Jump to content

IV Երջանիկ Ֆլավիական լեգեոն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
IV Երջանիկ Ֆլավիական լեգեոն
դրոշ Խմբագրել Wikidata
Հռոմեական լեգեոն Խմբագրել Wikidata
ՀակամարտությունMarcomannic Wars, Հռոմեա-պարսկական պատերազմներ Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՀին Հռոմ Խմբագրել Wikidata
ՎայրSingidunum Խմբագրել Wikidata
ՆախորդողըIV Մակեդոնական լեգեոն Խմբագրել Wikidata
ԺամանակաշրջանՀռոմեական կայսրություն Խմբագրել Wikidata
Սպասարկման տարածքMoesia Superior Խմբագրել Wikidata
Հրամանատարlegatus legionis IIII Flaviae Խմբագրել Wikidata

IV Երջանիկ Ֆլավիական լեգեոն (լատին․՝ Legio IIII Flavia Felix),Կայսրության դարաշրջանի հռոմեական լեգեոն։

Ձևավորվել է 70 թվականին։ Իր ողջ պատմության ընթացքում լեգեոնը տեղակայված է եղել Դանուբի սահմանին և մասնակցել է տարբեր արշավանքների այդ տարածաշրջանում (պատերազմներ դակերի, մարկոմանների և այլոց հետ)։ Առանձին ստորաբաժանումներ ուղարկվել են կայսրության տարբեր նահանգներ։ V դարի սկզբին լեգեոնը դեռ շարունակել է գոյություն ունենալ։

IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնի խորհրդանիշը եղել է առյուծն[1]։

Լեգեոնի պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆլավիոսների դինաստիայի դարաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

70 թվականի ամռանը լուծարված IV Մակեդոնական լեգեոնը, որը իրեն նվաստացրել էր իր վարքով Բատավյան ապստամբության ժամանակ, վերականգնվել է կայսր Վեսպասիանի կողմից՝ IV Երջանիկ Ֆլավիև լեգեոն անվամբ[2]։ Չնայած նոր ստորաբաժանման շատ զինվորներ ծառայել են IV Մակեդոնականում, դրա կազմում ընդգրկվել են նաև Հյուսիսային Իտալիայից և, հնարավոր է, Հարավային Գալիայից նորակոչիկներ[2]։ Գնեյ Յուլիուս Ագրիկոլան պատասխանատու է եղել/ լեգեոնի ձևավորման համար[1]։ Ստորաբաժանման ընդգրկումը Հռոմեական բանակի ցուցակներում տեղի է ունեցել հուլիսի վերջին կամ օգոստոսի սկզբին 70 թվականին[1]։ IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնի առաջին ճամբարը դարձել է դալմատական Բուրն քաղաքը, որտեղ փոխարինել է XI Կլավդիևին, որը տեղափոխվել է ռեյնյան սահման[3]։ Բուրնեում լեգեոնի ներկայությունը նշվել է մի քանի մակագրություններով և կղմինդրի ու աղյուսի բեկորներով՝ դրոշմներով, որոնք պարունակում են ստորաբաժանման անվանումը[4]։ Այդ ժամանակ լեգեոնի լեգատներից մեկն եղել է հայտնի իրավաբան Լուցիուս Յավոլեն Պրիսկը։ Գոյության առաջին տարիներին ստորաբաժանումը ստացել է «Երջանիկ» պատվանունը։ Լիովին հնարավոր է, որ այն կրել է հիմնադրման օրվանից, բայց ավելի հավանական է, որ այն շնորհվել է ինչ-որ հաղթանակի առթիվ[1]։

