Կատարինա Տայկոն
Կատարինա Տայկոն | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հուլիսի 29, 1932[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Almby parish, Շվեդիա[2] |
| Վախճանվել է | դեկտեմբերի 30, 1995[3][4] (63 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Ytterhogdal, Härjedalen Municipality, Եմտլանդ լեն, Շվեդիա |
| Գերեզման | Սկուգսչյուրկոգորդեն[5] |
| Մասնագիտություն | գրող, դերասանուհի և քաղաքական ակտիվիստ |
| Լեզու | շվեդերեն |
| Ազգություն | Kalderash? |
| Քաղաքացիություն |  Շվեդիա[4] |
| Կրթություն | Q10429949? |
| Ժանրեր | մանկական գրականություն |
| Ամուսին | Björn Langhammer?[6] |
| Զավակներ | Angelica Ström? և Niki Langhammer? |
 Katarina Taikon Վիքիպահեստում | |
Կատարինա Մարիա Տայկոն-Լանգհամմեր (շվեդ.՝ Katarina Maria Taikon-Langhammer, հուլիսի 29, 1932[1][2][3][…], Almby parish, Շվեդիա[2] - դեկտեմբերի 30, 1995[3][4], Ytterhogdal, Härjedalen Municipality, Եմտլանդ լեն, Շվեդիա), գնչուական ծագմամբ շվեդ ակտիվիստ, քաղաքացիական իրավունքների շարժման առաջնորդ, գրող և դերասան։ Կատարինա Տայկոնի՝ որպես գրողի դեբյուտը տեղի է ունեցել 1963 թվականին «Գնչուհի» (Zigenerska) ինքնակենսագրական գրքով։ Նրան ճանաչում է բերել գնչուհի Կատիտցիի արկածների մասին մանկական գրքերի շարքը, որի առաջին գիրքը լույս է տեսել 1969 թվականին։ Լինելով գնչուհի՝ Կատարինա Տայկոնը նաև ակտիվորեն մասնակցել է շվեդ գնչուների իրավունքների վերաբերյալ հասարակական քննարկումներին։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կատարինա Տայկոնը ծնվել է 1932 թվականի հուլիսի 29-ին Ալմբյուի վրանային ճամբարում։ Նա շվեդուհի Ագդա Կարլսսոնի և գնչու Յուհան Տայկոնի չորրորդ երեխան էր։ Կատարինայի հայրը՝ Յուհան Տայկոնը, Շվեդիա էր եկել Ռուսաստանից 1900 թվականին։ Նա Կատարինայի մոր հետ ծանոթացել էր Գյոթեբորգում, որտեղ Յուհան աշխատում էր որպես ռեստորանի մատուցողուհի, իսկ Ագդան՝ որպես ջութակահար։ Վերջինս արդեն տարեց ռուս կին ուներ, որը նախկինում եղել էր Մեծ թատրոնի բալետի պարուհի։ Նա դեմ չէր, որ ամուսինը երիտասարդ ունենա[7]։ Կատարինա Տայկոնն ուներ մեծ եղբայր և երկու քույր՝ քույր Ռոզան, որը նույնպես դարձել է արծաթագործ արհեստավոր և հայտնի հասարակական գործիչ, եղբայր Պաուլը և քույր Պաուլինան։ Բացի այդ, երգիչ Հանս Կալդարասը նրա ազգականն է։ Կատարինայի մայրը մահացել է տուբերկուլոզից, երբ աղջիկը 9 ամսական էր։ Դրանից հետո հայրը փորձել է երեխաներին դպրոց տանել, բայց դա հաջողվել է միայն մի քանի ամիս անց, քանի որ դպրոցում չէին ուզում ընդունել գնչուների երեխաներին։ 5 տարեկան հասակում Կատարինա Տայկոնը տեղավորվել է Շելլեֆտեոյից անզավակ զույգի ընտանիքում, իսկ երկու տարի անց՝ Քեթի Կարլսսոն անվամբ Ումեոյի մանկատանը, որտեղից շուտով նրան հայրը տարել է։ Ագդայի մահից մի քանի տարի անց Կատարինայի հայրը երրորդ անգամ ամուսնացել է շվեդուհի Սիվի հետ, որը եղել է դաժան խորթ մայր, ծեծել է խորթ աղջկան ու ամուսնուն պահանջել, որ առաջին կնոջն ուղարկի մեկ այլ ճամբար[7]։
Տասներեք տարեկան հասակում, երբ ընտանիքը Տանտոլունդենի ճամբարում էր, Կատարինա Տայկոնն առաջին անգամ գնացել է դպրոց, որտեղ ենթարկվել է ծաղրանքի ու հետապնդումների։ Դպրոցում սովորելով ընդամենը մեկ տարի՝ 14 տարեկան հասակում Կատարինա Տայկոնն ամուսնացել է իրենից 6 տարով մեծ տղամարդու հետ և նրա հետ մեկնել ապրելու Ստոկհոլմի արվարձաններից մեկում գտնվող նրա ճամբարում, բայց ամուսնությունը երջանիկ չէր, և մի քանի ամիս անց Կատարինան վերադարձել է Տանտոլունդեն։
