Ջալալ Թալաբանի
| Ջալալ Թալաբանի | |
.jpg)
| |
| Կուսակցություն՝ | Քրդստանի հայրենասիրական միություն |
|---|---|
| Կրթություն՝ | Բաղդադի համալսարան |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ, իրավաբան և փաստաբան |
| Դավանանք | Islam? |
| Ծննդյան օր | նոյեմբերի 12, 1933[1][2][3] |
| Ծննդավայր | Kelkan, Իրաքի թագավորություն |
| Վախճանի օր | հոկտեմբերի 3, 2017[1][2][3] (83 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Բեռլին, Գերմանիա |
| Քաղաքացիություն |  Իրաք
|
| Ամուսին | Hero Ibrahim Ahmed? |
| Զավակներ | Bafel Talabani? |
| Պարգևներ | |
Ջալալ Հուսամադդի Թալաբանի (սորանի՝ جەلال تاڵەبانی, արաբ․՝ جلال طالباني — Jalāl Tālabānī,նոյեմբերի 12, 1933[1][2][3], Kelkan, Իրաքի թագավորություն - հոկտեմբերի 3, 2017[1][2][3], Բեռլին, Գերմանիա), քուրդ և իրաքցի քաղաքական գործիչ, Իրաքի նախագահ 2005 թվականի ապրիլի 6-ից մինչև 2014 թվականի հուլիսի 24-ը։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է տեղի շեյխի ընտանիքում, առկա տեղեկությունների համաձայն՝ Կոյսանջակ գյուղում, մյուսով՝ Քելքանում։ 13 տարեկանից ակտիվ մասնակցություն է ունեցել հասարակական-քաղաքական կյանքում՝ «ղեկավարելով քուրդ աշակերտների միություն» երիտասարդական կազմակերպությունը։
1950 թվականին դարձել է Քուրդիստանի դեմոկրատական կուսակցության անդամ, 1951 թվականից ղեկավարել է Քիրքուքի կուսակցական կազմակերպությունը, 1953 թվականից՝ կենտկոմի անդամ, 1954 թվականից՝ Քուրդիստանի դեմոկրատական կուսակցության քաղբյուրոյի անդամ։
1953-1958 թվականներին սովորել է Բաղդադի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում։ 1954 և 1957 թվականներին որպես քուրդ աշակերտների միության առաջնորդ, ղեկավարել է քրդական պատվիրակությունները Պեկինի և Մոսկվայի երիտասարդական ուսանողների փառատոններում, վերջինիս ժամանակ առաջին անգամ անձամբ հանդիպել է Մուստաֆա Բարզանիի հետ։
1957 թվականին դառնում է Սուլեյմանիայում ապօրինի լույս տեսած «Քուրդիստանի պայքար» թերթի գլխավոր խմբագիրը։ 1958 թվականի հեղափոխությունից հետո եղել է «Հաբաթ» ՔԴԿ-ի խմբագիրը, որպես այդպիսին՝ 1960 թվականին տրվել է դատի, 1961 թվականի մարտին քրեական հետապնդման սպառնալիքի ներքո Բաղդադից փախել է Քուրդիստան և անցել ապօրինի գործոնեության։
1961 թվականի սեպտեմբերյան ապստամբության սկսվելուց հետո Թալաբանին ջոկատ է ձևավորում Մավաթայի շրջանում և դեկտեմբերի 25-ին առաջին հաջող ակցիան է կատարում հարավային ճակատում (30 հազար դինարով Սուլեյմանիա ուղևորվող ինկասատորյան մեքենայի զավթում)։ 1962 թվականին Թալաբանին, որը դրսևորեց ոչ դրական էներգիա և ռազմական ունակություններ, դառնում է ամենանշանավոր և ամենահանրաճանաչ ապստամբական հրամանատարներից մեկը։ Առաջին Բաաս կուսակցության հետ զինադադար կնքելուց հետո 1963 թվականի փետրվարին Բարզանին նրան Բաղդադ է ուղարկում որպես իր ներկայացուցիչ և (այնուհետև) քրդական պատվիրակության ղեկավար։ Թալաբանին, որպես իրաքյան պատվիրակության անդամ, այցելում է Նասեր Կահիրե և Բեն Բելլայի՝ Ալժիրում, այդպիսով սկսելով իր միջազգային-դիվանագիտական կարիերան։ Ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո նա դիվանագիտական առաքելությամբ ուղևորվում Է Եվրոպա, այնուհետև վերադառնալուց հետո հրամանատարությունն ընդունում է ողջ հարավային ճակատը։
Այդ կարիերան խարխլում է 1964 թվականին ՔԴԿ-ում տեղի ունեցած պառակտումը։ Թալաբանին դառնում է քարտուղարության կուսակցական մտավորականության և կուսակցության առաջին քարտուղար Իբրահիմ Ահմեդի (իր ապագա աներոջ) կողմը Բարզանիի դեմ և արդյունքում ստիպված է փախչել Իրան։ Բարզանիի հետ հաշտվելու անհաջող փորձից հետո նա 1966 թվականին հաստատվում է Բաղդադում և այնտեղ կառավարության հովանավորությամբ ստեղծում է «ճշմարիտ ՔԴԿ»-ն, որի ղեկավարը զինված պայքար է սկսում Բարզանիի կողմնակիցների դեմ։
