«Հայերեն»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ робот добавил: jv:Basa Arménia, os:Сомихаг æвзаг |
չ робот добавил: mdf:Армянонь кяль |
||
Տող 145. | Տող 145. | ||
[[lt:Armėnų kalba]] |
[[lt:Armėnų kalba]] |
||
[[lv:Armēņu valoda]] |
[[lv:Armēņu valoda]] |
||
[[mdf:Армянонь кяль]] |
|||
[[mk:Ерменски јазик]] |
[[mk:Ерменски јазик]] |
||
[[mr:आर्मेनियन भाषा]] |
[[mr:आर्मेनियन भाषा]] |
12:30, 29 Նոյեմբերի 2008-ի տարբերակ
Հայերեն | |
---|---|
Տեսակ | կենդանի լեզու և բնական լեզու |
Ենթադաս | հնդեվրոպական լեզուներ[1] |
Երկրներ | Հայաստան, Լեռնային Ղարաբաղ, թուրքիա, Վրաստան, Ռուսաստան, Իրան, Լիբանան, Սիրիա և այլուր սփյուռքում |
Պաշտոնական կարգավիճակ | Հայաստան, Լեռնային Ղարաբաղ |
Խոսողների քանակ | 6 700 000 ± 100 000 մարդ (21-րդ դար)[2] |
Վերահսկող կազմակերպություն | Լեզվի կոմիտե |
Լեզվակիրների թիվը | 7-9 մլն. |
Դասակարգում | Հնդեվրոպական ընտանիք |
Գրերի համակարգ | Հայերենի այբուբեն |
IETF | hy |
ԳՕՍՏ 7.75–97 | арм 055 |
ISO 639-1 | hy |
ISO 639-2 | arm/hye |
ISO 639-3 | hye |
ISO 639-5 | hyx |
Վիքիքաղվածք | Հայերեն |
Armenian language Վիքիպահեստում |
Հայերենը Հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի նույնանուն խմբի լեզու է։ Այն հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի պաշտոնական լեզու։ Օգտագործվում է նաև Վրաստանում (հիմնականում Ջավախքում), Ռուսաստանում (հիմնականում Հարավային Ֆեդերալ Շրջանում), ԱՄՆ-ում և այլ պետությունների սփյուռքահայ համայնքներում։ Հայերեն լեզվակիրների քանակը ըստ տարբեր աղբյուրների կազմում է 7-9 միլիոն մարդ։
Ընդհանուր տեղեկություններ
Նախահայրենիքների մասին կան մի քանի վարկածներ։ Ըստ վերջին վարկածի՝ նախահայրենիքը գտնվել է Հայկական լեռնաշխարհում և Իրանական սարահարթի հյուսիսում (հեղ.՝ Վ. Իվանով, Թ. Գամկրելիձե «Հնդևրոպացիները և հնդևրոպական լեզուն», Թբիլիսի, 1984 թ., ռուսերեն)։ Մի քանի հազար տարի առաջ գերմանացիների, կելտերի, թոխարների, սլավոնների և այլ հնդևրոպական ժողովուրդների նախնիները հեռացան նշված տարածքներից։ Ամենաքիչը տեղաշարժվեցին հայերի, իրանցիների, խեթերի նախնիները։
Քերականական առանձնահատկություններ
Հայերենը նման է այլ հնդեվրոպական լեզուներին իր կառուցվածքով, սակայն հնչյուններով և քերականական առանձնահատկություններով պարունակում է նմանություններ աշխարհագրությամբ մոտիկ Կովկասի շրջանի լեզուներին։
Հնչյունաբանություն
Հայերենն ունի վեց ձայնավոր, մեկ կիսաձայն և երեսուն բաղաձայն հնչյուններ։
Ձևաբանություն
Հայերենը զուրկ է քերականական սեռից, և նույնիսկ դերանուններն են անսեռ։
Հայերենի գոյականը ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի և յոթ հոլով` ուղղական, սեռական, տրական, հայցական, գործիական, բացառական և ներգոյական։ Արդի հայերենի որոշ մասնագետներ միացնում են հայցական հոլովը ուղղական հոլովին, իսկ տրականը՝ սեռականին` այսպիսով հանգելով հայերենի հինգ հոլովի։ Գոյականն ունի հաև հոլովումներ՝ արտաքին, ներքին, ինչպես նաև այլաձև հոլվումներ:
