Էգոն Ֆրիդել

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էգոն Ֆրիդել
գերմ.՝ Egon Friedell
Ծննդյան անունգերմ.՝ Egon Friedmann
Ծնվել էհունվարի 21, 1878(1878-01-21)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՎիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5]
Վախճանվել էմարտի 16, 1938(1938-03-16)[1][2][3][…] (60 տարեկան)
Վախճանի վայրՎիեննա, Նացիստական Գերմանիա[5]
ԳերեզմանՎիենայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Մասնագիտությունմշակույթի պատմաբան, թարգմանիչ, լրագրող, փիլիսոփա, գրող, թատրոնի դերասան, պատմաբան և կինոդերասան
Լեզուգերմաներեն
Քաղաքացիություն Ավստրո-Հունգարիա և  Ավստրիա
ԿրթությունՎիեննայի համալսարան (1904)
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր (1904)
Ուշագրավ աշխատանքներCultural History of the Modern Age?
 Egon Friedell Վիքիպահեստում
Վիեննայում՝ Գենտցգասե, 7 հասցեում գտնվող շենքը, որտեղ ապրել է Էգոն Ֆրիդելը
Շենքի պատին փակցված հուշատախտակը
Էգոն Ֆրիդելի շիրիմը Վիեննայի Կենտրոնական գերեզմանատանը

Էգոն Ֆրիդել (գերմ.՝ Egon Friedell, հունվարի 21, 1878(1878-01-21)[1][2][3][…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5] - մարտի 16, 1938(1938-03-16)[1][2][3][…], Վիեննա, Նացիստական Գերմանիա[5]), 20-րդ դարի ավստրիացի նշանավոր գիտնական, ժուռնալիստ, գրող, թատերագիր, արվեստի պատմաբան, քննադատ, փիլիսոփա, դերասան, համերգավար։ Բնութագրվել է որպես բազմագիտակ ու բազմաշնորհ անհատականություն (polímata)[6]:

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էգոնը ծնվել ու մեծացել է հրեական ընտանիքում։ Հայրը՝ Մորիս Ֆրիդմանը, մետաքս արտադրող ձեռնարկության տեր էր։ Մայրը լքել է ընտանիքը, երբ տղան եղել է ընդամենը մեկ տարեկան։ Ամուսնալուծությունը ձևակերպվել է 1887 թվականին[7]։ Էգոնը գիմնազիան ավարտելուց հետո Բեռլինի, Հայդելբերգի, հետագայում՝ նաև Վիեննայի համալսարանում փիլիսոփայություն է ուսումնասիրել, 1912-ից 1914 թվականներին հաճախել է Վիեննայում գործող Akademischen Verband für Literatur und Musik մշակութային խմբակի պարապմունքներին, խմբավարի՝ Ռոբերտ Մյուլլերի հետ կազմակերպել մշակույթի անվանի գործիչներին նվիրված ցերեկույթներ ու երեկոներ, նրանց գրական դիմանկարները լույս ընծայել ժամանակի պարբերականներում։ Նա առաջին հերթին համբավվել է հենց այդ գրական ակնարկների (Kleine Porträtgalerie) և 1922 թվականին հրատարակած աֆորիզմների ժողովածուի (Steinbruch, vermischte Meinungen, 1922) շնորհիվ։ Հեղինակել է կոմիքսներ, Fledermaus կաբարեի համար, Ալֆրեդ Պոլգարի հեղինակակցությամբ, գրել ֆարս, որը մեծ հաջողություն է ունեցել։

Ֆրիդելին լայն ճանաչում է բերել հատկապես հին ու նոր մշակույթների պատմությանը նվիրված հինգհատորյա կոթղային աշխատությունը (Kulturgeschichte der Neuzeit. Die Krisis der europäischen Seele von der schwarzen Pest bis zum Weltkrieg. 3 Bde. Beck, München 1927–31. Kulturgeschichte des Altertums. Leben und Legende der vorchristlichen Seele. Erster Teil: Ägypten und der Alte Orient. Helikon, Zürich 1936.):

