«Արցախի թեմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

10:42, 22 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմ, կազմավորվել է 1989-ին` Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա Պալճյանի կոնդակով։ Առաջնորդանիստը` Շուշիի Ղազանչեցոց Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցի: Ընդգրկում է ԼՂՀ տարածքը և հարակից հայկական շրջանները։

Պատմությունը

Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվելուց (301թ.) հետո, ըստ ավանդության, Արցախում առաջին վանքը IV դ. սկզբին հիմնադրել է Գրիգոր Ա Լուսավորիչը` Ամարաս ավանում։ Վանքի կառուցումն ավարտել է նրա թոռը` Արցախի առաջին եպիսկոպոս Գրիգորիսը (թաղված է նույն վանքում)։ Արշակունիների հարստության անկումից (428) հետո Արցախն ու Ուտիքը (461-ից, երբ մտել են Աղվանից մարզպանության մեջ), Լփինքի, Բաղասականի և Մազքթաց աշխարհի հետ միասին կազմել են Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու վեհապետական իրավունքները ճանաչող Աղվանից կաթողիկոսությունը` Կապաղակ, Պարտավ, ապա` Ամարաս, Գանձասար կենտրոններով։ XVIII դ. վերջին կաթողիկոսությունն ունեցել է 1736, XIX դ. սկզբին` 1311 գործող եկեղեցիներ և վանքեր։

Վանքերին (Հոռեկա, Երիցմանկանց, Մեծառանից Սուրբ Հակոբա և այլն) կից գործել են դպրանոցներ։ Մեսրոպ Մաշտոցն առաջին դպրոցը բացել է Ամարասում (IV դ.)։ 1800-ին Գանձասարում բացվել է հոգևոր դպրոց։ Գյուլիստանի պայմանագրով (1813) Ղարաբաղը Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելուց հետո, կայսերական հրովարտակով 1815-ին Աղվանից կաթողիկոսությունը վերածվել է մետրոպոլիտության` Շամախու և Ղարաբաղի թեմերով։ 1838–1920-ին Շուշիում գործել է թեմական դպրոց։ 1830-ական թթ. վերջին Ղարաբաղի տարածքում եղել են հայկական 25 եկեղեցական դպրոցներ։ 1850-ական թթ. վերջին – 1860-ական թթ. սկզբին եկեղեցական-ծխական դպրոցներ են բացվել նաև Ամարասի, Գանձասարի, Երիցմանկանց, Գտիչ վանքերում։ 1860–70-ական թթ. Ղարաբաղի թեմում գործել է եկեղեցալան-ծխական 30 դպրոց։ 1930-ին թեմը դադարել է գործել։

Արցախի թեմի տարածքում են գտնվում հոգևոր մշակութային կենտրոններ Ամարասի վանքը (IVդ.), Հոռեկավանքը (V դ.), Մեծառանից Ս. Հակոբավանքը (V դ.), Գանձասարի վանքը, Եղիշե Առաքյալը, Դադիվանքը, Խաթրավանքը, Գտչավանքը (հինգն էլ` XIII դ.), Կատարովանքը (X դ.), ինչպես նաև` Շուշիի Ղազանչեցոց Սուրբ Ամենափրկիչ (XIX դ.) և Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ (Կանաչ ժամ, XIX դ.) եկեղեցիները և այլն։

Թեմի տարածքում գործող եկեղեցիները

Թեմի տարածքում գործող եկեղեցիներն են. Ասկերանի շրջանում` Ս. Ստեփանոսը (XVIIդ.), Ս. Աստվածածինը (XVIII դ.), Հադրութի շրջանում` Սպիտակ Խաչը, Ս. Հարությունը (երկուսն էլ` XVII դ.), Մարտակերտի շրջանում` Գանձասարի վանքի Ս. Հովհաննես Մկրտիչը (XIII դ.), Ս. Հովհաննու Կարապետը, Ս. Աստվածածինը (երկուսն էլ` XIX դ.), Մարտունու շրջանում` Ամարասի վանքի Ս. Գրիգորիսը (IV դ. սկիզբ), Շուշիի շրջանում` Շուշիի Ղազանչեցոց Ս. Ամենափրկիչը, Ս.Հովհաննես Մկրտիչը (Կանաչ ժամ կամ Ղարաբաղցոց), Ս. Աստվածածինը (երեքն էլ` XIX դ.), Քաշաթաղի շրջանում` Ս. Համբարձմանը և Ստեփանակերտի Ս. Աստվածածինը (նորակառույց): Կառուցվում են Մարտունու շրջանում` Ս. Ներսես Մեծ, Քաշաթաղի շրջանում` Սրբոց Նահատակաց եկեղեցիները։

1993–94-ին Արցախի թեմում գործել է դպրեվանք։ 1990–95-ին թեմի հովանու ներքո բացվել են «Գթություն» բարեգործական միությունը, ծերանոց։ 1990-ից գործում է «Եկեղեցասիրաց եղբայրակցություն» կազմակերպությունը։ 1994-ին Երևանում հիմնվել է Արցախի թեմի «Գանձասար» աստվածաբանական կենտրոնը (կից գործում է տպարան)։ Թեմը զգալի դեր է խաղացել արցախահայության ազգային-հոգևոր զարթոնքի, ԼՂՀ ազատագրման և պետականության ամրապնդման գործում։

Արցախի թեմի առաջնորդն է Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը (1989-ից)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո:

@@ Տող 2. / Տող 2. @@
 == Պատմությունը ==
-Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվելուց ([[301]]թ.) հետո, ըստ ավանդության, Արցախում առաջին վանքը IV դ. սկզբին հիմնադրել է [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ը` [[Ամարաս]] ավանում։ Վանքի կառուցումն ավարտել է նրա թոռը` Արցախի առաջին եպիսկոպոս [[Գրիգորիս]]ը (թաղված է նույն վանքում): [[Արշակունիներ]]ի հարստության անկումից ([[428]]) հետո [[Արցախ]]ն ու [[Ուտիք]]ը (461-ից, երբ մտել են [[Աղվանից մարզպանություն|Աղվանից մարզպանության]] մեջ), Լփինքի, Բաղասականի և Մազքթաց աշխարհի հետ միասին կազմել են Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու վեհապետական իրավունքները ճանաչող [[Աղվանից կաթողիկոսություն]]ը` [[Կապաղակ]], [[Պարտավ]], ապա` Ամարաս, [[Գանձասար]] կենտրոններով։ XVIII դ. վերջին կաթողիկոսությունն ունեցել է 1736, XIX դ. սկզբին` 1311 գործող եկեղեցիներ և վանքեր:
+Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվելուց ([[301]]թ.) հետո, ըստ ավանդության, Արցախում առաջին վանքը IV դ. սկզբին հիմնադրել է [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ը` [[Ամարաս]] ավանում։ Վանքի կառուցումն ավարտել է նրա թոռը` Արցախի առաջին եպիսկոպոս [[Գրիգորիս]]ը (թաղված է նույն վանքում)։ [[Արշակունիներ]]ի հարստության անկումից ([[428]]) հետո [[Արցախ]]ն ու [[Ուտիք]]ը (461-ից, երբ մտել են [[Աղվանից մարզպանություն|Աղվանից մարզպանության]] մեջ), Լփինքի, Բաղասականի և Մազքթաց աշխարհի հետ միասին կազմել են Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու վեհապետական իրավունքները ճանաչող [[Աղվանից կաթողիկոսություն]]ը` [[Կապաղակ]], [[Պարտավ]], ապա` Ամարաս, [[Գանձասար]] կենտրոններով։ XVIII դ. վերջին կաթողիկոսությունն ունեցել է 1736, XIX դ. սկզբին` 1311 գործող եկեղեցիներ և վանքեր։
-Վանքերին ([[Հոռեկա վանք|Հոռեկա]], [[Երիցմանկանց վանք|Երիցմանկանց]], Մեծառանից Սուրբ Հակոբա և այլն) կից գործել են դպրանոցներ: [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն առաջին դպրոցը բացել է Ամարասում (IV դ.): 1800-ին Գանձասարում բացվել է հոգևոր դպրոց։ [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]] ([[1813]]) [[Ղարաբաղ]]ը [[Ռուսաստան]]ի կազմի մեջ մտնելուց հետո, կայսերական հրովարտակով [[1815]]-ին Աղվանից կաթողիկոսությունը վերածվել է մետրոպոլիտության` Շամախու և Ղարաբաղի թեմերով։ 1838–1920-ին [[Շուշի]]ում գործել է թեմական դպրոց։ 1830-ական թթ. վերջին Ղարաբաղի տարածքում եղել են հայկական 25 եկեղեցական դպրոցներ: 1850-ական թթ. վերջին – 1860-ական թթ. սկզբին եկեղեցական-ծխական դպրոցներ են բացվել նաև Ամարասի, Գանձասարի, Երիցմանկանց, [[Գտչավանք|Գտիչ]] վանքերում։ 1860–70-ական թթ. Ղարաբաղի թեմում գործել է եկեղեցալան-ծխական 30 դպրոց։ 1930-ին թեմը դադարել է գործել։