Կայսր Դոմիցիանը IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնի վետերաններին բնակեցրեց Սկոպիե գաղութում։[5]։ 85 թվականին լեգեոնը մասնակցել է դակերի դեմ արշավին[3]։ Երբ Մեզիա նահանգը բաժանվել է երկու մասի, ստորաբաժանումը տեղափոխվել է Վերին Մեզիա։ Բավականին հավանական է, որ այն տեղակայված է եղել Սինգիդունում, թեև չի բացառվում նաև Վիմինացիայում կարճատև մնալը VII Կլավդիև լեգեոնի փոխարեն[6]։ 88 թվականին IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնը մասնակցել է դակերի դեմ նոր արշավին և կռվել է Տապայի ճակատամարտում[1]։

Վիշեգրադ-Լեպենցե - Բուրգուս Սոլվա 23 - Աղյուսի դրոշմ

Անտոնինների դինաստիայի դարաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

98 թվականին կայսր Տրայանոսի հրամանով լեգեոնը ճանապարհներ է կառուցել Դանուբից հյուսիս ընկած շրջանում, որտեղ հիմնադրվել է Տիբիսկը և բացվել են պղնձի հանքերը[1]։ 101 թվականին Մանիա Լաբերիա Մաքսիմի գլխավորած ստորաբաժանումը մասնակցել է դակյան առաջին արշավանքին[7] և կարճ ժամանակով տեղակայվել է միացված տարածքների մայրաքաղաքում՝ Սարմիզեգետուզեում։ Լեգեոնի ջոկատը կառուցել է ամրոց Ռումինիայի արևմտյան մասում՝ Արադի մոտակայքում, որտեղից վերահսկել է սարմատներին և պահպանում Մուրեշ գետի երկայնքով անցնող ճանապարհը, որը կապում էր Դակիան և Պանոնիան[1]։ Ամենայն հավանականությամբ, IV Երջանիկ Ֆլավիոսի լեգեոնը մասնակցել է նաև երկրորդ դակիական արշավին, որն ավարտվել է Դակիայի վերջնական նվաճմամբ[8]։

Դակիական պատերազմներից հետո լեգեոնը տեղակայվել է Բերզոբիդեում և պահպանում էր Երկաթե դարպասների անցումը[9]։ 108-117 թվականներին զբաղված է եղել Սարմիզեգետուզում ամրությունների և հասարակական շենքերի կառուցմամբ[10]։ Նրա վեքսիլյացիաները տեղակայված են եղել Ամպել և Բոքշա ամրոցներում՝ ոսկու հանքավայրերը պահպանելու համար։ Դրոշմված աղյուսները ցույց են տալիս շինարարական աշխատանքները տվյալ վայրերում[11]։ Զորքի ստորաբաժանումը տեղակայված է եղել նաև Միկիայի ամրոցում։ Հայտնի է հարյուրապետ Կվինտուս Լիցինիուս Մակրինուսի մասին, որը 101-117 թվականների միջև Միկիայում թողել է նվիրական մակագրությամբ քար[12]։

119 թվականին Ադրիանը լեգեոնը տեղափոխել է Սինգիդուն և հրաժարվել է Դակիայի նվաճումների մի մասից, բայց հռոմեական զորքերը շարունակել են պարեկել Մուրեշի մոտակայքում գտնվող ճանապարհը[9]։ Լեգեոնի դրոշը որոշակի ժամանակահատվածում գտնվում էր Ապուլում, որը հայտնի էր իր ոսկու հանքերով[1]։ Փաստորեն, IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնը հանդիսանում էր II Օժանդակ լեգեոնի պահուստը Ակվինկում։ II դարում նրա ջոկատները հաճախ փոխարինում էին II Օժանդակ լեգեոնի ստորաբաժանումներին, երբ վերջինս արշավանքների մեջ էր[13]։ Հայտնի է նաև, որ «Երջանիկ Ֆլավիևի IV լեգեոնի» զորամասերը պահպանում էին մի քանի ճանապարհներ Վերին Մեզիայում։ Արձանագրություններում հիշատակվում են Նաիսի կամրջի վրա գտնվող անցակետերը, ինչպես նաև Ուլպիանայում, որտեղ գտնվում էր Դանուբից եկող ճանապարհի խաչմերուկը, մեկ ճյուղը տանում էր դեպի Էգեյան ծով, մյուսը՝ դեպի Ադրիատիկ ծով[1]։

