Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (այլ կիրառումներ)
| Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի | |
|---|---|
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | եկեղեցի և գոյություն չունեցող շենք կամ կառույց |
| Երկիր |  Ուկրաինա |
| Տեղագրություն | Կամենեց-Պոդոլսկի |
| Դավանանք | Հայ Առաքելական Եկեղեցի |
| Հիմնական ամսաթվերը | 1633 |
| Անվանված | Ստեփանոս Նախավկա |
| Հիմնադրված | 1633 |
 | |
 | |
Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի, Կամենեց-Պոդոլսկի հայկական եկեղեցին, որը կառուցվել է 1633 թվականին և ավերվել է թուրքական տիրապետության շրջանում 1672-1699 թվականներին։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ տարբեր տվյալների հայերը Կամենեց-Պոդոլսկում բնակություն են հաստատել 11-13-րդ դարերում[1][2]։ 17-րդ դարում քաղաքում արդեն հաշվվում էր 1200 հայ ընտանիք[1]։ Կամենեց-Պոդոլսկի բնակչության զգալի մասը կազմելով և զբաղեցնելով քաղաքի մեծ մասը[2], հայերը բնակվել են հիմնականում քաղաքի հարավ-արևելյան մասում, մինչ օրս քաղաքում կա թաղամասերից հայտնի հայկական անունով թաղամաս։ Քաղաքի այդ մասում, բացի հայկական համայնքի վարչական և առևտրային շենքերից, գտնվում էին քաղաքի գլխավոր հայկական տաճարները[3]։
Եկեղեցու պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է 1633 թվականին։ Եկեղեցին գտնվում էր հայկական շուկայից հարավ և իրենից ներկայացնում էր ոչ մեծ չափերի կառույց, որն ավելի շատ նման էր մատուռի։ Հայ պատմաբան և ճանապարհորդ Մինաս Բժիշկյանի (1777-1851) հավաքած տեղեկությունների համաձայն՝ ցանկանալով լսել եկեղեցական ծառայությունն ու պատարագը, եկեղեցին, իր տան մոտ, փողոցի հակառակ կողմում, կառուցել է տեղի մի մեծահարուստ։ Եկեղեցում պահպանվել են Ժվանեցից բերված արձանը, Աստվածամոր արձանը, ինչպես նաև մի քանի ձեռագրեր և Սև մարմարի հարթաքանդակ՝ գրությամբ։ Այս արձանագրության թերի վերծանումը բերվել է Մ․ Բժշկյանի գրքում, որը հրատարակվել է 1830 թվականին։ Ըստ երևույթին, այդ գրությունը մնացել է Ս. Ստեփանոս եկեղեցու շինարարի կողմից, այն ի սկզբանե տեղադրվել է մուտքի մոտ, սակայն քաղաքի գրավումից հետո թուրքական զորքերի կողմից այն հանվել է և այնքան է վնասվել, որ եկեղեցու շինարարի անունն ամբողջությամբ չի վերծանվում[2]։ Ամենայն հավանականությամբ եկեղեցին ավերվել է թուրքական տիրապետության տարիներին (1672-1699)[4]։
Այլ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երբ Աստվածածնի սրբապատկերը, որը պատվել է բոլոր քրիստոնեական դավանանքներով, վերադարձվել է Կամենեց-Պոդոլսկի, Սուրբ Նիկոլայ և Ավետման հայկական եկեղեցիները գտնվել են ավերված վիճակում, այդ պատճառով 1700 թվականի մայիսի 22-ին սրբապատկերը տեղադրվել է Սուրբ Ստեփանոսի մատուռում։ Ենթադրվում է, որ մատուռը ստացել է Սուրբ Ստեփանոս անունը՝ ի հիշատակ քաղաքում գոյություն ունեցող համանուն եկեղեցու[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 С. Шкурко (1968). «Армянские архитектурные памятники в городе Каменец-Подольске» (PDF). Историко-филологический журнал № 2 . pp. 233-243. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 В. Р. Григорян (1980). ««История армянских колоний Украины и Польши» (армяне в Подолии)». Ер.: Издательство АН Арм. ССР, стр. 77-92. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
- ↑ Исторические связи и дружба украинского и армянского народов. — Ереван: Изд-во АН Армянской ССР, 1971. — Т. 3. — С. 292-293.
Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)
Հայերը բնակվել են առավելապես քաղաքի հարավ-արևելյան մասում, այստեղ մինչ օրս կա մի թաղամաս, որը հայտնի է տեղի բնակչության շրջանում ՝ հայկական անունով։ Այստեղ էր գտնվում հայկական մագիստրատը (ցավոք, պահպանված չէ) և գլխավոր վանքերը, անմիջապես գտնվում էր նաև գաղութի առևտրային գործունեության կենտրոնը, մասնավորապես՝ հայկական շուկան։ Այս մասը քաղաքի մինչև օրս հիմնականում պահպանում է իր միջնադարյան տեսքը։ Այստեղ առկա հուշարձանների թվից հարկ ենք համարում առանձնացնել հետևյալները․
ա) Հայկական առևտրային տունը, որը մի տեսակ կոմերցիոն բորսա է, և դրա հետ մեկտեղ վաճառականի ժողովը։ Այս հիանալի պահպանված կառույցը կառուցվել է 16 և 17-րդ դարերում կոտրվածքների վրա։ Այն զբաղեցնում է հայկական թաղամասի հյուսիս-արևմտյան անկյունը և լավ է երևում հայկական հին շուկայական հրապարակից (այժմ՝ Խորհրդային հրապարակ)՝ իր մեջ ներկայացնելով որպես անսամբլի ճարտարապետական բանալի։ Շենքի հյուսիսային ճակատը զարդարված է վերածննդի ոճով գեղեցիկ պորտալով, բարձր տանիքը ունի դահլիճ, բարոկկո ճարտարապետությանը բնորոշ (ակնհայտ է, որ իր ժամանակակից տեսքը, այն ձեռք է բերել 18-րդ դարում)։
բ) Մոտակայքում, հարավային ուղղությամբ, գտնվում է հայկական մայր տաճարի բարձր և ճարտարապետական առումով տպավորիչ զանգակատունը, որը միացված է բարձր քարե պատով առևտրային տան ներքին տարածքներին։ Այս քառահարկ կառույցը, որը պսակված է հինգ գեղասահքի գմբեթներով՝ մեկ բարձր կենտրոնական և չորս փոքր անկյուններով, կառուցվել է 16-րդ դարում․ այն անսամբլի ճարտարապետական դոմինանտն է և լավ է երևում ամենուր, շատ կարևոր դեր է խաղում քաղաքի ընդհանուր ուրվագիծում։
գ) Մայր տաճարը, ցավոք, մեզ չի հասել։ Նրանից մնացել են միայն ավերակներ, որոնք, սակայն, իրենց ռոմանտիկությամբ խորը տպավորություն են թողնում հանդիսատեսի վրա։ Դա Կամենեց-Պոդոլսկի հնագույն եկեղեցիներից մեկն էր։ Այն հիմնադրվել է 1398 թվականին Կոտլուբեյի որդու Սինանի կողմից։ Սկզբում տաճարը փայտե էր, բայց արդեն 15-րդ դարում կառուցվել է քարե շենք՝ հայկական եկեղեցական ճարտարապետության ավանդական ձևերով, որը պսակված է ութանիստ գմբեթով։ Շենքի շուրջ երեք կողմերից փակ պատկերասրահներ էին ընթանում։ 17-րդ երկրորդ կեսի ընթացքում թուրքերի կողմից Կամենեցի ռմբակոծության ժամանակ, տաճարը տուժել է, բայց վերականգնվել է 18-րդ դարում։ Քանդվել է մեր հարյուրամյակի 30-ական թվականներին։ Մինչև մեր օրերը լավ պահպանվել է արևմտյան պորտալը՝ երեք բացումներով, որոնք ավարտվում են կամարներով և հենվում են ռոմանական կապիչներով կլոր սյուների վրա։ Պահպանվել է նաև աստիճանավանդակը, որը նախկինում երգչախմբեր էր վարում, այժմ նա իրենով ներկայացնում է յուրօրինակ դիտահարթակ։ Զանգակատան հետ միասին պատկերվում են ավերակներ ներսում աճող ծառերի ֆոնի վրա, ավերված տաճարի հրապարակում