+Վանքերին ([[Հոռեկա վանք|Հոռեկա]], [[Երիցմանկանց վանք|Երիցմանկանց]], Մեծառանից Սուրբ Հակոբա և այլն) կից գործել են դպրանոցներ։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն առաջին դպրոցը բացել է Ամարասում (IV դ.)։ 1800-ին Գանձասարում բացվել է հոգևոր դպրոց։ [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]] ([[1813]]) [[Ղարաբաղ]]ը [[Ռուսաստան]]ի կազմի մեջ մտնելուց հետո, կայսերական հրովարտակով [[1815]]-ին Աղվանից կաթողիկոսությունը վերածվել է մետրոպոլիտության` Շամախու և Ղարաբաղի թեմերով։ 1838–1920-ին [[Շուշի]]ում գործել է թեմական դպրոց։ 1830-ական թթ. վերջին Ղարաբաղի տարածքում եղել են հայկական 25 եկեղեցական դպրոցներ։ 1850-ական թթ. վերջին – 1860-ական թթ. սկզբին եկեղեցական-ծխական դպրոցներ են բացվել նաև Ամարասի, Գանձասարի, Երիցմանկանց, [[Գտչավանք|Գտիչ]] վանքերում։ 1860–70-ական թթ. Ղարաբաղի թեմում գործել է եկեղեցալան-ծխական 30 դպրոց։ 1930-ին թեմը դադարել է գործել։
 Արցախի թեմի տարածքում են գտնվում հոգևոր մշակութային կենտրոններ Ամարասի վանքը (IVդ.), Հոռեկավանքը (V դ.), Մեծառանից Ս. Հակոբավանքը (V դ.), Գանձասարի վանքը, Եղիշե Առաքյալը, [[Դադիվանք]]ը, [[Խաթրավանք]]ը, Գտչավանքը (հինգն էլ` XIII դ.), Կատարովանքը (X դ.), ինչպես նաև` Շուշիի Ղազանչեցոց Սուրբ Ամենափրկիչ (XIX դ.) և [[Շուշիի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Կանաչ ժամ)|Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ]] (Կանաչ ժամ, XIX դ.) եկեղեցիները և այլն։
@@ Տող 11. / Տող 11. @@
 Թեմի տարածքում գործող եկեղեցիներն են. [[Ասկերանի շրջան]]ում` Ս. Ստեփանոսը (XVIIդ.), Ս. Աստվածածինը (XVIII դ.), [[Հադրութի շրջան]]ում` Սպիտակ Խաչը, Ս. Հարությունը (երկուսն էլ` XVII դ.), [[Մարտակերտի շրջան]]ում` Գանձասարի վանքի Ս. Հովհաննես Մկրտիչը (XIII դ.), Ս. Հովհաննու Կարապետը, Ս. Աստվածածինը (երկուսն էլ` XIX դ.), [[Մարտունու շրջան (ԼՂՀ)|Մարտունու շրջան]]ում` Ամարասի վանքի Ս. Գրիգորիսը (IV դ. սկիզբ), [[Շուշիի շրջա]]նում` Շուշիի Ղազանչեցոց Ս. Ամենափրկիչը, Ս.Հովհաննես Մկրտիչը (Կանաչ ժամ կամ Ղարաբաղցոց), Ս. Աստվածածինը (երեքն էլ` XIX դ.), [[Քաշաթաղի շրջան]]ում` Ս. Համբարձմանը և [[Ստեփանակերտ]]ի Ս. Աստվածածինը (նորակառույց): Կառուցվում են Մարտունու շրջանում` Ս. Ներսես Մեծ, Քաշաթաղի շրջանում` Սրբոց Նահատակաց եկեղեցիները։
-–94-ին Արցախի թեմում գործել է դպրեվանք։ 1990–95-ին թեմի հովանու ներքո բացվել են «Գթություն» բարեգործական միությունը, ծերանոց։ 1990-ից գործում է «Եկեղեցասիրաց եղբայրակցություն» կազմակերպությունը։ 1994-ին Երևանում հիմնվել է Արցախի թեմի «Գանձասար» աստվածաբանական կենտրոնը (կից գործում է տպարան): Թեմը զգալի դեր է խաղացել արցախահայության ազգային-հոգևոր զարթոնքի, ԼՂՀ ազատագրման և պետականության ամրապնդման գործում։
+–94-ին Արցախի թեմում գործել է դպրեվանք։ 1990–95-ին թեմի հովանու ներքո բացվել են «Գթություն» բարեգործական միությունը, ծերանոց։ 1990-ից գործում է «Եկեղեցասիրաց եղբայրակցություն» կազմակերպությունը։ 1994-ին Երևանում հիմնվել է Արցախի թեմի «Գանձասար» աստվածաբանական կենտրոնը (կից գործում է տպարան)։ Թեմը զգալի դեր է խաղացել արցախահայության ազգային-հոգևոր զարթոնքի, ԼՂՀ ազատագրման և պետականության ամրապնդման գործում։
-Արցախի թեմի առաջնորդն է [[Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյան]]ը ([[1989]]-ից):
+Արցախի թեմի առաջնորդն է [[Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյան]]ը ([[1989]]-ից)։
 {{ՔՀՀ}}