Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Բեսել

Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Բեսել; գերմ.՝ Friedrich Wilhelm Bessel
Ծնվել է	հուլիսի 22, 1784
Ծննդավայր	Մինդեն, Դետմոլդ, Հյուսիսային Հռենոս-Վեստֆալիա, Գերմանիա
Մահացել է	մարտի 17, 1846[…] (61 տարեկան)
Մահվան վայր	Քյոնիգսբերգ, Պրուսիայի թագավորություն
Գերեզման	Q1499598?
Քաղաքացիություն	Պրուսիայի թագավորություն
Կոչում	պրոֆեսոր
Երկեր	Fundamenta Astronomiae?
Մասնագիտություն	աստղագետ, մաթեմատիկոս, համալսարանի դասախոս, գեոդեզիստ և ֆիզիկոս
Աշխատավայր	Koenigsberg Observatory?, Քյոնիգսբերգի համալսարան և Գյոթինգենի համալսարան
Ամուսին	Johanna Bessel?
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Լալանդի մրցանակ Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ և Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Գյոթինգենի Գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն, Նիդերլանդական արվեստների և գիտությունների թագավորական ակադեմիա և Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա
	Friedrich Wilhelm Bessel Վիքիպահեստում

Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Բեսել (գերմ.՝ Friedrich Wilhelm Bessel; հուլիսի 22, 1784(1784-07-22)^[1]^[2], Մինդեն, Դետմոլդ, Հյուսիսային Հռենոս-Վեստֆալիա, Գերմանիա^[3]^[4]^[1] - մարտի 17, 1846(1846-03-17)^[4]^[1]^[2]^[…], Քյոնիգսբերգ, Պրուսիայի թագավորություն^[1]), գերմանացի մաթեմատիկոս և աստղագետ, Բեռլինի գիտությունների ակադեմիայի անդամ, Լոնդոնի թագավորական ընկերության արտասահմանյան անդամ^[7], Փարիզի գիտությունների ակադեմիայի անդամ։

Կառլ Գաուսի աշակերտը։

Մասնագիտական կրթություն չի ստացել և գիտելիքներ ձեռք է բերել բացառապես ինքնակրթությամբ։ Հալլեյի գիսաստղի ուղեծրի ճշգրիտ հաշվարկը (1804) Բեսելին հնարավորություն է տվել Շրյոտերի մասնավոր աստղադիտարանում (Լիլիենթալ) 1806 թվականից ստանձնել դիտորդ–ասիստենտի պաշտոնը։ 1810 թվականին նշանակվել է Քյոնիգսբերգի համալսարանի պրոֆեսոր և կառուցել է ժամանակի ամենակատարյալ գործիքներով սարքավորված աստղադիտարան, որի դիրեկտորն էլ եղել է մինչև կյանքի վերջը։

1824 թվականին ավարտել է 75011 աստղերի (ընդգրկելով +47° և –16° հակումների միջև ընկած 9-րդ մեծության բոլոր աստղերը) դիտումները։ Ֆրիդրիխ Բեսելի աշխատանքներն էապես ազդել են աստղագիտական դիտումների բնույթի և ընդհանրապես աստղագիտության հետագա զարգացման վրա։ Նա մշակել է աստղագիտական գործիքների ու դիտողի սեփական սխալների տեսությունը։ Դիտումները մշակելիս կիրառել է հավանականությունների տեսությունը և ամենափոքր քառակուսիների եղանակը։

1838 թվականին որոշել է Կարապի 61–ի պարալաքսը։ Մշակել է Արեգակի խավարումների տեսությունը, որոշել մոլորակների զանգվածները և Սատուրնի արբանյակների տարրերը։ Արժեքավոր են Բեսելի աշխատանքները նաև գեոդեզիայի բնագավառում։ Մաթեմատիկայում Բեսելի անունն են կրում առաջին կարգի գլանային ֆունկցիաները (Բեսելի ֆունկցիաներ) և դիֆերենցիալ այն հավասարումը (Բեսելի հավասարում), որին բավարարում են այդ ֆունկցիաները, անհավասարությունը Ֆուրյեի շարքի գործակիցների համար (Բեսելի անհավասարություն) և այլն։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Кларк А․, Общедоступная история астрономии в XIX столетии, пер․ с англ․, Одесса, 1913․
Багратуни Г. В. Жизнь и геодезические исследования Ф. В. Бесселя. — М.: Геодезиздат, 1961. — С. 5—15.
Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы. Биографический справочник. — Киев: Наукова думка, 1977.
Лавринович К. К. Фридрих Вильгельм Бессель (1784—1846). К 200-летию со дня рождения // Историко-астрономические исследования, вып. XVII. —М., 1984. — С. 285—322.
Лавринович К. К. Фридрих Вильгельм Бессель. — М.: Наука, 1989. — 320 с. ISBN 5-02-005884-X

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Bruhns Bessel, Friedrich Wilhelm (գերմ.) // Allgemeine Deutsche Biographie — L: 1875. — Vol. 2. — S. 558–567.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Бессель Фридрих Вильгельм // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Бессель, Фридрих Вильгельм (ռուս.) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. IIIа. — С. 617—618.
↑ ^5,0 ^5,1 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.
↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 34.
↑ https://collections.royalsociety.org/DServe.exe?dsqIni=Dserve.ini&dsqApp=Archive&dsqCmd=Show.tcl&dsqDb=Persons&dsqPos=0&dsqSearch=((text)%3D%27NA3847%27)(չաշխատող հղում)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 408)։

[_3d98f44ffabe4fb8-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Bruhns Bessel, Friedrich Wilhelm (գերմ.) // Allgemeine Deutsche Biographie — L: 1875. — Vol. 2. — S. 558–567.

[_46826984031ac1e2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ

[_1fc1ebad0203aed5-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Бессель Фридрих Вильгельм // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_1734346653df44bb-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Бессель, Фридрих Вильгельм (ռուս.) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. IIIа. — С. 617—618.

[_af0085b3245c2981-5] 5,0 ^5,1 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.

[_c327ec741a593bd7-6] List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 34.

[7] ttps://collections.royalsociety.org/DServe.exe?dsqIni=Dserve.ini&dsqApp=Archive&dsqCmd=Show.tcl&dsqDb=Persons&dsqPos=0&dsqSearch=((text)%3D%27NA3847%27)(չաշխատող հղում)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]