա Եգիպտոսի կառավարիչ Ահմադ իբն Թուլունն էր , ով դեռևս խալիֆ ալ Մութազզի կողմից խորթ հոր հետ ուղարկվել էր Եգիպտոս՝ գավառներում կենտրոնական իշխանության ֆինանսական շահերը ներկայացնելու: Ահմադը եռանդուն ու փառասեր աստիճանավոր էր: Կարճ ժամանակում նա կարողացավ գրավել գավառում լրիվ վերահսկողությունը, ինքն էլ դարձավ տեղապահ, Եգիպտոսը վերածեց Թուլունիների անկախ էմիրության ( 868 - 905 ): Դա Եգիպտոսի տիրակալի ՝ խալիֆայության սահմաններում անկախության հասնելու առաջին փորձն էր: Բաղդադի խալիֆա ալ Մութամիդի եղբայրը ՝ ալ Մուվաֆֆակը , որ երկրի փաստացի կառավարիչն էր, Ահմադի մեջ տեսնում է առևտրական հակառակորդի, ով ոտնձգություն էր կատարել կենտրոնական իշխանության հետաքրքրություններին: Օգտվելով այն հանգամանքից , որ ալ Մուվաֆֆակի հիմնական ուժերը զբաղված են զանգիների հետ պատերազմով՝ Ահմադ իբն Թուլունը մտավ Սիրիա և Պաղեստին ու դրանք միացրեց իր տիրույթներին ՝ դա բացատրելով Բյուզանդիայի զորքերին դիմակայելու անհրաժեշտությամբ: Ահմադ իբն Թուլունը Եգիպտոսում ստեղծեց պրոֆեսիոնալ բանակ ՝ կազմված թուրքերից, բերբերներից ու սուդանցիներից: Նրա օրոք ծաղկում ապրեցին գյուղատնտեսությունն ու առևտուրը, ծավալվեցին շինարարական աշխատանքներ. հյուսիսում կառուցվեց Ֆուստատ նոր քաղաքը, որի մզկիթը ոչնչով չէր զիջում Սամարայում գտնվող գլխավոր մզկիթին: Ահմադը սկսեց նաև դրամներ հատել , որոնց վրա ՝ խալիֆի անվան կողքին գրում էր իր անունը: Հետագայում եգիպտացի պատմաբանները Ահմադի կառավարման ժամանակաշրջանը անվանեցին « Եգիպտական պատմության ոսկեդար» : Չգոհանալով Եգիպտոսի , Սիրիայի և Պաղեստինի վրա ունեցած իշխանությամբ ՝ Ահմադ իբն Թուլունը սկսեց խառնվել Բաղդադի պալատական գործերին . 883 թվականին նա փորձեց ալ Մուվաֆֆակին զրկել իշխանությունից ի օգուտ նրա եղբոր՝ խալիֆ ալ Մութամիդի: Սակայն նրա այս ծրագիրը չիրագործվեց: 884 թվականին, իր փառքի գագաթնակետին հասած Ահմադ իբն Թուլունը մահացավ և , խալիֆայության ինքնավար մարզերում գործող սովորույթի համաձայն , էմիրի պաշտոնը ժառանգեց նրա 20-ամյա որդին ՝ Խումարավայհը, ով, հետևելով հոր օրինակին , իշխում էի ինքնուրույն և ավելի քիչ էր հաշվի նստում խալիֆի հետ: Զսպելով զանգիների ապստամբությունը և տեղեկանալով Ահմադ իբն Թուլունի մահվան մասին ՝ ալ Մուվաֆֆակը կրկին զորք է ուղարկում Եգիպտոս, որը պարտություն է կրում , ինչի արդյունքում խալիֆը ստիպված է լինում օրինականացնել Թուլունիների ժառանգական իշխանությունը և ընդունել Խումարավայհին և նրա ժառանգներին ՝ որպես Եգիպտոսի ու Սիրիայի տիրակալներ: Ալ Մուվաֆֆակի անունը պետք է նշվեր ուրբաթօրյա աղոթքի ժամին: Հաջորդ խալիֆան ՝ ալ Մուվաֆֆակի որդին, որպեսզի ամրապնդեր հարաբերությունները Թուլունիների հետ , ամուսնացավ Խումարավայհի դստեր հետ:

Աղբյուրներ

• Фильштинский И.М. История арабов и халифата ( 750-1517 )