Երբ Կատարիա Տայկոնը 16 տարեկան էր, նա կարևոր դեր է խաղացել Արնե Սուկսդորֆի «Թերություններ» («Uppbrott») կարճամետրաժ ֆիլմում։
1940-ական թվականների վերջերին նա հեռացել է ընտանեկան ճամբարից և մեկնել ապրելու Աղջիկների քաղաքային միսիոներական տանը, մինչ իր սեփական բնակարանը ձեռք կբերեր։ Դրանից հետո նա նկարահանվել է նաև մի քանի ֆիլմերում։ 1963 թվականին Կատարինա Տայկոնը հրատարակել է իր առաջին ինքնակենսագրական «Գնչուհի» գիրքը, որտեղ նա ներկայացրել է հասարակության կողմնակալությունը գնչուների նկատմամբ։ Դա դարձել է հավասար իրավունքների համար պայքարի նրա առաջին քայլը, երբ ինքը՝ գնչուհին, գրել է Շվեդիայում գնչուների կյանքի մասին։
Մոտ քսան տարի շարունակ Կատարինա Տայկոնը պայքարել է Շվեդիայում գնչուների՝ այլ ազգությունների ներկայացուցիչների հետ հավասար պայմաններով կրթության, բնակության և աշխատանքի իրավունքի համար։ Նրա «Կատիտցի» շարքի մանկական առաջին գիրքը հրատարկվել է 1969 թվականի աշնանը և ունեցել ակնթարթային հաջողություն, որից հետո Տայկոնը շարունակել է գրել գնչուհի Կատիտցիի արկածների մասին՝ հիմնվելով իր հուշերի վրա։
1982 թվականին Տայկոնը սրտի կանգ է ունեցել, և նա ընկել է կոմայի մեջ՝ այդպես մնալով մինչև մահ՝ 1995 թվականը[8]։ 2012 թվականի աշնանը Լոուեն Մոխտադին հրատարակել է Կատարինա Տայկոնի՝ «Օրը, երբ ես ազատ կլինեմ» վերնագրով ինքնակենսագրությունը։ Նրան անվանել են Շվեդիայի Մարտին Լյութեր թագավոր[9]։
Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Zigenerska (Գնչուհի), 1963
- Zigenare är vi (Մենք գնչուներ ենք), 1967
- Dikter (Բանաստեղծություններ), 1968
Կատիտցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Katitzi (Կատիտցի), 1969
- Katitzi och Swing (Կատիտցին և Սուինգը), 1970
- Katitzi i ormgropen (Կատիտցին օձերով փոսում), 1971
- Katitzi rymmer (Կատիտցին դիմանում է), 1971
- Katitzi, Rosa och Paul (Կատիտցին, Ռոզան և Պաուլը), 1972
- Katitzi i Stockholm (Կատիտցին Ստոկհոլմում), 1973
- Katitzi och Lump-Nicke (Կատիտցին և Լյումպ-Նիկեն), 1974
- Katitzi i skolan (Կատիտցին դպրոցում), 1975
- Katitzi Z-1234 (Կատիտցի Z-1234)
- Katitzi barnbruden (Կատիտցի փոքրիկ հարսնացուն), 1977
- Katitzi på flykt (Կատիտցին փախուստի մեջ), 1978
- Katitzi i Gamla sta’n (Կատիտցին հին քաղաքում), 1979
- Uppbrott (Թերություններ), 1980
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Շվեդիայի մահվան գիրքը
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Almby kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker, SE/ULA/10006/C/7 (1924-1938), bildid: 00163277_00107
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 https://www.vidaweb.org/twenty-gypsy-women-you-should-be-reading/
- ↑ https://www.svenskagravar.se/gravsatt/f0659913-73d5-49b8-80b9-7b38d629c333 — Svenskagravar.se.
- ↑ https://hedendaagsesieraden.nl/2023/06/19/rosa-taikon/
- ↑ 7,0 7,1 'http://www.allehanda.se/kultur/bocker/en-vardig-biografi-om-katarina-taikon Արխիվացված 2017-01-19 Wayback Machine
- ↑ 'http://www.svd.se/kultur/katarina-taikon-vagrade-skammen_7519360.svd
- ↑ Taikon, 2015 documentary by Gellert Tamas and Lawen Mohtadi.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կատարինա Տայկոն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
