«Տեսություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

11:10, 29 Հուլիսի 2014-ի տարբերակ

Տեսություն

Գիտելիքի բարձրագույն ձևը, որի մեջ նվազագույն թվով հիմնական հասկացություններից ու դրանք պարունակող ընդհանուր դրույթներից (հիմնադրույթներից, սկզբունքներից) բխեցվում են փորձից հայտնի երևույթները և դրանք կապակցող էմպիրիկական օրինաչափությունները (կանոնավորությունները)։ Ցուրաքանչյուր տեսության հետ առնչվում է մի որոշակի մոդելային պատկերացում դիտարկելի երևույթների ներքին կառուցվածքի և գործողության մեխանիզմի վերաբերյալ։ Գիտելիքների տեսությունը իմի է բերում փորձի մեջ անջատ երևույթների բազմազանությունը, տալիս է դրանց բացատրությունը և հնարավորություն է ընձեռում կանխատեսելու նոր (մինչ այդ չդիտված) երևույթներ, իսկ իմացաբանական առումով՝ եզակին, պատահականն ու անցողիկը հանգեցնում է ընդհանուրին, անհրաժեշտին, հաստատունին, օրինաչափին։ Տեսության գիտական արժեքը որոշվում է իր այս հիմնական ֆունկցիաները հաջող կատարելու աստիճանով։ Բնագիտության յուրաքանչյուր ճյուղում գոյություն ունի միասնականացման ֆունկցիա կատարող ընդհանրական հիմնարար տեսություն, որից ելնում են երևույթների առանձին բնագավառներին վերաբերող մասնավոր տեսությունները։ Այդպիսին է դասական ֆիզիկայում Ի․ Նյուտոնի «Բնափիլիսոփայության մաթեմատիկական հիմունքներ»-ում շարադրված տեսությունը, որի վրա հիմնված էին ձայնային, լուսային, մագնիսական, էլեկտրական և մյուս ֆիզիկա-քիմիական երևույթների վերաբերյալ XVIII —XIX դդ․ ստեղծված բոլոր մասնավոր գիտական տեսությունները։ Ավելին, այն ընկած էր առհասարակ աշխարհի մեխանիկական պատկերի հիմքում։ Նորագույն ֆիզիկայում նույն դերը ստանձնել են հարաբերականության հատուկ տեսությունը և քվանտային մեխանիկայի տեսությունը, կենսաբանության մեջ՝ Դարվինի, Պավլովի, Մորգանի-Վասմանի տեսությունները և այլն։ Հասարակական գիտություններում սովորաբար զուգահեռաբար գործում են մի քանի անկախ ընդհանրական տեսություններ։ Հատուկ դաս են կազմում մաթեմատիկական և մաթեմա-տիկատրամաբանական տեսությունները, որոնցում նախապես ընդունված որոշակի դրույթներից (կանխադրույթներից, աքսիոմներից) զուտ տրամաբանական ձևափոխությունների միջոցով արտածվում են ուրիշ դրույթներ։ Գիտելիքի բովանդակային բնագավառներում կառուցվածքային առումով առավել խիստ են այն տեսությունները, որոնցում էականորեն օգտագործվում է մաթեմատիկայի լեզուն։ Տեսության ուսումնասիրությամբ զբաղվում են փիլյունը, հատկապես իմացաբանությունը, գիտության մեթոդաբանությունը և տրամաբանությունը։
Լայն իմաստով, առանձնապես XIX դ․ փիլիսոփայական գրականության մեջ, տեսություն կամ տեսական մտածողություն ասելով նկատի ունեն հասարակական մարդու կողմից աշխարհի հոգևոր յուրացումը՝ նրա ճանաչողական գործունեությունը հատկապես իբրև երևույթների բացատրություն, ըմբռնում, իմաստավորում, ի տարբերություն աշխարհի գործնական-առարկայական յուրացման՝ պրակտիկայի։ Ըստ դիալեկտի կական մատերիալիզմի, աշխարհի յուրացման մեկ-միասնական գործունեության մեջ այս երկու կողմերի առանձնացումը և, այնուհետև, հակադրումը պատմական երևույթ է։ Հասարակական կյանքում տեսական մտածողության դերն առանձնապես մեծանում է հասարակության հեղափոխական սոցիաիստական վերափոխման ժամանակաշրջանում։ Ինչպես նշել է Վ․ Ի․ Լենինը․ «Առանց հեղափոխական տեսության չի կարող լինել նաև հեղափոխական շարժում», իսկ «․․․առաջավոր մարտիկի դերը կարող է կատարել միայն այն կուսակցությունը, որ ղեկավարվում է առաջավոր տեսությամբ»

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 '''Տեսություն'''
