«Արքիմեդես»–ի խմբագրումների տարբերություն

Արքիմեդես; հին հունարեն՝ Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος
	Մտածող Արքիմեդեսը
Ծնվել է	մ.թ.ա. 287; Սիրակուզա; Սիցիլիա
Մահացել է	մ.թ.ա. 212 (75 տարեկան); Սիրակուզա; մարդասպանություն
Բնակության վայր(եր)	Սիրակուզա
Քաղաքացիություն	Սիրակուսե
Մասնագիտություն	Մաթեմատիկա, Ֆիզիկա, Ճարտարագիտություն, Աստղագիտություն
Գործունեության ոլորտ	երկրաչափություն, մաթեմատիկա, մեխանիկա, ճարտարագիտություն և աստղագիտություն
Տիրապետում է լեզուներին	հին հունարեն
Հայր	Ֆիդիաս (Ֆիդի)
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
	Archimedes Վիքիպահեստում

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

01:23, 14 փետրվարի 2013-ի տարբերակ

Արքիմեդես (հայերենում ընդունված է նաև անվան Արքիմեդ ձևը, Ἀρχιμήδης, մ.թ.ա. 287-մ.թ.ա. 212 թթ.), նշանավոր հույն մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, ճարտարագետ և մեխանիկ: Արքիմեդեսը համարվում է հին աշխարհի առաջատար գիտնականներից, թեև նրա կյանքի մանրամասներից քիչ բան է հայտնի: Ֆիզիկայում նրա հայտնագործությունների թվում են հիդրոստատիկան, ստատիկան և լծակի սկզբունքի բացատրությունը: Նրան են վերագրում նորարական մեքենաների նախագծումը, այդ թվում պարուրակ պոմպը, որը կրում է նրա անունը: Ժամանակակից փորձերը ցույց են տվել, որ Արքիմեդեսի նախագծած մեքենաները ընդունակ են ջրից բարձրացնել հարձակվող նավերը և վառել նավերը օգտագործելով հայելիների շարքը: Ընդհանուր առմամբ Արքիմեդեսը համարվում է հին աշխարհի մեծագույն մաթեմատիկոսը և բոլոր ժամանակների մեծագույն մաթեմատիկոսներից մեկը: ^[1]^[2]

Կենսագրություն

Արքիմեդը ծնվել է Սիցիլիա (Սիցիլիայի հունական գաղութ) կղզու Սիրակուզա քաղաքում: Նրա հայրը Ֆիդիասն էր, ով հայտնի աստղագետ էր ու մաթեմատիկոս: Ինչպես գրում է Պլուտարքոսը, Ֆիդիասը և Սիրակուզայի տիրան Հիերոնն ազգականներ էին: Հավանաբար նա էր ազդեցություն թողել Արքիմեդեսի դեռևս մանկուց գիտական հետաքրքրությունների վրա։ Արքիմեդը կրթություն է ստացել Ալեքսանդրիայում (Եգիպտոս), որը ժամանակի մշակութային ու գիտական կենտրոնն էր: Ալեքսանդրիայում Արքիմեդը ծանոթանում ու մտերմանում է ժամանակի հայտնի գիտնականների՝ Կոնոնի և Էրատոսթենեսի հետ: Ավարտելով ուսումն Ալեքսանդրիայում, Արքիմեդը վերադարնում է Սիրակուզա, ուր արժանանում է հայրենակիցների ուշադրությանն ու հարգանքին: Լեգենդները պատմում են, որ Արքիմեդեսը մոռանում էր սնվելու մասին, երկար ժամանակ չէր լողանում և պատրաստ էր գծագրելու ամենուրեք. փոշու մեջ, ավազի վրա, մոխրի մեջ, նույնիսկ իր սեփական մարմնի վրա։ Մի անգամ լողանալու ժամանակ նրա մոտ հանկարծ միտք է ծագում այն հրող ուժի մասին, որը բեռնում է մարմինը հեղուկի միջոցով և, մոռանալով ամեն ինչի մասին, մերկ, վազում է Սիրուկազի փողոցով հաղթական աղաղակելով «Էվրիկա»/Ես գտա/։

