Փոստային նամականիշ

Հայաստանի Հանրապետության նամականիշ (1920)

Փոստային նամականիշ - փոստային գերատեսչությունների թողարկած և փոստային առաքումների վճարումների համար նախատեսված դրոշմաթուղթ է: Ստեղծված է փոստային վճարումները հեշտացնելու համար: Գերակշռող մասի վրա դրոշմված են պետության և փոստային վարչության անվանումը, անվանագինը, ինչպես նաև պրոպագանդիստական, բացատրական կամ հոբելյանական բնույթի մակագրություն: Նամականիշերը նաև ֆիլատելիստական հավաքածուների նյութ են:

Նախապատմությունը

• Հին Հունաստանում նամակների վրա հատուկ նշան (հուն. «τέλος» -թելոս) էին դնում: Դա նշան էր , որ նամակի ուղղարկման համար վճարված է և այլևս վճարել պէտք չէ: Այդ նշանը ժամանակակից փոստային նամականիշի նախահայրն է:
• 1653-1654 — Լյուդովիկոս XIV- ի թույլատրությամբ Ժան-Ժակ Ռենուար դե Վիլայեն (ֆր. Jean-Jacques Renouard de Villayer) Փարիզում կազմակերպում է կանոնավոր փոստային ծառայություն և թողարկում փոստային վճարի մեկ սու արժողությամբ, ժապավենաձև տոմսեր (Billet de port payé): Դրանցով փաթաթում էին փոստային առաքումը, կամ դնում մեջը այնպես, որ դրսից երևար: Ժապավենաձև տոմսի վրա Ռենուար դե Վիլայենի հատուկ կնիքն էր և գրված էր՝ «port payé, le… jour de l’an 1653 (1654)» (վճարված է,....օրը, 1653(1654) թ.): Ոչ մի օրինակ չի պահպանվել:
• 1660-1663 — Անգլիայում գլխավոր պոչտմեյստեր Հենրի Բիշոպի (անգլ. Henry Bishop, 1605-1691) օրոք հայտնվեցին փոստային վճարը հաստատող առաջին կնիքները: Նրանց մեջ նշվում էր, թե նամակ ստացողը ինչքան պետք է վճարի: Այդ կնիքները օգտագործվում էին Լոնդոնում, Էդինբուրգում, Դուբլինում, Հնդկաստանում և Հյուսիսային Ամերիկայի անգլիական գաղութներում:
• 1660 — Լոնդոնցի պաստառագործ Ռոբերտ Մարրեյը (անգլ. Robert Murray) կազմակերպեց առաջին մասնավոր քաղաքային փոստը, որը հետագայում անցավ իր գործընկեր Ուիլյամ Դոքրային (անգլ. William Dockwra, 1635-1716): Փոստային ծառայությունը սկսեցին անվանել «պեննի փոստ» («The London Penny Post»), քանի որ մինչև մեկ ֆունտ քաշով նամակի տեղափոխման վճարը մեկ պեննի էր:
  • 1683 — Ռոբերտ Դոքրայը գործառության մեջ մտցրեց կանխավճարի եռանկյունաձև կնիք, որի վրա գրված էր «Penny Post Paid» (փոստային վճարը՝ մեկ պեննի գանձված է) և եռանկյունու կենտրոնում թվով նշվում էր նամակի ուղարկման վայրը:
• 1819-1837 — Սարդինյան թագավորությունում թողարկվում էին կնքված փոստային թղթեր (Carta postala bolata ), որոնց վրա կապույտ թանաքով, իսկ 1820 թվականից անգույն դաջվածքով տպվում էր առաքման վճարը (15, 20 և 50 չենտեզա) և պատկերված էր փոստային գալարափող փչող, հեծյալ տղա: Կապված թղթի արժեքից կնիքը լինում էր կլոր, ձվածիր կամ ութանկյուն: Կեղծումը կանխարգելելու համար թղթերը տարբեր ջրանշաններ ուներ:
• 1823 — շվեդ լեյտենանտ Կուրրի Գաբրիել Տրեֆենբերգը (շվեդ. Curry Gabriel Treffenberg, 1791—1875) առաջարկեց մտցնել շրջանառության մեջ կանխավճարով ծրարներ՝ վրան անգույն դաջվածքով կամ գունեղ ալեգորիկ նկարով նամականիշ, որը դժվար կլիներ կեղծելը: Ստոկհոլմի կենտրոնական փոստային բաժանմունքը մերժեց առաջարկը, ձևակերպելով այն որպես «անհեթտթ»:
• 1834-1838 — շոտլանդացի գրքերի առևտրական և հրատարակիչ Ջեյմս Չալմերսը (անգլ. James Chalmers, 1782-1853) նախագիծեց և պատրաստեց փոստային վճարման նշաններ:
• 1835-1836 — ավստրիական չինովնիկ, փոստային հաշվապահի օգնական Լորենց Կոշիրը (սլովեն. Lovrenc Košir, գերմ. Laurenz Koschier, 1804-1879)) առաջարկեց փոստային առաքման վճարը նախապես գանձել սոսնձվող նամականիշերի միջոցով:

Առաջին նամականիշերը

Անգլիական առաջին նամականիշի թողարկումից հետո, տարբեր երկրներում հայտնվեցին փոստային նամականիշեր:

