«Գաճաճ մոլորակ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

16:41, 31 Մարտի 2013-ի տարբերակ

Գաճաճ կամ թզուկ մոլորակներ, համաձայն Միջազգային աստղագիտական միության, — դա երկնային մարմին է, որը՝

պտտվում է Արեգակի շուրջ ուղեծրով;
ունի բավարար զանգված, որպեսզի ձգողության ուժերի ազդեցության տակ պահպանվի հիդրոստատիկ հավասարակշռությունը և ունենա կլորին մոտ ձև;
չի հանդիսանում մոլորակի արբանյակ^[1]^[2].
չի գերակայում իր ուղեծրի վրա (չի կարողանում մաքրել տարածությունը այլ մարմիններից);

«Գաճաճ մոլորակ» անվանումը ընդունվել է 2006 թվականին Արեգակի շուրջ պտտվող մարմինների դասակարգման շրջանակներում: Մարմինները, որոնք բավականին մեծ են, որպեսզի կարողանան մաքրել իրենց ուղեծրերի շրջակայքը, սահմանվել են որպես մոլորակներ, իսկ ոչ բավարար մեծ մարմինները, որոնք դեռ չեն հասնում հիդրոստատիկ հավասարակշռության — որպես Արեգակնային համակարգի փոքր մարմիններ: Գաճաճ մոլորակները միջանկյալ դիրք են գրավում այդ երկու կատեգորիաների միջև: Այս սահմանումը մի կողմից հավանության արժանացավ, մյուս կողմից էլ քննադատության, և մինչ այժմ վիճարկվում է որոշ գիտնականների կողմից:

Միջազգային աստղագիտական միության կողմից պաշտոնապես ընդունված են հինգ գաճաճ մոլորակներ՝ Սերեսը, Պլուտոնը, Հոմեան, Մակեմակեն և Էրիսը, սակայն ենթադրվում է, որ ամենաքիչը 40 մինչ այժմ հայտնի մարմիններ պատկանում են այս խմբին: Գիտնականների գնահատականներով, կարող են հայտնաբերվել մինչև 200 գաճաճ մոլորակներ Կոյպերի գոտում և մինչև 2000 գաճաճ մոլորակներ այս գոտուց դուրս:

Գաճաճ մոլորակների ցանկը

ՄԱՄ-ը պաշտոնապես անվանեց երեք մարմին որոնք անմիջապես ստացան գաճաճ մոլորակի դասակարգում — Սերեսը, Էրիսը և Պլուտոնը^[3]: Ավելի ուշ գաճաճ մոլորակներ են անվանվել ևս երկու մարմին: «Գաճաճ մոլորակ» անվանումը պետք է տարբերել «փոքր մոլորակ» անվանումից, որով անվանում են նաև աստերոիդները:

Գաճաճ մոլորակներ
Անվանումը	Սերես	Պլուտոն	Հոմեա	Մակեմակե	Էրիս
Համարը ըստ ՓՄԿ-ի	1	134340	136108	136472	136199
Արեգակնային համակարգի մասը	Աստերոիդների գոտի	Կոյպերի գոտի	Կոյպերի գոտի	Կոյպերի գոտի	Ցրված սկավառակ
Տրամագիծը (կմ)	975×909	2306±20	1960×1518×996	1500×1420	2340
Զանգվածը (կգ) նույն Երկրի համեմատ	9,5 x 10²⁰ 0,00016	1,305 x 10²² 0,0022	4,2 x 10²¹ 0,0007		~1,67 x 10²² 0,0028
Միջին հասարակածային ծառավիղը* Նույնը կիլոմետրերով	0,0738 471	0,180 1148,07	~750		0,19 ~1300
Ծավալը*	0,0032	0,053	0,013	0,013	0,068
Խտությունը (տ/մ³)	2,08	2,0			2,5
Ազատ անկման արագացումը հասարակածում (մ/վ²)	0,27	0,60			~0,68
Առաջին տիեզերական արագությունը (կմ/վ)	0,51	1,2
Պտույտի պարբերությունը (օր) (նույնը սիդերիկ օրերով)	0,3781	−6,38718 (հակադարձ)
Ուղեծրի շառավիղը^* (ա. մ.) մեծ կիսաառանցքը^* նույնը կիլոմետրերով	2,5—2,9 2,766 413 715 000	29,66—49,30 39,48168677 5 906 376 200			37,77—97,56 67,6681 10 210 000 000
Սիդերիկ պտույտի պարբերությունը^* (տարի)	4,599	248,09			557
Միջին ուղեծրային արագությունը (կմ/վ)	17,882	4,666			3,437
Ուղեծրի էքսցենտրիսիտետը	0,080	0,24880766			0,44177
Ուղեծրի թեքումը	10,587°	17,14175°			44,187°
Հասարակածի հարթության թեքվածությունը ուղեծրի հարթության նկատմամբ	4°	119,61°
Մակերևույթի միջին ջերմաստիճանը (Կ)	167	40			30
Հայտնի արբանյակների քանակը	0	4	2	0	1
Հայտնաբերման ամսաթիվը	հունվարի 1 1801	փետրվարի 18 1930	մարտի 7 2003	մարտի 31 2005	հոկտեմբերի 21 2003

* Արժեքը Երկրի հետ համեմատված:

Այլ թեկնածուներ

Բացի վերը նշվածները, կան մի քանի մարմիններ, որոնք հավանաբար կարող են դասակարգվել որպես գաճաճ մոլորակներ: Ստորև բերված աղուսյակում նշված են այն մարմինները, որոնց տրամագիծը մեծ է կամ հավանաբար մեծ են 750 կիլոմետրից՝

