Խաչենի իշխանական տուն

Խաչենի իշխանականն տունը իշխել է Արցախում 9-րդ դարից մինչև 19-րդ դարի սկիզբ։ Ուշ միջնադարում Խաչենի իշխանական տոհմը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ Հաթերք, Ծար (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն (Գանձասար կենտրոնով)։ 12-րդ դարի կեսերին գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները, որից հետո գահերեց են եղել նախ Ներքին-Խաչենի, ապա կարճ ժամանակ Ծարա (որին միացել է Հաթերքը), իսկ 13-րդ դարի սկզբից մեկընդմիշտ Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ Դոփյաններ (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և Հասան-Ջալալյաններ (Ներքին Խաչեն)։

Ստորև ներկայացվող Խաչենի իշանների ցանկը վերջնական չէ և կարիք ունի հավելյալ ճշգրտման։ Փակագծերում նշված է իշխանության շրջանը կամ այլ հայտնի թվական։

Տոհմաբանություն

Խաչենի իշխանական տան տոհմաբանություն.

• Առանշահիկներ (մ.թ.ա. 2-րդ դարից)
• ...
• Բակ զորապետ (451թ.)
• ...
• Վաչագան Բարեպաշտ, Աղուանից թագավոր (487-510) ∞ Շուշան
• ...
• Առմիհր Առանշահիկ
• ...
• Սահլ Սմբատյան, Խաչեն ամրոցի իշխան, Սյունիքի տեր (†854)

(Սահլ Սմբատյանի իշխանությունն է համարվում Խաչենի իշխանության սկիզբը։)

• Ատրներսեհ ∞ Սպրամ Միհրանյան
• Գրիգոր-Համամ, Աղուանից իշխանաց իշխան
• Սահակ Սևադա, միաժամանակ Գարդմանի և Փառիսոսի իշխան,Ձորագետի ավազակապետերի իշխան (10-րդ դարի երկրորդ կես)
• Գրիգոր Մեծ
• Սենեքերիմ
• Գրիգոր (11-րդ դար)
• Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ

(Վախտանգ-Սակառից են սերվում Խաչենի իշխանության երեք ճյուղերը, որոնք կոչվում էին Վախտանգյաններ։)

Հաթերք

• Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
• Հասան Կրոնավորյալ (1142-1182) ∞ Մամա

(1182թ. քառասուն տարի իշխելուց հետո Հասան Կրոնավորյալը իր իշխանությունը թողնում է վեց որդիներին և կնոջ Մամայի հետ կրոնավորելու է գնում Դադիվանք։)

• Վախտանգ Թագավորազն (1182-1214) ∞ Արզու-խաթուն
• Հասան Բ (1214-1216)

(1216 թ. սելջուկ-թուրքերի դեմ պատերազմին զոհվում է Հասան Բ-ն, որով ավարտվում է Հաթերքի ճյուղը և նրա տարածքը միանում է Ծարին։

Ծար կան Վերին-Խաչեն

• Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
• Հասան Ա ∞ Դոփի (Զաքարե և Իվանե Զաքարյանների քույր)

(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)

• Գրիգոր Ա Դոփյան
• Հասան Բ (†1298) ∞ Մամքան (Վաչուտյան Քրդի դուստր)
• Գրիգոր Բ (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ) ∞ Ասփա (Սյունիքի կոմս Տարսայիճ Օրբելյանի դուստր)
• Վահրամ
• Հասան Գ (†1383) ∞ Գոնցա

(Հասան Գ-ից հետո Դոփյանների տոհմը բաժանվում է երեք ճյուղի, որոնցից Ջհանշյանները շարունակում են տիրել Ծարում։)

• Ջհանշե Ա
• Հասան Դ
• Ջհանշե Բ (15-րդ դարի երկրորդ կես)
• Միրզաջան
• Մելքոն

Ներքին-Խաչեն

• Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
• Գրիգոր Ա (Խաչենի իշխան)Գրիգոր Ա
• Վախտանգ Ա (12-րդ դարի երկրորդ կես) ∞ Թագուհի (Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)
• Հասան Մեծ∞ Մամքան
• Վախտանգ Տանգիկ ∞ Խորիշահ (Զաքարէ և Ավանէ ամիրսպալասարների քույր)
• Հասան-Ջալալ, Խաչենի և Առանի իշխան, Արցախի թագավոր (1214-1261) ∞ Մամքան (Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)

(նշանավոր Հասան-Ջալալից հետո Վերին-Խաչենի տոհմը կոչվում է Հասան-Ջալալյան)

• Իվանե Ա (1261-1287)
• Ջալալ Բ (1287-մոտ1318)
• Իվանե Բ (†1361)
• Ջալալ Գ (†1431)
• Աղբաստ (15-րդ դարի կես)
• Սայտուն
• Վելիճան (մինչև 16-րդ դարի սկիզբ)
• Մեհրաբ ∞ Շահում
• Ջալալ Դ, Խաչենի թագավոր (մինչև 17-րդ դարի սկիզբ)
• Մեհրաբ Բ
• Վելիճան Գ (†1686)
• Մուլքի Բեկ (†1716)
• Մելիք-Գրիգոր Բ
• Մելիք-Ալավերդի Ա
• Մելիք Բեկ
• Մելիք Դանիել Բեկ (†1797)