«Էներգիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

18:20, 22 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

Էներգիան ֆիզիկական մեխություն է, որը բնորթագրում է մարմնի աշխատանք կատարելու ունակությունը։ Ֆիզիկայի մեջ, էներգիա (հունարեն՝ ἐνέργεια, գործունեություն, աշխատանք, հունարեն ἐνεργός (էներգոս) բառից, գործունյա, աշխատող^[1]) սկալյար ֆիզիկական մեծություն է։ Էներգիան առարկաների և համակարգերի մի որոշիչ է, որ մի պահպանման օրենքի ենթակա է։ Էներգիայի տարբեր ձևերից են կինետիկ, պոտենցիալ, ջերմային, գրավիտացիոն, ձայնային, առաձգական, էլեկտրամագնիսական էներգիաները։ Էներգիայի ձևերը հաճախ անվանվում են վերաբերվող ուժից հետո։

Որևէ էներգիայի ձև կարելի է փոխակերպվի այլ ձևի, սակայն ընդհանուր էներգիայի չափը միշտ նույնն է մնում։ Այս սկզբունքը, էներգիայի պահպանման օրենքըը, առաջին անգամ կանխադրվել է վաղ 19-րդ դարում, և վերաբերվում է որևէ մեկուսացված համակարգի: Նյոտերի թեորեմի համաձայն, էներգիայի պահպանման օրենքը այն փաստի հետևանքն է, որ ֆիզիկայի օրենքները ժամանակի ընթացքում չեն փոխվում։^[2]

Թեև որևէ համակարգի ընդհանուր էներգիան ժամանակի ընթացքում չի փոփոխվում, իր չափը կարելի է տեղեկանքի կոորդինատային համակարգից կախված լինի։ Օրինակ՝ շաժվող օդանավի մեջ նստած ուղևորը օդանավի հարաբերմամբ զրո կինետիկ էներգիա ունի, սակայն նրա կինետիկ էներգիան Երկրի հարաբերմամբ ոչ-զրո է։

Պատմություն

Էներգիա բառը գալիս է հունարեն ἐνέργεια (էներգեյա) բառից, որն առաջին անգամ հանդիպվում է արիստոտելի «Նիկոմաքեական Էթիկա» գործում^[3], մ.թ.ա. 4-րդ դարում։

Չափում

Էներգիայի բացարձակ չափելու ձև չկա, որովհետև էներգիան բացատրվում է որպես այն աշխատանքը, որ մի համակարգ անում է (կամ կարող է անել) մյուսի վրա։ Այսպիսով, միայն մի համակարգի փոխակերպվումը մի համակարգից մյուս կարող է բացատրվել և չափվել։

Մեթոդներ

Էներգիայի չափման մեթոդները հաճախ այլ մեթոդների են ծավալվում նույնիսկ ավելի հիմնական գիտական հասկացություններ չափելու համար, օրինակ նյութ, հեռավորություն, ճառագայթում, ջերմություն, ժամանակ, էլեկտրական լիցք և էլեկտրական հոսանք:

Սովորաբար ամենահաճախ գործածվող տեխնիկան կալորիմետրին է, մի ջերմուժականությունջերմուժականական տեխնիկա, որում չափվում է ջերմությունը՝ ջերմաչափի կամ ճառագայթման պայծառությունը՝ բոլոմետրի օգնությամբ։

Միավորներ

Գիտության պատմության մեջ, էներգիան տարբեր միավորներով է արտահայտվել, ինչպիսին են էրգերը և կալորիները։ Ներկայում, էներգիայի չափման ընդունված միավորը Ստանդարտների ԻնստիտուտՍԻ-ի էներգիայի միվոր՝ ջոուլն է։ Բացի ջոուլ, էներգիայի մյուս միավորներից են կիլովատ.ժամը (կՎժ) և բրիտանական ջերմային միավորը (British thermal unit կամ Btu)։ Սրանք երկուսն էլ ավելի մեծ միավորներ են ջոուլից։ Մեկ կՎժ-ը հավասար է 3.6 միլիոն ջոուլի, իսկ մեկ Btu-ն հավասար է 1055 ջոուլի։^[4]

Աղբյուրներ

↑ Հարպեր, Դուգլաս. «Էներգիա». Online Etymology Dictionary (անգլերեն). Վերցված է մայիսի 1 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dateformat= ignored (օգնություն)
↑ Լոֆտզ, Գ. (2004). «11 — Mechanical Interactions». Ջակարանդայի Ֆիզիկա 1 (Jacaranda Physics 1) (անգլերեն) (2 ed.). Միլտոն, Քուինզլանդ, Ավստրալիա: John Willey & Sons Australia Ltd. էջ 286. ISBN 0 7016 3777 3. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)
↑ Aristotle, "Nicomachean Ethics", 1098b33, at Perseus
↑ Ristinen, Robert A., and Kraushaar, Jack J. Էներգիան և Միջավայրը (անգլերեն՝ Energy and the Environment): New York: John Wiley & Sons, Inc., 2006.

