Մալալա Յուսուֆզայ
| Մալալա Յուսուֆզայ փուշթու՝ ملاله یوسفزۍ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հուլիսի 12, 1997 |
| Ծննդավայր | Մինգորա (Պակիստան |
| Քաղաքացիություն |  Պակիստան[1] |
| Կրոն | սուննի իսլամ[2] |
| Կրթություն | Edgbaston High School? (2017)[1] և Լեդի Մարգարետ Հոլ (2020)[3] |
| Մասնագիտություն | ուսանող, բլոգեր |
| Ամուսին | Asser Malik?[4] |
| Ծնողներ | հայր՝ Ziauddin Yousafzai?, մայր՝ Toorpekai Yousafzai? |
| Պարգևներ և մրցանակներ | 2014 թվականի Խախաղության Նոբելյան մրցանակ, Սախարովի անվան մրցանակ |
| Կայք | malala.org |
 Malala Yousafzai Վիքիպահեստում | |
Մալալա Յուսուֆզայ (փուշթու՝ ملاله یوسفزۍ;[5])[6] հուլիսի 12, 1997[7][8][9][…], Մինգորա, Պակիստան), պակիստանցի ակտիվիստուհի, իրավապաշտպան, Նոբելյան մրցանակի ամենաերիտասարդ դափնեկիրը, որը բարձր պարգևների և պատիվների արժանացել է իր հայրենիքում տիրող դաժան խտրականության պայմաններում իր առողջությունն ու կյանքը վտանգի ենթարկելով՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության և հատկապես կանանց ու երեխաների կրթության գործը հայրենի Խիբեր Փախթունխվա տարածաշրջանի (Հյուսիսարևմտյան Պակիստան) Սվաթ հովտի բնակավայրերում կազմակերպելու համար, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ այնտեղ իշխող թալիբան շարժման անդամները աղջիկներին արգելել են դպրոց հաճախել։ Նրա պայքարը միջազգային արձագանք է ստացել, և, ինչպես նշել է Պակիստանի վարչապետ Շահիդ Խաքան Աբասին, նա դարձել է հայրենի երկրի ամենանշանավոր քաղաքացին։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մալալան ծնվել է փուշթու ընտանիքում, Պակիստանի Խիբեր Փախթունխվա շրջանի Մինգորա գյուղում։ Նրա ծնողները շրջանի գյուղերում բացել ու վարում էին մի շարք դպրոցներ։ Հոր գաղափարներն ու մարդասիրական գործունեությունն են առանձնապես ոգեշնչել աղջկան, ում համար իդեալական կերպարներ էին հանդիսանում անկախ Պակիստան պետության հիմնադիր Մուհամեդ Ալի Ջինահը և Պակիստանի նախկին վարչապետ տիկին Բենազիր Բհուտոն, որը առաջին կին ղեկավարն է եղել գերակշռող մուսուլմանական բնակչությամբ երկրների ցանկում։
2009 թվականի սկզբներին, լինելով ընդամենը 11-12 տարեկան մի աղջնակ, Մալալան կեղծ անվան ներքո իր բլոգն է բացել ու վարել BBC Urdu-ի (BBC-ի ուրդուական ծառայության) համար՝ մանրամասնորեն նկարագրելով իր առօրյան, խոհերն ու ապրումները թալիբական տիրապետության շրջանում։ Հաջորդած ամռանը լրագրող Ադամ Բ. Էլիկը նրա մասին ծավալուն նյութ է պատրաստել New York Times թերթի համար՝ պատկերելով նրա կյանքը այն ծանր ժամանակներում, երբ զինյալներ էին ներխուժել գյուղ։ Այսպիսով՝ դեռ մանուկ հասակից Մալալան համբավ է ձեռք բերել, հարցազրույցներ տվել թերթերի, ամսագրերի, հեռուստատեսության ու ռադիոյի համար, և ակտիվիստ Դեսմոնդ Տուտուի կողմից նրա թեկնածությունն առաջադրվել է Երեխաների խաղաղության միջազգային մրցանակ շնորհելու համար:։