Անտոնինոս Պիոսի կառավարման ժամանակ IV Երջանիկ Ֆլավիոս լեգեոնի վեքսիլացիան, հնարավոր է, մասնակցել է ապստամբ մավրերի դեմ պայքարին[1]։ Մոտավորապես, լեգիոնը մտնում էր ռոմեական բանակի կազմի մեջ, որը պատերազմում էր Պարսկական թագավորության հետ 161-166 թվականներին[14]։ Բացի այդ, մասնակցել է Մարկոմանյան պատերազմին Մարկոս Ավրելիոսի օրոք[15]։

Harzhorn Օրիգինալ Dolabra փաթեթավորված ֆոլիայով ազոտով
Գալիենոս - Գյոբլ 1002r
Կարաուսիոս, Հռոմեական Բրիտանիայի ապստամբ կայսր։ Լեգենդ․ IMP. CARAVSIVS P. F. AVG. / LEGion IIII FL - ML (Լոնդոնի դրամահատարան)

Սևերների և զինվորական կայսրերի դինաստիայի դարաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

193 թվականին, երբ Վերին Պանոնիայի կուսակալ Սեպտիմիոս Սևերը իրեն կայսր է հռչակել, IV Երջանիկ Ֆլավիոս լեգեոնը կանգնեց նրա կողքին[1]։ Նրա կառավարման օրոք հատվել է մի շարք մետաղադրամներ՝ ի պատիվ լեգեոնի[16]։ Մոտավորապես 200 թվականին IV Երջանիկ Ֆլավիևի և VII Կլավդիևի լեգեոնների վետերանները բնակեցվեցին Նաիսում[17]։ Երբ II օժանդակ լեգեոնը մասնակցեց Պարթևական արշավին, IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնի ստորաբաժանումները գրավեցին Ակվինկը[1]։ Ալեքսանդրիա Տրոադականի, Ապամեա-ն-Օրոնտեի և Կիրրայի մի շարք արձանագրություններ թույլ են տալիս ենթադրել, որ ստորաբաժանումը մասնակցել է III դարում պարթևների և պարսիկների դեմ որոշ արշավանքների[1][18]։

III դարում լեգեոնը մի շարք պատվավոր մականուններ է ստացել. Կարակալլայի օրոք՝ «Անտոնինյան»[19],Ալեքսանդր Սևերի օրոք՝ «Ալեքսանդրով»[20],Մաքսիմինոս I Թրակիացու օրոք՝ «Մաքսիմինոսների»[21], Գորդիանոս III-ի օրոք՝ «Գորդիանոս»[22]։ Մոտավորապես 235 թվականին ստորաբաժանումը կռվում էր Գերմանիայի խորքում, ինչի մասին են վկայում Գարցբորնում արված գտածոները[1]։ Նաև լեգեոնը մասնակցել է ալեմանների դեմ պատերազմներից մեկին (կա՛մ Կարակալլայի արշավանքը 213 թվականին, կա՛մ Ալեքսանդր Սևերի արշավանքը 235 թվականին, կա՛մ Մաքսիմին Թրակիացու արշավանքը 235-236 թվականներին)[1]։