Արքիմեդը բազմաթիվ բացահայտումների հեղինակ է, հանճարեղ գիտնական, հայտնի ողջ հունական աշխարհում ի շնորհիվ շատ մեխանիկական կոնստրուկցիաների. դաշտերի ոռոգման մեքենաների, ջրամբարձ մեխանիզմների, լծակների համակարգերի, մեծ ծանրություններ բարձրացնելու ճախարակների /վերամբարձ կռունկներ/, զինվորական մետաղական ապարատների։ Նա կառուցել է լծակների մի այնպիսի համակարգ, որի օգնությամբ մի մարդ կարողացավ ջուրը իջեցնել «Սիրակոսիա» հսկա նավը։

«Տվեք ինձ հենման կետ, և ես կշրջեմ Երկիրը» այս թևավոր խոսքը Արքիմեդի մտքերից է։ Արիքմեդը մահացել է հռոմեական զինվորականի սրի հարվածից։ Նա խորասուզված էր աշխատանքով և չէր նկատել, որ քաղաքը գրավված էր հռոմեացիների կողմից։ Երբ զինվորը հայտնվում է նրա մոտ և պահանջում, որ նա անհապաղ ներկայանա Մարցելիին, Արքիմեդը կնճռոտվում է, աչքը գծագրից չբարձրացնելով, թափ է տալիս ձեռքը և մռթմռթում. «Մի՛ խանգարի, ես հաշվում եմ»։ Զինվորը հանում է սուրը և սպանում նրան։ Իր շիրմաքարին Արքիմեդը ավանդել էր քանդակել գունդ և գլան՝ երկրաչափական նրա բացահայտումների խորհրդանիշները։ Տարիներ հետո շիրմաքարը ծածկվում է խոտով և այդ մասը շատ շուտով մոռացվում է։ Եվ միայն իր մահվանից 137 տարի հետո Ցիցերոնը Սիրակուզայում փնտրում և գտնում է այդ շիրմաքարը, որը ժամանակի ընթացքում մաշվել էր, իսկ հետո շիրմաքարը կորում է, արդեն ընդմիշտ։ Արքիմեդը կատարել է շատ ու շատ հայտնագործություններ։

Անկյունը երեք հավասար մասերի բաժանելու առաջադրանքը առաջացել է ճարտարապետական և շինարարական տեխնիկայի անհրաժեշտությունից։ Աշխատանքային գծագրությունների ժամանակ տարբեր տեսակի զարդաքանդակների, բազմանիստ սյունաշարերի, ճարտարապետական շինարարության, տաճարների արտաքին և ներքին ձևավորման համար ճարատարապետները, նկարիչները հանդիպում էին խնդիրների, որի յուրահատուկ ու միևնույն ժամանակ չափազանց հասարակ լուծումը տվեց Արքիմեդը՝ անկյունը բաժանելով 3 հավասար անկյունների։

Հայտնագործություններ և գյուտեր

Ոսկե Թագ

Արքիմեդեսը կարող է օգտագործած լինել իր լողունության սկզբունքը՝ բացահայտելու համար արդյոք թագի ոսկին ավելի ցածր խտություն ունի քան մաքուր ոսկին:

Կյանքի օրոք Արքիմեդի մասին հյուսվել են բազմաթիվ լեգենդներ: Ամենահայտնի լեգենդներից է Հիերոնի թագի պատմությունը: Սիրակուզայի արքա Հիերոն II-ը կարգադրում է Արքիմեդին ճշտել, այդյոք իր նոր թագը պատրաստված է մաքուր ոսկուց, թե՞ ոսկերիչը խարդախություն է արել ու թագի ոսկուն արծաթ է խառնել:^[3] Ոսկու սկզբնական քաշը հայտնի էր, պատրաստի թագն էլ կշռում էր հենց այնքան. պետք էր որոշել թագի ծավալը, որ համեմատվեր նույն քաշի ոսկու ծավալի հետ: Սակայն թագը ձևավոր էր, և անհասկանալի էր, թե ինչպես կարելի է չափել անհարթ մարմնի ծավալը: Այդ մտորումներով տարված Արքիմեդը որոշեց լոգանք ընդունել: Ջրի մեջ ընկղմվելիս ջրի ինչ որ մասը դուրս հոսեց, և Արքիմեդը հասկացավ, որ մարմնի ծավալը հավասար կլինի իր իսկ դուրս մղած ջրի ծավալին: Համաձայն լեգենդի, Արքիմեդը բղավում է «Էվրիկա» ինչը նշանակում է «գտա՜»:^[4] Այդ պահին հայտնաբերվեց հիդրոստատիկայի հիմնական օրենքը, Արքիմեդի օրենքը:

Ոսկե թագի պատմությունը տեղ չի գտել Արքիմեդեսի հայտնի գործերում: Ավելին, նրա նկարագրած մեթոդի կիրառելիությունը կասկածի տակ էր առնվում, քանի որ դուրս մղված ջրի ծավալը չափելու համար ծայրահեղ ճշգրտություն էր պահանջվում:^[5] Հնարավոր է Արքիմեդեսը փոխարենը փնտրել է լուծում, որը կիրառում էր սկզբունք, որ հիդրոդինամիկայում հայտնի է որպես Արքիմեդի սկզբունք, որը նա նկարագրել է իր Լողուն մարմինների մասին տրակտատում: Այս սկզբունքը պնդում է, որ ջրի մեջ ընկղմված մարմնի վրա ազդում է դուրս մղող մի ուժ, որը հավասար է արտամղված հեղուկի կշռին:^[6]

Արքիմեդի պարուրակ

Արքիմեդը բազմաթիվ ինժեներական գյուտերի հեղինակ է: Նա ստեղծել է ջուր բարձրացնող մեքենա (արքիմեդյան պարուրակ, որն առ այսօր կիրառվում է ծորուն և մածուցիկ բեռների տեղափոխման համար), լծակների և ճախարակների համակարգեր՝ մեծ ծանրություններ բարձրացնելու համար:

Արքիմեդի ճիրան

Արքիմեդի ճիրանը զենք է, որն ինչպես ենթադրվում է, ստեղծվել է Սիրակուզա քաղաքը պաշտպանելու համար: Հայտնի է նաև "նավ թափահարող" անվամբ, ճիրանը բաղկացած էր կռունկի նման բազկից, որից կախված էր մեծ մետաղյա շերեփը: Երբ ճիրանը իջեցվում է հարձակվող նավի վրա, բազուկը սկսում է թափահարել՝ նավը վեր բարձրացնելով այնուհետ ցած է գցում և սուզում այն: 2005 թ. “Հնագույն աշխարհի սուպերզենքերը” ֆիլմի նկարահանման ժամանակ, ճիրանը կառուցվել և փորձարկվել է հաստատելով նրա մեխանիզմի աշխատունակությունը:^[7]^[8]

Արքիդեմեսի ջերմային ճառագայթները

Մեր թվարկության 2–րդ դարի հեղինակ Լուկիանոսը գրում է, որ մ.թ.ա. 212 թ. Սիրակուզայի պաշարման ժամանակ, Արքիմեդեսը թշնամու նավերը ոչնչացրեց կրակով: Դարեր անց, Անթեմիուսը Թրալեսից հիշատակում է այրող ապակիները որպես Արքիմեդեսի զենք:^[9] Սարքը երբեմն անվանում էին «Արքիմեդեսի ջերմային ճառագայթ», որի միջոցով արևի լույսը ուղղորդում են դեպի մոտեցող նավերը, ստիպում նրանց այրվել:

Այլ հայտնագործություններ և գյուտեր

Չնայած Արքիմեդեսը լծակը չէր հայտնաբերել, նա տվել է սկզբունքի բացատրությունը իր Հարթությունների հավասարակշռության մասին աշխատությունում: Լծակի ավելի վաղ նկարագրություններ գտնվել են Արիստոտելի հաջորդների Պերիպատետիկ դպրոցում և երբեմն վերագրում են Արքիտասին:^[10]^[11] Համաձայն Պապուս Ալեքսանդրիացու, Արքիմեդեսը աշխատել է լծակների վրա, որի հետևանք է նրա այն արտահայտությունը. "Տվեք ինձ հենման կետ և ես կշրջեմ աշխարհը:" (հուն․՝ δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω)^[12] Պլուտարքոսը նկարագրում է, թե ինչպես Արքիմեդեսը կառուցել է ճախարակ, որը թույլ էր տալիս վաճառականներին օգտագործելով լծակի սկզբունքը բարձրացնել շատ ծանր իրեր:^[13]^[14]

Մաթեմատիկա

Չնայած Արքիմեդեսը համարվում էր մեխանիկական սարքավորումների կոնստրուկտոր, նա հայտնագործություններ է կատարել մաթեմատիկայի բնագավառում:

Նա իր սերն ու ձգտումները ներ է դրել այնպիսի բնագավառներում, որոնք կապ չունեն կյանքի վուլգար կարիքների հետ:

- Պլուտարքոս^[15]

Արքիմեդեսը կարողացավ օգտագործել անվերջ փոքրը ժամանակակից ինտեգրալ հաշվին նման եղանակով

Ծանոթագրություններ

↑ (անգլերեն) Calinger, Ronald (1999). A Contextual History of Mathematics. Prentice-Hall. էջ 150. ISBN 0-02-318285-7. «Shortly after Euclid, compiler of the definitive textbook, came Archimedes of Syracuse (ca. 287 212 BC), the most original and profound mathematician of antiquity.»
↑ (անգլերեն) «Archimedes of Syracuse». The MacTutor History of Mathematics archive. 1999. Վերցված է 2008-06-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |month= ignored (օգնություն)
↑ (անգլերեն) Vitruvius. «De Architectura, Book IX, paragraphs 9–12, text in English and Latin». Չիկագոյի համալսարան. Վերցված է 2007-08-30-ին.
↑ (անգլերեն) HyperPhysics. «Buoyancy». Georgia State University. Վերցված է 2007-07-23-ին.
↑ (անգլերեն) Rorres, Chris. «The Golden Crown». Drexel University. Վերցված է 2009-03-24-ին.
↑ (անգլերեն) Carroll, Bradley W. «Archimedes' Principle». Վեբերի պետական համալսարան. Վերցված է 2007-07-23-ին.
↑ (անգլերեն) Rorres, Chris. «Archimedes' Claw – Illustrations and Animations – a range of possible designs for the claw». Courant Institute of Mathematical Sciences. Վերցված է 2007-07-23-ին.
↑ (անգլերեն) Carroll, Bradley W. «Archimedes' Claw – watch an animation». Weber State University. Վերցված է 2007-08-12-ին.
↑ (անգլերեն) Hippias, 2 (cf. Galen, On temperaments 3.2, who mentions pyreia, "torches"); Anthemius of Tralles, On miraculous engines 153 [Westerman].
↑ (անգլերեն) Rorres, Chris. «The Law of the Lever According to Archimedes». Courant Institute of Mathematical Sciences. Վերցված է 2010-03-20-ին.
↑ (անգլերեն) Clagett, Marshall (2001). Greek Science in Antiquity. Dover Publications. ISBN 978-0-486-41973-2. Վերցված է 2010-03-20-ին.
↑ (անգլերեն) Quoted by Pappus of Alexandria in Synagoge, Book VIII
↑ (անգլերեն) Dougherty, F. C.; Macari, J.; Okamoto, C. «Pulleys». Society of Women Engineers. Վերցված է 2007-07-23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ (անգլերեն) «Ancient Greek Scientists: Hero of Alexandria». Technology Museum of Thessaloniki. Վերցված է 2007-09-14-ին.
↑ (անգլերեն) Plutarch. «Extract from Parallel Lives». fulltextarchive.com. Վերցված է 2009-08-10-ին.