2012 թվականի հոկտեմբերի 9-ին, երբ Մալալան իր երկու ընկերուհիների հետ քննություն հանձնելուց հետո ավտոբուսով հայրենի գյուղ էր վերադառնում, թալիբ մի հրաձիգ մահափորձ կատարեց նրանց նկատմամբ՝ ինքնաձիգից կրակ բացելով նրանց ուղղությամբ, դրանով իսկ ցանկանալով պատժել աղջիկներին՝ նրանց ակտիվիստական գործունեության համար։ Կրակահերթ արձակելուց հետո հրաձիգն անհետացավ, իսկ Մալալան գիտակցությունը կորցրած՝ տապալվեց ցած. գնդակը դիպել էր նրա գլխին։ Աղջկան արագ փոխադրեցին Ռավալպինդիի համբավավոր հիվանդանոցներից մեկը, բայց, չնայած պակիստանցի լավագույն բժիշկների գործադրած ջանքերին, նա գիտակցության չէր գալիս, և վիճակը մնում էր ծայրահեղ ծանր։ Ի վերջո հնարավոր եղավ աղջկան փոխադրել Մեծ Բրիտանիա՝ Բիրմինգհեմի Եղիսաբեթ թագուհու անվան հիվանդանոց։ Խիզախ աղջնակի կյանքի համար պայքարը հուզել էր աշխարհի տարբեր ծայրերում ապրող հազարավոր մարդկանց, որոնք իրենց աջակցությունն ու հնարավոր ամեն ինչով օգնելու պատրաստակամությունն էին հայտնում։ Deutsche Welle-ն 2013 թվականի հունվարին գրեց, որ Յուսուֆզայը կարող է ճանաչվել որպես աշխարհի ամենահռչակավոր պարմանուհին։
Մահափորձից մի քանի շաբաթ անց մուսուլման հիսուն հեղինակավոր ղեկավար կրոնավորներից բաղկացած մի խումբ հրապարակայնորեն դատապարտեց աղջնակի նկատմամբ իրագործված հաշվեհարդարը և ֆաթվա հայտարարեց նրանց դեմ, ովքեր փորձել էին սպանել նրան։ Թալիբանի պաշտոնյաները ի պաասխան դրա՝ նորանոր մեղադրանքներ ու սպառնալիքներ հնչեցրին Մալալայի հասցեին՝ հասկացնել տալով, որ երկրորդ մահափորձն են ծրագրել և դա վավերացրել են կրոնական երդումով։ Ինչպես և պետք էր սպասել, այդ հայտարարությունները միջազգային դատապարտման արժանացան։
Ապաքինվելուց հետո Յուսուֆզայը դարձավ կրթության իրավունքի համար պայքարող ամենաականավոր ակտիվիստներից մեկը, եթե ոչ ամենաականավորը։ Նա հիմնեց շահույթ չհետապնդող Malala Fund հիմնադրամը։ 2013 թվականին նրա հեղինակակցությամբ լույս տեսավ «Ես Մալալան եմ» (անգլ.՝ «I am Malala») գիրքը, որը դարձավ համաշխարհային բեսթսելլեր։ 2012 թվականին նրան շնորհվեց Պակիստանի խաղաղության պատանեկան ազգային մրցանակը, որը շնորհվում էր առաջին անգամ։ Հաջորդ տարի ակտիվիստ աղջիկն արժանացավ Անդրեյ Սախարովի մրցանակի, որը մարդու իրավունքների համար նրա ակտիվ պայքարի գնահատականն էր։ Իսկ 2014 թվականին տասնյոթամյա Մալալա Յուսուֆզայը, Քայլաշ Սաթյարթիի հետ, ստացավ խաղաղության Նոբելյան մրցանակ՝ դառնալով Նոբելյան մրցանակի ամենաերիտասարդ դափնեկիրը։ 2015 թվականին նրա մասին նկարահանված «Նա կոչեց ինձ Մալալա» փաստավավերագրական կարճամետրաժ կինոնկարը ներկայացվեց համապատասխան անվանակարգում Օսկար մրցանակի։ Time ամսագրի 2013, 2014, 2015 թվականների համարները Մալալային ներկայացրեցին որպես աշխարհի ամենաազդեցիկ անձանցից մեկի։
2017 թվականին Յուսուֆզային շնորհվեց Կանադայի պատվավոր քաղաքացու կոչում, նա դարձավ Կանադայի Համայնքների պալատին ուղերձ հղած ամենաերիտասադ անձնավորությունը։
2013-2017 թվականներին Մալալան հաճախել է Էգբասթոնի ավագ դպրոցը։ Ներկայումս նա փիլիսոփայություն, քաղաքագիտություն և տնտեսագիտություն է ուսումնասիրում Օքսֆորդի համալսարանի Lady Margaret Hall-ում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-23241937
