Էշ-սյուր-Ալզետ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
Էշ-սյուր-Ալզետ
Զինանշան

ԵրկիրԼյուքսեմբուրգ Լյուքսեմբուրգ
Մակերես1435 հեկտար
ԲԾՄ279 մետր
Բնակչություն36 625 մարդ (հունվարի 1, 2023)[1]
Ժամային գոտիUTC+1
Պաշտոնական կայքesch.lu
Էշ-սյուր-Ալզետ (Լյուքսեմբուրգ)##
Էշ-սյուր-Ալզետ (Լյուքսեմբուրգ)

Էշ-սյուր-Ալզետ (լյուքս.՝ Esch-Uelzecht գերմ.՝ Esch-an-der-Alzette [[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|[ˌɛʃ ʔan deːɐ̯ ʔalˈzɛt]]] or Esch-an-der-Alzig, ֆր.՝ Esch-sur-Alzette), քաղաքի կարգավիճակ ունեցող համայնք Լյուքսեմբուրգի հարավ-արևմտյան մասում։ Երկրի երկորորդ «քաղաքն» է և երկրորդը բնակչության թվով՝ 35 040 բնակիչ 2018 թվականի դրությամբ։ Այն գտնվում է երկրի հարավ-արևմուտքում՝ Ֆրանսիայի հետ սահմանին և Ալզեթ գետի հովտում, որն անցնում է քաղաքի միջով։ Քաղաքը սովորաբար կոչվում է պարզապես Էշ։ Այնուամենայնիվ, ամբողջական անունը տարբերվում է գյուղից և համայնքից, որը գտնվում է 45 կմ հեռավորության վրա (28 մղոն) դեպի հյուսիս։ Երկրի մայրաքաղաք Լյուքսեմբուրգը գտնվում է մոտ 15 կմ հյուսիս-արևելք։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկար ժամանակ էշը փոքր ֆերմերային գյուղ էր Ուելզեխտ գետի հովտում։ Դա փոխվեց, երբ 1850-ական թվականներին այդ շրջանում հայտնաբերվեց երկաթի հանքաքարի զգալի քանակություն, իսկ հանքերի և պողպատի արդյունաբերության զարգացման հետ մեկտեղ քաղաքի բնակչությունը մի քանի տասնամյակների ընթացքում ավելացավ տասն անգամ։ 1911 թվականին հիմնադրվել է "ԱՐԲԵԴ" պողպատե և երկաթաձուլական ընկերությունը[2]։ Պողպատե արդյունաբերության զարգացումը, հատկապես երկրի հարավում, ապահովել է Լյուքսեմբուրգի կայուն տնտեսական աճ՝ XIX դարի երկրորդ կեսին[3]։

1970-ական թվականներին պողպատաձուլական ճգնաժամի հետևանքով հանքերը և բազմաթիվ դոմենային վառարանների գործարաններ փակվեցին, դրանցից վերջինը՝ Էշ-Բելվալում, վերջնականապես դադարեցրեց իր աշխատանքը 1997 թվականին[3]։ Դոմենային վառարանները փոխարինվել են էլեկտրատաքացուցիչներով, որոնցում մատուցվում է մետաղի ջարդոն, այլ ոչ թե երկաթի հանքաքար[4]։

Բելվալում այսօր արդյունաբերական հողերը, որոնք պողպատաձուլական արդյունաբերության կողմից լքվել են, վերակառուցվել և վերածվում է նոր, ժամանակակից քաղաքային թաղամասի։ Վերջին տարիներին կառուցվել են նոր մշակութային շենքեր, ինչպիսիք են Բելվալի Ուտոպոլիս կինոթատրոնը և Ռոքալը, Լյուքսեմբուրգի խոշորագույն համերգասրահը, դպրոցները, բնակարանները և Բելվալ Պլազա առևտրի կենտրոնը[5][6]։

Հին վառարանների գործարանների տարածքում, տեղակայվել են Լյուքսեմբուրգի համալսարանի տարբեր կառույցներ, բազմաթիվ հետազոտական կենտրոններ և ազգային արխիվներ[7]։ Համալսարանի երեք ֆակուլտետներից երկուսը տեղափոխվել են այնտեղ․ արվեստի, հումանիտար և մանկավարժական գիտությունների ֆակուլտետն արդեն տեղափոխվել էր 2016 թվականի ամռանը, իսկ գիտության, տեխնոլոգիաների և հաղորդակցության ֆակուլտետը՝ 2017 թվականի աշնանը։

Տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էշ-սյուր-Ալզետում գտնվում է ազգային դիմադրության թանգարան, որը պարունակում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում գերմանական դիմադրության հետ կապված նյութեր։ Լյուսիեն Վերկոլեի «քաղաքական բանտարկյալ» քանդակը գտնվում է նրա նախասրահում։ Այլ զբոսաշրջային տեսարժան վայրերը ներառում են մեծ զբոսայգին և Բուրվոթ աշտարակը, որը կառուցվել է 1621 թվականին։

Լանքելց փոքրիկ երկաթուղին աշխատում է կիրակի օրվա երկրորդ կեսին և տոն օրերին՝ մայիսից մինչև հոկտեմբեր ամսվա կեսերը[8]։

Էշ քաղաքում գտնվում է Երաժշտական կոնսերվատորիան[9]։ 1926 թվականին հիմնադրված Երաժշտական դպրոցը կոնսերվատորիայի կարգավիճակ է ստացել 1969 թվականին։

Քաղաքի կենտրոնում կան երկու կինոթատրոններ, մեկը կոչվում է «Արիստոն» (որն այդ ժամանակից ի վեր փակվել է), «Կինոշ» և երրորդը, որը կոչվում է «Ուտոպոլիս Բելվալ», գտնվում է Բելվալի նախկին արդյունաբերական ավերակներում։ Գլխավոր թատրոնը էշ թատրոնն է։ Կա նաև մշակութային կենտրոն Kulturfabrik-ը, որը գտնվում է վերակառուցված սպանդանոցի վայրում, որտեղ տարբեր ներկայացումներ են անցկացվում։ Քաղաքում է գտնվում Մեծ Դքսուհու ոստիկանության վեց մարզային շտաբներից մեկը։

Լյուքսեմբուրգում քաղաքն ունի ամենաերկար առևտրային փողոցը[10]։

Քաղաքի խոշորագույն գործատուներից մեկը ArcelorMittal-ն է, որը աշխարհում խոշորագույն պողպատ արտադրողն է, որը ձևավորվել է Aceralia, ARBED և Mittal ընկերությունների միաձուլման արդյունքում։

Կառավարություն և քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էշը կառավարվում է իր համայնքային խորհրդի կողմից, որը բաղկացած է 19 խորհրդականներից։ Այդ մարմնի ընտրությունն անցկացվում է յուրաքանչյուր 6 տարին մեկ՝ համամասնական ներկայացուցչության համակարգով։ Ներկայումս քաղաքապետը Վերա Սպաուտցն է՝ Լյուքսեմբուրգյան Սոցիալիստական աշխատավորական կուսակցությունից (ԼՍԱԿ)[11]։ Խորհրդի իշխող մեծամասնությունը կազմված է ԼՍԱԿ-ից և «կանաչներից»[12]։ Ներկայումս գործող խորհուրդն արտացոլում է 2011 թվականի տեղական ընտրությունների արդյունքները։ Նրա մանդատը լրանում է 2018 թվականի հունվարին։

2011 ընտրությունների արդյունքեր[13]
Կուսակցություն Ձայներ Վայր Փոփոխություն
Գ Լյուքսեմբուրգյան Սոցիալիստական աշխատավորական

կուսակցություն (ԼՍԱԿ)

38.48% 9 0
Քրիստոնեական սոցիալական մարդկանց կուսակցություն (ՔՍՄԿ) 19.22% 4 Decrease 1
Գ Կանաչներ 12.51% 0
Ձախեր 10.89% 2 1
Դեմոկրատական կուսակցություն 7.50% 1 0
Լյուքսեմբուրգի կոմունիստական կուսակցություն (ԼԿԿ) 5.25% 1 1
Այլընտրանքային բարեփոխումների դեմոկրատական

կուսակցություն (ԱԲԴԿ)

3.85% - Decrease 1
Քաղաքացիների ցուցակ 2.30% -
Ընդհանուր 19

2017 թվականի ընտրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 2017 թվականի հոկտեմբերի 8-ին, դրանց արդյունքները ներկայացված են ստորև[14]։ Այս նոր խորհուրդը պաշտոնը ստանձնեց 2018 թվականի հունվարին։

Ընտրություններից հետո կոալիցիոն համաձայնագիր ստորագրվեց երեք կուսակցությունների՝ ՔՍՄԿ-ի, "Կանաչների" և Դեմոկրատական կուսակցության միջև, որոնք նոր իշխող մեծամասնություն ձևավորեցին խորհրդում։  Նոր քաղաքապետ է նշանակվել Թոմ Շլեսերը Դեի Լինքից[15]։

Կուսակցություն Ձայներ Վայր Փոփոխություն
Գ Քրիստոնեական սոցիալական մարդկանց կուսակցություն (ՔՍՄԿ) 30.87% 6 2
Լյուքսեմբուրգյան Սոցիալիստական աշխատավորական

կուսակցություն (ԼՍԱԿ)

27.86% 6 Decrease 3
Գ Կանաչներ 13.54% 3 1
Գ Դեմոկրատական կուսակցություն 9.11% 2 1
Ձախեր 9.53% 2 0
Լյուքսեմբուրգի կոմունիստական կուսակցություն (ԼԿԿ) 4.14% - Decrease 1
Այլընտրանքային բարեփոխումների դեմոկրատական

կուսակցություն (ԱԲԴԿ)

3.29% -
Լյուքսեմբուրգյան ցանցահենական կուսակցություն (ԼԿ) 1.66% -
Ընդհանուր 19

Ազգային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համազգային ընտրություններ անցկացնելու համար Էշ քաղաքի Պատգամավորների պալատի դատարանը գտնվում է ընտրատարածքում։

Սպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էշը ավանդական ֆուտբոլի սիրտն է համարվում, գտնվում է երկրի հարավային կողմում և քաղաքը առաջինն էր երկրում, որ ընդունել է խաղը։ Առաջին երկու ֆուտբոլային ակումբները երկրում CS Fola Esch է (հիմնադրվել է 1906 թվականին) և Jeunesse Esch-ը (1907 թվական), երկուսն էլ գալիս են քաղաքից։ Jeunesse-ը Լյուքսեմբուրգի ամենահաջողակ ակումբն էր, հաղթելով ազգային հավաքականի քսանութ տիտղոսներ, զուգորդված Լյուքսեմբուրգի գավաթի տասներեքերորդ հաղթանակների հետ, Jeunesse-ը հաղթեց՝ ձևակերպելով ութ դուբլով։

Նրանք խաղում են Ստեյթ դե լա Ֆրոնտիերե, հարավում քաղաքում։ Ֆոլան շատ կարևոր էր Լյուքսեմբուրգում, սպորտի վաղ պատմության մեջ, հաղթելով հինգ տիտղոս մինչև 1930 թվականը։ Ֆոլայի մարզադաշտը Էմիլօ Մայրիսշն է, որը գտնվում է Էշ քաղաքի հարավ-արևելքում, որը նա կիսում է իր հարազատ CA Ֆոլա Էշ թեթև ատլետիկ ակումբի հետ։ 2017 թվականին US Էշը (որոնք խաղում են Լանկհելցի մարզական կենտրոնի հետևի մասում) միացան Յեունեսեին և CS Ֆոլային թռիչքային ժամանակ՝ Պրոմոտիոն դը Հոնեուրի երկրորդ հավաքականում հաղթելուց հետո։

2006 թվականի "Տուր դը Ֆրանս" - ում Էշ սյուր Ալզեթն ընդունել է 2-րդ փուլի եզրափակիչը և 3-րդ փուլի սկիզբը։ Տուրը տեղի է ունեցել նաև 2017 թվականին։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցուցանակ Էշ-սյուր-Ալզետ երկաթուղային կայարանում

Էշ-սյուր-Ալզետը A4 մայրուղու հարավային վերջնակետն է, որը անցնում է Լյուքսեմբուրգի հյուսիսով։

Էշը մեծ իշխանության չորս քաղաքներից մեկն է, որտեղ կա ավելի քան մեկ երկաթուղային կայարան[16]։ Երեք երկաթուղային կայաններ Էշ-սյուր-Ալզետ, Բելվալ-Ռեդանգե և Բելբալի համալսարան։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. https://data.public.lu/fr/datasets/r/915d503f-62db-4a13-976c-57d78f0e97cb
  2. «ArcelorMittal - History». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  3. 3,0 3,1 «Economic and social portrait of Luxembourg : Introduction». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  4. «History». 2017 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  5. «Rockhal: Featured». www.rockhal.lu. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  6. «Utopolis.lu - Utopolis Belval». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  7. «Site Esch/Belval - esch.lu». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  8. "Welcome to Esch-sur-Alzette" Արխիվացված 2011-07-22 Wayback Machine, Luxembourg National Tourist Office. Retrieved 20 February 2011.
  9. «Conservatoire de Musique - esch.lu». web.archive.org. 2012 թ․ հունվարի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 13-ին.
  10. «Shopping in Luxembourg - Luxembourg.lu - Visit Luxembourg». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  11. «Le Bourgmestre». Ville d'Esch-sur-Alzette. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  12. «Le Conseil Communal». Ville d'Esch-sur-Alzette. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  13. «Commune Esch sur alzette» (ֆրանսերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  14. «Esch-sur-Alzette» (ֆրանսերեն). Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  15. «Historic change: New CSV, DP and Greens coalition in Esch/Alzette». Wort.lu (անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  16. The others are Luxembourg City (5 stations), Dudelange (4), and Mamer (2)