-# [[Գիտելիք|Գիտելիքի]] բարձրագույն ձևը, որի մեջ նվազագույն թվով հիմնական հասկացություններից ու դրանք պարունակող ընդհանուր դրույթներից (հիմնադրույթներից, սկզբունքներից) բխեցվում են փորձից հայտնի երևույթները և դրանք կապակցող էմպիրիկական օրինաչափությունները (կանոնավորությունները)։ Ցուրաքանչյուր տեսության հետ առնչվում է մի որոշակի մոդելային պատկերացում դիտարկելի երևույթների ներքին կառուցվածքի և գործողության մեխանիզմի վերաբերյալ։ Գիտելիքների տեսությունը իմի է բերում փորձի մեջ անջատ երևույթների բազմազանությունը, տալիս է դրանց բացատրությունը և հնարավորություն է ընձեռում կանխատեսելու նոր (մինչ այդ չդիտված) երևույթներ, իսկ իմացաբանական առումով՝ եզակին, պատահականն ու անցողիկը հանգեցնում է ընդհանուրին, անհրաժեշտին, հաստատունին, օրինաչափին։ Տեսության գիտական արժեքը որոշվում է իր այս հիմնական [[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)|ֆունկցիաները]] հաջող կատարելու աստիճանով։ [[Բնագիտություն|Բնագիտության]] յուրաքանչյուր ճյուղում գոյություն ունի միասնականացման ֆունկցիա կատարող ընդհանրական հիմնարար տեսություն, որից ելնում են երևույթների առանձին բնագավառներին վերաբերող մասնավոր տեսությունները։ Այդպիսին է դասական ֆիզիկայում Ի․ [[Նյուտոն|Նյուտոնի]] «Բնափիլիսոփայության մաթեմատիկական հիմունքներ»-ում շարադրված տեսությունը, որի վրա հիմնված էին ձայնային, լուսային, մագնիսական, էլեկտրական և մյուս [[ֆիզիկա]]-[[Քիմիա|քիմիական]] երևույթների վերաբերյալ [[XVIII-րդ դար|XVIII]]—[[XIX-րդ դար|XIX]] դդ․ ստեղծված բոլոր մասնավոր գիտական տեսությունները։ Ավելին, այն ընկած էր առհասարակ աշխարհի մեխանիկական պատկերի հիմքում։ Նորագույն ֆիզիկայում նույն դերը ստանձնել են հարաբերականության հատուկ տեսությունը և քվանտային մեխանիկայի տեսությունը, կենսաբանության մեջ՝ [[Դարվին|Դարվինի]], Պավլովի, Մորգանի-Վասմանի տեսությունները և այլն: Հասարակական գիտություններում սովորաբար զուգահեռաբար գործում են մի քանի անկախ ընդհանրական տեսություններ։ Հատուկ դաս են կազմում մաթեմատիկական և մաթեմա-տիկատրամաբանական տեսությունները, որոնցում նախապես ընդունված որոշակի դրույթներից (կանխադրույթներից, [[Աքսիոմա|աքսիոմներից]]) զուտ տրամաբանական ձևափոխությունների միջոցով արտածվում են ուրիշ դրույթներ։ Գիտելիքի բովանդակային բնագավառներում կառուցվածքային առումով առավել խիստ են այն տեսությունները, որոնցում էականորեն օգտագործվում է մաթեմատիկայի լեզուն։ Տեսության ուսումնասիրությամբ զբաղվում են փիլյունը, հատկապես իմացաբանությունը, գիտության մեթոդաբանությունը և [[տրամաբանություն|տրամաբանությունը]]։
+# [[Գիտելիք]]ի բարձրագույն ձևը, որի մեջ նվազագույն թվով հիմնական հասկացություններից ու դրանք պարունակող ընդհանուր դրույթներից (հիմնադրույթներից, սկզբունքներից) բխեցվում են փորձից հայտնի երևույթները և դրանք կապակցող էմպիրիկական օրինաչափությունները (կանոնավորությունները)։ Ցուրաքանչյուր տեսության հետ առնչվում է մի որոշակի մոդելային պատկերացում դիտարկելի երևույթների ներքին կառուցվածքի և գործողության մեխանիզմի վերաբերյալ։ Գիտելիքների տեսությունը իմի է բերում փորձի մեջ անջատ երևույթների բազմազանությունը, տալիս է դրանց բացատրությունը և հնարավորություն է ընձեռում կանխատեսելու նոր (մինչ այդ չդիտված) երևույթներ, իսկ իմացաբանական առումով՝ եզակին, պատահականն ու անցողիկը հանգեցնում է ընդհանուրին, անհրաժեշտին, հաստատունին, օրինաչափին։ Տեսության գիտական արժեքը որոշվում է իր այս հիմնական [[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)|ֆունկցիաները]] հաջող կատարելու աստիճանով։ [[Բնագիտություն|Բնագիտության]] յուրաքանչյուր ճյուղում գոյություն ունի միասնականացման ֆունկցիա կատարող ընդհանրական հիմնարար տեսություն, որից ելնում են երևույթների առանձին բնագավառներին վերաբերող մասնավոր տեսությունները։ Այդպիսին է դասական ֆիզիկայում Ի․ [[Նյուտոն]]ի «Բնափիլիսոփայության