- ↑ https://www.reuters.com/article/pakistan-malala-idLTAKBN1H61LT-OUSLT
- ↑ https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-oxfordshire-53107764
- ↑ https://www.hindustantimes.com/world-news/mala-yousafzai-activist-and-nobel-laureate-gets-married-in-birmingham-101636503284554.html
- ↑ Memmot, Mark (2012 թ․ հոկտեմբերի 9). «Taliban Say They Shot Teenaged Pakistani Girl Who Exposed Their Cruelty». NPR. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «Биография Малалы Юсуфзай». РИА Новости (ռուսերեն). 10.10.2013.
- ↑ Internet Movie Database — 1990.
- ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մալալա Յուսուֆզայ Թվիթթերում
- Appearances on C-SPAN
- Մալալա Յուսուֆզայ Internet Movie Database կայքում
- Malala: Wars Never End Wars, DAWN, 2013 interview with audio clips of Yousafzai
- Մալալա Յուսուֆզայ collected news and commentary at Նյու Յորք Թայմս
- Class Dismissed: Malala's Story, English-language documentary
- Profile: Malala Yousafzai, BBC News with links to related stories
- July 2013 United Nations speech in full (with 17 min Aljazeera video)
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Malala Yousafzai Becomes Youngest-Ever Nobel Prize Winner
- https://tribune.com.pk/story/804589/malala-yousafzai-17-to-receive-nobel-peace-prize/
- https://www.nytimes.com/video/world/asia/100000001835296/class-dismissed.html Արխիվացված 2018-09-03 Wayback Machine
- https://www.yahoo.com/gma/72-hours-saved-malala-doctors-reveal-first-time-101347540--abc-news-topstories.html Արխիվացված 2017-03-04 Wayback Machine
- http://www.dw.com/en/will-malalas-influence-stretch-to-europe/a-16532149
- https://www.theguardian.com/world/2012/oct/12/malala-yousafzai-fatwa-gunmen-pakistan
- http://tribune.com.pk/story/488930/road-to-recovery-malala-to-undergo-skull-surgery/
- Global Malala Day to call for girls' education — BBC News
- Malala Day: Youth take over the General Assembly — UN.org
- http://www.huffingtonpost.ca/2013/10/15/malala-yousafzai-canadian_n_4104356.html Արխիվացված 2013-10-16 Wayback Machine
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մալալա Յուսուֆզայ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||||||
- Անձինք այբբենական կարգով
- Հուլիսի 12 ծնունդներ
- 1997 ծնունդներ
- Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ
- Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ
- Պակիստանցի նոբելյան մրցանակակիրներ
- Սախարովի անվան մրցանակակիրներ
- Կին բլոգերներ
- Նոբելյան մրցանակի կին դափնեկիրներ
- Պակիստանցի կին գրողներ
- Մուսուլման գրողներ
- Ֆեմինիստներ
- Իսլամական ֆեմինիզմի հետևորդներ
- 21-րդ դարի կին գրողներ
- Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ
- Կանանց կրթություն