Անշլյուսից՝ ֆաշիստական Գերմանիային Ավստրիայի բռնակցումից ընդամենը երկու օր անց Էգոն Ֆրիդելն ինքնասպանություն է գործել՝ ցած նետվելով երրորդ հարկում գտնվող իր բնակարանի պատուհանից հենց այն պահին, երբ նացիստները եկել էին ձերբակալելու հրեական ծագում ունեցող բազմաքանքար այդ մարդուն[8]։ Նրան հուղարկավորել են Վիեննայի բողոքականների կենտրոնական գերեզմանատանը։ Մահվանից տասնամյակներ անց նրա շիրիմին շնորհվել է «պատվավոր գերեզմանի» կարգավիճակ, փակցվել է հատուկ հուշատախտակ[9]։ Վիեննայի Ֆլորիդսդորֆ թաղամասի փողոցներից մեկը կոչվել է Էգոն Ֆրիդելի անունով (Egon-Friedell-Gasse): 1978 թվականին, նրա ծննդայան 100-րդ տարելիցի առթիվ, Ավստրիայի փոստը թողարկել է նրա դիմապատկերը կրող հատուկ դրոշմանիշ[10]։ Հետմահու հրատարակվել ու վերահրատարակվել են Էգոն Ֆրիդելի բազմաթիվ երկեր, որոնց թվում նաև Abschaffung des Genies (1982) և Selbstanzeige (1983) ժողովածուները։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեղինակի կենդանության օրոք հրատարակված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Der Petroleumkönig. 1908
  • Goethe. Eine Szene (en coll. avec Alfred Polgar). C. W. Stern, Vienne (1908).
  • Ecce poeta. S. Fischer, Berlin (1912).
  • Von Dante zu d’Annunzio. Rosner & Stern, Vienne (1915).
  • Die Judastragödie. In vier Bühnenbildern und einem Epilog. Strache, Vienne (1920).
  • Das Jesusproblem. Avec une préface d'Hermann Bahr, Rikola, Vienne (1921). lire en ligne
  • Steinbruch. Vermischte Meinungen und Sprüche. Verlag der Wiener Graphischen Werkstätte, Vienne (1922).
  • "Das ist klassisch!" Johann Nestroy|Nestroy-Worte. Édité par Egon Friedell, avec 4 dépliants, Wiener-Drucke, Vienne (1922).
  • Kulturgeschichte der Neuzeit. Die Krisis der europäischen Seele von der schwarzen Pest bis zum Weltkrieg. 3 vol. Beck, Munich 1927–31. Կաղապար:IA
  • Kleine Philosophie. Vermischte Meinungen und Sprüche. Phaidon, Vienne (1930).
  • Kulturgeschichte des Altertums. Leben und Legende der vorchristlichen Seele. Erster Teil: Ägypten und der Alte Orient. Helikon, Zürich (1936).

Հետմահու հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Die Reise mit der Zeitmaschine. Phantastische Novelle. Piper, Munich (1946).
  • Friedell-Brevier. Aus Schriften und Nachlaß ausgewählt von Walther Schneider. Erwin Müller, Vienne (1947).
  • Kulturgeschichte Griechenlands. Leben und Legende der vorchristlichen Seele. Avertissement de W. Schneider, Beck, Munich (1949).
  • Das Altertum war nicht antik und andere Bemerkungen. Éd. par W. Schneider. Georg Prachner, Vienne (1950.
  • Kleine Porträtgalerie. Fünf Essays (Novalis, Carlyle, Lord Macaulay, Emerson, Peter Altenberg), Beck, Munich (1953).
  • Aphorismen zur Geschichte. Aus dem Nachlaß. Éd. par W. Schneider. Prachner, Vienne (1950),
  • Correspondance. Seule édition autorisée par les héritiers, augmentée et révisée par W. Schneider. Georg Prachner, Vienne (1959).
  • Ist die Erde bewohnt?. Introduction et choix de textes par W. Schneider. Stiasny, Graz/Vienne (1961).
  • Emerson. Sein Charakter aus seinen Werken. Commentaires et trad. d'Egon Friedell. Lutz, Stuttgart o. J. (1906)
    • Ralph Waldo Emerson: Von der Schönheit des Guten. Betrachtungen und Beobachtungen. Éd. revue et augmentée avec une préface d'Egon Friedell. Postface de Wolfgang Lorenz. Diogenes (detebe 22440), Zürich 1992, 3-257-22440-0.
    • Emerson: Repräsentanten der Menschheit. Sieben Essays. Postface d'Egon Friedell, Diogenes (detebe 21696), Zürich, 978-3-257-21696-7.
  • Abschaffung des Genies. Essays bis 1918. Éd. par Heribert Illig. Löcker, Vienne (1982).
  • Selbstanzeige. Essays ab 1918. Éd. par H. Illig, Löcker, Vienne (1985).
  • Meine Doppelseele. Taktlose Bemerkungen zum Theater. Éd. par H. Illig. Löcker, Vienne (1985).
  • „Über das Heroische in der Geschichte“ von Thomas Carlyle. Ed. par W. Lorenz. Sabon, Saint-Gall (2001), 978-3-907928-31-8.
  • Der Schriftspieler. Autobiographische Schriften. Löcker, Vienne (2002), 978-3-85409-368-8.

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1922: Yves, die Gauklerin

Վերահրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Das ist klassisch! Sprüche und Sentenzen. Choix de textes et préface d'Egon Friedell. Avec dessins à la plume de Gerald Narr. Buchverlag der Morgen, Berlin 1989.
    • Johann Nestroy: Lektüre für Minuten. Insel, Francfort-sur-le-Main (2001), 978-3-458-17094-5.
  • Goethe und die Journalisten. Satiren im Duett. Éd. par H. Illig. Löcker, Vienne (1986), 3-85409-095-1
  • Ist die Erde bewohnt? Essays von 1919 bis 1931. Éd. par H. Illig. Diogenes Verlag, Zürich 1985
    • Ist die Erde bewohnt? Theater, Feuilleton, Essay, Aphorismen, Erzählung. Volk und Welt, Berlin 1990
  • Die Judastragödie, Bastei, Vienne (1963)
  • Kulturgeschichte des Altertums|Kulturgeschichte Ägyptens und des Alten Orients. C.H.Beck, Munich, 978-3-406-44054-0
  • Kulturgeschichte des Altertums|Kulturgeschichte Griechenlands. C.H.Beck, Munich, 978-3-406-38061-7
  • Kulturgeschichte der Neuzeit. Ausgabe in einem Band. C.H.Beck, Munich, 978-3-406-40988-2
  • Die Rückkehr der Zeitmaschine. Phantastische Novelle. Diogenes (detebe 81), Zürich (1974), 978-3-257-20177-2
  • Steinbruch. Kleine Philosophie. Diogenes (detebe 21987), Zürich (1991), 3-257-21987-3
  • Vom Schaltwerk der Gedanken. Essays zu Politik, Geschichte, Philosophie, Religion, Theater und Literatur / Autobiographische Skizzen und Feuilletons. Herausgegeben von Daniel Keel und Daniel Kampa. Diogenes, Zürich (2007), 978-3-257-06625-8
  • Kulturgeschichte der Neuzeit. Kulturgeschichte Ägyptens, in einem Band. Zweitausendeins, 978-3-86150-893-9

