«Խաչենի իշխանական տուն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

15:13, 4 Սեպտեմբերի 2008-ի տարբերակ

Խաչենի իշխանականն տունը իշխել է Արցախում 9-րդ դարից մինչև 19-րդ դարի սկիզբ։ 12-րդ դարում Խաչենի իշխանությունը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ Հաթերք, Ծար (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն (Գանձասար կենտրոնով)։ Սկզբնապես գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները։ Սակայն Հասան Բ-ի մահից հետո Հաթերքի ճյուղը սպառվել է և նրա տիրույթները բաժանվել են Ծարի ու Ներքին Խաչենի միջև։ Իսկ 13-րդ դարի սկզբից գահերեցությունը մեկընդմիշտ անցել է Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ Դոփյաններ (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և Հասան-Ջալալյաններ (Ներքին Խաչեն)։ Հասան-Ջալալյանները իշխել են Խաչենի մելիքությունում մինջև 1827 թվականը, որից հետո ավարտվել է Խաչենի իշխանական տունը։

Ստորև ներկայացված է Խաչենի իշանների ցանկը։

Տոհմաբանություն

Խաչենի իշխանական տան տոհմաբանություն.

Սահլ Սմբատյան Առանշահիկ, Խաչեն ամրոցի իշխան (†854)
Ատրներսեհ ∞ Սպրամ Միհրանյան
Գրիգոր-Համամ, Աղվանից իշխանաց իշխան
Սահակ Սևադա, Գարդմանի և Փառիսոսի իշխան,Ձորագետի ավազակապետերի իշխան (10-րդ դարի երկրորդ կես)
Գրիգոր Մեծ
Սենեքերիմ
Գրիգոր (11-րդ դար)
Վախտանգ-Սակառ (†1190)

Հաթերք

Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
Հասան Կրոնավորյալ (1142-1182) ∞ Մամա

(1182թ. քառասուն տարի իշխելուց հետո Հասան Կրոնավորյալը իր իշխանությունը թողնում է վեց որդիներին և կնոջ Մամայի հետ կրոնավորելու է գնում Դադիվանք։)

Վախտանգ Թագավորազն (1182-1214) ∞ Արզու-խաթուն
Հասան Բ (1214-1216)

(1216 թ. սելջուկ-թուրքերի դեմ պատերազմին զոհվում է Հասան Բ-ն, որով ավարտվում է Հաթերքի ճյուղը և նրա տարածքը միանում է Ծարին։

Ծար (Վերին-Խաչեն)

Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
Հասան Ա ∞ Դոփի (Զաքարե և Իվանե Զաքարյանների քույր)

(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)

Գրիգոր Ա Դոփյան
Հասան Բ (†1298) ∞ Մամքան (Վաչուտյան Քրդի դուստր)
Գրիգոր Բ (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ) ∞ Ասփա
Վահրամ
Հասան Գ (†1383)
Ջհանշե Ա
Հասան Դ
Ջհանշե Բ (15-րդ դարի երկրորդ կես)
Միրզաջան
Մելքոն

Ներքին-Խաչեն

Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
Գրիգոր Ա
Վախտանգ Ա (12-րդ դարի երկրորդ կես) ∞ Թագուհի (Սյունիքի արքայադուստր)
Հասան Մեծ∞ Մամքան
Վախտանգ Տանգիկ ∞ Խորիշահ (Զաքարէ և Իվանէ ամիրսպալասարների քույր)
Հասան-Ջալալ, Խաչենի և Առանի իշխան, Արցախի թագավոր (1214-1261) ∞ Մամքան (Սյունիքի արքայադուստր)

(նշանավոր Հասան-Ջալալից հետո Վերին-Խաչենի տոհմը կոչվում է Հասան-Ջալալյան)

Աթաբակ Իվանե Ա (1261-1287)
Ջալալ Բ (1287-մոտ1318)
Իվանե Բ (†1361)
Ջալալ Գ (†1431)
Աղբաստ (15-րդ դարի կես)
Սայտուն
Վելիճան (մինչև 16-րդ դարի սկիզբ)
Մեհրաբ ∞ Շահում
Ջալալ Դ, Խաչենի թագավոր (մինչև 17-րդ դարի սկիզբ)
Մեհրաբ Բ
Վելիճան Գ (†1686)
Մուլքի Բեկ (†1716)
Մելիք-Գրիգոր Բ
Մելիք-Ալավերդի Ա
Մելիք Բեկ
Մելիք Դանիել Բեկ (†1797)
Մելիք-Ալավերդի Բ(†1827)

Մելիք Ալավերդու մահից հետո ավարտվում է Խաչենի իշխանությունը։^[1]