Կայսր Փիլիպ I Արաբը լեգեոնի վետերաններին բնակեցրեց սամարիացիների Ֆլավիա Նեապոլիս քաղաքում[23]։ 249 թվականին իշխանության համար Ֆիլիպ I Արաբի և Դեցիոս Տրայանոսի միջև մղվող պայքարում լեգեոնի դերը անհայտ է, բայց, ամենայն հավանականությամբ, նա հանդես է եկել վերջինիս կողմից[24]։ Մոտավորապես 260 թվականին Գալիենի օրոք հատվել են մետաղադրամներ լեգեոնի պատվին, հավանաբար, Իտալիա ալեմանների ներխուժման կապակցությամբ[25]։ Ստորաբաժանումը նաև ստացել է «Գալիենների» պատվավոր անունը[26]։ IV Երջանիկ Ֆլավիոսի լեգեոնի պրիմիպիլար-պրոտեկտորի գերեզմանի վրա արված արձանագրությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ լեգեոնի մի մասը տեղափոխվել է կոմիտատի շարքը[27]։ Լեգեոնի վեքսիլլացիան, ամենայն հավանականությամբ, եղել է Գալիայում Վիկտորինի օրոք, որի մետաղադրամների վրա կան IV Երջանիկ Ֆլավիևի հիշատակումներ[28]։

Ուշ անտիկ շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեգեոնը դեռ գոյություն ուներ Ուշ Անտիկ շրջանում։ Նրա վեքսիլլացիան, ըստ ամենայնի, ներգրավվել էր Մաքսիմիանոսի արշավներում 285-290 թվականներին բագաուդների դեմ, ինչպես նաև ինքնակոչ Կարաուզիուսի դեմ[29]։ Գալլական վեքսիլյացիան, հավանաբար, 310 թվականին կանգնել է Կոնստանտին I Մեծի կողմը[30]։

Ավրելիոս Մաքսիմիանը լեգեոնի պրեֆեկտն էր 286-293 թվականներին։ 297/298 թվականին ստորաբաժանումը մասնակցել է Դոմիցիոս Դոմիցիանոսի ապստամբության ճնշմանը[31]։ Այնուհետև այն տեղափոխվել է Պետրեական Արաբիա, որտեղ մասնակցել է 550 կիլոմետր երկարությամբ ճանապարհի կառուցմանը, որը միացրել է Բոսրա, Բասիանիդա, Ամատա և Դումատա ամրոցները[32]։