Սա Ֆիզիկայի մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։

Կաղապար:Link GA

[1] Հարպեր, Դուգլաս. «Էներգիա». Online Etymology Dictionary (անգլերեն). Վերցված է մայիսի 1 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dateformat= ignored (օգնություն)

[jphysics-2] Լոֆտզ, Գ. (2004). «11 — Mechanical Interactions». Ջակարանդայի Ֆիզիկա 1 (Jacaranda Physics 1) (անգլերեն) (2 ed.). Միլտոն, Քուինզլանդ, Ավստրալիա: John Willey & Sons Australia Ltd. էջ 286. ISBN 0 7016 3777 3. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)

[3] Aristotle, "Nicomachean Ethics", 1098b33, at Perseus

[4] Ristinen, Robert A., and Kraushaar, Jack J. Էներգիան և Միջավայրը (անգլերեն՝ Energy and the Environment): New York: John Wiley & Sons, Inc., 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 2. / Տող 2. @@
 [[Պատկեր:Lightning over Oradea Romania zoom.jpg|thumb|right|350px|[[Կայծակ]]ը ուժեղ էլեկտրական դաշտերից առաջացած օդի էլեկտրական ճեղքումն է, և էներգիայի հոսք է ցուցադրում: Մթնոլորտի էլեկտրական պոտենցիալ էներգիան փոխակերպվում է ջերմության, լույսի և ձայնի, որոնք էներգիայի այլ ձևեր են:]]
-Էներգիան ֆիզիկական մեխություն է, որը բնորթագրում է մարմնի աշխատանք կատարելու ունակությունը: [[Ֆիզիկա]]յի մեջ, '''էներգիա''' (հունարեն՝ ''ἐνέργεια'', ''գործունեություն'', ''աշխատանք'', հունարեն ''ἐνεργός'' (''էներգոս'') բառից, ''գործունյա'', ''աշխատող''<ref>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=energy |title=Էներգիա |work=Online Etymology Dictionary (անգլերեն)|last=Հարպեր |first=Դուգլաս |dateformat=mdy|accessdate=մայիսի 1 2007}}</ref>) [[սկալյար]] [[ֆիզիկական մեծություն]] է: Էներգիան առարկաների և համակարգերի մի որոշիչ է, որ մի [[պահպանման օրենք]]ի ենթակա է: Էներգիայի տարբեր ձևերից են [[կինետիկ էներգիա|կինետիկ]], [[պոտենցիալ էներգիա|պոտենցիալ]], [[ջերմային էներգիա|ջերմային]], [[գրավիտացիոն էներգիա|գրավիտացիոն]], [[ձայնային էներգիա|ձայնային]], [[առաձգական էներգիա|առաձգական]], [[էլեկտրամագնիսական ճառագայթում|էլեկտրամագնիսական]] էներգիաները: Էներգիայի ձևերը հաճախ անվանվում են վերաբերվող ուժից հետո:
+Էներգիան ֆիզիկական մեխություն է, որը բնորթագրում է մարմնի աշխատանք կատարելու ունակությունը։ [[Ֆիզիկա]]յի մեջ, '''էներգիա''' (հունարեն՝ ''ἐνέργεια'', ''գործունեություն'', ''աշխատանք'', հունարեն ''ἐνεργός'' (''էներգոս'') բառից, ''գործունյա'', ''աշխատող''<ref>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=energy |title=Էներգիա |work=Online Etymology Dictionary (անգլերեն)|last=Հարպեր |first=Դուգլաս |dateformat=mdy|accessdate=մայիսի 1 2007}}</ref>) [[սկալյար]] [[ֆիզիկական մեծություն]] է։ Էներգիան առարկաների և համակարգերի մի որոշիչ է, որ մի [[պահպանման օրենք]]ի ենթակա է։ Էներգիայի տարբեր ձևերից են [[կինետիկ էներգիա|կինետիկ]], [[պոտենցիալ էներգիա|պոտենցիալ]], [[ջերմային էներգիա|ջերմային]], [[գրավիտացիոն էներգիա|գրավիտացիոն]], [[ձայնային էներգիա|ձայնային]], [[առաձգական էներգիա|առաձգական]], [[էլեկտրամագնիսական ճառագայթում|էլեկտրամագնիսական]] էներգիաները։ Էներգիայի ձևերը հաճախ անվանվում են վերաբերվող ուժից հետո։