[1]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''Խաչենի իշխանականն տունը''' իշխել է Արցախում [[9-րդ դար]]ից մինչև [[19-րդ դար]]ի սկիզբ։  Ուշ միջնադարում Խաչենի իշխանական տոհմը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ [[Հաթերք]], [[Ծար]] (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն ([[Գանձասար]] կենտրոնով)։ [[12-րդ դար]]ի կեսերին գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները, որից հետո գահերեց են եղել նախ Ներքին-Խաչենի, ապա կարճ ժամանակ Ծարա (որին միացել է Հաթերքը), իսկ [[13-րդ դար]]ի սկզբից մեկընդմիշտ Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ [[Դոփյաններ]] (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և [[Հասան-Ջալալյաններ]] (Ներքին Խաչեն)։
+'''Խաչենի իշխանականն տունը''' իշխել է Արցախում [[9-րդ դար]]ից մինչև [[19-րդ դար]]ի սկիզբ։  [[12-րդ դար]]ում [[Խաչենի իշխանություն]]ը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ [[Հաթերք]], [[Ծար]] (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն ([[Գանձասար]] կենտրոնով)։ Սկզբնապես գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները։ Սակայն Հասան Բ-ի մահից հետո Հաթերքի ճյուղը սպառվել է և նրա տիրույթները բաժանվել են Ծարի ու Ներքին Խաչենի միջև։ Իսկ [[13-րդ դար]]ի սկզբից գահերեցությունը մեկընդմիշտ անցել է Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ [[Դոփյաններ]] (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և [[Հասան-Ջալալյաններ]] (Ներքին Խաչեն)։ Հասան-Ջալալյանները իշխել են Խաչենի մելիքությունում մինջև 1827 թվականը, որից հետո ավարտվել է Խաչենի իշխանական տունը։
+Ստորև ներկայացված է Խաչենի իշանների ցանկը։
-Ստորև ներկայացվող Խաչենի իշանների ցանկը վերջնական չէ և կարիք ունի հավելյալ ճշգրտման։ Փակագծերում նշված է իշխանության շրջանը կամ այլ հայտնի թվական։
 == Տոհմաբանություն ==
 Խաչենի իշխանական տան տոհմաբանություն.
+* [[Սահլ Սմբատյան|Սահլ Սմբատյան Առանշահիկ]], Խաչեն ամրոցի իշխան (†[[854]])
-* [[Առանշահիկներ]] ([[մ.թ.ա. 2-րդ դար]]ից)
-* ...
-* [[Բակ զորապետ]] ([[451]]թ.)
-* ...
-* [[Վաչագան Բարեպաշտ]], [[Հայոց Աղվանք|Աղուանից]] թագավոր ([[487]]-[[510]]) ∞ Շուշան
-* ...
-* [[Առմիհր Առանշահիկ]]
-* ...
-* [[Սահլ Սմբատյան]], Խաչեն ամրոցի իշխան, Սյունիքի տեր (†[[854]])
-<small>(Սահլ Սմբատյանի իշխանությունն է համարվում Խաչենի իշխանության սկիզբը։)</small>
 * [[Ատրներսեհ]] ∞ Սպրամ [[Միհրանյաններ|Միհրանյան]]
-* [[Գրիգոր-Համամ]], Աղուանից իշխանաց իշխան
+* [[Գրիգոր-Համամ]], Աղվանից իշխանաց իշխան
-* [[Սահակ Սևադա]], միաժամանակ Գարդմանի և Փառիսոսի իշխան,Ձորագետի ավազակապետերի իշխան ([[10-րդ դար]]ի երկրորդ կես)
+* [[Սահակ Սևադա]], Գարդմանի և Փառիսոսի իշխան,Ձորագետի ավազակապետերի իշխան ([[10-րդ դար]]ի երկրորդ կես)
 * [[Գրիգոր Մեծ]]
 * [[Սենեքերիմ]]
 * [[Գրիգոր]] ([[11-րդ դար]])
-* [[Վախտանգ-Սակառ]] (†[[1190]]) ∞ Շուշիկ
+* [[Վախտանգ-Սակառ]] (†[[1190]])
-<small>(Վախտանգ-Սակառից են սերվում Խաչենի իշխանության երեք ճյուղերը, որոնք կոչվում էին '''Վախտանգյաններ'''։)</small>
 == Հաթերք ==
@@ Տող 33. / Տող 22. @@
 <small>(1216 թ. սելջուկ-թուրքերի դեմ պատերազմին զոհվում է Հասան Բ-ն, որով ավարտվում է Հաթերքի ճյուղը և նրա տարածքը միանում է Ծարին։</small>