Ֆիլմեր Էգոն Ֆրիդելի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1978: Egon Friedell. Kauz, Dilettant und Genie. Eine Produktion des Saarländischen Rundfunks/Fernsehen 1978 (60 Minuten). Buch und Regie: Klaus Peter Dencker
  • 2003: Ich spotte, auch wenn ich dafür bluten muss. Die zwei Seiten des Genies der Kulturgeschichte Egon Friedell, [Bildtonträger], Gespräch mit Heribert Illig. Düsseldorf: dctp in: (Deutsches Literaturarchiv, Marbach), 1 Videokassette (VHS, 25 Min.) farb.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Peter Haage: Der Partylöwe, der nur Bücher fraß. Egon Friedell und sein Kreis. Claassen, Hamburg 1971.
  • Klaus Peter Dencker: Der junge Friedell. Dokumente der Ausbildung zum genialen Dilettanten. Beck, München 1977.
  • Heribert Illig: Schriftspieler – Schausteller. Die künstlerischen Aktivitäten Egon Friedells. Dissertation. Löcker, Wien 1987, ISBN 3-85409-105-2.
  • Roland Innerhofer: Kulturgeschichte zwischen den beiden Weltkriegen. Egon Friedell. Böhlau, Wien 1990.
  • Heribert Illig: Karriere ist Armut an Ideen. In Sachen Innerhofer.Mantis Verlag, Gräfelfing 1993, ISBN 3-928852-04-3
    (belegt Innerhofers Plagiate von Illigs Friedell-Buch).
  • Wolfgang Lorenz: Egon Friedell. Momente im Leben eines Ungewöhnlichen. Eine Biographie. Ed. Raetia, Bozen 1994, ISBN 88-7283-054-0.
  • Franz Rottensteiner: Friedell, Egon. In: Lexikon der Science Fiction-Literatur seit 1900. Mit einem Blick auf Osteuropa, herausgegeben von Christoph F. Lorenz, Peter Lang, Frankfurt/Main 2016, ISBN 978-3-63167-236-5, S. 281–286
  • Bernhard Viel: Egon Friedell: Der geniale Dilettant. C. H. Beck, München 2013, ISBN 978-3-406-63850-3.
  • Hans Veigl: Mit Goethe im Nacht-Cabaret. Egon Friedell zwischen Kleinkunst und Kulturgeschichte. Österreichisches Kabarettarchiv, Graz 2013, ISBN 978-3-9501427-3-0.
  • Gernot Friedel: Egon Friedell – Abschiedsspielereien. Romanbiographie. Molden, Wien 2003, 3-85485-093-X.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 filmportal.de — 2005.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Schumann T. B. Sein Leben lang eine Doppelexistenz: Bohemien und Gelehrter (գերմ.): Über Egon Friedell (1878–1938) // Asphaltliteratur: 45 Aufsätze und Hinweise zu im Dritten Reich verfemten und verfolgten Autoren — West-Berlin: Verlag Klaus Guhl, 1983. — S. 77. — 3 p. — ISBN 978-3-88220-152-9
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Memento Vienna (գերմ.) — DÖW.
  6. ↑ Pesquisa em 26/11/2018
  7. ↑ Lorsque Friedell eut 50 ans, sa mère, mise au courant de la prospérité de son fils, lui réclama une pension alimentaire, qu’elle obtint finalement par décision de justice. Cf. à ce sujet |langue=de|nom1=Lina Loos|titre=Gesammelte Schriften|éditeur=Vabene|lieu=Vienne|année=2003|pages totales=261|passage=119|isbn=3-85167-149-X|lire en ligne=https://books.google.com/books?id=3dRYW0S20VIC&printsec=frontcover}}.
  8. ↑ |auteur1=Lisa Fischer|titre=Lina Loos oder wenn die Muse sich selbst küsst|éditeur=Böhlau|lieu=Vienne|année=2007|pages totales=213|passage=154|isbn=978-3-205-77611-6}}
  9. ↑ D'après «Ehrengrab-Widmung für Schriftsteller Egon Friedell]». bulletin municipal du 16 mars 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 10 juin 2010-ին..
  10. ↑ austria-lexikon.at

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Էգոն Ֆրիդել հոդվածին
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Էգոն Ֆրիդել
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էգոն Ֆրիդել» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էգոն_Ֆրիդել&oldid=9746583» էջից