• 1843 — Կանտոն Ցյուրիխ և Ժնև (Շվեյցարիա) , Բրազիլիա
• 1845 — Կանտոն Բազել
• 1847 — ԱՄՆ, Մավրիտանիա
• 1849 — Ֆրանսիա, Բելգիա, Բավարիա
• 1850 — Ավստրիա, Իսպանիա, Նոր հարավային Ուելս և Վիկտորիա (Ավստրալիայում), Սաքսոնիա (թագավորություն), Պրուսիա և ուրիշներ:
• 1851 — Սարդինիա, Դանիա, Կանադա, Բադեն
• 1852 — Պապական տարածք, Նիդերլանդներ, Թուրն-ի-Թաքսիս
• 1853 — Կապի գաղութ (Աֆրիկայում)
• 1854 — Հնդկաստան
• 1855 — Նորվեգիա, Շվեդիա
• 1856 — Ֆինլանդիա
• 1857 — Թիֆլիս (Ռուսաստան)
• 1858 — Արգենտինա, Մոլդովա
• 1860 — Լեհաստան
• 1861 — Իտալիա, Հունաստան
• 1866 — Եգիպտոս, Հոնդուրաս, Սերբիա
• 1868 — Պարսկաստան
• 1871 — Ճապոնիա, Հունգարիա
• 1872 — Գերմանիա
• 1878 — Չինաստան
• 1879 — Բուլղարիա
• 1888 — Թունիս
• 1894 — Եթովպիա

• Որոշ երկրների նամկանիշեր
• 
  Կանտոն Ցյուրիխ (1843)
• 
  Կանտոն Ժնև
  («Կրկնակի Ժնև», 1843)
• 
  Բրազիլիա
  («Ցուլի աչք», 1843)
• 
  Կանտոն Բազել
  («Բազելյան աղավնի», 1845)
• 
  ԱՄՆ (1847)
• 
  Մավրիտանիա («Վարդագույն Մավրիտանիա», 1847)
• 
  Ֆրանսիա (1849)
• 
  Բելգիա (1849)
• 
  Բավարիա
  («Սև մեկանոց», 1849)
• 
  Ավստրիա (1850)
• 
  Սաքսոնիա
  («Սաքսոնյան եռյակ», 1850)
• 
  Բադեն (1851)
• 
  Կապի գաղութ
  («Կապի եռանկյուններ», 1853)
• 
  Նորվեգիա (1855)
• 
  Շվեդիա (1855)
• 
  Ֆինլանդիա (1856)
• 
  Թիֆլիս (Ռուսաստան)
  («Թիֆլիսյան ունիկա», 1857)
• 
  Ռուսաստան (1857)
• 
  Մոլդովա
  («Ցլի աչք», 1858)
• 
  Լեհաստան (1860)
• 
  Հունաստան (1861)
• 
  Սերբիա (1866)
• 
  Թունիս (1888)

XX դարի սկզբին նամականիշեր ունեին 310 երկիր (այդ թվում արդեն գոյություն չունեցող), կնիքով ծրարներ՝ 135 երկիր: Այդ ժամանակ հարց առաջացավ թողարկել համաշխարհային փոստային նամականիշեր, սակայն դրան հակադրվեց այն, որ շատ երկրների տարադրամը արժեքազրկված էր (հատկապես լատինաամերիկյան երկրներում): 1897 թվականի փոստային կոնգրեսում (Վաշինգտոն) որոշում ընդունվեց միանման անվանագների համար բոլոր երկրներում միևնույն գույներով նամականիշ թողարկել և արգելել հոբելյանական նամականիշերի շրջանառությունը: Սակայն այս որոշումը չիրագործվեց:

Գրականություն

• Большой филателистический словарь . — ISBN 5-256-00175-2.(ռուս.)
• Гаков В. Прилипалы с родословной (ռուս.)
• Гросс О., Грыжевский К. Путешествия в мир марок / Москва, Прогресс, 1977.(ռուս.)
• Каталог-справочник отечественных знаков почтовой оплаты. — Москва, 1990. (ռուս.)
• Кисин Б. М. Страна Филателия. — Москва, 1969. (ռուս.)
• Кудряшов Н. Раритеты и коллекции // Наука и жизнь. — 1998. (ռուս.)
• Левитас И. Отечественные марки // Филателия СССР. — 1988.(ռուս.)
• Обухов Е. Забавная филателия. Приключения Чёрного Пенни // Марка. — 2002(ռուս.)
• Тонкой Л. Быть посему! // Марка. — 2003. — (ռուս.)
• Тужилин Н. Музей на столе // Мир вокруг тебя / Н. Тужилин. — Симферополь: Крым, 1966. (ռուս.)
• Филателистический словарь / Сост. О. Я. Басин. — Москва, Связь, 1968.(ռուս.)
• Филателистический словарь // Филателия СССР. — 1974.(ռուս.)

Արտաքին հղումներ

• Փոստային ֆենոմեն — Միխաիլ Շպագինի գիրքը (1987)(ռուս.)
• Ֆիլատելիայի աշխարհը(ռուս.)
  • Նամականիշի նախորդները(ռուս.)
  • Լեգենդար նամականիշեր(ռուս.)
  • Հայտնի ֆիլատելիստներ(ռուս.)
  • Նյութեր նամականիշների համար(ռուս.)
• Ամենաանսովոր (առաջին) նամականիշը — Վ. Ա. Նովոսյոլովի կայքը (ռուս.)
• Филателия
• Ռուսական կոլեկցիոներների կայքը(ռուս.)
• Ֆիլֆորում(ռուս.)
• Ֆիլատելիստական աշխարհագրություն(ռուս.)
• Նամականիշ(ռուս.)
• Ֆիլատելիստների միջազգային ֆեդերացիա(անգլ.)
• «Stamp Collecting News» Նորություններ նամականիշերի մասին(անգլ.)