մաթեմատիկական հիմունքներ»-ում շարադրված տեսությունը, որի վրա հիմնված էին ձայնային, լուսային, մագնիսական, էլեկտրական և մյուս [[ֆիզիկա]]-[[քիմիա]]կան երևույթների վերաբերյալ [[XVIII-րդ դար|XVIII]]—[[XIX-րդ դար|XIX]] դդ․ ստեղծված բոլոր մասնավոր գիտական տեսությունները։ Ավելին, այն ընկած էր առհասարակ աշխարհի մեխանիկական պատկերի հիմքում։ Նորագույն ֆիզիկայում նույն դերը ստանձնել են հարաբերականության հատուկ տեսությունը և քվանտային մեխանիկայի տեսությունը, կենսաբանության մեջ՝ [[Դարվին]]ի, Պավլովի, Մորգանի-Վասմանի տեսությունները և այլն։ Հասարակական գիտություններում սովորաբար զուգահեռաբար գործում են մի քանի անկախ ընդհանրական տեսություններ։ Հատուկ դաս են կազմում մաթեմատիկական և մաթեմա-տիկատրամաբանական տեսությունները, որոնցում նախապես ընդունված որոշակի դրույթներից (կանխադրույթներից, [[Աքսիոմա|աքսիոմներից]]) զուտ տրամաբանական ձևափոխությունների միջոցով արտածվում են ուրիշ դրույթներ։ Գիտելիքի բովանդակային բնագավառներում կառուցվածքային առումով առավել խիստ են այն տեսությունները, որոնցում էականորեն օգտագործվում է մաթեմատիկայի լեզուն։ Տեսության ուսումնասիրությամբ զբաղվում են փիլյունը, հատկապես իմացաբանությունը, գիտության մեթոդաբանությունը և [[տրամաբանություն]]ը։
-# Լայն իմաստով, առանձնապես [[XIX-րդ դար|XIX դ]]․ [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայական]] [[Գրականություն|գրականության]] մեջ, տեսություն կամ տեսական մտածողություն ասելով նկատի ունեն հասարակական մարդու կողմից աշխարհի հոգևոր յուրացումը՝ նրա ճանաչողական գործունեությունը հատկապես իբրև երևույթների բացատրություն, ըմբռնում, իմաստավորում, ի տարբերություն աշխարհի գործնական-առարկայական յուրացման՝ պրակտիկայի։ Ըստ դիալեկտի կական մատերիալիզմի, աշխարհի յուրացման մեկ-միասնական գործունեության մեջ այս երկու կողմերի առանձնացումը և, այնուհետև, հակադրումը պատմական երևույթ է։ Հասարակական կյանքում տեսական մտածողության դերն առանձնապես մեծանում է հասարակության հեղափոխական սոցիաիստական վերափոխման ժամանակաշրջանում։ Ինչպես նշել է [[Վ. Ի. Լենին|Վ․ Ի․ Լենինը]]․ «Առանց հեղափոխական տեսության չի կարող լինել նաև հեղափոխական շարժում», իսկ «․․․առաջավոր մարտիկի դերը կարող է կատարել միայն այն կուսակցությունը, որ ղեկավարվում է առաջավոր տեսությամբ»{{ՀՍՀ}}[[Կատեգորիա:Մաթեմատիկա]][[Կատեգորիա:Ֆիզիկա]][[Կատեգորիա:Քիմիա]][[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]][[Կատեգորիա:Գիտություն]]
+# Լայն իմաստով, առանձնապես [[XIX-րդ դար|XIX դ]]․ [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայական]] [[Գրականություն|գրականության]] մեջ, տեսություն կամ տեսական մտածողություն ասելով նկատի ունեն հասարակական մարդու կողմից աշխարհի հոգևոր յուրացումը՝ նրա ճանաչողական գործունեությունը հատկապես իբրև երևույթների բացատրություն, ըմբռնում, իմաստավորում, ի տարբերություն աշխարհի գործնական-առարկայական յուրացման՝ պրակտիկայի։ Ըստ դիալեկտի կական մատերիալիզմի, աշխարհի յուրացման մեկ-միասնական գործունեության մեջ այս երկու կողմերի առանձնացումը և, այնուհետև, հակադրումը պատմական երևույթ է։ Հասարակական կյանքում տեսական մտածողության դերն առանձնապես մեծանում է հասարակության հեղափոխական սոցիաիստական վերափոխման ժամանակաշրջանում։ Ինչպես նշել է [[Վ. Ի. Լենին|Վ․ Ի․ Լենինը]]․ «Առանց հեղափոխական տեսության չի կարող լինել նաև հեղափոխական շարժում», իսկ «․․․առաջավոր մարտիկի դերը կարող է կատարել միայն այն կուսակցությունը, որ ղեկավարվում է առաջավոր տեսությամբ»{{ՀՍՀ}}
+[[Կատեգորիա:Մաթեմատիկա]]
+[[Կատեգորիա:Ֆիզիկա]]
+[[Կատեգորիա:Քիմիա]]
+[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]
+[[Կատեգորիա:Գիտություն]]