«Հյուսիսային Ամերիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

17:48, 3 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ

Հյուսիսային Ամերիկա (անգլերեն՝ North America, ֆրանսերեն՝ Amérique du Nord, իսպաներեն՝ América del Norte), աշխարհի 6 մայրցամաքներից մեկն է։ Մեծությամբ երրորդ մայրցամաքն է` 24,2 մլն. կմ²։

Աշխարհագրական դիրք

Հյուսիսային Ամերիկան ամբողջովին գտնվում է արևմտյան և հյուսիսային կիսագնդերում։ Նրա հարավային մասը, կղզիների հետ միասին կոչվում է Կենտրոնական Ամերիկա։ Պանամայի նեղ պարանոցով միանում է Հարավային Ամերիկային։ 20-րդ դարի սկզբին այստեղ փորվել է Պանամայի նավարկելի ջրանցքը։ Հյուսիս-արևմուտքում Բերինգի նեղուցով (85 կմ.) Հյուսիսային Ամերիկան բաժանվում է Եվրասիայից։

Հյուսիսային Ամերիկայի ծայրակետերն են. հյուսիսում` Մերչիսոն (Բութիա թերակղզում, հս. լ. 71°50’), հարավում` Մարյատո (հս. լ. 7°05’), արևմուտքում` Արքայազն Ուելսի (արմ. երկ. 168°), արևելքում` Սենտ-Չարլզի (Լաբևադոր թերակղզում, 55°40’) հրվանդանները։

Ափագիծ

Հյուսիսային Ամերիկայի ափերը ողողում են Խաղաղ, Ատլանտյան և Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոսների ջրերը։ Ափագիծը շատ է կտրատված, առավել շատ` հյուսիսում ու արևելքում։ Հյուսիսում գտնվեւմ են Բաֆինի և Բոֆորտի ծովերը, Հուդզոնի ծոցը։ Այստեղ է գտնվում աշխարհի ամենախոշոր կղզին` Գրենլանդիան (2,2 մլն կմ²), Կանադական Արկտիկական խոշոր կղզախումբը (Բանկս, Բիկտորիա, Մելվիլ, Պարի արշիպելագը, Էլսմիր, Սվերդրա կղզախումբը, Դևոն, Արքայազն Ուելսի, Սեմերսետ, Բաֆինի Երկիր), Բութիա, Մելվիլ և Լաբրադոր թերակղզիները։ Արևելքից մայրցամաքի ափերը ողողում են Սուրբ Լավրենտիոս և Մեքսիկական ծոցերը, Սարգասյան և Կարիբյան ծովերը։ Այստեղ են գտնվում Նյուֆաունդլենդ, Բահամյան, Մեծ (Կուբա, Հաիթի, Յամայկա, Պուերտո Ռիկո) և Փոքր Անտիլյան կղզիները, Ֆլորիդա և Յակուտան թերակղզիները։

Արևմուտքում են գտնվում Բերինգի ծովը, Ալյասկա և Կալիֆոռնիա ծոցերը, Ալեության, Ալեքսանդրի, Շարլոտա թագուհու և Հավայան կղզախմբերը, Վանկուվեր կղզին, Ալյասկա և Կալիֆոռնիա թերակղզիները։

Հայտնի են Դևսի, Հուդզոնի, Սուրբ Լավրենտիոսի, Ֆլորիդայի, Յակուտանի, Բերինգի նեղուցները և Պանամայի ջրանցքը։

Արևելքում` Ֆանդի ծոցում դիտվել է աշխարհում մակընթացային ամենաբարձր ալիքը, այն հասել է 18 մետրի։

Մակերևույթ

Մայրցամաքի հիմքը կազմում է Հյուսիսամերիկյան հնագույն պլատֆորմը, որի հյուսիսային հատվածը նոր ժամանակներում (նեոգենում) կոտրատվել է, որի շնորհիվ առաջացել են Կանադական Արկտիկական կղզախումբը և Գրենլանդիան։ Պլատֆորմի վրա ձևավորվել են ընդարձակ հարթավայրեր։ Հյուսիսում` Կանադական սարահարթն է, որից հարավ գտնվում են Կենտրոնական և Մեծ հարթավայրերը։ Վերջին երկուսը միասին հաճախ անվանում են Պրերիաների սարահարթ (տափաստանին Ամերիկայում անվանում են պրերիա)։ Հարավում գտնվում են Միսիսիպիի, Ֆլորիդայի և Մերձատլանտյան դաշտավայրերը։

Հյուսիսային Ամերիկայի արևմտյան մասով (Ալյասկայից մինչև Պանամա) տարածվում են Կորդիլերներ կոչվող երիտասարդ բարձր լեռները։ Կորդիլերների որոշ գագաթները հասնում են մինչև 6000 մ.-ի։ Այստեղ է գտնվում Հյուսիսային Ամերիկայի ամենաբարձր լեռը` Մաք Քինլին, որի բարձրությունը հասնում է 6194 մ.-ի։ Կորդիլերների լեռնային համակարգը ձգվում է մի քանի զուգահեռ շղթաներով, որոնք տեղ-տեղ միմյանցից զգալիորեն հեռվանալով` գոյացնում են ընդարձակ սարահարթեր ու բարձրավանդակներ։ Այդպիսին են ԱՄՆ-ի տարածքում Ժայռոտ ու Առափնյա լեռների միջև ընկած Մեծ Ավազան սարահարթը և դրանից հարավ ընկած Մեքսիկական բարձրավանդակը։

Կորդիլերների համակարգում լեռնագոյացումը դեռ չի ավարտվել, դա են վկայում գործող հրաբուխները (Օրիսաբա, Պոպոկատեպետել) և հաճախակի տեղի ունեցող երկրաշարժերը։

Կորդիլերներում է նաև գտնվում Հյուսիսային Ամերիկայի ամենացածր կետը` Մահվան հովիտը (- 85 մ.)։

Ատլանտյան օվկիանոսի ափերին գրեթե զուգահեռ ձգվում են Ապալաչյան հին, քայքայված լեռները։

Օգտակար հանածոներ

Հյուսիսային Ամերիկայի ընդերքը հարուստ է բազմապիսի օգտակար հանածոներով։ Նստվածքային ապարների շերտերը հարուստ են նավթով, գազով, քարածխով, բոքսիդներով։ Քարածխի զգալի պաշարներ կան Ապալաչների արևմտյան և Մեծ լճերի հարավային մասերում։ Նավթի և գազի հարուստ պաշարներ կան Միսիսիպիի դաշտավայրում, Կալիֆոռնիայում, Ալյասկայում, Մեքսիկայում։

Մետաղային օգտակար հանածոներից հայտանբերված են երկաթի խոշոր հանքավայրեր` Լաբրադոր թերակղզում, Մեծ լճերի շրջանում, Ապալաչներում և Կուբայի արևելքում։

Կորդիլերներում հայտաբերված են պղինձ, ուրան, ոսկի, արծաթ, նիկել, բազմամետաղների հանքաքարեր։
Գունավոր մետաղներիի մեծ պաշարներ կան Մեծ Լճերի շրջանում, Կանադայում, Ալյասկայում, Մեքսիկայում։