Ըստ Notitia Dignitatum-ի, մոտ 400 թվականին IV Երջանիկ Ֆլավիևի լեգեոնը շարունակում էր մնալ Սինգիդունում՝ իր պրեֆեկտի հետ, Մյոզիա Պրիմայի դուքսի հրամանատարության ներքո[33]։ Այնուհետև լեգեոնի հետքերը կորչում են։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Lendering, 2002
  2. ↑ 2,0 2,1 Barbara Levick. Vespasian. — London/New York: Routledge, 1999. — 152 p.
  3. ↑ 3,0 3,1 John J. Wilkes. Army and Society in Roman Dalmatia. In: Géza Alföldy, Brian Dobson, Werner Eck (Hrsg.): Kaiser, Heer und Gesellschaft in der römischen Kaiserzeit. — Stuttgart: Steiner, 2000. — 327 p.
  4. ↑ Ritterling, 1925
  5. ↑ Mirkovic, 1977, էջ 831
  6. ↑ Mócsy, 1974, էջ 82
  7. ↑ E. G. Hardy. Studies in Roman History. — 1906. — 224—225 p.
  8. ↑ Ioan Piso. An der Nordgrenze des Römischen Reiches (= Heidelberger Althistorische Beiträge und Epigraphische Studien Band 41). — Stuttgart: Steiner, 2005. — 360 p.
  9. ↑ 9,0 9,1 Ioana Adina Oltean. Dacia: landscape, colonisation and romanisation. — London: Routledge, 2007. — 56 p.
  10. ↑ Heinrich Beck, Dieter Geuenich, Heiko Steuer (Hrsg.). Reallexikon der Germanischen Altertumskunde. Bd. 26. — Berlin/New York: de Gruyter, 2004. — 516 p.
  11. ↑ Alfred Michael Hirt. Imperial Mines and Quarries in the Roman World: Organizational Aspects 27 BC-Ad 235. — Oxford: Oxford University Press, 2010. — 76, 195 p.
  12. ↑ Corpus Inscriptionum Latinarum 03, 1353
  13. ↑ Mócsy, 1974, էջ 99
  14. ↑ Franz Altheim. Niedergang der alten Welt Band 2: Imperium Romanum. — Frankfurt: Klostermann, 1952. — 45 p.
  15. ↑ Marcelo Tilman Schmitt. Die römische Außenpolitik des 2. Jahrhunderts n. Chr. Friedenssicherung oder Expansion?. — Stuttgart: Steiner, 1997. — 176—177 p.
  16. ↑ Le Bohec, 1993, էջ 217
  17. ↑ Mirkovic, 1977, էջ 839
  18. ↑ Nigel Pollard. Soldiers, cities, and civilians in Roman Syria. — University of Michigan Press: Ann Arbor, 2000. — 264—265 p.
  19. ↑ «AE 1984, 790». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 10-ին.
  20. ↑ Corpus Inscriptionum Latinarum 3, 14555
  21. ↑ «AE 1952, 186». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 10-ին.
  22. ↑ Corpus Inscriptionum Latinarum 3, 8154
  23. ↑ Werner Eck. Rom und Judaea: fünf Vorträge zur römischen Herrschaft in Palaestina. — Tübingen, 2007. — 230—233 p.
  24. ↑ Christian Körner. Philippus Arabs. — Berlin/New York: de Gruyter, 2002. — 292—293 p.
  25. ↑ Le Bohec, 1993, էջ 225
  26. ↑ Corpus Inscriptionum Latinarum 3, 8148
  27. ↑ Paul Erdkamp. A companion to the Roman army. — Malden MA: Wiley-Blackwell, 2007. — 461 p.
  28. ↑ Henry Fynes Clinton. The Civil and Literary Chronology of Rome and Constantinople, from the Death of Augustus to the Death of Justin II. Volume 2 Appendix. — Cambridge: Cambridge University Press, 2010. — 59 p.
  29. ↑ P. J. Casey. Carausius and Allectus: the British usurpers. — Routledge, 1984. — 82—83 p.
  30. ↑ Oliver Schmitt. Constantin der Große (275–337). — Stuttgart: Kohlhammer, 2007. — 82—83 p.
  31. ↑ Samuel Thomas Parker. The Roman Frontier in Central Jordan. Final Report on the Limes Arabicus Project, 1980-1989. — Harvard University Press, 2006. — 544 p.
  32. ↑ Gary Keith Young. Rome's eastern trade: international commerce and imperial policy, 31 BC-AD 305. — Routledge, 2001. — 123—124 p.
  33. ↑ Notitia Dignitatum. In partibus Orientis. XLI.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Emil Ritterling. Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Legio (IIII Flavia). Band XII,2. — Stuttgart, 1925. — 1540—1549 p.
  2. Andras Mócsy. Pannonia and Upper Moesia. A history of the middle Danube provinces of the Roman empire. — London: Routledge, 1974.
  3. M. Mirkovic. Einheimische Bevölkerung und römische Städte in der Provinz Obermösien. In: Hildegard Temporini (Hrsg.): Aufstieg und Niedergang der römischen Welt. (ANRW), Teil II, Band 6, Politische Geschichte (Provinzen und Randvölker: Lateinischer Donau-Balkanraum). — Berlin/New York: de Gruyter, 1977.
  4. Yann Le Bohec. Die römische Armee von Augustus zu Konstantin dem Großen. — Stuttgart: Steiner, 1993.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Р. Канья. «Краткая история различных легионов». Legio (ռուսերեն). 2001.
  2. Jona Lendering. «Legio IIII Flavia Felix». Livius.org (անգլերեն). 2002.
  3. «Legio IV Flavia Felix». imperiumromanum.com (գերմաներեն).
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_Երջանիկ_Ֆլավիական_լեգեոն&oldid=10416757» էջից