1970 թվականի մարտի 11-ի Բարզանիի և Սադամ Հուսեյնի կողմից խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո «ճշմարիտ ՔԴԿ»-ն զինաթափվեց և լուծարվեց, իսկ Թալաբանին և նրա կողմնակիցները մեղայականով հասան Բարզանի և նրանց համաներեցին։ Շուտով Թալաբանին մեկնում է արտերկիր։ Մասուդ Բարզանին, որն այն ժամանակ քրդական «Փարաստին» հատուկ ծառայության ղեկավարն էր, պնդում է, որ դա կապված է եղել Թալաբանիի ֆինանսական գործերի հետ նա նաև Քուվեյթում իր անձնական հաշիվների վրա է դրել «ճշմարիտ ՔԴԿ» կուսակցական հիմնադրամը՝ ավելի քան 4 մլն դոլար։ Սեպտեմբերյան ապստամբության կործանումը (1975 թվականի մարտ) նրան գտնում է Բեյրութում ՔԴԿ-ի ներկայացուցչի օգնականի պաշտոնում։ Այս իրավիճակում Թալաբանին հայտարարում է, որ ապստամբության փլուզումը պայմանավորված է եղել Բարզանիի նահանջով հեղափոխական և հակաիմպերիալիստական պայքարի սկզբունքներից, և արդյունքում հայտնվում է մի ֆիգուր, որը կարողացել է համախմբել նորաստեղծ ձախակողմյան կազմակերպություններին։ Բաղդադին թշնամի սիրիական իշխանությունների հովանավորությունը ձեռք բերելով՝ նա նրանց համագումարը կազմակերպում է Դամասկոսում, որի արդյունքում 1975 թվականի հունիսի 1-ին հայտարարվեց Քրդստանի հայրենասիրական միության ստեղծման մասին։ 1976 թվականի մայիսին Քուրդիստանի հայրենասիրական միությունը վերսկսում է պարտիզանական պայքարը Քրդստանում։
Թալաբանիի հիմնական բազան նրա հարազատ Սուլեյմանիան էր և ընդհանրապես, Սորանի շրջանը, որը գտնվում էր հյուսիս-արևմտյան հայտնի ընդդիմության (Բահդինան) հայրենիքում և Բարզանիի հենակետում։ Իրանա-իրաքյան պատերազմի (1980) սկսվելուց հետո Թալաբանին ստանում է իրանցիների աջակցությունը Բաղդադի ռեժիմի դեմ պայքարում (1984-ին ընդմիջումով, երբ նրա և Սադամ Հուսեյնի միջև հրադադար էր կնքվել)։
Վերջին ամիսներին իրանա-իրաքյան պատերազմը և հատկապես դրա ավարտից հետո իրաքյան ուժերը զանգվածային հարձակում են գործել քրդական պարտիզանների վրա։ Արդյունքում 1989 թվականի աշնանը Փեշմերգա ՔՀՄ-ի վերջին ջոկատները ստիպված էին լքել Իրաքը։
1991 թվականի մարտին Սադամ Հուսեյնի ջախջախումից հետո միջազգային կոալիցիայի, Թալաբանիի և Մասուդ Բարզանիի ուժերը գլխավորեցին համընդհանուր քրդական ապստամբությունը, որը հանգեցրեց Քուրդիստանի գրեթե ողջ տարածքի ազատագրմանը։ Սակայն ապրիլի 1-ին Իրաքյան զորքերն սկսել են զանգվածային հարձակում իրականացնել ապստամբների վրա։ Սկսվել է քրդերի զանգվածային փախուստը հարևան երկրներ։ 1992 թվականին Իրաքյան Քուրդիստանի Ազգային Ասամբլեայի (խորհրդարանի) ընտրություններ են անցկացվել, որոնց 49 մանդատ է ստացել ՔՀՄ-ն, իսկ 51-ը՝ ՔԴԿ-ն։ Սակայն կուսակցությունների միջև հակասությունները հանգեցրին նրան, որ 1994 թվականին Թալաբանին, հենվելով Իրանի աջակցության վրա, փորձեց պետական հեղաշրջում իրականացնել և իշխանությունը գրավել ողջ «Աազատ Քրդստանում»։ Արդյունքը քաղաքացիական պատերազմն էր, որը շարունակվում էր մինչև 1998 թվականը, երբ Վաշինգտոնում ԱՄՆ վարչակազմի ակտիվ միջնորդությամբ կայացած հանդիպմանը երկու քուրդ առաջնորդների միջև խաղաղություն կնքվեց. Այնուամենայնիվ, փաստորեն, Ազատ Քուրդիստանը բաժանված էր երկու մասի՝ ՔԴԿ (Էրբիլ-Դոհուք) և Սուլեյմանիայի ՔՀՄ-ի կառավարության կողմից կառավարվող տարածքը։ 2002 թվականին քրդական խորհրդարանը կրկին միավորվեց, սակայն կառավարությունների միավորումը տեղի ունեցավ միայն 2006 թվականին։