դ) Հայկական թաղամասի հարավ-արևմտյան հատվածը զբաղեցնում է պահեստներով հարուստ վաճառականի տունը։ Այն ունի որմնաքարե հզոր պատերը և քարե շրջանակալներով պատուհաններ։ Այս շենքը ներկայացնում է 16-րդ դարի բնակելի շենքի չափազանց արժեքավոր նմուշը։ ե) Բլագովեշչենկայա (հետագայում՝ Նիկոլաևսկայա) եկեղեցին գտնվում է հայկական թաղամասի մոտ՝ նրա հարավ-արևելյան անկյունում։ Այս մանրանկարչությունը միանավ եկեղեցի է, որը շատ պարզ է և հակիրճ իր հատակագծով և կառուցվածքով, որը գրեթե հնագույն է Կամենեց-Պոդոլսկի պահպանված շենքերից։ Հնարավոր է, որ այն կառուցվել է դեռ 13-րդ դարում, ըստ ավանդության, նույնիսկ մինչև մոնղոլական ներխուժումը. Ցավոք, եկեղեցու կառուցման ժամանակի մասին ճշգրիտ տվյալներ չունենք։ Նրա մասին առաջին հիշատակումը գրավոր աղբյուրներում բաժին է ընկնում 17-րդ դարում (այդ ժամանակ նրա օրոք կար հայկական կանանց վանք), սակայն շենքի ճարտարապետությունն ու շինարարական տեխնիկան կասկածներ չեն թողնում նրա հնության վերաբերյալ։
զ) Կամենցա-Պոդոլսկի (ինչպես, ի դեպ, նաև այլ հնագույն քաղաքների) ողջ բնակչությունը պարտավոր էր իր միջոցներով մասնակցել քաղաքային ամրությունների կառուցմանն ու բարեկեցությանը, որոնք կազմում էին շատ բարդ ամրացման համակարգ։ Բնակչության կոնկրետ խմբերը, այսպես թե այնպես, ինչ-որ կազմակերպությունում միավորված, իրենց խնամակալության տակ ունեցել են ամրությունների առանձին տարրեր, որոնք ստացել են համապատասխան անվանումներ, ասենք՝ Գոնչարնայա, Կուշնիրսկայա (Սկորնյաժնայա), Կրավեցկայա (Պորտնյաժնայա), Ռեզնիցկայա աշտարակները, որոնք անվանակոչվել են այն արտադրամասերի անունով, որոնց հովանավորությամբ նրանք կառուցվել և պահվել են։ Քաղաքի պաշտպանության գործում իրենց լուման են ներդրել նաև հայերը. այդ ավանդի հուշարձանն է մինչև մեր օրերը լավ պահպանված հայկական բաստիոնը, որը վեր է խոյանում քաղաքի հարավ-արևելյան եզրին, անմիջապես քաղաքային դարպասների մոտ, հին (այսպես կոչված թուրքական) կամրջի վրա, որը մինչ օրս էլ կապում է քաղաքը ամրոցի հետ - ↑ Сецинский, Евфимий Иосифович, «Исторические сведения о приходах и церквах Подольской епархии. Т. I. Каменецкий уезд» Արխիվացված 2013-11-10 Wayback Machine (Каменец-Подольск, 1895); стр 82 Արխիվացված 2020-01-16 Wayback Machine копия Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine