Ավտոմեքենա

Հենրի Ֆորդը (1919թ.)

Ավտոմեքենա (ծագել է՝ հին հունարեն՝ αὐτο − ինքնուրույն և լատին․՝ mobilis − շարժվող), ինքնագնաց տրանսպորտային միջոց է, որը հարմարեցված է ցամաքի վրա տեղաշարժման համար։ Ավտոմեքենաների շտապ և կոմֆորտային տեղաշարժման համար կառուցվում են հատուկ ավտոմայրուղիներ կամ պինդ ծածկով ճանապարներ։

Առաջին ավտոմեքենան

Կառլ Բենցը, առաջին ավտոմեքենայի ճարտարագետը

1885թ. Բենցի ստեղծած առաջին ավտոմեքենայի լուսանկարը

Ավտոմեքենան կամ ինքնաշարժը սեփական շարժիչով տրանսպորտի միջոց է։ Այն լայնորեն տարածված է ողջ աշխարհում, թեև ընդամենը 2 հարյուրամյակի պատմություն ունի։ Քամու կամ մարդու մկանային ուժով շարժման մեջ դրվող սայլակների ստեղծման փորձեր կատարել են շատ վաղուց։ Մարդիկ մտածում էին նաև այնպիսի սայլ ստեղծել, որը շարժվեր ինքնիրեն՝ առանց ձիերի։ 18-րդ դարի 2-րդ կեսին շոգեմեքենայի հայտնագործումը դրդեց ֆրանսիացի ճարտարագետ Կյունոյին սայլի վրա շոգեմեքենա դնել, և 1769թ-ին նա ստեղծեց առաջին շոգեավտոմեքենան, որը, սակայն, շատ ծանր էր։ Ավտոմեքենայի լայն օգտագործումը՝ որպես տրանսպորտի միջոց, սկսվեց ներքին այրման շարժիչի երևան գալուց (1880թ.)հետո։ Առաջին իսկական ավտոմեքենան եռանիվ էր, ստեղծել է գերմանացի ինժեներ Կառլ Բենցը 1885թ.: Դրանից հետո գերմանացի ճարտարագետ Գոտլիբ Դայմլերը և Կառլ Բենցը ստեղծեցին քառանիվ ավտոմեքենա։

Ավտոմեքենաշինության արշալույսին մեքենաները բաց էին՝ ծածկ չունեին։ Առաջին ավտոմեքենաները նաև շատ թանկ էին, և միայն 1907թ-ին Հենրի Ֆորդը ԱՄՆ-ի Դետրոյթ քաղաքում սկսեց հարահոս եղանակով թողարկել «Մոդել T» նոր ավտոմեքենան, որն անհամեմատ էժան էր։ Ոչ թանկ ավտոմեքենաների մեծ ընտրություն կար արդեն 1920-ական թվականների վերջին։ Հատկապես մեծ պահանջարկ ունեին փակ թափքով մոդելները։

Սկզբում ավտոմեքենաները նախատեսված էին միայն ուղևորների համար, այնուհետև դրանցով սկսեցին նաև բեռներ փոխադրել։ Բենզինային շարժիչով բեռնատարներն առաջին անգամ թողարկվեցին 1900-ական թվականներին (1914-18) դրանք լայնորեն օգտագործվում էին բեռնափողադրության համար։ 1920-ական թվականներին ստեղծվեցին հուսալի և հզոր դիզելային շարժիչեր, որոնք բեռնատարներում են մինչ օրս։

1960-ական թվականներին սկսեցին ավտոմեքենաների վրա տեղադրել էլեկտրոնային սարքավորումներ։ Ներկայումս էլեկտրոնային համակարգով ղեկավարվող շարժիչով ավտոմեքենան գրեթե 2 անգամ ավելի խնայող է, քան կես դար առաջ։ 1990-ական թվականներից ավտոմեքենաների բազմաթիվ խոշորագույն արտադրողներ ձեռնամուխ են եղել էլեկտրամոբիլների արտադրությանը։ Ստեղծվել են նաև արևի էներգիայով մեքենաներ։

Մարդատար ավտոմեքենաները

Ներկայումս աշխարհում հաշվվում է ավելի քան 500 մլն մարդատար ավտոմեքենա, և ամեն տարի արտադրվում են ևս 50 մլն նորերը։ Մարդատար ավտոմեքենաների մեծ մասը քառանիվ է, կան նաև եռանվավորներ, իսկ մոդելներից մեկն ունի նույնիսկ 26 անիվ։ Մարդատար ավտոմեքենաները լինում են փակ թափքերով՝ սեդան, լիմուզին, կուպե, ունիվերսալ, և վերևից բացվող թափքերով կաբրիոլետ, րոդսթեր, ֆաետոն, լանդո նմուշների։ Բազմանպատակ ավտոմեքենաները, որոնց անվանում են նաև զբոսամեքենաներ, ամենատարողունակն են։ Լիմուզինները խոշոր, շքեղ ավտոմոբիլներ են, որոնցով երթևեկում են շատ հարուստ մարդիկ։ Դրանք օգտագործվում են նաև հանդիսավոր իրադարձությունների ժամանակ, օրինակ՝ հարսանիքներում: Փոքրալիտրաժները ոչ մեծ ավտոմեքենաներ են, որոնք առավել խնայողական են և ունեն բարձր մանևրայնություն։ Մեքենաների մեծ մասը 2 տանող անիվներով է (հետևի կամ կամ առջևի)։ Սակայն կան և այնպիսիները, որոնցում տանող են բոլոր 4 անիվները, օրինակ՝ քրոսսովեր Նիվա և այլն։ Այսպիսի քառահաղորդակ ավտոմեքենաները նախատեսված են դժվարանցանելի ճանապարհներով երթևեկելու համար։

