Jump to content

Ֆրենսիս Հերբերտ Բրեդլի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ֆրենսիս Հերբերտ Բրեդլի
անգլ.՝ Francis Herbert Bradley
Ծնվել էհունվարի 30, 1846(1846-01-30)[1][2][3][…] Քլեպհեմ, Լոնդոն, Լամբեթ, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մահացել էսեպտեմբերի 18, 1924(1924-09-18)[4][2][3][…] (78 տարեկան) Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]
Քաղաքացիություն Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մասնագիտությունփիլիսոփա
Հաստատություն(ներ)Օքսֆորդի համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
ԱնդամակցությունԼինչեի ազգային ակադեմիա
Ալմա մատերՀամալսարանի քոլեջ
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1]
Պարգևներ
Վաստակի շքանշան
ՀայրCharles Bradley?
 Francis Herbert Bradley Վիքիպահեստում

Ֆրենսիս Հերբերտ Բրեդլի (անգլ.՝ Francis Herbert Bradley, հունվարի 30, 1846(1846-01-30)[1][2][3][…], Քլեպհեմ, Լոնդոն, Լամբեթ, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - սեպտեմբերի 18, 1924(1924-09-18)[4][2][3][…], Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]), բրիտանացի իդեալիստ փիլիսոփա։ Նշանակալից աշխատությունը «Երևույթ և իրականություն» (1893) աշխատությունն է[5]։

Կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրենսիս Բրեդլին ծնվել է Անգլիայի Սուրեյ նահանգի Քլեփհեմ քաղաքում (այժմ Մեծ Լոնդոնի մի մաս): Անգլիկան եկեղեցու ավետարանչական քարոզիչ Չարլզ Բրեդլիի և Չարլզի երկրորդ կնոջ՝ Էմմա Լինթոնի զավակն է: Էնդրյու Սեսիլ Բրեդլին նրա եղբայրն է: Կրթությունը ստացել է Չելտենհեմի և Մարլբորոյի քոլեջներում և դեռահաս տարիքում կարդացել է Իմանուիլ Կանտի «Զուտ բանականության քննադատություն» աշխատության մի մասը: 1865 թվականին ընդունվել է Օքսֆորդի համալսարանական քոլեջ: 1870 թվականին ընտրվել է Օքսֆորդի Մերտոն քոլեջի անդամ, որտեղ մնացել է մինչև իր մահը՝ 1924 թվականը[6]: Բրեդլին թաղված է Օքսֆորդի Հոլիվել գերեզմանատանը:

Իր կյանքի ընթացքում Բրեդլին եղել է հարգված փիլիսոփա և բազմիցս արժանացել է պատվավոր կոչումների: Առաջին բրիտանացի փիլիսոփան է, ում շնորհվել է «Արժանիքների շքանշան»: Մերտոն քոլեջի նրա գործընկերը չի ներառել դասավանդման պարտականություններ, և Բրդելին ունեցել է ազատ ժամանակ փիլիսոփայական աշխատանքներով զբաղվելու համար: Հայտնի է փիլիսոփայության նկատմամբ իր ոչ պլյուրալիստական մոտեցմամբ: Նրա աշխարհայացքում նկատելի է մոնիստական միասնություն, որը գերազանցում է տրամաբանության, մետաֆիզիկայի և էթիկայի միջև եղած բաժանումները: Հետևողականորեն, Բրդելիի տեսակետը համատեղել է մոնիզմը և բացարձակ իդեալիզմը: Չնայած Բրեդլին իրեն չի համարել հեգելյան փիլիսոփա, նրա փիլիսոփայության յուրահատուկ ուղղությունը ներառում է Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգելի դիալեկտիկական մեթոդի տարրեր։

Փիլիսոփայություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրեդլին մերժել է բրիտանական փիլիսոփայության մեջ Ջոն Լոքի, Ջերեմի Բենթամի, Դեյվիդ Հյումի և Ջոն Ստյուարտ Միլի ներկայացրած ուտիլիտարիստական և էմպիրիկական մոտեցումները: Փոխարենը, Բրեդլին եղել է բրիտանական իդեալիզմ կոչվող հայտնի փիլիսոփայական շարժման առաջատար անդամ, որը հիմնականում ոգեշնչված էր Կանտի և գերմանացի իդեալիստներ Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտեի, Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Յոզեֆ ֆոն Շելինգի և Հեգելի փիլիսոփայությամբ, չնայած Բրեդլին հակված էր նվազեցնել նրանց ազդեցությունները:

1909 թվականին Բրեդլին հրատարակել է «Ճշմարտության և համահունչության մասին» վերնագրով էսսե «Միտք» (Mind) ամսագրում (վերատպվել է «Էսսեներ ճշմարտության և իրականության մասին»-ում): Էսսեն քննադատում է իմացաբանության մեջ անսխալականության ֆունդամենտալիզմի մի ձև: Փիլիսոփա Ռոբերտ Ստեռնը պնդել է, որ այս հոդվածում Բրեդլին պաշտպանում է համահունչությունը ոչ թե որպես արդարացման մեկնաբանություն, այլ որպես ճշմարտության չափանիշ կամ ստուգում[7]:

Բրեդլին նաև պաշտպանում է փաստերի նորարարական տեսությունը: Բրեդլիի համար փաստերը կարող են արդարացնել մեր համոզմունքները, բայց ոչ մի փաստ չի կարող արդարացնել որևէ համոզմունք այնքանով, որ այն վերանայման կարիք չունենա: «Եվ այն տեսակետը, որը ես պաշտպանում եմ, փաստերը համարում է սկզբունքորեն սխալական… Փաստերը (նրա տեսակետը) ճշմարիտ են այնքանով, որ դրանք գործում են և նպաստում են փորձի կարգին… Եվ չկա որևէ «փաստ», որն ունի բացարձակ իրավունք»[8]: Պատմության փաստերը Բրեդլիի համար ձեռք են բերվում ինֆերենցիալ գործընթացի միջոցով: «Պատմական փաստը, հետևաբար (մեզ համար) եզրակացություն է.… Մենք կարծում ենք, որ մեր ասած ամեն ինչն ունի պատճառ, և մեր իրականությունները կառուցված են բացահայտ կամ թաքնված հետևություններից. այսպիսով, փաստերը ինֆերենցիալ են, և դրանց իրական լինելը կախված է դատողության ճշգրտությունից, որը փաստերը դարձնում է այնպիսին, ինչպիսին որ կան»[9]:

Բարոյական փիլիսոփայություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրեդլիի բարոյականության վերաբերյալ տեսակետը պայմանավորված էր էթիկայի ժամանակակից ուտիլիտար տեսություններում օգտագործվող ինքնության գաղափարի քննադատությամբ[10]։ Անդրադարձել է «Ինչո՞ւ պետք է բարոյական լինեմ» կենտրոնական հարցին[11]։

Դեմ է ինդիվիդուալիզմին՝ փոխարենը պաշտպանելով «ես»-ը և բարոյականությունը որպես սոցիալական տեսակետ։ Բրեդլին կարծում է, որ մեր բարոյական պարտականությունը հիմնված է մեր «վատ ես»-ի դեմ՝ մեր իդեալական «լավ ես»-ը զարգացնելու անհրաժեշտության վրա[12]։ Այնուամենայնիվ, Բրեդլին ընդունում է, որ հասարակությունը չի կարող լինել մեր բարոյական կյանքի, մեր իդեալական ես-ը իրականացնելու մեր ձգտման աղբյուրը։ Օրինակ, որոշ հասարակություններ կարող են բարոյական բարեփոխումների կարիք ունենալ ներսից, և այդ բարեփոխումները հիմնված են այդ հասարակությունից դուրս չափանիշների վրա[13]։

Բրեդլին լավագույնս օգտագործել է այս փաստը՝ առաջարկելով, որ իդեալական «ես»-ը կարելի է իրագործել կրոնին հետևելու միջոցով[14]:

Բրեդլիի բարոյական տեսություններում սոցիալական «ես»-ի մասին պատկերացումները համապատասխանում են Ֆիխտեի, Ջորջ Հերբերտ Միդի և պրագմատիզմի տեսակետներին։ Դրանք նաև համատեղելի են ժամանակակից տեսակետների հետ, ինչպիսիք են Ռիչարդ Ռորտիի տեսակետները և հակաինդիվիդուալիզմի մոտեցումները[15]։

Ժառանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրեդլիի փիլիսոփայական հեղինակությունը մեծապես անկում ապրել է նրա մահից հետո: Ջորջ Մուրի և Բերտրան Ռասելի «նեոհեգելականության» դեմ բանավեճային հարձակումները, զուգորդված հակագերմանական տրամադրությունների աճի և Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքով առաջացած մշակութային անկման հետ, հանգեցրել են բրիտանական իդեալիզմի անկմանը անգլո-ամերիկյան փիլիսոփայության մեջ: Բրեդլիին նաև քննադատել է Ալֆրեդ Էյերը իր «Լեզու, ճշմարտություն և տրամաբանություն» տրամաբանական պոզիտիվիստական աշխատության մեջ՝ պոզիտիվիստական ստուգման սկզբունքի պահանջներին չհամապատասխանող հայտարարություններ անելու համար, ինչպիսիք են՝ «Բացարձակը մտնում է էվոլյուցիայի և առաջընթացի մեջ, բայց ինքնին անկարող է դրանց ենթարկվել»: Սակայն վերջին տարիներին անգլո-ամերիկյան ակադեմիական համայնքում Բրեդլիի և այլ իդեալիստ փիլիսոփաների աշխատանքների նկատմամբ հետաքրքրությունը վերականգնվել է[16]:

1914 թվականին այն ժամանակ անհայտ Թոմաս Սթեռնս Էլիոթը իր դոկտորական ատենախոսությունը Հարվարդի համալսարանի փիլիսոփայության ամբիոնում գրել է Բրեդլիի մասին։ Այն կոչվում է «Գիտելիք և փորձ Ֆրենսիս Հերբերտ Բրեդլիի փիլիսոփայության մեջ»։ Առաջին համաշխարհային պատերազմին նախորդող և սկսվող լարվածության պատճառով Էլիոթը չի կարողացել վերադառնալ Հարվարդ՝ իր բանավոր պաշտպանության համար, ինչի պատճառով համալսարանը նրան այդպես էլ աստիճան չի շնորհել։ Այնուամենայնիվ, Բրեդլին շարունակել է ազդեցություն ունենալ Էլիոթի պոեզիայի վրա[17]։

Գրքեր և հրատարակություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • The Presuppositions of Critical History (1874), Chicago: Quadrangle Books, 1968. (1874 edition)
  • Ethical Studies, (1876), Oxford: Clarendon Press, 1927, 1988. (1876 edition)
  • The Principles of Logic (1883), London: Oxford University Press, 1922. (Volume 1)/(Volume 2)
  • Appearance and Reality (1893), London: S. Sonnenschein; New York: Macmillan. (1916 edition)
  • Essays on Truth and Reality, (1914), Oxford: Clarendon Press. (1914 edition)
  • Aphorisms, Oxford: Clarendon Press, 1930.
  • Collected Essays, vols. 1–2, Oxford: Clarendon Press, 1935.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Брэдли Фрэнсис Герберт // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ Clark, Ronald W. (1975). The Life of Bertrand Russell. London: Jonathan Cape and Weidenfeld & Nicolson. էջ 45. ISBN 0-297-77018-7.
  6. ↑ Levens, R.G.C., ed. (1964). Merton College Register 1900–1964. Oxford: Basil Blackwell. էջ 1.
  7. ↑ Robert Stern (2004). «Coherence as a Test for Truth». Philosophy and Phenomenological Research. 69 (2): 296–326. doi:10.1111/j.1933-1592.2004.tb00396.x. JSTOR 40040722.
  8. ↑ Pg. 210. Bradley, F. H. Essay. “On Truth and Coherence,” in Essays on Truth and Reality. Oxford: Clarendon Press, 1962.
  9. ↑ Pg. 90. The Presuppositions of Critical History by F. H. Bradley, ed. Rubinoff, Lionel. J. M. Dent & Sons (Canada) Limited. 1968.
  10. ↑ preface, Ethical studies: selected essays, G Herbert Bradley Liberal Arts Press, 1951
  11. ↑ Ethical studies: selected essays, G Herbert Bradley Liberal Arts Press, 1951 p6.
  12. ↑ Ethical studies: selected essays, G Herbert Bradley Liberal Arts Press, 1951, p153
  13. ↑ Francis Herbert Bradley (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
  14. ↑ Ethical studies: selected essays, G Herbert Bradley Liberal Arts Press, 1951, final essay: Selfishness and self-sacrifice
  15. ↑ Goldberg, Sanford (2007). Anti-individualism: mind and language, knowledge and justification. Cambridge: Cambridge University Press.
  16. ↑ Mallinson, Jane (2002). T.S. Eliot's interpretation of F.H. Bradley : seven essays. Dordrecht; Boston: Kluwer Academic Publishers. էջեր 1–2. ISBN 1402009887.
  17. ↑ Kenner, Hugh (1959). Bradley. From The Invisible Poet. New York: Ivan Obolensky.

Արտաքին աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրենսիս Հերբերտ Բրեդլի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրենսիս_Հերբերտ_Բրեդլի&oldid=10470086» էջից