Բայը հայերենում ունի ընդարձակ խոնարհման համակարգ։ Կան բայի երկու հիմնական կարգ՝ դեմքի (առաջին, երկրորդ և երրորդ), որին լրացուցիչ կերպով միանում է թվի կարգը (եզակի և բազմակի) և սեռի (ներգործական, կրավորական և չեզոք), որոնցից յուրաքանչյուրը խոնարհվում է ըստ կերպի (անկատար, կատարյալ, վաղակատար ու նաև գործողության կրկնեությունը, բազմակիությունը, տևականությունը և այլն ցույց տվող ձևերը), ժամանակի (անցյալ, ներկա և ապառնի) և եղանակի (սահմանական, հարկադրական, հրամայական, ըղձական, ենթադրական, պոտենցիալ, պայմանական և այլն)։
Կետադրություն
Հայերենի կետադրական նշանները բաժանվում են երեք խմբի՝ տրոհության, առոգանության և բացահայտության։ Ժամանակակից հայերենն ունի 15 կետադրական նշան, որոնք են. տրոհության՝ վերջակետը (։), միջակետը (.), ստորակետը (,) և բութը (՝), առոգանության՝ շեշտը (՛), հարցական նշանը (՞) և բացականչական նշանը (՜) ու բացահայտության՝ չակերտները («»), փակագծերը ((), օգտագործվում են նաև {}, []), կախման կետերը (...), բազմակետը (....), միության գծիկը (-), անջատման գիծը (―), ենթամնան (֊) և ապաթարցը (՚)։ Սրանց հետ մեկտեղ հայերենում հանդիպում են որոշ հավելյալ կետադրական նշաններ, որոնք կա՛մ այլևս չեն օգտագործվում, կա՛մ էլ հանդիպում են զուտ մասնագիտական տեսքստերում։ Այս հավելյալ նշաններն են. պատվի նշանը (՟), որն օգտագործվում է հապավումներ նշելու համար, մեկ կամ երկու զուգահեռ գիծ (/, //), քնայմացման նշանը (”), աստղանիշը (*) և այլն։
Զարգացման պատմություն
Հայերենը անցել է զարգացման երեք փուլով՝ գրաբար, միջին հայերեն և աշխարհաբար։
Գրերի պատմություն
Հայերենի այբուբենը ստեղծվել է Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից 4րդ դարի վերջում - 5րդ դարի սկզբում։
Բարբառներ
Հայերենը ունի երկու ճյուղեր՝ Արևելահայերեն և Արևմտահայերեն, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի իր բարբառները։ Արևելահայերենի ու Արևմտահայերենի հիմնական տարբերությունը կայանում է որոշ գրատառերի հայերենի հնչյուններին համապատասխանության տարբերության մեջ։
Հայերենը համակարգչային դարում
Աղբյուրներ
Այցելեք նաև
- Հնդեվրոպական լեզուներ
- Աշխարհի լեզուներ
- Հայոց գրեր
- Մեսրոպ Մաշտոց
- Հայերենի քերականություն
- Մատենադարանի ձեռագրերը քերականության մասին
- Հայերենի բարբառներ
- Հայ միջնադարյան քերականներ
Արտաքին հղումներ
Ուսումնական
- Հայերենի դասեր
- Սովորե՛նք Հայերեն
- Free online resources for learners
- Ethnologue report on Armenian
- The Armenian alphabet
- List of online Armenian-related resources
- Արևելահայերեն Աստվածաշունչ
Օնլայն բառարաններ
Հետազոտական
Հայերենը համակարգչի էկրանին
- Գրենք հայերեն
- Հայերեն Ստեղնաշար, Փոխարկիչ, Բառարան, Գրքեր, Տառատեսակներ, Ծրագրեր…
- Արմյունիկոդ նախագծի պաշտոնական կայք
- ↑ Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins — Pimlico, 1998. — P. 71. — ISBN 0-7126-6612-5
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35305/Armenian-language