Բեռնատարներ և ավտոբուսներ

Բեռնատարները և ավտոբուսներն ավտոճանապարհներով ծանր բեռներ ու մեծաքանակ ուղևորներ տեղափոխող տրանսպորտային խոշոր միջոցներ են։ Ավտոբուսները մարդկանց փոխադրում են տեղական երթուղիներով, բայց կան նաև հեռավոր տարածությունների երթուղային ավտոբուսներ, որոնք հանդերձված են երկարատև ճանապարհորդության համար նախատեսնած բոլոր հարմարություններով։ Ամենածանր բեռնատարների քաշը հասնում է 40տ-ի, իսկ անիվների թիվը՝ 16-ի։ Բեռնատարների մեծ մասի վրա տեղադրված են դիզելային շարժիչներ։ Բեռնատարները կազմված են վարորդի խցիկից շրջանակից(շասսի), որի վրա, ըստ նշանակման, ամրացված են տարբեր տեսակի թափքեր։

Հատուկ ավտոմեքենաներ

Պարզվում է ավտոմեքենաները կարող են տարբեր «մասնագիտություններ» ունենալ : Կան հրշեջ ու սանիտարական, փոստային և շինարարական, ռազմական ու մարտական ավտոմեքենաներ։ Կան նաև բեռներ բեռնաթափող (ինքնաթափեր), գլանատակառներով (ցիստեռն) հեղուկներ ը սառնարաններով սառեցրած մթերք տեղափոխող (սառնավտո) մեքենաներ։ Դրանցից մի քանիսն ապշեցնում են իրենց չափերով և հզորությամբ՝ կարող են տեղափոխել 60-70տ բեռ։ Կան նաև ավտոգնացքներ, որոնք իսկական հսկաներ են։ միանգամից փոխադրում են 120տ բեռ։ Դրանք աշխատում են խոշոր կառույցներում և բաց հանքերում, փոխադրում են հող, խիճ, հանքաքար:

Ավտոմեքենաների անվտանգությունը

Ժամանակակից ավտոմեքենաները ստեղծվում են առավելագույն անվտանգության հաշվարկներով։ Ուղևորասրահը նախագծվում է այնպես, որ այն չձևախախտվի, երբ վթարից ավտոմեքենայի թափարգելն ու բեռնախցիկը ճզմվեն։Անվտանգության գոտիների օգտագործումը պարտադիր է: Հատուկ փականներով հանդեռձված դռներն ընթացքի ժամանակ չեն բացվում : Մեքենայի պատուհանների ապակիները ջարդվելիս բեկորներ չեն առաջացնում դռների մեջ տեղադրված մետաղաձողերն ուղևորներին պահպանում են կողային հարվածներից: Արգելակային հատուկ համակարգը թույլ չի տալիս, որ ավտոմեքենան շրջվի: Շատ ավտոմեքենաներում այսօր օգտագործվում են օդային բարձիկներ: Վթարի դեպքում դրանք ակնթարթորեն փչվում են օդով, թուլացնում հարվածի ուժը և ուղևորներին առավելագույնս պահպանում վնասվածքներից:

Ավտոմեքենաների առաջացրած աղտոտումը

Ավտոմեքենաների շարժիչներն արտանետում են բանեցված գազեր, որոնք աղտոտում են շրջապատի ադային միջավայրը: Շարժիչի աշխատանքից առաջացած ամենավնասակար գազերից մեկը ածխածնի երկօքսիդն է: Թեև այն թունավոր չէ, սակայն արտանետելով մթնոլորտ՝ նպաստում է ջերմոցային էֆեկտի խորացմանը: Բենզինով աշխատող շարժիչները կարող են արտանետել նաև չայրված վառելանյութի, հատկապես թունավոր ածխածնի օքսիդի փոքր քանակություններ, ինչպես նաև այնպիսի միացություններ, ինչպիսիք են ազոտի օքսիդներ, որոնք քաղաքում առաջացնում են սմոգ՝ ծխամշուշ: Այսօր բենզինայի շարժիչների վրա տեղադրվում են կատալիզային զտիչներ(կոնվերտերներ), որոնք թունավոր գազերը փոխարկում են ավելի անվտանգ ածխածնի երկօքսիդի և ջրի:

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ավտոմեքենա կատեգորիայում։