-Որևէ էներգիայի ձև կարելի է [[էներգիայի փոխակերպում|փոխակերպվի]] այլ ձևի, սակայն ընդհանուր էներգիայի չափը միշտ նույնն է մնում: Այս սկզբունքը, [[էներգիայի պահպանման օրենքը]]ը, առաջին անգամ կանխադրվել է վաղ 19-րդ դարում, և վերաբերվում է որևէ [[մեկուսացված համակարգ]]ի: [[Նյոտերի թեորեմ]]ի համաձայն, էներգիայի պահպանման օրենքը այն փաստի հետևանքն է, որ ֆիզիկայի օրենքները ժամանակի ընթացքում չեն փոխվում:<ref name="jphysics">{{cite book | last =Լոֆտզ| first =Գ.| coauthors =ՕԿիՖ Դ. և այլն| title=Ջակարանդայի Ֆիզիկա 1 (Jacaranda Physics 1) (անգլերեն)| publisher =John Willey & Sons Australia Ltd. | year =2004| location = Միլտոն, Քուինզլանդ, Ավստրալիա| pages = 286| chapter=11 — Mechanical Interactions| edition=2| isbn=0 7016 3777 3}}</ref>
+Որևէ էներգիայի ձև կարելի է [[էներգիայի փոխակերպում|փոխակերպվի]] այլ ձևի, սակայն ընդհանուր էներգիայի չափը միշտ նույնն է մնում։ Այս սկզբունքը, [[էներգիայի պահպանման օրենքը]]ը, առաջին անգամ կանխադրվել է վաղ 19-րդ դարում, և վերաբերվում է որևէ [[մեկուսացված համակարգ]]ի: [[Նյոտերի թեորեմ]]ի համաձայն, էներգիայի պահպանման օրենքը այն փաստի հետևանքն է, որ ֆիզիկայի օրենքները ժամանակի ընթացքում չեն փոխվում։<ref name="jphysics">{{cite book | last =Լոֆտզ| first =Գ.| coauthors =ՕԿիՖ Դ. և այլն| title=Ջակարանդայի Ֆիզիկա 1 (Jacaranda Physics 1) (անգլերեն)| publisher =John Willey & Sons Australia Ltd. | year =2004| location = Միլտոն, Քուինզլանդ, Ավստրալիա| pages = 286| chapter=11 — Mechanical Interactions| edition=2| isbn=0 7016 3777 3}}</ref>
-Թեև որևէ համակարգի ընդհանուր էներգիան ժամանակի ընթացքում չի փոփոխվում, իր չափը կարելի է [[տեղեկանքի կոորդինատային համակարգ]]ից կախված լինի: Օրինակ՝ շաժվող օդանավի մեջ նստած ուղևորը օդանավի հարաբերմամբ զրո կինետիկ էներգիա ունի, սակայն նրա կինետիկ էներգիան [[Երկիր|Երկրի]] հարաբերմամբ ոչ-զրո է:
+Թեև որևէ համակարգի ընդհանուր էներգիան ժամանակի ընթացքում չի փոփոխվում, իր չափը կարելի է [[տեղեկանքի կոորդինատային համակարգ]]ից կախված լինի։ Օրինակ՝ շաժվող օդանավի մեջ նստած ուղևորը օդանավի հարաբերմամբ զրո կինետիկ էներգիա ունի, սակայն նրա կինետիկ էներգիան [[Երկիր|Երկրի]] հարաբերմամբ ոչ-զրո է։
 == Պատմություն ==
-Էներգիա բառը գալիս է հունարեն ''ἐνέργεια'' (''էներգեյա'') բառից, որն առաջին անգամ հանդիպվում է արիստոտելի «Նիկոմաքեական Էթիկա» գործում<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3aabo%3atlg%2c0086%2c010%3a1098b%3a33&vers=original&word=e%29ne%2frgeia#word1 Aristotle, "Nicomachean Ethics", 1098b33, at Perseus]</ref>, մ.թ.ա. 4-րդ դարում:
+Էներգիա բառը գալիս է հունարեն ''ἐνέργεια'' (''էներգեյա'') բառից, որն առաջին անգամ հանդիպվում է արիստոտելի «Նիկոմաքեական Էթիկա» գործում<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3aabo%3atlg%2c0086%2c010%3a1098b%3a33&vers=original&word=e%29ne%2frgeia#word1 Aristotle, "Nicomachean Ethics", 1098b33, at Perseus]</ref>, մ.թ.ա. 4-րդ դարում։
 == Չափում ==
 [[Պատկեր:X-ray microcalorimeter diagram.jpg|thumb|right|270px|Կալորիմետր -- մի գործիք, որն օգտագործվում է ֆիզիկոսների կողմից էներգիան չափելու համար]]
-Էներգիայի բացարձակ չափելու ձև չկա, որովհետև էներգիան բացատրվում է որպես այն աշխատանքը, որ մի համակարգ անում է (կամ կարող է անել) մյուսի վրա: Այսպիսով, միայն մի համակարգի փոխակերպվումը մի համակարգից մյուս կարող է բացատրվել և չափվել:
+Էներգիայի բացարձակ չափելու ձև չկա, որովհետև էներգիան բացատրվում է որպես այն աշխատանքը, որ մի համակարգ անում է (կամ կարող է անել) մյուսի վրա։ Այսպիսով, միայն մի համակարգի փոխակերպվումը մի համակարգից մյուս կարող է բացատրվել և չափվել։
 === Մեթոդներ ===
 Էներգիայի չափման մեթոդները հաճախ այլ մեթոդների են ծավալվում նույնիսկ ավելի հիմնական գիտական հասկացություններ չափելու համար, օրինակ [[նյութ]], [[հեռավորություն]], [[ճառագայթում]], [[ջերմություն]], [[ժամանակ]], [[էլեկտրական լիցք]] և [[էլեկտրական հոսանք]]:
-Սովորաբար ամենահաճախ գործածվող տեխնիկան [[կալորիմետրի]]ն է, մի ջերմուժականությունջերմուժականական տեխնիկա, որում չափվում է ջերմությունը՝ [[ջերմաչափ]]ի կամ ճառագայթման պայծառությունը՝ [[բոլոմետր]]ի օգնությամբ:
+Սովորաբար ամենահաճախ գործածվող տեխնիկան [[կալորիմետրի]]ն է, մի ջերմուժականությունջերմուժականական տեխնիկա, որում չափվում է ջերմությունը՝ [[ջերմաչափ]]ի կամ ճառագայթման պայծառությունը՝ [[բոլոմետր]]ի օգնությամբ։
 === Միավորներ ===
-Գիտության պատմության մեջ, էներգիան տարբեր միավորներով է արտահայտվել, ինչպիսին են էրգերը և կալորիները: Ներկայում, էներգիայի չափման ընդունված միավորը Ստանդարտների ԻնստիտուտՍԻ-ի էներգիայի միվոր՝ ջոուլն է: Բացի ջոուլ, էներգիայի մյուս միավորներից են կիլովատ.ժամը (կՎժ) և բրիտանական ջերմային միավորը (British thermal unit կամ Btu): Սրանք երկուսն էլ ավելի մեծ միավորներ են ջոուլից: Մեկ կՎժ-ը հավասար է 3.6 միլիոն ջոուլի, իսկ մեկ Btu-ն հավասար է 1055 ջոուլի:<ref>Ristinen, Robert A., and Kraushaar, Jack J.  Էներգիան և Միջավայրը (անգլերեն՝ Energy and the Environment):  New York:  John Wiley & Sons, Inc., 2006.</ref>
+Գիտության պատմության մեջ, էներգիան տարբեր միավորներով է արտահայտվել, ինչպիսին են էրգերը և կալորիները։ Ներկայում, էներգիայի չափման ընդունված միավորը Ստանդարտների ԻնստիտուտՍԻ-ի էներգիայի միվոր՝ ջոուլն է։ Բացի ջոուլ, էներգիայի մյուս միավորներից են կիլովատ.ժամը (կՎժ) և բրիտանական ջերմային միավորը (British thermal unit կամ Btu)։ Սրանք երկուսն էլ ավելի մեծ միավորներ են ջոուլից։ Մեկ կՎժ-ը հավասար է 3.6 միլիոն ջոուլի, իսկ մեկ Btu-ն հավասար է 1055 ջոուլի։<ref>Ristinen, Robert A., and Kraushaar, Jack J.  Էներգիան և Միջավայրը (անգլերեն՝ Energy and the Environment):  New York:  John Wiley & Sons, Inc., 2006.</ref>
 == Աղբյուրներ ==