Մոր Յոկայի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մոր Յոկայի
հունգ.՝ Jókai Mór
Ծննդյան անունհունգ.՝ Ásvay Jókay Móric
Ծնվել էփետրվարի 18, 1825(1825-02-18)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԿոմառնո, Komárom County
Վախճանվել էմայիսի 5, 1904(1904-05-05)[1][2][4][…] (79 տարեկան)
Վախճանի վայրԲուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա[5]
ԳերեզմանՖիումեի փողոցի գերեզմանոց
Մասնագիտությունգրող, դրամատուրգ, քաղաքական գործիչ և լրագրող
Լեզուհունգարերեն
Քաղաքացիություն Հունգարիա
ԿրթությունGrammar School of Reformed College? (1842)
Ուշագրավ աշխատանքներThe Man with the Golden Touch?
ԱնդամակցությունՀունգարիայի գիտությունների ակադեմիա
ԿուսակցությունResolution Party?[6], Left Centre?[6] և Liberal Party?[7]
ԱմուսինRóza Laborfalvi? և Bella Nagy?
ԱզգականներMari Váli?
Изображение автографа
 Mór Jókai Վիքիպահեստում

Մոր Յոկայի (հունգարերեն՝ Jókai Mór [ˈmoːr ˈjoːkɒi], ծնյալ Մորից Յոկայի[8], փետրվարի 18, 1825(1825-02-18)[1][2][3][…], Կոմառնո, Komárom County - մայիսի 5, 1904(1904-05-05)[1][2][4][…], Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա[5]), Հունգարիայից դուրս հայտնի է նաև որպես Մաուրուս Յոկայի (Maurus Jokai) կամ Մաուրիտիուս Յոկայի (Mauritius Jókai)[9], 19-րդ դարի հունգարացի վիպասան, թատերագիր, հեղափոխական։ Եղել է 1848 թվականի հունգարական հեղափոխության ակտիվ մասնակիցներից և առաջնորդներից մեկը։ Յոկայիի ռոմանտիկ վեպերը մեծ ժողովրդականություն էին վայելում ոչ միայն իր հայրենի Հունգարիայում, այլև նրա սահմաններից դուրս, մասնավորապես՝ վիկտորիական դարաշրջանի Անգլիայում, որտեղ նրան համեմատում էին Չարլզ Դիքենսի հետ[10][11]։ Նրա ստեղծագործությունների մեծ սիրահարներից ու երկրպագուներից էր նաև անձամբ Վիկտորյա թագուհին[12]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոկային ծնվել է հունգարական ազնվականական ընտանիքում, ժամանակակից Սլովակիայի հարավում, որտեղ հունգար և սլովակ խառը բնակչություն էր ապրում։ Գրողի տաղանդ նա դրսևորել է դեռ վաղ պատանեկան տարիքից։ Յոկայիի վեպերի մի մասը նվիրված է Հունգարիայի թագավորության հերսական անցյալի պատկերմանը, ընդ որում՝ նրան հաջողվել է խուսափել հարազատ ժողովրդի չափազանցված իդեալականացումից։ Եղել է արտակարգ բեղուն ստեղծագործող. գրական իր ողջ գործունեության ընթացքում գրել է տասնյակ վեպեր, թատերգություններ, պատմվածքներ, վիպակներ, նորավեպեր, բանաստեղծություններ, որոնք ամփոփվել են 110 գրքերում։ Նրա «Սաֆֆի» նորավեպի հիման վրա ավստրիացի նշանավոր կոմպոզիտոր Յոհան Շտրաուսը 1885 թվականին գրել է իր հանրահայտ «Գնչուական բարոն» օպերետը, որը համաշխարհային հաջողություն է արձանագրել։

Յոկայիի մեկ տասնյակից ավելի ստեղծագործություններ էկրանավորվել են՝ բազմապատկելով հեղինակի փառքը։ Առանձնապես մեծ ժողովրդականություն են վայելում նրա «Ոսկի մարդը», «Հունգարական նաբոբը», «Անանուն ամրոցը» վեպերը։ Յոկային իր հայրենի Հունգարիայում և նրա սահմաններից դուրս հայտնի է նաև որպես հեղինակ խոհարարական ինքնատիպ ու սիրված բաղադրատոմսերի, որոնցով հարստացրել է հունգարական խոհանոցը։ Հունգարական գրեթե բոլոր ռեստորաններում կարելի է համտեսել ըստ հանրահայտ գրողի բաղադրատոմսերի պատրաստված խորտիկներ կամ ապուրներ։

