Լիա վան Լիր

Լիա վան Լիր
Լիա վան Լիր
Ծննդյան թիվ՝	օգոստոսի 8, 1924
Ծննդավայր՝	Բելցի, Ռումինիայի թագավորություն
Վախճանի թիվ՝	մարտի 13, 2015 (90 տարեկան)
Վախճանի վայր՝	Երուսաղեմ, Իսրայել
Քաղաքացիություն՝	Իսրայել
Մասնագիտություն՝	բարեգործ
Պարգևներ՝	և Ophir Award for lifetime achievement?
IMDb։	ID 4734947

Լիա վան Լիր (եբրայերեն՝ ליה ון ליר‎, օգոստոսի 8, 1924(1924-08-08), Բելցի, Ռումինիայի թագավորություն - մարտի 13, 2015(2015-03-13)^[1]^[2], Երուսաղեմ, Իսրայել), արվեստի վերաբերյալ ֆիլմերի ծրագրման և ֆիլմերի արխիվացման առաջամարտիկներից Իսրայելում։ Հայֆա և Երուսաղեմ ֆիլմոտեկաների, Իսրայելի կինոարխիվի և Երուսաղեմի կինոփառատոնի հիմնադիրն է։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիա Գրինբերգը ծնվել է 1924 թվականի օգոստոսի 8-ին, Բեսարաբիայի Բալթի քաղաքում (այն ժամանակ եղել է Ռումինիայի կազմում, այժմ Մոլդովայի կազմում է)։ Նրա հայրը` Սիմոն Գրինբերգը, հացահատիկ արտահանող էր, իսկ մայրը` Օլգան, Կանանց միջազգային սիոնիստական կազմակերպության կամավոր էր։ Նա ավագ դպրոց է հաճախել և ամառներն անցկացրել է Կարպատյան լեռներում։ 1940 թվականին ծնողներն ուղարկել են նրան Պաղեստին` այցելելու իր քրոջը` Բրուրիային, որն ատամնաբույժ էր և 1936 թվականին տեղափոխվել էր ապրելու Թել Ավիվում։ Դրանից հետո Լիան այլևս երբք չի տեսել իր ծնոնղներին^[5]։

1941 թվականին գերմանացիները սպանել են նրա հորն ու հրեական համայնքի այլ առաջնորդների։ Նրա մայրն ու տատիկը աքսորվել են Մերձդնեստր և մահացել են համակենտրոնացման ճամբարում։ Լիան 1943 թվականին տեղափոխվել է Երուսաղեմ` սովորելու Երուսաղեմի հրեական համալսարանում։ 1952 թվականին նա ամուսնացել է հոլանդացի ինժեներ, օդաչու, դրամատուրգ և ռեժիսոր Վիմ Վան Լիրի հետ և հաստատվել է Հայֆաում^[6]։ Նրանց 1955 թվականին հիմնել են երկրի առաջին ֆիլմի ակումբը։

«Այն ժամանակ որևէ հեռուստատեսություն չկար... և մենք 16 մմ-անոց լուսարձակ ունեինք, որը մեզ նվիրել էր ամուսնուս հայրը։ Ամեն ուրբաթ մենք մեր ընկերների հետ հավաքվում էինք ֆիլմեր դիտելու։ Մեր տունն ամենահայտնին էր դարձել Հայֆայում», պատմել է նա^[6]։ Այս ֆիլմի ակումբը հետագայում դարձել է Հայֆա ֆիլմոտեկան։ Վան Լիրերի ֆիլմերի անձնական հավաքածուն դարձել է 1960 թվականին ստեղծված Իսրայելի կինոարխիվի հիմքը։

1973 թվականին բրազիլացի բիզնեսմեն Ջորջ Օստրովսկին, ով երազում էր ֆիլմոտեկա ստեղծել Իսրայելում, առաջարկել է վան Լիրերին և Թեդի Կոլեկին միանալ իր երազանքին։ Օստրովսկին նվիրաբերել է անհրաժեշտ միջոցները` Երուսաղեմի կինոկենտրոնը կառուցելու համար։ Թեդի Կոլեկն ու Երուսաղեմի հիմնադրամը միջոցներ են հայթայթել Հոլիվուդի իրենց ընկերներից և ամբողջ աշխարհից։ Երուսաղեմի ֆիլմոտեկան բացվել է 1981 թվականին, և Լիա վան Լիրը դարձել է դրա առաջին տնօրենը։ 1991 թվականին իր ամուսնու մահից հետո նա ավագ դպրոցի ուսանողների համար սահմանել է Վիմ վան Լիր մրցանակը` երիտասարդ ֆիլմարտադրողներին քաջալերելու համար։ Մրցանակաբաշխության առաջին տարում ներկայացվել է 8 ֆիլմ, իսկ 2008 թվականին ներկայացված է եղել 90 ֆիլմ^[7]։

1995 թվականին նա ղեկավարել է Բեռլինի 45-րդ միջազգային կինոփառատոնի ժյուրիի կազմը^[8]։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին Լիա վան Լիրը պարգևատրվել է Իսրայելի մրցանակով` իր ձեռքբերումների և Իսրայել պետության և հասարակության կյանքում ունեցած նշանակալի ներդրման համար^[9]^[10]։ Իր կամավորական աշխատանքի համար նա մրցանակ է ստացել Իսրայելի նախագահ Խայիմ Հերցոգից^[6]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիա վան Լիրը մահացել է 2015 թվականի մարտի 13-ին, 90 տարեկան հասակում, անհայտ պատճառով^[11]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Jewish Women's Archive — 1995.
↑ https://cms.education.gov.il/EducationCMS/Units/PrasIsrael/Tashsad/LiaVanLeer/
↑ https://www.israelfilmacademy.co.il/זוכי-מפעל-חיים-קולנוע/
↑ Profile, Jewish Women Encyclopedia (jwa.org); accessed April 13, 2015
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 26-ին.
↑ Jerusalem Film Festival, July 10–19, 2008, Haaretz supplement, p. 45
↑ «45th Berlin International Film Festival». berlinale.de. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
↑ «Israel Prize Official Site (in Hebrew) – Recipient's C.V.».
↑ «Israel Prize Official Site (in Hebrew) – Judges' Rationale for Grant to Recipient».
↑ Obituary, deadline.com; accessed April 13, 2015.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լիա վան Լիր» հոդվածին։

[_cb88d9a83ae4a01a-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_bd5716d1b22a3b0d-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Jewish Women's Archive — 1995.

[_7b3dea3579983703-3] ttps://cms.education.gov.il/EducationCMS/Units/PrasIsrael/Tashsad/LiaVanLeer/

[_eb060f4370f0ffdf-4] ttps://www.israelfilmacademy.co.il/זוכי-מפעל-חיים-קולנוע/

[5] Profile, Jewish Women Encyclopedia (jwa.org); accessed April 13, 2015

[romanianjewish.org-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 26-ին.

[7] Jerusalem Film Festival, July 10–19, 2008, Haaretz supplement, p. 45

[Berlinale_1995-8] «45th Berlin International Film Festival». berlinale.de. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[9] «Israel Prize Official Site (in Hebrew) – Recipient's C.V.».

[10] «Israel Prize Official Site (in Hebrew) – Judges' Rationale for Grant to Recipient».

[11] Obituary, deadline.com; accessed April 13, 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]