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Արքիմեդես կատեգորիայում։

Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link FA Կաղապար:Link GA Կաղապար:Link GA Կաղապար:Link GA

[1] (անգլերեն) Calinger, Ronald (1999). A Contextual History of Mathematics. Prentice-Hall. էջ 150. ISBN 0-02-318285-7. «Shortly after Euclid, compiler of the definitive textbook, came Archimedes of Syracuse (ca. 287 212 BC), the most original and profound mathematician of antiquity.»

[2] (անգլերեն) «Archimedes of Syracuse». The MacTutor History of Mathematics archive. 1999. Վերցված է 2008-06-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |month= ignored (օգնություն)

[3] (անգլերեն) Vitruvius. «De Architectura, Book IX, paragraphs 9–12, text in English and Latin». Չիկագոյի համալսարան. Վերցված է 2007-08-30-ին.

[4] (անգլերեն) HyperPhysics. «Buoyancy». Georgia State University. Վերցված է 2007-07-23-ին.

[inaccuracy-5] (անգլերեն) Rorres, Chris. «The Golden Crown». Drexel University. Վերցված է 2009-03-24-ին.

[6] (անգլերեն) Carroll, Bradley W. «Archimedes' Principle». Վեբերի պետական համալսարան. Վերցված է 2007-07-23-ին.

[7] (անգլերեն) Rorres, Chris. «Archimedes' Claw – Illustrations and Animations – a range of possible designs for the claw». Courant Institute of Mathematical Sciences. Վերցված է 2007-07-23-ին.

[8] (անգլերեն) Carroll, Bradley W. «Archimedes' Claw – watch an animation». Weber State University. Վերցված է 2007-08-12-ին.

[9] (անգլերեն) Hippias, 2 (cf. Galen, On temperaments 3.2, who mentions pyreia, "torches"); Anthemius of Tralles, On miraculous engines 153 [Westerman].

[lever_rorres-10] (անգլերեն) Rorres, Chris. «The Law of the Lever According to Archimedes». Courant Institute of Mathematical Sciences. Վերցված է 2010-03-20-ին.

[lever_clagett-11] (անգլերեն) Clagett, Marshall (2001). Greek Science in Antiquity. Dover Publications. ISBN 978-0-486-41973-2. Վերցված է 2010-03-20-ին.

[12] (անգլերեն) Quoted by Pappus of Alexandria in Synagoge, Book VIII

[13] (անգլերեն) Dougherty, F. C.; Macari, J.; Okamoto, C. «Pulleys». Society of Women Engineers. Վերցված է 2007-07-23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[14] (անգլերեն) «Ancient Greek Scientists: Hero of Alexandria». Technology Museum of Thessaloniki. Վերցված է 2007-09-14-ին.

[15] (անգլերեն) Plutarch. «Extract from Parallel Lives». fulltextarchive.com. Վերցված է 2009-08-10-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ Տող 83. / Տող 83. @@
 {{Link GA|ko}}
 {{Link GA|uk}}
+[[min:Archimedes]]
 [[af:Archimedes]]
 [[an:Arquimedes]]
@@ Տող 88. / Տող 90. @@
 [[arz:ارشميدس]]
 [[as:আৰ্কিমিডিছ]]
+[[ast:Arquímedes]]
 [[az:Arximed]]
 [[ba:Архимед]]
@@ Տող 152. / Տող 155. @@
 [[map-bms:Archimedes]]
 [[mg:Arsimeda]]
-[[min:Archimedes]]
 [[mk:Архимед]]
 [[ml:ആർക്കിമിഡീസ്‌]]