2003 թվականի ապրիլին, Բաղդադի անկումից հետո, Թալաբանիի ուժերը զբաղեցնում են Իրաքի «նավթային մայրաքաղաքը»՝ Քիրքուքը, որից հետո Թալաբանին և Բարզանին դառնում են Իրաքի կառավարող խորհրդի անդամներ։ 2005 թվականին Թալաբանին Իրաքի նախագահ է դառնում իր մրցակից Բարզանիի ակտիվ աջակցությամբ, որն իր հերթին, պայմանավորվածության համաձայն, դարձել է Քուրդիստանի նախագահ։
Քրդերի շրջանում Թալաբանին հայտնի է որպես «Մամ Ջալալ»՝ «Ջալալ քեռին»։ Այն տարբերում է էներգիան, դիվանագիտական ունակությունները, փառասիրությունը։ Մեկ անգամ չէ, որ հանդես է եկել որպես միջնորդ իրաքյան էթնիկ խմբերի և կրոնական աղանդների հակամարտությունների հարցում[4]։ Թալաբանին մի շարք գրքերի հեղինակ է, հիմնականում նվիրված քրդական ազգային-ազատագրական շարժմանը։
2009 թվականի մարտին հայտարարել էր, որ այլևս չի առաջադրի իր թեկնածությունը պետության ղեկավարի պաշտոնում (նրա լիազորությունները լրանում են տարեվերջին, նա մտադիր է թոշակի անցնել)։ Սակայն 2010 թվականի նոյեմբերի 11-ին նա վերընտրվեց Իրաքի նախագահի պաշտոնում[5]։
2010 թվականի նոյեմբերի 17-ին հրաժարվել է ստորագրել մահապատժի դատապարտված վարչապետի նախկին տեղակալ Թարիկ Ազիզի մահապատիժը[6]։
2014 թվականի հուլիսի 24-ին ավարտվել է նախագահի պաշտոնում նրա պաշտոնավարման ժամկետը[7]։
Առողջական վիճակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2007 թվականից մամուլը հաղորդել Է Թալաբանիի առողջական խնդիրների մասին, ինչի հետևանքով նա արդեն մեկ անգամ չէ, որ բուժվում է արտերկրում։ 2007 թվականին Թալաբանին բուժվել է Հորդանանում ջրազրկումից և հյուծումից, 2008 թվականին նախագահը սրտի վիրահատություն է տարել ԱՄՆ-ում[4]։
2012 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Թալաբանին Բաղդադի հիվանդանոց էր տեղափոխվել անհետաձգելի բժշկական օգնություն ցուցաբերելու համար, ենթադրաբար, ինսուլտի պատճառով[4]։
2012 թվականի դեկտեմբերի 18-ին մի շարք ԶԼՄ-ներ հաղորդել Էին Թալաբանիի մահվան մասին[4], սակայն Իրաքի արտաքին գործերի նախարար Հոշիյար Զիբարին այդ տեղեկությունը հերքել էր[8]։
Թալաբանին մահացել է 2017 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Գերմանիայում 84 տարեկան հասակում, որտեղ գտնվում էր բուժման մեջ, ավելի վաղ կոմայի մեջ էր ընկել[9]։ Թալաբանիի մահվան կապակցությամբ Իրաքում եռօրյա սուգ Է հայտարարվել[10]։
2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Թալաբանին թաղվել է հայրենի քաղաք Սուլեյմանիայում։ Հուղարկավորության արարողությանը եկել են տասնյակ հազարավոր մարդիկ, հուղարկավորության արարողությունը հակասություններ է առաջացրել Իրաքի կենտրոնական իշխանությունների հետ, քանի որ Թալաբանիի դագաղը փաթաթվել է քրդական դրոշի մեջ, իսկ հրաժեշտի արարողությունը ի սկզբանե տեղի է ունեցել ոչ թե Բաղդադում, այլ Սուլեյմանիում, քանի որ Թալաբանիի ընտանիքը պնդել է, որ մարմինը ուղղակիորեն տեղափոխվի Սուլեյմանիա։ Այնուամենայնիվ, հուղարկավորությանը կատարվել է ինչպես Իրաքի հիմնը, այնպես էլ քրդերինը[11]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Munzinger Personen (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 МИД Ирака опроверг сообщения о смерти президента страны. — Новости дня — РосБизнесКонсалтинг
- ↑ «Джаляль Талабани переизбран на пост президента Ирака». ИТАР-ТАСС. 11 ноября 2010 года.
- ↑ Президент Ирака отказался подписывать смертный приговор Тарику Азизу
- ↑ Парламент Ирака избрал президента страны.
- ↑ «Слухи о смерти Талабани опровергнуты». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
- ↑ Бывший президент Ирака Джаляль Талабани скончался в возрасте 83 лет — РТ на русском
- ↑ В Ираке объявлен трехдневный траур в связи со смертью экс-президента Талабани
- ↑ СМИ: экс-президент Ирака похоронен под курдским флагом