Ջրագրություն

Կլիմա

Այցելեք նաև

Հարավային Ամերիկա

Սա աշխարհագրության մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։

@@ Տող 3. / Տող 3. @@
 == Աշխարհագրական դիրք ==
-Հյուսիսային Ամերիկան ամբողջովին գտնվում է արևմտյան և հյուսիսային կիսագնդերում։ Նրա հարավային մասը, կղզիների հետ միասին կոչվում է [[Կենտրոնական Ամերիկա]]։ Պանամայի նեղ պարանոցով միանում է Հարավային Ամերիկային: 20-րդ դարի սկզբին այստեղ փորվել է [[Պանամայի ջրանցք|Պանամայի]] նավարկելի ջրանցքը։ Հյուսիս-արևմուտքում [[Բերինգի նեղուց|Բերինգի]] նեղուցով (85 կմ.) Հյուսիսային Ամերիկան բաժանվում է [[Եվրասիա|Եվրասիայից]]։
+Հյուսիսային Ամերիկան ամբողջովին գտնվում է արևմտյան և հյուսիսային կիսագնդերում։ Նրա հարավային մասը, կղզիների հետ միասին կոչվում է [[Կենտրոնական Ամերիկա]]։ Պանամայի նեղ պարանոցով միանում է Հարավային Ամերիկային։ 20-րդ դարի սկզբին այստեղ փորվել է [[Պանամայի ջրանցք|Պանամայի]] նավարկելի ջրանցքը։ Հյուսիս-արևմուտքում [[Բերինգի նեղուց|Բերինգի]] նեղուցով (85 կմ.) Հյուսիսային Ամերիկան բաժանվում է [[Եվրասիա]]յից։
 [[Պատկեր:North America satellite orthographic.jpg|thumb|Հյուսիսային Ամերիկան տիեզերքից]]
@@ Տող 9. / Տող 9. @@
 === Ափագիծ ===
-Հյուսիսային Ամերիկայի ափերը ողողում են [[Խաղաղ օվկիանոս|Խաղաղ]], [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան]] և [[Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս|Հյուսիսային Սառուցյալ]] օվկիանոսների ջրերը։ Ափագիծը շատ է կտրատված, առավել շատ` հյուսիսում ու արևելքում։ Հյուսիսում գտնվեւմ են [[Բաֆինի ծով|Բաֆինի]] և [[Բոֆորտի ծով|Բոֆորտի]] ծովերը, [[Հուդզոնի ծոց|Հուդզոնի]] ծոցը։ Այստեղ է գտնվում աշխարհի ամենախոշոր կղզին` [[Գրենլանդիա|Գրենլանդիան]] (2,2 մլն կմ²), Կանադական Արկտիկական խոշոր կղզախումբը (Բանկս, Բիկտորիա, Մելվիլ, Պարի արշիպելագը, Էլսմիր, Սվերդրա կղզախումբը, Դևոն, Արքայազն Ուելսի, Սեմերսետ, Բաֆինի Երկիր), Բութիա, Մելվիլ և [[Լաբրադոր թերակղզի|Լաբրադոր]] թերակղզիները։ Արևելքից մայրցամաքի ափերը ողողում են Սուրբ Լավրենտիոս և [[Մեքսիկական ծոց|Մեքսիկական]] ծոցերը, [[Սարգասյան ծով|Սարգասյան]] և [[Կարիբյան ծով|Կարիբյան]] ծովերը։ Այստեղ են գտնվում Նյուֆաունդլենդ, Բահամյան, Մեծ (Կուբա, Հաիթի, Յամայկա, Պուերտո Ռիկո) և Փոքր Անտիլյան կղզիները, [[Ֆլորիդա թերակղզի|Ֆլորիդա]] և [[Յակուտան թերակղզի|Յակուտան]] թերակղզիները։