Գաճաճ մոլորակի կարգավիճակի հավակնորդներ
Անվանումը	Դասակարգը	Տրամագիծը	Զանգվածը
Օրկ	Պլուտոիդ	840—1880 կմ	6,2—7,0 x 10²⁰ կգ
Սեդնա	Ցրված սկավառակի մարմին	1180—1800 կմ	1,7—6,1 x 10²¹ կգ
Կվավար	Քյուբիվանո	989—1346? կմ	1,0—2,6 x 10²¹ կգ
2002 TC₃₀₂	Ցրված սկավառակի մարմին	~1200 կմ	անհայտ է
Վարունա	Քյուբիվանո	~936 կմ	~5,9 x 10²⁰ կգ
2002 UX₂₅	Քյուբիվանո	~910 կմ	~7,9 x 10²⁰ կգ
2002 TX₃₀₀	Քյուբիվանո	<900 կմ	անհայտ է
Իքսիոն	Պլուտոիդ	<822 կմ	անհայտ է

Տես նաև

Ծանոթություններ

↑ «IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes». International Astronomical Union. 2006. Վերցված է 2008-09-27-ին.
↑ «Dwarf Planets». NASA. Վերցված է 2008-09-27-ին.
↑ «IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes».

Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link GA

[IAU-1] «IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes». International Astronomical Union. 2006. Վերցված է 2008-09-27-ին.

[NASA-2] «Dwarf Planets». NASA. Վերցված է 2008-09-27-ին.

[Resolution_Result-3] «IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes».

[1]

[2]

[3]

@@ Տող 147. / Տող 147. @@
 {{Link FA|sv}}
 {{Link GA|zh}}
-[[af:Dwergplaneet]]
-[[als:Zwergplanet]]
-[[an:Planeta nana]]
-[[ar:كوكب قزم]]
-[[as:বাওনা গ্ৰহ]]
-[[ast:Planeta nanu]]
-[[bar:Zweagplanet]]
-[[be:Карлікавая планета]]
-[[be-x-old:Карлікавая плянэта]]
-[[bg:Планета джудже]]
-[[bn:বামন গ্রহ]]
-[[br:Planedenn-gorr]]
-[[bs:Patuljasta planeta]]
-[[ca:Planeta nan]]
-[[cs:Trpasličí planeta]]
-[[cv:Карлик планета]]
-[[cy:Planed gorrach]]
-[[da:Dværgplanet]]
-[[de:Zwergplanet]]
-[[el:Πλανήτης νάνος]]
-[[en:Dwarf planet]]
-[[eo:Nanoplanedo]]
-[[es:Planeta enano]]
-[[et:Kääbusplaneet]]
-[[eu:Planeta nano]]
-[[fa:سیاره کوتوله]]
-[[fi:Kääpiöplaneetta]]
-[[fiu-vro:Kääbätshod'otäht]]
-[[fr:Planète naine]]
-[[ga:Abhacphláinéad]]
-[[gl:Planeta anano]]
-[[gn:Mbyjajere michĩ]]
-[[gv:Planaid crivassanagh]]
-[[he:כוכב לכת ננסי]]
-[[hi:बौना ग्रह]]
-[[hif:Dwarf planet]]
-[[hr:Patuljasti planet]]
-[[hu:Törpebolygó]]
-[[ia:Planeta nano]]
-[[id:Planet katai]]
-[[is:Dvergreikistjarna]]
-[[it:Pianeta nano]]
-[[ja:準惑星]]
-[[jbo:cmaplini]]
-[[jv:Planèt cilik]]
-[[ka:ჯუჯა პლანეტა]]
-[[ko:왜행성]]
-[[ksh:Zwerchplaneet]]
-[[kw:Planet korr]]
-[[la:Planetula]]
-[[lb:Zwergplanéit]]
-[[li:Dwergplaneet]]
-[[lt:Nykštukinė planeta]]
-[[lv:Pundurplanēta]]
-[[map-bms:Planet cilik]]
-[[mk:Џуџеста планета]]
-[[ml:കുള്ളൻഗ്രഹം]]
-[[mr:बटुग्रह]]
-[[ms:Planet kerdil]]
-[[mwl:Planeta nano]]
-[[nds:Dwargplanet]]
-[[nl:Dwergplaneet]]
-[[nn:Dvergplanet]]
-[[no:Dvergplanet]]
-[[nrm:Ragot d'plianète]]
-[[pl:Planeta karłowata]]
-[[pnb:نکا پاندھی]]
-[[pt:Planeta anão]]
-[[qu:Tuna puriq quyllur]]
-[[ro:Planetă pitică]]
-[[ru:Карликовая планета]]
-[[scn:Pianeta nanu]]
-[[sh:Patuljasta planeta]]
-[[simple:Dwarf planet]]
-[[sk:Trpasličia planéta]]
-[[sl:Pritlikavi planet]]
-[[sr:Патуљаста планета]]
-[[sv:Dvärgplanet]]
-[[sw:Sayari kibete]]
-[[ta:குறுங்கோள்]]
-[[te:మరుగుజ్జు గ్రహం]]
-[[th:ดาวเคราะห์แคระ]]
-[[tl:Planetang unano]]
-[[tr:Cüce gezegen]]
-[[uk:Карликова планета]]
-[[ur:بونا سیارہ]]
-[[vec:Pianeta nano]]
-[[vi:Hành tinh lùn]]
-[[yi:קארליק פלאנעט]]
-[[zh:矮行星]]
-[[zh-min-nan:É-he̍k-chheⁿ]]
-[[zh-yue:矮行星]]