Արկտիկա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կարմիր գիծը ցույց է տալիս 10 °C հավասարաջերմությունը հուլիսում։

Արկտիկա (հուն․՝ ἄρκτος — «արջ» (հունարեն arktikos նշանակում է «հյուսիսային», arctos բառից, որը նշանակում է «արջ», Մեծ Արջ համաստեղության անվանումից)), Երկրի միացյալ ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջան, որը կից է Հյուսիսային բևեռին և ներառում է Եվրասիան, Հյուսիսային Ամերիկան, համարյա ամբողջ Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսը իր կղզիների հետ (առանց Նորվեգիայի մերձափնյա մասերի) և նաև Ատլանտյան և Խաղաղ օվկիանոսների մոտակայքում գտնվող երկրամասերը։ Արկտիկայի հարավային սահմանը համընկնում է տունդրայի հարավային սահմանի հետ։ Տարածքը 27 միլիոն կմ² է։ Երբեմն Արկտիկան սահմանափակում են Հյուսիսային բևեռի հետ (66° 33′ հ. լ.), այդ դեպքում Արկտիկայի տարածքը 21 միլիոն կմ² է։ Մինչև մայրցամաքների ծայրամասերն ընկած մեծբեւեռային տարածությունն անվանում են Կենտրոնական Արկտիկա։ Ամենացուրտ եղանակը Գրենլանդիա կղզում է, ամենատաքը՝ Գոլֆստրիմ տաք հոսանքի ջրերով ողողվող մասերում։ Արկտիկայի ամենաբարձր կետը 3700 մետր բարձրություն ունեցող Գունբյորն լեռնագագաթն է Գրենլանդիա։ Չնայած խիստ պայմաններին՝ Արկտիկայում ամենուրեք կյանք կա։ Ամռանը ծովափնյա մասերում ծաղկում են հյուսիսային ծաղիկները։ Սառուցյալ օվկիանոսի ջրերում իրենց շատ լավ են զգում գրենլանդական փոկերը, ծովացուլերը, ծովային նապաստակները, ծովաշները։ Կենդանական աշխարհը հարուստ է նաև ձկներով։ Կղզիներում և մեծ սառցաբեկորների վրա ապրում են սպիտակ արջերը, որոշ տեղերում պահպանվել են խոյացուլը, տունդրայում՝ բևեռային աղվեսը, բևեռագայլը, հյուսիսային եղջերուն։ Ամռանը կղզիների ուղղաբերձ ժայռերը, որոնք շեշտակի իջնում են դեպի ծովը, ամբողջովին ծածկվում են ծովային թռչուններով։ Արկտիկայի ընդերքում հայտնաբերվել են շատ օգտակար հանածոներ՝ նավթ, գազ, քարածուխ, գունավոր մետաղներ, ալմաստներ։ Արկտիկայի տեղաբնիկներն են՝ իննուիտները (Էսկիմոսներ), յակուտները, նենեցները, էվենկները, չուկչիները, յուկագիրները և այլն։ Նրանց ավանդական զբաղմունքներն են որսորդությունը, ձկնորսությունը, եղջերվաբուծությունն և այլն։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արկտիկա» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 78