+Հյուսիսային Ամերիկայի ափերը ողողում են [[Խաղաղ օվկիանոս|Խաղաղ]], [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան]] և [[Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս|Հյուսիսային Սառուցյալ]] օվկիանոսների ջրերը։ Ափագիծը շատ է կտրատված, առավել շատ` հյուսիսում ու արևելքում։ Հյուսիսում գտնվեւմ են [[Բաֆինի ծով|Բաֆինի]] և [[Բոֆորտի ծով|Բոֆորտի]] ծովերը, [[Հուդզոնի ծոց|Հուդզոնի]] ծոցը։ Այստեղ է գտնվում աշխարհի ամենախոշոր կղզին` [[Գրենլանդիա]]ն (2,2 մլն կմ²), Կանադական Արկտիկական խոշոր կղզախումբը (Բանկս, Բիկտորիա, Մելվիլ, Պարի արշիպելագը, Էլսմիր, Սվերդրա կղզախումբը, Դևոն, Արքայազն Ուելսի, Սեմերսետ, Բաֆինի Երկիր), Բութիա, Մելվիլ և [[Լաբրադոր թերակղզի|Լաբրադոր]] թերակղզիները։ Արևելքից մայրցամաքի ափերը ողողում են Սուրբ Լավրենտիոս և [[Մեքսիկական ծոց|Մեքսիկական]] ծոցերը, [[Սարգասյան ծով|Սարգասյան]] և [[Կարիբյան ծով|Կարիբյան]] ծովերը։ Այստեղ են գտնվում Նյուֆաունդլենդ, Բահամյան, Մեծ (Կուբա, Հաիթի, Յամայկա, Պուերտո Ռիկո) և Փոքր Անտիլյան կղզիները, [[Ֆլորիդա թերակղզի|Ֆլորիդա]] և [[Յակուտան թերակղզի|Յակուտան]] թերակղզիները։
 Արևմուտքում են գտնվում [[Բերինգի ծով|Բերինգի]] ծովը, [[Ալյասկա (ծովածոց)|Ալյասկա]] և Կալիֆոռնիա ծոցերը, Ալեության, Ալեքսանդրի, Շարլոտա թագուհու և Հավայան կղզախմբերը, Վանկուվեր կղզին, Ալյասկա և Կալիֆոռնիա թերակղզիները։
 Հայտնի են Դևսի, Հուդզոնի, Սուրբ Լավրենտիոսի, Ֆլորիդայի, Յակուտանի, [[Բերինգի նեղուց|Բերինգի]] նեղուցները և Պանամայի ջրանցքը։
 Արևելքում` Ֆանդի ծոցում դիտվել է աշխարհում մակընթացային ամենաբարձր ալիքը, այն հասել է 18 մետրի։
@@ Տող 19. / Տող 19. @@
 == Մակերևույթ ==
-Մայրցամաքի հիմքը կազմում է Հյուսիսամերիկյան հնագույն պլատֆորմը, որի հյուսիսային հատվածը նոր ժամանակներում ([[Նեոգեն |նեոգենում]]) կոտրատվել է, որի շնորհիվ առաջացել են Կանադական Արկտիկական կղզախումբը և Գրենլանդիան։ Պլատֆորմի վրա ձևավորվել են ընդարձակ հարթավայրեր։ Հյուսիսում` Կանադական սարահարթն է, որից հարավ գտնվում են Կենտրոնական և Մեծ հարթավայրերը։ Վերջին երկուսը միասին հաճախ անվանում են Պրերիաների սարահարթ (տափաստանին Ամերիկայում անվանում են [[Պրերիա |պրերիա]])։ Հարավում գտնվում են Միսիսիպիի, Ֆլորիդայի և Մերձատլանտյան դաշտավայրերը։
+Մայրցամաքի հիմքը կազմում է Հյուսիսամերիկյան հնագույն պլատֆորմը, որի հյուսիսային հատվածը նոր ժամանակներում ([[նեոգեն]]ում) կոտրատվել է, որի շնորհիվ առաջացել են Կանադական Արկտիկական կղզախումբը և Գրենլանդիան։ Պլատֆորմի վրա ձևավորվել են ընդարձակ հարթավայրեր։ Հյուսիսում` Կանադական սարահարթն է, որից հարավ գտնվում են Կենտրոնական և Մեծ հարթավայրերը։ Վերջին երկուսը միասին հաճախ անվանում են Պրերիաների սարահարթ (տափաստանին Ամերիկայում անվանում են [[պրերիա]])։ Հարավում գտնվում են Միսիսիպիի, Ֆլորիդայի և Մերձատլանտյան դաշտավայրերը։
-Հյուսիսային Ամերիկայի արևմտյան մասով (Ալյասկայից մինչև Պանամա) տարածվում են [[Կորդիլերներ]] կոչվող երիտասարդ բարձր լեռները։ Կորդիլերների որոշ գագաթները հասնում են մինչև 6000 մ.-ի։ Այստեղ է գտնվում Հյուսիսային Ամերիկայի ամենաբարձր լեռը` [[Մաք Քինլի |Մաք Քինլին]], որի բարձրությունը հասնում է 6194 մ.-ի։ Կորդիլերների լեռնային համակարգը ձգվում է մի քանի զուգահեռ շղթաներով, որոնք տեղ-տեղ միմյանցից զգալիորեն հեռվանալով` գոյացնում են ընդարձակ սարահարթեր ու բարձրավանդակներ։ Այդպիսին են ԱՄՆ-ի տարածքում [[Ժայռոտ լեռներ|Ժայռոտ]] ու Առափնյա լեռների միջև ընկած [[Մեծ Ավազան սարահարթ|Մեծ Ավազան]] սարահարթը և դրանից հարավ ընկած Մեքսիկական բարձրավանդակը։
+Հյուսիսային Ամերիկայի արևմտյան մասով (Ալյասկայից մինչև Պանամա) տարածվում են [[Կորդիլերներ]] կոչվող երիտասարդ բարձր լեռները։ Կորդիլերների որոշ գագաթները հասնում են մինչև 6000 մ.-ի։ Այստեղ է գտնվում Հյուսիսային Ամերիկայի ամենաբարձր լեռը` [[Մաք Քինլի]]ն, որի բարձրությունը հասնում է 6194 մ.-ի։ Կորդիլերների լեռնային համակարգը ձգվում է մի քանի զուգահեռ շղթաներով, որոնք տեղ-տեղ միմյանցից զգալիորեն հեռվանալով` գոյացնում են ընդարձակ սարահարթեր ու բարձրավանդակներ։ Այդպիսին են ԱՄՆ-ի տարածքում [[Ժայռոտ լեռներ|Ժայռոտ]] ու Առափնյա լեռների միջև ընկած [[Մեծ Ավազան սարահարթ|Մեծ Ավազան]] սարահարթը և դրանից հարավ ընկած Մեքսիկական բարձրավանդակը։
 Կորդիլերների համակարգում լեռնագոյացումը դեռ չի ավարտվել, դա են վկայում գործող հրաբուխները (Օրիսաբա, Պոպոկատեպետել) և հաճախակի տեղի ունեցող երկրաշարժերը։
 Կորդիլերներում է նաև գտնվում Հյուսիսային Ամերիկայի ամենացածր կետը` Մահվան հովիտը (- 85 մ.)։
 Ատլանտյան օվկիանոսի ափերին գրեթե զուգահեռ ձգվում են [[Ապալաչներ|Ապալաչյան]] հին, քայքայված լեռները։
 == Օգտակար հանածոներ ==
 Հյուսիսային Ամերիկայի ընդերքը հարուստ է բազմապիսի օգտակար հանածոներով։ Նստվածքային ապարների շերտերը հարուստ են նավթով, գազով, քարածխով, բոքսիդներով։ Քարածխի զգալի պաշարներ կան Ապալաչների արևմտյան և [[Մեծ Լճեր|Մեծ լճերի]] հարավային մասերում։ Նավթի և գազի հարուստ պաշարներ կան Միսիսիպիի դաշտավայրում, Կալիֆոռնիայում, Ալյասկայում, Մեքսիկայում։
 Մետաղային օգտակար հանածոներից հայտանբերված են երկաթի խոշոր հանքավայրեր` Լաբրադոր թերակղզում, Մեծ լճերի շրջանում, Ապալաչներում և Կուբայի արևելքում։
 Կորդիլերներում հայտաբերված են պղինձ, ուրան, ոսկի, արծաթ, նիկել, բազմամետաղների հանքաքարեր։ <br /> Գունավոր մետաղներիի մեծ պաշարներ կան Մեծ Լճերի շրջանում, Կանադայում, Ալյասկայում, Մեքսիկայում։