Շանդոր Մարաի

Շանդոր Մարաի; հունգ.՝ Márai Sándor
Ծննդյան անուն	հունգ.՝ Grosschmid Sándor Károly Henrik
Ծնվել է	ապրիլի 11, 1900[…]
Ծննդավայր	Կոշիցե, Abaúj-Torna County, Հունգարիայի թագավորություն, Տրանսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա
Վախճանվել է	փետրվարի 21, 1989 (88 տարեկան)
Վախճանի վայր	Սան Դիեգո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Մասնագիտություն	լրագրող, բանաստեղծ, թարգմանիչ, վիպասան, սցենարիստ և հրապարակախոս
Լեզու	հունգարերեն
Քաղաքացիություն	Հունգարիա
Կրթություն	Լայպցիգի համալսարան և Բուդապեշտի համալսարան
Ուշագրավ աշխատանքներ	Embers? և The Rebels?
Անդամակցություն	Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա
Աշխատավայր	Նյուգաթ
Պարգևներ	Կոշութի մրցանակ և «Հունգարիայի ժառանգություն» մրցանակ
Ամուսին	Ilona Matzner?
	Sándor Márai Վիքիպահեստում

Շանդոր Մարաի (հունգ.՝ Márai Sándor, լրիվ անունը՝ հունգ.՝ Sándor Károly Henrik Grosschmid de Mára, 11 ապրիլի, 1900, Կաշշա, Ավստրո-Հունգարիա (ներկայում՝ Կոշիցե, Սլովակիա) – 21 փետրվարի, 1989, Սան Դիեգո, ԱՄՆ), հունգարացի արձակագիր և լրագրող։ Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1945)^[8], Կոշութի մրցանակի դափնեկիր (1990, հետմահու)։ Նրա կրտսեր եղբայրն է կինոռեժիսոր Գեզա Ռոդվանին (1907-1986)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շանդոր Մարաին ծնվել է 1900 թվականի ապրիլի 11-ին Կաշշա գյուղում^[9] (ներկայում՝ Կոշիցե, Սլովակիա)։ Նրա հայրը եղել է փաստաբան, ով եկել էր Սաքսոնիայից։ Մայրը հունգարացի էր։ Շանդոր Մարաին սովորել է Բուդապեշտի համալսարանի իրավաբանության ֆակուլտետում, մասնակցել է 1918-1919 թվականների հեղափոխական դեպքերին։ Հունգարիայի Խորհրդային Հանրապետության անկումից հետո՝ 1919 թվականին, տեղափոխվել է Գերմանիա, լրագրություն է սովորել Լայպցիգում, Ֆրանկֆուրտում, Բեռլինում։ Գրել է «Սիմպլիցիսիմուս» և «Ֆրանկֆուրտեր ցայտունգW թերթերի համար, թարգմանել է Ֆրանց Կաֆկայի ստեղծագործությունները, մտածել է սկսել ստեղծագործել գերմաներենով։ Ականատես է եղել գերմանական նացիզմի ծնունդին, սակայն հետագայում ունեցել է հակաֆաշիստական հայացքներ։ 1923 թվականին տեղափոխվել է Փարիզ, սովորել փիլիսոփայություն։ 1925 թվականին հարցազրույց է վերցրել Արթուր Կոնան Դոյլից։ 1928 թվականին վերադարձել է Բուդապեշտ, ակտիվորեն զբաղվել լրագրությամբ՝ գրելով ինչպես հունգարական, այնպես էլ արտասահմանյա թերթերի համար։ Նրա գրքերը դարձել են բեսթսելլերներ, պիեսները բեմադրվել են առաջատար թատրոններում, նա դարձել է իր ժամանակի ամենահայտնի գրողներից մեկը Հունգարիայում։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Դյորդ Լուկաչի և այլոց հոդվածներում համարվել է «բուրժուա գրող», 1948 թվականին մեկնել է Շվեյցարիա, 1950 թվականին՝ Իտալիա, իսկ 1952 թվականին տեղափոխվել է ԱՄՆ^[9]։ 1957 թվականին ստացել է ԱՄՆ-ի քաղաքացիություն։ 1950-ական թվականներին աշխատել է «Ազատ Եվրոպա» ռադիոյում, ողջունել է 1956 թվականի Հունգարական հեղափոխությունը, ծանր է տարել նրա ճնշումը։

Հետագայում Շանդոր Մարաին ավելի քիչ ճանաչում է վայելել, հայտնվել է մեկուսացման մեջ։ 1986 թվականին մահացել է նրա կինը, ով ազգությամբ հրեա էր (նրանք միասին ապրել էին ավելի քան 60 տարի)։ 1987 թվականին սրտի կաթվածից մահացել է նրանց որդեգրված որդին։ Չդիմանալով մենակությանը՝ Շանդոր Մարաին ինքնասպան է եղել 1987 թվականի փետրվարի 21-ին։

Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շանդոր Մարաին հեղինակել է շուրջ 50 վեպ, որոնցում պատկերված է Եվրոպան միջպատերազմական ժամանակներում՝ Ավստրո-Հունգարիայի անկումից հետո։ Տարբեր երկրներում առանձնապես հայտնի են դարձել նրա հուշերն ու օրագրերը, որ վերաբերում են 1940-1980-ական թվականներին։

Ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ական թվականների սկզբին Շանդոր Մարաիին կրկին հայտնի է դարձել իտալացի գրող և հրատարակիչ Ռոբերտո Կալասոյի շնորհիվ։ Մարաիի գրքերը կրկին սկսել են տպագրվել իտալերենով և գերմաներենով, 1989 թվականից հետո դրանք շատ են տպագրվում նաև Հունգարիայում։ 1990 թվականին նրան հետմահու շնորհվել է Կոշութի մրցանակ^[8]։ Նրա ստեղծագործությունները բարձր է գնահատել Ջոն Մաքսվել Կուտզեեն։ Շանդոր Մարաիի ստեղծագործությունները թարգմանվել են անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն, իսպաներեն, շվեդերեն, հոլանդերեն, ֆիններեն, լեհերեն, չեխերեն, սերբերեն, սլովակերեն, բուլղարերեն, իվրիտով, չինարեն, թուրքերեն, կորեերեն և այլ լեզուներով։

Շանդոր Մարաիի պիեսներից մեկն էկրանավորվել է դեռ 1943 թվականին։ 1990-ական թվականներին թողարկվել են ևս մի քանի ֆիլմեր նրա երկերի մոտիվներով։ 2007 թվականին նրա օրագրերի հիման վրա նկարահանվել է «Ես էմիգրանտ եմ» խաղարկային ֆիլմը։ Գերմանիայում նկարահանվել է «Շանդոր Մարաի - հունգարացիի գրողի դիմանկարը» վավերագրական ֆիլմը (2006)։ Հունգարիայում սահմանվել է Շանդոր Մարաիի մրցանակ, որին 1996 թվականին արժանացել է Իմրե Կերտեսը, 1998 թվականին՝ Լասլո Կրասնահորկային, 2001 թվականին՝ Պետեր Էստերհազին, 2003 թվականին՝ Ժուժա Ռակովսկին, 2008 թվականին՝ Լասլո Դարվաշին։

Շանդոր Մարաիի հուշարձանները տեղադրվել են Կոշիցեում և Բուդապեշտում։ 1990 թվականին Բրատիսլավայում ստեղծվել է Շանդոր Մարաիի հիմնադրամը, որը նպատակ ունի սատարել լիբերալիզմի գաղափարներին։

Ընտրյալ երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Emlékkönyv / Ալբոմ (1918, բանաստեղծություններ)
Zendülők / Ապստամբները (1930, վեպ)
Idegen emberek / Տարօրինակ մարդիկ (1931, վեպ)
A szegények iskolája / Դպրոց աղքատների համար (1934, էսսե)
A sziget / Կղզի (1934, վեպ)
Egy polgár vallomásai / Բուրժույի խոստովանությունը (1934, վեպ-ժամանակագրություն)
Válás Budán / Բաժանություն Բուդայում (1935, վեպ)
Eszter hagyatéka / Էսթերի ժառանգությունը (1939, վեպ)
Vendégjáték Bolzanóban / Հյուրախաղեր Բոլցանոյում (1940, վեպ Կազանովայի կյանքից)
Kaland / Արկած (1940, դրամա)
Szindbád hazamegy / Սինդբագը վերադառնում է տուն (1940, վեպ Դյուլա Կրուդիի արձակի մոտիվներով)
A gyertyák csonkig égnek / Անկյուններ (1942, վեպ)
Napló 1943-1944 / Օրագիր 1943-1944 (1945)
Európa elrablása / Եվրոպայի առևանգումը (1947, էսսե)
Béke Ithakában / Խաղաղություն Իթաքայում (1952, վեպ)
Napló 1945-1957 / Օրագիր 1945-1957 (1958)
Napló 1958-1967 / Օրագիր 1958-1967 (1968)
Föld, föld!… / Երկիր, Երկիր․․․ (1972, հուշեր)
Napló 1968-1975 / Օրագիր 1968-1975 (1976)
Napló 1976-1983 / Օրագիր 1976-1983 (1984)
Napló 1984-1989 / Օրագիր 1984-1989 (1999)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
↑ filmportal.de — 2005.
↑ ^4,0 ^4,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118730789 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ http://www.hunlit.hu/maraisandor,de
↑ https://macse.hu/gudenus/mcsat/fam.aspx?id=1043
↑ ^8,0 ^8,1 Շանդոր Մարաի Արխիվացված 2022-08-15 Wayback Machine(անգլ.)
↑ ^9,0 ^9,1 Շանդոր Մարաին randomhouse.com կայքում(անգլ.)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Zeltner E. Sándor Márai: ein Leben in Bildern. — München: Piper, 2001 (переизд. 2005, на исп. яз. 2005, на нидерланд. яз. 2006)
Méhes L. Egyszemélyes emigráció Márai emlékek — töredékek. — Miskolc: Bíbor, 2003.
Jastrze̜bska J. Van Sándor Márai tot Magda Szabo: klassieke Hongaarse romans uit de 20e eeuw. — Amsterdam: Van Gennep, 2006.
Серебряная О. «Воспоминания о Венгрии». Отъезд и возвращение Шандора Мараи. // Неприкосновенный запас, 2007, № 6.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շանդոր Մարաին (անգլ.) Internet Movie Database կայքում
«Օրագրեր» online Արխիվացված 2006-05-29 archive.today(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շանդոր Մարաի» հոդվածին։

[_255782712570b5b1-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_7772afb824da4232-2] 2,0 ^2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.

[_f7ac55cafc02f51e-3] rtal.de — 2005.

[_901bc38fdc040691-4] 4,0 ^4,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118730789 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_a811d5afb064c744-5] Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_ac043864937a695f-6] ttp://www.hunlit.hu/maraisandor,de

[_04bb56bf4be160a3-7] ttps://macse.hu/gudenus/mcsat/fam.aspx?id=1043

[ՇանդորՄարաի-8] 8,0 ^8,1 Շանդոր Մարաի Արխիվացված 2022-08-15 Wayback Machine(անգլ.)

[Մարաի-9] 9,0 ^9,1 Շանդոր Մարաին randomhouse.com կայքում(անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]