Մոր Յոկայիի անունով է կոչվել Մերկուրի մոլորակի խառնարաններից մեկը։ Հունգարիայում 1925 թվականի փետրվարի 1-ին նրա դիմապատկերով նամականիշ է թողարկվել։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վեպեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Առօրյա» / հունգ.՝ Hétköznapok (1846)
  • «Հեղափոխական և մարտական տեսարաններ» / հունգ.՝ Forradalmi és csataképek (1850)
  • «Փախստականի օրագիրը» / հունգ.՝ Egy bujdosó naplója (1851)
  • «Տրանսիլվանիայի ոսկեդարը» / հունգ.՝ Erdély aranykora (1852)
  • «Թուրքական աշխարհը Հունգարիայում» / հունգ.՝ Török világ Magyarországon (1853)
  • «Հունգարական նաբոբը» / հունգ.՝ Egy magyar Nábob (1853—1854)
  • «Ենիչերիների վերջին օրերը» / հունգ.՝ Janicsárok végnapjai (1854)
  • «Զոլտան Կարպատի» / հունգ.՝ Kárpáthy Zoltán (1854)
  • «Խեղճ հարուստները» / հունգ.՝ Szegény gazdagok (1860)
  • «Նոր հողատերը» / հունգ.՝  Az uj foldesur (1862)
  • «Երբ ծերանանք» / հունգ.՝ Mire megvénülünk (1865)
  • «Քարսիրտ մարդու որդիները» / հունգ.՝ A kőszívű ember fiai (1869)
  • «Սև ադամանդներ» / հունգ.՝ Fekete gyemantok (1870)
  • «Ոսկի մարդը» / հունգ.՝ Az Arany Ember (1872)
  • «Անանուն ամրոցը» / հունգ.՝ A névtelen vár (1877)
  • «Արկածախնդիր Հուգո ֆոն Հաբենիխտի արկածները» / (1879)
  • «Ծովանման աչքերով տիկինը» / հունգ.՝ A tengerszemu holgy (1890)
  • «Ռակոցիի պատանեկությունը» / հունգ.՝ Rákóczy fia (1893)
  • «Եղբայր Դյորդը» / հունգ.՝ Frater Gyorgy (1893)
  • «Ուրիշ ժամանակ՝ ուրիշ բարքեր»
  • «Սեր՝ մինչև կառափնարան»
  • «Աստծո կամքը»
  • «Մեռնել կրկնակի»
  • «Սրտի տառապյալը»
  • «20000 տարի սառույցի տակ»
  • «Հոգիներ սանձահարողը»

Փոքրածավալ արձակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Վայրի ծաղիկներ» / Vadon virágai (1848, պատմվածքների ժողովածու)
  • «Դեղին վարդ» (1893, վիպակ)
  • «Երազանք ու կյանք» (վիպակ)
  • «Գերեզմանոցային ուրվականներ» (պատմվածք)

Էկրանավորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1965 — «Քարսիրտ մարդու որդիները»
  • 1970 — «Հունգարական նաբոբը»
  • 1971 — «Զոլտան Կարպատիի ճակատագիրը»
  • 1980 — «Տրանսիլվանիայի ոսկեդարը»
  • 1985 — «Սաֆֆի» (մուլտֆիլմ)
  • 1985 — «Անանուն ամրոցը» (հեռուստասերիալ)

Երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Գնչուական բարոն (Յոհան Շտրաուսի օպերետը՝ ըստ «Սաֆֆի» նորավեպի)» (1885)
  • «Երգ» (Էրժեբեթ Սյոնյիի օպերան) (1953)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Йокаи Мор // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ 6,0 6,1 Dániel B., József P., Judit P. Képviselők és főrendek a dualizmus kori Magyarországon (հունգ.) — Líceum Kiadó, 2020. — P. 120. — 639 p. — ISBN 978-963-496-144-4
  7. ↑ Dániel B., József P., Judit P. Képviselők és főrendek a dualizmus kori Magyarországon (հունգ.) — Líceum Kiadó, 2020. — P. 221. — 639 p. — ISBN 978-963-496-144-4
  8. ↑ В детстве Мор был крещён и зарегистрирован как Móric Jókay, - затем, вследствие канцелярской ошибки, он стал писаться как Mór Jókai.
  9. ↑ https://antikva.hu/magyar-irodalom/de-duabus-salicibus-enyediensibus
  10. ↑ Charles Hebbert; Norm Longley; Dan Richardson (2002). Rough Guide. Hungary. Rough Guides. էջ 212. ISBN 9781858289175.
  11. ↑ University of London. School of Slavonic and East European Studies (1929). The Slavonic and East European Review, Voluma 8. Jonathan Cape. էջ 359.
  12. ↑ Lóránt Czigány (1984). The Oxford history of Hungarian literature from the earliest times to the present. Clarendon Press. էջ 222. ISBN 9780198157816.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 Mór Jókai
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոր Յոկայի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոր_Յոկայի&oldid=8432240» էջից