-== Ծար կան Վերին-Խաչեն ==
+== Ծար (Վերին-Խաչեն)==
 * Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
-* [[Հասան Ա (Ծարա իշխան)|Հասան Ա]] ∞ Դոփի <small>(Զաքարե և Իվանե [[Զաքարյաններ]]ի քույր)</small>
+* [[Հասան Ա (Ծարա իշխան)|Հասան Ա]] ∞ Դոփի (Զաքարե և Իվանե [[Զաքարյաններ]]ի քույր)
-<small>(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է '''Դոփյան''')</small>
+<small>(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է '''[[Դոփյաններ|Դոփյան]]''')</small>
 * [[Գրիգոր Ա (Ծարա իշխան)|Գրիգոր Ա Դոփյան]]
 * [[Հասան Բ (Ծարա իշխան)|Հասան Բ]] (†[[1298]]) ∞ Մամքան <small>(Վաչուտյան Քրդի դուստր)</small>
 * [[Գրիգոր Բ (Ծարա իշխան|Գրիգոր Բ]] (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ) ∞ [[Ասփա]]
 * [[Վահրամ (Ծարա իշխան|Վահրամ]]
-* [[Հասան Գ (Ծարա իշխան)|Հասան Գ]] (†[[1383]]) ∞ Գոնցա
+* [[Հասան Գ (Ծարա իշխան)|Հասան Գ]] (†[[1383]])
-<small>(Հասան Գ-ից հետո Դոփյանների տոհմը բաժանվում է երեք ճյուղի, որոնցից '''Ջհանշյաններ'''ը շարունակում են տիրել Ծարում։)</small>
 * [[Ջհանշե Ա]]
 * [[Հասան Դ (Ծարա իշխան|Հասան Դ]]
@@ Տող 51. / Տող 39. @@
 == Ներքին-Խաչեն ==
 * Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
-* [[Գրիգոր Ա (Խաչենի իշխան)Գրիգոր Ա]]
+* [[Գրիգոր Ա (Խաչենի իշխան)|Գրիգոր Ա]]
-* [[Վախտանգ Ա (Խաչենի իշխան)|Վախտանգ Ա]] (12-րդ դարի երկրորդ կես) ∞ Թագուհի <small>(Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)</small>
+* [[Վախտանգ Ա (Խաչենի իշխան)|Վախտանգ Ա]] (12-րդ դարի երկրորդ կես) ∞ Թագուհի (Սյունիքի արքայադուստր)
 * [[Հասան (Խաչենի իշխան)|Հասան Մեծ]]∞ Մամքան
-* [[Վախտանգ Բ Տանգիկ|Վախտանգ Տանգիկ]] ∞ Խորիշահ <small>(Զաքարէ և Ավանէ ամիրսպալասարների քույր)</small>
+* [[Վախտանգ Բ Տանգիկ|Վախտանգ Տանգիկ]] ∞ Խորիշահ (Զաքարէ և Իվանէ ամիրսպալասարների քույր)
-* [[Հասան-Ջալալ]], Խաչենի և Առանի իշխան, Արցախի թագավոր ([[1214]]-[[1261]]) ∞ Մամքան <small>(Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)</small>
+* [[Ջալալ Ա|Հասան-Ջալալ]], Խաչենի և Առանի իշխան, Արցախի թագավոր ([[1214]]-[[1261]]) ∞ Մամքան (Սյունիքի արքայադուստր)
 <small>(նշանավոր Հասան-Ջալալից հետո Վերին-Խաչենի տոհմը կոչվում է '''[[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան]]''')</small>
-* [[Աթաբակ Իվանե Ա(Խաչենի իշխան)|Իվանե Ա]] ([[1261]]-[[1287]])
+* [[Աթաբակ Իվանե Ա(Խաչենի իշխան)|Աթաբակ Իվանե Ա]] ([[1261]]-[[1287]])
 * [[Ջալալ Բ]] ([[1287]]-մոտ[[1318]])
 * [[Աթաբակ Իվանե Բ|Իվանե Բ]] (†[[1361]])
@@ Տող 76. / Տող 64. @@
 <small>Մելիք Ալավերդու մահից հետո ավարտվում է Խաչենի իշխանությունը։</small><ref>[[Րաֆֆի]], ''[http://armenianhouse.org/raffi/also-ru/ulubabyan.html Խամսայի մելիքությունները]'', XLII</ref>
-== Գանձասարի կաթողիկոսներ ==
-* ..
-* ..
-* ..
-* ..
-* ..
-* ..
-* ..
-* ..
-{{անավարտ}}
 {{Աղբյուր|* Բագրատ Ուլուբաբյան, Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում, Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան 1975
 * Մակար եպիսկոպոս Բարխուդարյանց, [http://artsakh.50megs.com/Foreword.htm Արցախ]. «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996
-* {{reflist}}}}
+* <references/>}}
 [[Կատեգորիա:Խաչենի իշխանություն]]